Mardin de Sürdürülebilir Turizm Projesi

Transkript

1 IPA Bölgesel Kalkınma Bölgesel Rekabet Edebilirlik Operasyonel Programı Mardin de Sürdürülebilir Turizm Projesi Teknik Yardım Hizmetleri Europeaid/131658/D/SER/TR Mardin Tourism Strategic Plan Volume 1: Situation Analysis Report (Draft Report, 25 June 2014) Mardin Turizm Stratejik Planı Cilt 1: Durum Analizi Raporu (Taslak Rapor, 25 Haziran 2014) 1

2 İçindekiler 1. GİRİŞ Mardin Sürdürülebilir Turizm Projesi Mardin Turizm Stratejik Planı Mevcut Durum Analizine Dayanak Çalışmalar MARDİN GENEL BİLGİLER Nüfus ve Demografi Göç Durumu Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik İşgücü ve İstihdam İstihdamın Sektörel Dağılımı ve Turizmin Payı Mardin e Erişim MARDİN DE TURİZMİN YAPISI Talebin Yapısı Ziyaretçi Profili Mardin de Kalış Süreleri Turizm Sezonu Mardin ve Bölgesine Düzenlenen Turlar Talebi Oluşturan Temel Motivasyonlar Talebi Olumsuz Etkileyen Temel Unsurlar Turistlerin Temel Şikayetleri Mardin de Teşvik, Destek ve Yatırım Durumu Teşvik, Destek ve Krediler Teşvik, Destek ve Kredilerden Yararlanma Düzeyi, Gerçekleştirilen Projeler ve Yatırımlar Turizmin Ekonomik Etkileri MARDİN DE TURİZME YÖNELİK HİZMETLER/ MEKANİZMALAR ve TURİZM ÜRÜNLERİ Mardin de Sunulan Turizm Hizmetleri Konaklama Sektörü Yeme-İçme ve Eğlence Sektörü Turizm Ürünleri ve Yöresel Ürünler Festival Etkinlikleri Tamamlayıcı/Destekleyici Turizm Hizmetleri Kültürel Varlıkların Korunması ve Geliştirilmesi Elektrik Hizmetleri Su ve Kanalizasyon Hizmetleri Yol ve Kaldırım Hizmetleri Trafik-Otopark Hizmetleri Çevre ve Temizlik Hizmetleri

3 Güvenlik ve Asayiş Hizmetleri Denetim Hizmetleri MARDİN DE TURİZMİN REKABET GÜCÜ VE GELECEĞİ MARDİN TURİZM KAPASİTE KULLANIM ARAŞTIRMASI (Gap Analysis) TURİZMİN GELİŞMESİNİ OLUMLU/OLUMSUZ ETKİLEYEN MEKANİZMALAR Servis Kalitesi Tanıtım, Pazarlama ve Markalaşma Yönetişim Turizm ve Otelcilik Konularında Eğitim Faaliyetleri ULUSAL VE ULUSLARARASI KIYASLAMA ANALİZİ ODAK GRUP TOPLANTI SONUÇLARI TEMEL BULGULAR ÇERÇEVESİNDE GZFT ANALİZİ (GÜÇLÜ YÖNLER ZAYIF YÖNLER FIRSATLAR - TEHDİTLER) SONUÇ VE DEĞERLENDİRME

4 Tablolar Listesi Tablo 1: Vizyon Geliştirme ve Odak Grup Toplantıları Tablo 2: Yıllar İtibariyle Nüfus Artış Hızı Tablo 3: İlçelere Göre Nüfus ve Nüfus Yoğunlukları Tablo 4. Mardin'in Dönemler İtibariyle Göç Göstergeleri Tablo 5. Mardin'in Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Tablo 6. İlçe Düzeyinde Sosyo-ekonomik Gelişmişlik Sıralaması (TRC 3 Bölgesi) Tablo 7. Mardin'de İşgücüne Katılım Oranının Yıllara Göre Değişimi Tablo 8. Mardin'de İstihdam Oranının Yıllara Göre Değişimi Tablo 9. Mardin'de İşsizlik Oranının Yıllara Göre Değişimi Tablo 10. Mardin'de Temel İşgücü İstatistiklerinin Nüfus Verileriyle Karşılaştırılması Tablo 11. Mardin'de Temel İşgücü İstatistiklerinin Cinsiyete Göre Dağılımı ve Yıllar İtibariyle Değişimi Tablo 12. TRC3 Bölgesi Sektör/İstihdam Verilerinin Yıllara Göre Değişimi Tablo 13. Mardin Havaalanı Yolcu Trafiği Tablo 14: Mardin e Gelen Ziyaretçi Türleri Tablo 15: 2013 yılında Mardin de Konaklama Yapan Ziyaretçilerin Aylara Göre Dağılımı Tablo 16: Mardin e Gelen Turistlerin Temel Şikayetleri Tablo 17. Mardin'de Turizm Sektörüne Sunulan Teşvikler Tablo 18. Mardin'de Turizm Sektörüne Sunulan Destekler Tablo 19. Mardin'de Turizm Sektörüne Sunulan Krediler Tablo Yıllarında DİKA'nın Mardin'de Desteklediği Turizm Projeleri Tablo 21. Turizm, Kent ve Sanayi Altyapısı Mali Destek Programı Kabul Edilen Projeler (2013) 49 Tablo 22. Hizmet Sektörü ve Yaratıcı Endüstrilerin Desteklenmesi Programı Bütçe Tahsisleri.. 53 Tablo Yılı Devlet Yatırım Programında Yer Alan Turizm Yatırımları Tablo Yılında Devlet Yatırım Programında Yer Alan Turizm Yatırımları Tablo 25. Farklı Ziyaretçi Gruplarına Göre Harcamalar Tablo 26. İlçe Düzeyinde Bazı Turizm Göstergelerinin Değişimi Tablo 27: Mardin Otelleri, Türleri ve Kapasiteleri Tablo 28: Türkiye nin Yıllara Göre Turizmdeki Rekabetçilik Sıralaması Tablo 29: Türkiye nin Bazı Önemli Turizm Göstergeleri ve Hedefler Tablo 30: Sosyo-ekonomik Gelişmişlik ve Rekabetçilik Araştırmalarında Mardin Tablo 31: İllerin Turizm Gelişmişlik Endeksinde Kullanılan Değişkenler Tablo 32: Mardin in Bazı Önemli Turizm Göstergeleri ve Hedefler Tablo 33: Türkiye ve Mardin 2023 Turizm Büyüme Hedefleri Tablo 34. Saha Araştırmaları - Yürütülen Görüşmeler Tablo 35. Turizm alanında düzenlenen eğitimler Tablo 36: İş Tanımı kapsamında Seçim Kriterleri Tablo 37: Mardin nin turizm alanına ilişkin ortaya çıkan en önemli sorun alanları Tablo 38: Odak Grup Toplantıları Tarih ve Katılımcı Bilgileri

5 Grafikler Listesi Grafik 1: Mardin Turizm Stratejik Planının Hazırlanma Süreci... 8 Grafik 2:Mardin'in Yıllara Göre Nüfus Değişimi Grafik 3: Nüfusun Yaş Grupları İtibariyle Dağılımı Grafik 4: Yerli ve Yabancı turist Sayıları Grafik 5: Mardin'e Gelen Ziyaretçi Grupları Grafik 6: Mardin'e Gelen Ziyaretçilerin Yaş Grupları Grafik 7: Ziyaretçilerin Cinsiyet Durumu Grafik 8: Ziyaretçilerin kalış Süresi Grafik 9: Ziyaretçilerin Kaldığı Toplam Süre Grafik 10: Yerli ziyaretçilerin ve gecelemelerinin aylara göre dağılımı (%) Grafik 11: Yabancı ziyaretçilerin ve gecelemelerinin aylara göre dağılımı (%) Grafik 12: Ziyaretçi Başına Harcama Grafik 13: Mardin de Turizm Sektörü Aktörlerinin Ekonomik Sızıntı oranları Grafik 14: Mardin'deki Konaklama Tesislerinin Yatak Kapasitelerinin Yıllara Göre Değişimi Grafik 15. Konaklama Tesislerinin Doluluk Oranlarının Yıllara Göre Değişimi Grafik 16: Otel Sınıflarına göre İleçelerde yatak kapasiteleri Grafik 17: 2013 yılı Mardin Otelleri Doluluk Oranları Grafik 18: Artuklu da sezonda tipik otelde oda doluluğu Haritalar Listesi Harita 1: Mardin'e Erişim Olanakları Harita 2. Mardin'e Gelen Yerli Turistlerin Geliş Noktaları Harita 3. Mardin'e Gelen Yabancı Turistlerin Geldikleri Ülkeler Harita 4. Mardin ve GAP Bölgesindeki Tur Güzergahları Harita 5. Sosyo-ekonomik Gelişmişlik Endeksi Bölge Harita 6: Otel ve Konaklama Tesislerinin İlçelere Göre Dağılımı

6 1. GİRİŞ MÖ 4500 yılına dayanan tarihi boyunca, Yukarı Mezopotamya Havzası nın en eski yerleşimlerinden biri olan Mardin, ev sahipliği yaptığı pek çok medeniyetin bıraktığı eşsiz kültürel ve tarihi değerler ile yaşayan bir müze kent konumundadır yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından Koruma Alanı ilan edilen Mardin ilinin bu eşsiz mirası, oldukça önemli ve dünya çapında kabul gören bir turizm potansiyelidir yılında da UNESCO (Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü) Dünya Kültür Mirası Listesine adaylık çalışmalarıyla birlikte Mardin de sürdürülebilir turizm konusundaki farkındalık gelişmeye başlamıştır. İle yapılan turistik ziyaretler, son on yılda önemli bir artış göstermektedir. Mardin deki turizm, bu olumlu tecrübelerine rağmen, planlı gelişen ve çeşitlenerek büyüyen bir yapıya sahip değildir. Mardin, batı orijinli GAP turlarının bir durağı, güneydoğu güzergahında bir geçiş noktasıdır. Kente gelen turistlerin geceleme sayısı azdır. İl genelindeki somut turistik değerlere ek olarak gelenek, adetler, günlük yaşam gibi soyut varlıklar turizm deneyiminin bir parçası olamamaktadır. Turizm pazarında sunulmak üzere yörede üretilen ürünlerin kimlik ve kalite değeri ile rekabet gücü azdır. Kentin tanıtımına ilişkin pazarlama ve tanıtım faaliyetleri de çok azdır; olanlar ise dağınık şekilde gerçekleştirilmektedir; bu faaliyetler genellikle yetersiz kaynak sıkıntısı ile karşı karşıyadır ve etkili olabilecek kadar geniş alana yayılamamaktadır. Turizm sektörü insan kaynakları, yönetim yapısı, kentsel altyapı ve hizmetler alanında iyileştirmelere ihtiyaç duymaktadır. İlde turizm planlaması, yönetimi ve işletimi bütüncül olarak yürütülememektedir. Tüm bu eksiklikler, Mardin ilinin turizmde markalaşmasına engel olmaktadır. Bu noktada, Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyeti ortak finansmanıyla yürütülen, Mardin Sürdürülebilir Turizm Projesinin Teknik Yardım Bileşeni kapsamında, Haziran 2013-Haziran 2015 döneminde, Mardin Valiliği liderliğinde, Teknik Yardım Ekibi ile yerel paydaşların ortak çalışmalarıyla, Mardin Sürdürülebilir Turizm Stratejisi ve Eylem Planı hazırlanarak, bu eylem planlarının uygulanması yoluyla Mardin de turizm altyapısının iyileştirilmesi, yerel kapasitenin güçlendirilmesi ve turizm sektörünün geliştirilmesi hedeflenmiştir Mardin Sürdürülebilir Turizm Projesi Mardin Sürdürülebilir Turizm Projesi, T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı nın Bölgesel Rekabet Edebilirlik Programı Koordinasyon ve Uygulama Dairesi Başkanlığı tarafından yürütülmekte olan Bölgesel Rekabet Edebilirlik Operasyonel Programı (BROP) kapsamında geliştirilen projelerden biridir. Proje, Operasyonel Programın, 1.4 başlıklı Turizm Altyapısının, Tanıtım ve Pazarlama Faaliyetlerinin Geliştirilmesi eylemi çerçevesinde öngörülen faaliyetlerden biri olan "Turizm alanlarının canlandırılması ve bu alanların peyzaj tasarımı ve ilgili diğer altyapısal yatırımlar aracılığı ile geliştirilmesi" amacıyla örtüşmektedir. Mardin Sürdürülebilir Turizm Projesi, Mardin Valiliği ve Mardin Belediyesi tarafından Mardin in sosyal ve ekonomik kalkınmasına destek sağlamak amacıyla geliştirilmiştir. Proje, Teknik Yardım, İnşaat ve İnşaat Müşavirliği olmak üzere üç bileşenden oluşmaktadır. 6

7 Teknik Destek Bileşeni İnşaat Bileşeni Müşavirlik Bileşeni Mardin'de sürdürülebilir turizmin geliştirilmesi için teknik destek sağlanması Tuizm altyapısının güçlendirilmesi ve Turizmin alanlarının oluşturulması İnşaat kontrollük hizmetlerinin sağlanması Projenin Teknik Yardım Bileşeni kapsamında hazırlanacak Strateji ve Eylem Planlarının uzun erimli uygulamalarının, Mardin de turizm sektörünün rekabet gücünü iyileştirmesi ve bu sayede Mardin in sosyal ve ekonomik kalkınmasına destek sağlaması beklenmektedir Mardin Turizm Stratejik Planı Taslak haliyle 4 cilt olarak sunulan Mardin Turizm Stratejik Planı, Mevcut Durum Analizi ve sorun saptama çalışmaları ile başlayan, paydaşların katkılarıyla belirlenen Mardin Turizm Vizyonuna erişilebilmek için geliştirilen amaç, strateji ve hedefleri ve bunların hayata geçirilmesi için tasarlanan eylem planlarını ve bunlara dayanak oluşturan değişik analizleri kapsayan yoğun çabalarla yaklaşık bir yıllık bir sürede hazırlanmıştır. (Grafik 1) Stratejik Plan, Proje İş Tanımı (ToR) gereği 2015 yılı Haziran ayına kadar uygulanması beklenen faaliyetleri beklenen 9 Eylem Planı olarak tanımlamaktadır. Bunun yanı sıra, Mardin turizm sektörünün sürdürülebilir gelişimi için 2023 yılına kadar ilgili kurum ve kuruluşlarca uygulanması önerilen 64 adet eylem planı şablonunu ortaya koymaktadır. Öngörülen amaç ve stratejilerle birlikte söz konusu eylem planı şablonların bu bir yıllık süre içinde ilgili kurum ve kuruluşlarla görüşülerek doldurulması ve onlarca sahiplenilerek kendi kurumsal stratejik planlarına yansıtmaları planlanmıştı. Projenin zamanlaması, yasa gereği kamu idarelerince seçimlerden sonraki 6 ay içinde tamamlanması gereken kurumsal stratejik plan takvimine uygundu. Böylelikle, Mardin in öncelikli sektörü olan turizmin geliştirilmesine yönelik strateji ve eylemlerin ilgili kuruluşların 5 yıllık kurumsal stratejik planlarında yerini alması ve 2015 bütçelerinin de eylemlerle ilgili harcamalara uygun düzenlenmesi düşünülmüştü. Ancak 30 Mart yerel seçimleri öncesinden başlayarak, raporun hazırlandığı 2014 Haziran ayına kadar geçen süre içinde ilgili kurum ve kuruluşlarla anılan işbirliğini yapmak Teknik Destek Ekibi nin kontrolü dışındaki nedenlerle mümkün olmadı. Mardin Turizm Stratejik Planı Taslak Raporunun önümüzdeki aylarda özellikle eylem planları konusunda paydaş katkıları alınarak geliştilmesi ve kesinleştirilmesi beklenmektedir. Taslak Raporun bu cildi, izleyen ciltlerde ele alınan konulara dayanak oluşturan mercut durum analiziyle ilgilidir. 2. Cilt, Mardin in geleceğindeki seçenekleri ele alarak, turizmle ilgili sayısal hedefleri ortaya koyan bir Senaryo Analizidir. 3 Cilt te tanımlanan amaçlara yönelik stratejiler, 4. Ciltte ise eylem planları ortaya koyulmaktadır. 7

8 Grafik 1: Mardin Turizm Stratejik Planının Hazırlanma Süreci 8

9 1.3. Mevcut Durum Analizine Dayanak Çalışmalar Haziran 2013 te başlayan Proje kapsamında, Mardin Sürdürülebilir Turizm Planı hazırlığı için sahada özgün veri toplama çalışmaları içeren, Aralık 2013 e Değer Zinciri Analizi, Kıyaslama Analizi ve Talep Analizi çalışmaları ile, Ocak 2014 te Odak Grup Çalışmaları ve Eğitim İhtiyaç Analizi, Mart 2014 te Kapasite Kullanım (gap) Analizi yapılmıştır. Analitik çalışmalar ve araştırmalar kapsamında Mardin ili genelinde çok sayıda turist ve yerel aktörle anketler yapılmış, yapılandırılmış mülakatlar düzenlenmiştir. Senaryo Analizi bu verileri kullanan bir çalışma olarak Haziran 2014 te sonuçlandırılmıştır. Değer Zinciri Analizi kapsamında, Mardin turizm değer zincirindeki darboğazların ve ardında yatan sebeplerin tespit edilmesi, turizm değer zincirinde yer alan aktörlerin birbirleriyle olan iş ilişkilerinin anlaşılması ve turizm değer zincirine hakim (resmi-gayri resmi) kuralların ve fonksiyonların anlaşılması amaçlanmıştır. Yapılan literatür taraması, TÜİK Hanehalkı Tüketim Harcaması araştırmasının analizi ve değer zincirinde bulunan; otel, lokanta ve kafeler, gümüşçüler, sabuncular, seyahat şirketleri, tur rehberleri gibi kritik aktörler ile anketler ve birebir görüşmeler yürütülmüştür. Bu analizden elde edilen bulgular, Mardin ilinde, turizm sektöründe aktif olarak hizmet veren işletmeleri doğrudan ve dolaylı olarak olumsuz etkileyen unsurlar, işletmenin yapısı ve müşterilerin harcama eğilimleri, turistler için cazibeler, tanıtım ve pazarlamanın etkileri, işletmeleri bekleyen tehditler ve gelişme olanakları, eğitim ihtiyaçları, işletmelerin mali yapısı hakkında önemli veriler edinilmiştir. Talep Analizi çalışması, yayınlanmış verilerin analizi, gerçek ve muhtemel (potansiyel) ziyaretçilerin taleplerinin analizi ve hizmet sunumu (arzı) analizi olmak üzere üç aşamadan oluşmaktadır. Bu çalışma ile Mardin İli ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi için son birkaç yıl içerisinde hazırlanmış turizm performansını değerlendiren çalışmaların toplanması ve analiz edilmesi gerçekleştirilmiştir. Çalışma kapsamında veri toplamanın dışında, konaklama sektörü açısından değişen trendler ve kapasite de incelenmiştir. Bu bağlamda; Mardin İli ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi ne gelen uluslararası ziyaretçiler (turistler) hakkında ve hangi ülkelerden geldikleri konusunda çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Aile/arkadaş ziyareti yapanlar da dahil olmak üzere konaklama biçimlerine göre ziyaretçilerin (turistlerin) değişimi incelenmiş ve kestirimler yapılmıştır. Mardin İli nin, Güneydoğu Anadolu Bölgesi içerisinde turizm açısından nasıl bir paya sahip olduğu incelenmiş ve belirlenmiş, ileriki yıllarda konulacak hedefler için kriterler belirlenmiştir. Talep analizi kapsamında, Mardin e gelen ziyaretçiler anketi, Türkiye deki turizm acentaları ile Mardin de çalışan tur rehberleri ile yapılan görüşmeler yapılmış ve Mardin i henüz ziyaret etmemiş, potansiyel ziyaretçilere ilişkin bulgular toplanmıştır. Kıyaslama Analizi ile Değer Zinciri ve Talep Analizlerinin sonuçları ışığında, Mardin'de 9

10 sürdürülebilir, rekabetçi ve sürekli gelişen bir turizm sektörü oluşturulmasına ilişkin yeni bir perspektif geliştirilmesi amacıyla Türkiye de belirlenen destinasyonlardaki (Beypazarı ve Safranbolu) iyi uygulama örnekleri incelenmiştir. Analizinin bulguları, Mardin de geliştirilebilecek olası turizm ürünleri ve turizmin desteklenmesine ait fikirler vermektedir. Turizmin il genelinde öncü bir ekonomik sektör olabilmesi, turizmi destekleyecek hizmet ve faaliyetlerin yeniden organizasyonu ile yönetişim yapısının tasarlanması ve il genelindeki sosyal ve toplumsal gelişim desteğinin de şekillendirilmesine yönelik ipuçları sunmaktadır. Kıyaslama çalışmaları, seçilmiş destinasyonlarda yaşanan turizm gelişim deneyimi ile birlikte, destinasyonların turizm değer zinciri hakkında karşılaştırmalı bilgiler toplamayı hedeflediği için saha ziyaretleri kapsamında, belirlenen yerel yöneticiler ve turizm sektöründeki kilit aktörler ile yarı-yapılandırılmış görüşmeler ve değer zinciri karşılaştırmalarının yapılabilmesine yönelik olarak turizm sektöründe hizmet sağlayıcılarla (konaklama, yeme-içme-eğlence, alışveriş) anket çalışması yapılmıştır. Yapılan üç analiz elde edilen sonuçlar, Mardin de turizmi doğrudan ve dolaylı olarak etkileyen alanlarda yaşanan sorunlar, iyileşmeye/gelişmeye yönelik olanaklar ve eğilimler hakkında önemli ipuçları elde edilmiştir. Araştırma sonuçları, yerel paydaşlarla yapılan bir dizi katılımcı toplantı aracılığıyla değerlendirilmiş, sorunların tespiti netleştirilmiş, çözüm önerilerine yönelik yaklaşımlar üretilmiş ve Mardin Sürdürülebilir Turizm Stratejisinin vizyonu belirlenmiştir. Kasım 2013-Ocak 2014 döneminde yapılan ve Tablo 1 de detayları verilen toplantılara toplam 415 paydaşın katılımı sağlanmış, görüş ve katkıları alınmıştır. Tablo 1: Vizyon Geliştirme ve Odak Grup Toplantıları MARDİN SÜRDÜRÜLEBİLİR TURİZM PROJESİ TOPLANTI VE KATILIMCI BİLGİLERİ Tarih Toplantı Adı Katılımcı Sayısı Mardin Sürdürülebilir Turizm Projesi- Bilgilendirme Toplantısı ve Vizyon 191 Geliştirme Çalıştayı Mardin Sürdürülebilir Turizm Projesi Odak Grup Toplantıları Toplam Katılımcı Sayısı Konaklama Sektörü Odak Grup Toplantısı Ürün Geliştirme Odak Grup Toplantısı Bilgi Tanıtım ve Pazarlama Odak Grup Toplantısı Kentsel Hizmetler Odak Grup Toplantısı (sabah ve öğleden sonra 2 79 toplantı) Eğitim ve İstihdam Odak Grup Toplantısı Yönetişim Odak Grup Toplantısı 24 Cilt 2 de verilen, Senaryo Analizi, yukarıda tanımlanan analizlerden elde edilen bulgulara dayalı olarak, Mardin in 2023 yılına kadar değişik talep ve arz senaryolarına göre nasıl bir büyümesi gösterebileceğini tahmin etmek ve bu çerçevede Plan ın esas aldığı talep ve kapasite 10

11 (Kişi) hedeflerini sayısal olarak belirlemek amacıyla gerçekleştirilmiştir. Senaryo Analizi, 2013 yılındaki talep, kapasite ve istihdam yapısını da kapsamlı olarak tanımlamaktadır. Bu cildin izleyen bölümlerinde yer yer senaryo analizinde esas alınan 2013 yılı verileri de kullanılmaktadır. 2. MARDİN GENEL BİLGİLER 2.1. Nüfus ve Demografi TÜİK Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) verilerine göre, Mardin in 2013 yılı itibariyle nüfusu kişi olarak görülmektedir. Yıllar itibariyle bakıldığında, nüfusta bir artış eğilimi olmakla birlikte, 2009 yılında önceki yıla göre toplam nüfusta yaklaşık % 1.7 lik bir azalış yaşanmıştır (Grafik 2). Grafik 2:Mardin'in Yıllara Göre Nüfus Değişimi Mardin in yıllar itibariyle nüfus artış hızına bakıldığında ise, genel anlamda değişkenlik gösteren bir tablo ortaya çıkmaktadır (Grafik 2) yılları arasında, nüfus artış hızı bazı yıllarda artmış, bazı yıllarda azalmış, bazı yıllarda ise eksi rakamlara düşmüştür ve 2000 yıllarında nüfus artış hızı en üst seviyeye çıkarken, son iki yılda nüfus artış hızında düşme görülmektedir (Tablo 2). Tablo 2: Yıllar İtibariyle Nüfus Artış Hızı Yıllar Türkiye Mardin Nüfus Artış Hızı ( ) Nüfus Artış Hızı ( ) , ,60 11

12 , , , , , , , ,6 Mardin in İlçelerinin nüfuslarına ve nüfus yoğunluklarına bakıldığında ise, Mardin in 2013 ADNKS verilerine göre nüfus yoğunluğu en yüksek 4 (dört) ilçesinin sırasıyla Artuklu, Kızıltepe, Nusaybin ve Midyat olduğu görülmektedir (Tablo3). Tablo 3: İlçelere Göre Nüfus ve Nüfus Yoğunlukları İlçe Adı Nüfusu Yüzölçümü (km²) Nüfus Yoğunluğu (km²) Artuklu Dargeçit Derik Kızıltepe Mazıdağı Midyat Nusaybin Ömerli Savur Yeşilli TOPLAM Nüfusun yaş grupları itibariyle dağılımına bakıldığında, Mardin de toplam nüfus içerisinde çocuk ve genç nüfusun toplam nüfus içerisindeki oranlarının oldukça yüksek olduğu görülmektedir (Grafik -3). 12

13 Grafik 3: Nüfusun Yaş Grupları İtibariyle Dağılımı 2.2. Göç Durumu TÜİK verilerine göre Mardin in dönemler itibariyle aldığı/verdiği göç ve net göç hızı verileri aşağıda verilmiştir (Tablo 4): Tablo 4. Mardin'in Dönemler İtibariyle Göç Göstergeleri Dönem Toplam nüfus Aldığı göç Verdiği göç Net göç Net göç hızı ( ) ,

14 Yukarıdaki tablodan da görüleceği üzere, özellikle 2000 li yıllara kadar Mardin in verdiği göç, aldığı göçün ortalama 2,5 katı kadarını oluşturmaktadır. Her ne kadar, 2000 li yıllardan sonra net göç hızı düşüş göstermişse de, genel anlamda bakıldığında Mardin in göç veren bir İl olduğu açıkça görülmektedir Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Kalkınma Bakanlığı tarafından 2011 yılında yapılan en güncel İllerin ve Bölgelerin Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması (SEGE) araştırmasına göre Mardin 6.Kademede yer alan iller arasında olup, ekonomik ve sosyal göstergelerin (demografik, istihdam, eğitim, sağlık, rekabetçi ve yenilikçi kapasite, mali, erişilebilirlik, yaşam kalitesi göstergeleri) önemli bir kısmı bakımından diğer kademelerde yer alan illere göre daha düşük değerler sergilemektedir. Mardin in bütün İller arasındaki sıralamasına bakıldığında ise, 2003 yılındaki araştırmada 72.sıra iken, 2011 yılında güncellenen sıralamada 74.sıraya düşmesi dikkat çekicidir. Tablo 5. Mardin'in Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırmanın Yapıldığı Yıl Mardin in Sosyo-ekonomik Gelişmişlik Sırası Toplam İl Sayısı sıra sıra sıra 81 DİKA tarafından 2011 yılında hazırlanan Dicle Bölgesi Rekabet Analizi Raporu nda ise, sosyoekonomik gelişmişlik endeksi TRC3 Bölge ilçelerine göre derlenmiştir. Sıralamada Batman İl merkezi TRC3 Bölgesinin en gelişmiş yeri olarak çıkarken, Mardin merkez İlçesi (Artuklu) sıralamada 2.sırada yer almıştır. Mardin in diğer ilçeleri Kızıltepe 4.sırada, Nusaybin 6.sırada ve Midyat 7.sırada yer almıştır (Tablo 6). Tablo 6. İlçe Düzeyinde Sosyo-ekonomik Gelişmişlik Sıralaması (TRC 3 Bölgesi) 2.4. İşgücü ve İstihdam Türkiye İstatistik Kurumu nun (TÜİK) yayınlamış olduğu il düzeyindeki temel işgücü göstergeleri, (1) işgücüne katılım, (2) işsizlik ve (3) istihdam gibi önemli göstergelerden oluşmaktadır. TÜİK hanehalkı işgücü araştırması sonuçlarına göre, Mardin deki işgücüne 14

15 katılma oranlarının, yıllara göre değişimi ve bölgesel/ulusal verilerle karşılaştırılması aşağıdaki tabloda verilmiştir: Tablo 7. Mardin'de İşgücüne Katılım Oranının Yıllara Göre Değişimi İşgücüne Katılma (%) Oranı Mardin TRC3 Bölgesi Türkiye dönemi arasında, Türkiye ve TRC3 Bölgesi ndeki (Mardin, Batman, Şırnak, Siirt) işgücüne katılma oranlarındaki artışlara paralel bir şekilde Mardin de de artış eğilimi gözlenmiş ve bu oran %30,9 dan %36.5 e yükselmiştir. Ancak bu artış sürekliliğini koruyamamış ve 2012 yılında %35.3 e gerilemiştir (Tablo 7). Tablodan da anlaşılacağı üzere, yılları arasında Türkiye genelinde işgücüne katılım oranı artış eğilimi göstermesine rağmen, TRC3 Bölgesi ve Mardin de 2010 yılından sonra bir düşüş eğilimi gözükmektedir. Yine bakıldığında, Mardin deki işgücüne katılım oranları TRC3 Bölgesi ortalamalarının biraz üzerinde bir eğilim göstermiş, ama Türkiye ortalamaların çok gerisinde kalmıştır. Mardin deki istihdam oranının yıllara göre değişimi, bölgesel/ulusal verilerle karşılaştırıldığında ise, yine yılları arasında istihdam oranının artış eğilimi göstererek %25.7 den %33.2 ye yükseldiği görülmektedir (Tablo 8). Ancak dönemi arasında, TRC3 Bölgesindeki düşüşe paralel olarak, Mardin de de bu oran %27.9 a kadar düşmüş ama yine de Türkiye ortalamalarının çok gerisinde kalmaktadır. Tablo 8. Mardin'de İstihdam Oranının Yıllara Göre Değişimi İstihdam Oranı (%) Mardin TRC3 Bölgesi Türkiye Mardin deki işsizlik oranına bakıldığında, yine TRC3 Bölgesine paralel bir şekilde, dönemi arasında azalma eğilimi göstererek, 2010 yılında % 9.1 e kadar düşmüştür. Ancak 2010 yılından sonra, Mardin de işsizlik oranı artış eğilimi göstererek 2012 yılında %20.9 a yükselmiş ve 2008 yılı (%17) oranını da geçmiştir (Tablo 8). Türkiye ortalamalarıyla kıyaslandığında ise, Mardin deki işsizlik oranı 2012 yılında Türkiye ortalamasının (%9.2) 2 katına yükselmiştir. 15

16 Tablo 9. Mardin'de İşsizlik Oranının Yıllara Göre Değişimi İşsizlik Oranı (%) Mardin TRC3 Bölgesi Türkiye Mardin deki temel işgücü istatistikleri ile nüfus verilerini birlikte değerlendirildiğinde, 2012 yılı itibariyle Mardin deki çalışma çağındaki nüfus (+15 yaş) içerisinde istihdam edilen kişi sayısı kişi, işsiz sayısı ise kişi olarak görülmektedir (Tablo 10). Tablo 10. Mardin'de Temel İşgücü İstatistiklerinin Nüfus Verileriyle Karşılaştırılması Yıl Toplam Nüfus 15+ Nüfus İşgücüne Katılma Oranı (%) İşgücü (kişi) İstihdam Oranı (%) İstihdam (kişi) İşsizlik Oranı (%) İşsiz (kişi) Mardin de işgücü göstergelerinin cinsiyete göre dağılımı için TRC3 Bölgesi işgücü göstergelerinin cinsiyete göre dağılımına bakılmıştır (Tablo 11). Aşağıdaki tabloda da görüldüğü üzere, TRC3 Bölgesinin 5 yıllık ( ) ortalama temel işgücü göstergelerinin ortalamaları, Mardin in 5 yıllık ortalamalarına çok yakındır. Bu sebeple, TRC3 Bölgesi ndeki işgücü göstergelerinin cinsiyete göre dağılım oranları, Mardin için de geçerli sayılabilir. Buna göre, yılları arasında Mardin de erkeklerin işgücüne katılma oranı yaklaşık % 62 iken, kadınların % 7 düzeyinde değerlendirilebilir. Bu oran hem kadınlarda hem de erkeklerde yılları arasında artış eğilimi gösterirken, 2010 yılından sonra bir azalma söz konusudur. Ayrıca kadınların işgücüne katılma oranları, yılları arasında erkeklerden daha fazla bir artış göstermiştir. Mardin de işsizlik oranlarının cinsiyete göre dağılımına bakıldığında ise, erkeklerde ortalama % 16, kadınlarda ise % 12 civarında olduğu görülmektedir. 16

17 Tablo 11. Mardin'de Temel İşgücü İstatistiklerinin Cinsiyete Göre Dağılımı ve Yıllar İtibariyle Değişimi İşgücüne Oranı (%) TRC 3 Bölgesi TRC3 ortalaması Katılma Mardin Ortalaması Erkek (%) * Kadın (%) * İşsizlik Oranı (%) Erkek (%) * Kadın (%) * İstihdam Oranı (%) Erkek (%) * Kadın (%) * * TRC3 ortalamalarına göre, Mardin için tahmin edilmiştir İstihdamın Sektörel Dağılımı ve Turizmin Payı Mardin de istihdamın sektörel yapısını anlayabilmek için TÜİK in TRC3 Bölgesi istihdam/sektör verileri incelenmiştir (Tablo 12). Buna göre, TRC3 Bölgesi nde 2012 yılı verilerine göre istihdamın %12,3 ü tarımda, %22,8 i sanayide ve %64,9 u hizmet sektöründe yer almıştır. Tablodan da görüleceği üzere, yılları arasında, tarım sektöründeki istihdam oranı % 25,8 den % 12,3 e gerilerken, hizmet sektöründe istihdam artış eğilimi göstererek, % 54,5 den % 64,9 yükselmiştir. Sanayi sektöründe ise görece yavaş bir artış söz konusu olmakla birlikte, 2008 den 2012 ye kadar 0,11 puanlık bir artış yaşanmıştır. Tablo 12. TRC3 Bölgesi Sektör/İstihdam Verilerinin Yıllara Göre Değişimi TRC3 Bölgesi ndeki görülen hizmet sektöründeki istihdam artışı eğiliminin Mardin için de geçerli olduğu söylenebilir. Ancak, 2011 Nüfus ve Konut Araştırmasına göre Mardin ilinde hizmet sektöründe istihdam edilenlerin oranı % 49,84 olarak tespit edilmiştir. Bu da Mardin de hizmet sektöründe istihdam edilenlerin oranının TRC3 Bölgesi sonuçlarının altında yer aldığını göstermektedir. 17

18 Hizmet sektörü içerisinde yer alan turizmin, bu sektör içerisindeki payına ilişkin net veriler mevcut olmamakla birlikte, İŞKUR Mardin İl Müdürlüğü tarafından 2011 yılında yapılan İşgücü Piyasası Araştırmasına dayanarak bazı tahminler yürütülmeye çalışılmıştır. Mardin genelinde tüm il, ilçe ve köylerini kapsayan araştırma, işverenlerin işgücü talebini tespit etmek, işgücü piyasasında mevcut, geçmiş ve gelecek dönemde meydana gelen veya meydana gelmesi beklenen mesleki değişimleri izlemek amacıyla yürütülmüştür. Söz konusu araştırmaya dahil olan işyerlerinin %66,8 i hizmet sektöründe faaliyet gösteren işyerleri olmuştur. Bu da, Mardin genelinde hizmet sektörünün tüm sektörler içerisindeki payına çok yakın bir orandır. Bu çerçevede, görüşülen 9412 çalışanın mesleklerine göre dağılımlarına bakıldığında, yaklaşık 500 kişi doğrudan (otel-lokanta) turizm, 2500 kişi ise dolaylı (perakende ticaret, ulaştırma vs.) olarak turizm sektörü içerinde yer almıştır. Yine İŞKUR Mardin İl Müdürlüğü tarafından 2013 I.Dönemi için yapılan İşgücü Piyasası Talep Araştırması sonuçlarına göre Mardin de açık iş oranı yüzde 5,1 dir (1316 kişi). Sektörlere göre en yüksek açık iş oranı yüzde 15,8 ile Kültür, Sanat, Eğlence, Dinlence ve Spor sektöründe tespit edilmiştir. Kültür, Sanat, Eğlence, Dinlence ve Spor sektörünü yüzde 12,0 ile Gayrimenkul Faaliyetleri sektörü ve 11,9 lük açık iş oranı ile Konaklama ve Yiyecek Hizmeti Faaliyetleri sektörü izlemektedir. Proje kapsamında gerçekleştirilen Senaryo Analizinde, Mardin deki turizmin doğruran ve dolaylı istihdam etkilerini talep tahmin modelinin ziyaretçi türleri itibariyla ayrıştırılmış sonuçlarına dayalı olarak hesaplanmaktadır. Buna göre: döneminde İl genelinde toplam istihdam kişiden kişiye yükselirken turizm istihdamı 4859 kişiden kişiye çıkacaktır. Bu, İl genelinde 10 yıllık önemde toplam istihdam %105 artarken, turizmdeki istihdam artışının %261 olacağı anlamına gelmektedir. Böylelikle turizmin toplam istihdamdaki payı 2013 yılındaki %3,5 den 2023 yılında %8,8 e ulaşacaktır Mardin e Erişim Mardin Türkiye deki bir çok kaynak piyasadan 1 uzaktadır ve erişim ile ilgili bir harcama yerli turistlerin tatil bütçelerinin en önemli unsurudur. Havayolu ile Erişim Mardin in gerek yerli, gerekse de uluslararası kaynak piyasalara olan mesafesi dikkate alındığında, turizmin gelişiminde havayolu ile kolay erişim olanaklarının artması büyük rol oynamıştır. Mardin e ve Mardin den yolcu trafiğine bakıldığında, 2008 den itibaren dört yıl içerisinde %45 oranında artış görülmektedir (Tablo 13) yılında yolcu trafiğinde yaşanan düşüşün nedeni uçak pisti/apronda yapılan iyileştirme çalışmaları nedeniyle havaalanının 1 Istanbul karayoluyla Mardin e yaklaşık 1,500 km uzaklıktadır, ki bu mesafe takriben Viyana ya olan uzaklığı ile aynıdır. Araba sürüşü yorucu ve pahalıdır. 18

19 kapatılmasıdır. Bölgesel olarak incelendiğinde, Mardin Havaalanı nın yolcu trafiği GAP Bölgesi yolcu trafiği içerisinde yaklaşık %8-9 luk bir paya sahiptir. Tablo 13. Mardin Havaalanı Yolcu Trafiği Yıllık ('000) ('000) ('000) ('000) ('000) Büyüme % Mardin İç hatlar GAP Bölgesi İç hatlar 2,185 2,420 3,152 3,483 3,782 GAP Bölgesi Uluslararası GAP Bölgesi Toplam 2,315 2,558 3,262 3,646 3,986 Mardin'in GAP Bölgesi İçersindeki Payı 8% 9% 9% 3% 7% 72 Mardin de halihazırda yılda üç milyonu aşkın yolcuya hitap edecek yeni ve genişletilmiş bir havaalanı inşa edilmektedir; başka bir deyişle trafikte 2012 için kaydedilen 279,000 yolcunun on katı bir artışı kaldırabilecek niteliktedir. Yüksek niteliklere sahip bir şekilde inşa edilen yeni havaalanı, talebin oluşması halinde uluslararası uçuşlara da hitap edebilecektir. Söz konusu havaalanının 2014 yılı içerisinde hizmete girmesi planlanmaktadır. Mardin e hava yolu ile erişim için Mardin havaalanının yanısıra, Diyarbakır (Mardin e 90 km) veya Batman (Midyat tan 70 km) seçenekleri de mevcuttur. Bazı durumlarda Şanlıurfa veya Siirt Havaalanları, yurt içindeki noktalar ile İl arasındaki geliş ve gidişlerde daha iyi zamanlamalar veya daha uygun uçuşlar sunabilmektedir. Kaynak piyasalardan mardin e doğrudan uçuşlar kesinlikle bir avantaj teşkil edecektir; artırılan iç bağlantılar daha iyi olabilir. İlave bir değer, İzmir, Antalya ve Adana dan doğrudan uçuşlarla yurt içi bağlantı noktası sayısının artırılması olacaktır. Akdeniz Bölgesi GAP Bölgesindeki tüm ziyaretçilerin %25 inin de kaynağıdır. Bu çerçevede Bora Jet in Mardin ve Adana yı birbirine bağlayacak olan haftalık üç yeni uçuşu memnuniyetle karşılanan bir gelişmedir. Karayoluyla Erişim Mardin karayolları yönünden özellikle uluslararası ulaşım (tarihi İpek yolu) bağlantıları üzerinde oluşu münasebetiyle bölgenin diğer illerinden daha iyi durumdadır. Mardin i Gaziantep e ve daha sonra Batı daki kaynak piyasalara bağlayan E-90 karayolu, aynı zamanda Avrupa ve Ortadoğu ülkeleri arasındaki TIR taşımacılığının yapıldığı ana eksendir. Her ne kadar yolun kalitesi iyi olsa da halen uzun bir mesafe söz konusudur. Düşen havayolu ücretleri ve harcanabilir gelirdeki artış, uzun mesafeli otobüs seferlerinin cazibesini azaltmaktadır. Mardin e bağlanan karayollarının yanısıra, İl içerisindeki temel yollar, bunları kullanmakta olan trafiğin nispeten düşük seviyeleri dikkate alındığında, düzgündür. Şehirler Arası Otobüs Seferleri ile Erişim 19

20 İldeki tüm ilçelerin bölgedeki diğer merkezlere ve kaynak piyasalara bağlantılarını sağlayan düzenli ekspres otobüs seferleri mevcuttur. Mardin in girişinde bir şehirlerarası otobüs terminali inşa edilmekte olup, 2014 te işletmeye alınması programlanmaktadır. Demiryolu ile Erişim Bölgede ulaşımı sağlayan demiryolları, Fevzipaşa, Malatya-Diyarbakır, Kurtalan hattı ile Suriye sınırını takip ederek Nusaybin den ülke sınırları dışına çıkmaktadır. Güney hattı üzerinde Şenyurt tan ayrılan bir şube hattı Mardin e gelmektedir. Ancak Mardin e demiryolu ulaşımı fazla tercih edilmemektedir. Bu durumun temel nedeni Osmanlı döneminden kalma demiryollarının henüz modernleştirilememiş olması ve gerek nitelik, gerekse nicelik bakımından yetersiz olmasıdır. Türkiye Ulaşım ve İletişim Stratejisi, 2023 Belgesi nde öngörülen demiryolları yatırımlarının gerçekleşmesi halinde, Mardin in gerek bölgeler arası ve bölge içi ve gerekse de komşu ülkelerle erişilebilirliği artacaktır. Sınır Ötesi Erişim 2012 yılına kadar Nusaybin deki sınır kapısından, Mardin e doğrudan karayolu ile ulaşmak mümkündü ancak bu tarihten itibaren güvenlik gerekçeleriyle sınır kapısı kapatılmıştır. Bu durum, gerek Nusaybin gerekse Kızıltepe de otellerde kalan yabancı hacminin düşmesine neden olmuştur. 20

21 Harita 1: Mardin'e Erişim Olanakları 21

22 3. MARDİN DE TURİZMİN YAPISI 3.1. Talebin Yapısı Mardin de turizme ilişkin talebin yapısının anlaşılabilmesi için Talep Analizi çalışması yapılmıştır. Söz konusu analiz; (a) Turizm sektörünün rekabetçi uluslararası ve ulusal ortamında Mardin in pozisyonunu belirlemeyi ve (b) Sürdürülebilir turizm stratejisinin hedeflemesi gereken tüketici kesimlerini tanımlamayı hedeflemiştir. Bu kapsamda ilk olarak, toplam 777 kişiyle yarı-yapılandırılmış veya derinlemesine yüzyüze görüşme tekniğiyle gerçekleştirilen aşağıdaki 5 alt- çalışma yürütülmüştür: 1. Mardin e gelen ziyaretçilerle yapılan anketler (300 yabancı, 350 yerli olmak üzere 650 kişiyle). 2. Yerli tur operatörleri çalışması (Mardin dahil 6 kentte 17 operatör firmadaki 17 kişiyle) 3. Tur rehberleri çalışması (Mardin dışında 5 kentte 10 kişiyle) 4. 4 temel kaynak piyasası içerisindeki 5 grupta yer alan potansiyel ziyaretçilerin oluşturduğu odak grupları kapsamında 60 kişiyle 5. Yabancı tur operatörleri çalışması (6 ülkeden 40 kişiyle) Yürütülen bu görüşmelere ilave olarak, TÜİK in Hanehalkı araştırmalarındaki veriler, Kültür ve Turizm Bakanlığı istatistikleri, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü verileri ve özel izinle Emniyet Genel Müdürlüğü nden temin edilen istatistiklerden yararlanılmıştır. Yapılan bu çalışmalardaki en büyük zorluk, Mardin konusundaki mevcut turizm istatistiklerinin genelde eksik, yetersiz ve yer yer çelişkili olmasından kaynaklanmıştır. Bu sebeple, kurumlardan elde edilen tüm verilerin çapraz kontrolleri yapılmış, bazı durumlarda uzman varsayımlarına dayanılarak, Mardin deki turizm talebinin 2013 yılı itibariyle yapısı ortaya konmaya çalışılmıştır. Özellikle Mardin e gelen ziyaretçi profilini kapsaması açısından, Mardin de şu ana kadar gerçekleştirilmiş en kapsamlı veri derlemesidir Ziyaretçi Profili Mardin İl Kültür ve Turizm Müdürülüğü nün konaklama tesislerinin beyanlarına göre oluşturduğu turist sayıları yıllar itibariyle aşağıda verilmiştir: 22

23 Grafik 4: Yerli ve Yabancı turist Sayıları Yabancı Turist Sayısı Yerli Turist Sayısı Yukarıda verilen turist sayıları, sadece sınırlı sayıdaki konaklama tesislerinden elde edilen veriler olup, yerli ve yabancı olmak üzere yalnızca iki tür turist profili ortaya koymaktadır. Yapılan derinlemesine analizlerde, otellerde konaklamayan, ancak Mardin e gelenlerin içinde en önemli payı oluşturan yerli ve yabancı dost-akraba ziyaretçiler ile hiçbir resmi kaynakta belirtilmeyen ve yine önemli bir pay oluşturan günübirlik/transit ziyaretçilere ilişkin daha ayrıntılı turist profilleri ortaya konabilmiştir (Grafik 5). Buna göre, 2013 yılı itibariyle Mardin e gelen toplam ziyaretçi 10 farklı grupta toplanmıştır.: Tablo 14: Mardin e Gelen Ziyaretçi Türleri No Gelen Ziyaretçi Türü 1 Yerli Gap Bölgesi Turları 2 Yerli Hafta Sonu Turları 3 Yerli Bağımsız Turist 4 Yabancı Turist 5 Yerli Dost-Akraba Ziyaretçileri 6 Yabancı Dost-Akraba Ziyaretçileri 7 Yerli İş Amaçlı Ziyaretçiler 8 Yerli Konferans Amaçlı Ziyaretçiler 9 Yerli Günübirlik-Transit Ziyaretçiler 10 Diğer Bu ziyaretçilerin içerisinde, en büyük pay %35 ile çevre illerden gelen günübirlik ziyaretçiler ya da il içinde gecelemeden ayrılan transit ziyaretçilere aittir (Grafik 5). Mardin e gelen ziyaretçiler arasında ikinci önemli grup % 23 lük bir kesimi oluşturan yerli dost-akraba ziyaretçileridir. Çoğunluğunu daha önce ülkeden göç eden kişilerin oluşturduğu tahmin edilen yabancı dost- 23

24 akraba ziyaretçileriyle (%10) birlikte geceleme yapmayan bu iki dost-akraba grup toplam %33 lük bir kesimi oluşturmaktadır. Grafik 5: Mardin'e Gelen Ziyaretçi Grupları Mardin'e Gelen Ziyaretçi Grupları (%) % 2% 2% 1% 0% Yerli Günübirlik-Transit Ziyaretçiler 10% 7% 35% Yerli Dost-Akraba Ziyaretçileri Yerli Bağımsız Turist Yabancı Dost-Akraba Ziyaretçileri Yerli Gap Bölgesi Turları Yabancı Turist 16% 23% Yerli İş Amaçlı Ziyaretçiler Diğer Yerli Hafta Sonu Turları Yerli Konferans Amaçlı Ziyaretçiler Mardin de gecelemeyen ziyaretçilerin oranı % 68 gibi yüksek bir değere ulaşmaktadır. Geceleyen/konaklayan ziyaretçilerin büyük çoğunluğunu ise yerli turistler oluşturmaktadır. Bunların da büyük bir bölümünü turlar haricinde gelen bağımsız (%16) yerli turistler oluşturmaktadır. Bu yerli turistler, ana tatillerinin dışında ikincil tatilleri olarak ve kültür (tatil) amaçlı Mardin e gelmektedirler. Mardin de geceleyen diğer bir yerli turist grubu ise %7 lik oranla GAP turlarıyla gelenlerdir. Yerli iş amaçlı, konferans amaçlı ve diğer ziyaretçilerin oranı toplam %5 dir. Mardin e tatil amaçlı gelen yerli ziyaretçilerin, Türkiye nin neresinden geldiklerine bakıldığında, büyük çoğunluğunun İstanbul, Diyarbakır, Ankara ve İzmir gibi büyük kentlerden geldikleri görülmektedir (Harita 2).Bunların da % 25 i doğrudan Mardin e, % 23 ü ise Diyarbakır üzerinden Mardin e gelmektedirler. Mardin e gelen yabancı turist oranı %4 olarak tespit edilmiştir. Tatil amaçlı gelen yabancı turistler daha çok Almanya/Avusturya/İsviçre, Amerika/Kanada ve İngiltere den gelmektedir (Harita 3). Bu yabancı ziyaretçilerin %17 si doğrudan Mardin e, % 27 si Şanlıurfa, % 18 si ise Diyarbakır üzerinden Mardin e gelmektedir. 24

25 Harita 2. Mardin'e Gelen Yerli Turistlerin Geliş Noktaları 25

26 Harita 3. Mardin'e Gelen Yabancı Turistlerin Geldikleri Ülkeler 26

27 Ziyaretçilerin Yaş ve Cinsiyeti Yürütülen talep analizi çalışmasında, Mardin e gelen ziyaretçilerin yaş grupları aşağıdaki grafikte verilmiştir: Grafik 6: Mardin'e Gelen Ziyaretçilerin Yaş Grupları Yerli (%) Yabancı (%) Yukarıdaki grafikte de görüleceği üzere, yerli ziyaretçilerin büyük bir çoğunluğu yaşın altında olup, ortalama yaş 36 dır. Yabancı ziyaretçiler arasında ise, çoğunluğu ve üstü oluştururken, ortalama yaş 47 olarak tespit edilmiştir. Mardin İl Emniyet Müdürlüğü nün 2013 yılı verilerine göre Mardin de konaklama yapan yerli turistlerin %78 i, yabancı turistlerin ise % 68 i kadındır. Grafik 7: Ziyaretçilerin Cinsiyet Durumu 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 78% 68% 32% 22% Yerli-Kadın Yerli-Erkek Yabancı-Kadın Yabancı-Erkek 27

28 Mardin de Kalış Süreleri Ziyaretçilerin Mardin de kalış sürelerine bakıldığında ortalama kalış süresi 4,4 gün/ziyaretçidir. Bu değer, ziyaretçi gruplarına göre epey farklılaşan kalış sürelerinin ağırlıklı ortalamasıdır. Kalış süreleri yabancı dost-akraba ziyaretçileri için 15 gün, yerli GAP turları için 1,53 gündür. Yerli ve yabancı dost akraba ziyaretleri dışındaki tüm gruplar Mardin de ortalama 2 gün veya altında kalmaktadır. Grafik 8: Ziyaretçilerin kalış Süresi Toplam kalınan günlere, ziyaretçi sayıları ile karşılaştırmalı olarak bakıldığında, ortalama kalış süresi 2 gün veya daha az olan tüm ziyaretçi gruplarının payları düşerken, oratalama 9 gün kalışlı dost/akraba ziyaretlerinin ve 15 gün kalışlı yabancı dost/akraba ziyaretlerinin payı epey artmaktadır. Grafik 9: Ziyaretçilerin Kaldığı Toplam Süre 28

29 Turizm Sezonu Kültür ve Turizm Bakanlığı nın verilerine göre 2013 yılında konaklama yapan ziyaretçilerin aylara göre dağılımı aşağıda verilmiştir: Tablo 15: 2013 yılında Mardin de Konaklama Yapan Ziyaretçilerin Aylara Göre Dağılımı Ay Kayıtlı ziyaretçi Sayıları Geceleme Sayıları Yerli Yabancı Toplam Yerli Yabancı Toplam Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Toplam Mardin de yerli ziyaretçilerin aylara göre otel gecelemelerinde ciddi bir dalgalanma vardır. Mayıs ve Ekim aylarında doruk yapan ziyaretçi trafiği, çok sıcak geçen Temmuz ayında ve kış aylarında doruk ayların ¼ ü düzeyine inmektedir. 29

30 Grafik 10: Yerli ziyaretçilerin ve gecelemelerinin aylara göre dağılımı (%)-2013 Ziyaretçi Geceleme 16,0% 14,0% 12,0% 13,6% 13,3% 13,5% 12,5% 10,0% 8,0% 6,0% 4,0% 2,0% 3,9% 4,2% 3,7% 4,0% 6,4% 5,8% 9,6% 9,3% 10,2% 9,7% 6,7% 5,4% 6,6% 6,5% 10,1% 10,5% 10,6% 9,1% 8,2% 6,7% 0,0% Toplam ziyaretçilerin ve gecelemelerin yaklaşık %10 unu oluşturan yabancı otel ziyaretçilerinin mevsimlik davranışı farklıdır yılı itibariye bakıldığında, Ağustos-Ekim aylarında diğer aylara göre bir artış görülmektedir. Grafik 11: Yabancı ziyaretçilerin ve gecelemelerinin aylara göre dağılımı (%)-2013 Ziyaretçi Geceleme 25,0% 20,0% 15,0% 19,5% 13,1% 13,4% 13,0% 16,9% 16,8% 10,0% 5,0% 3,0% 2,4% 3,1% 3,2% 7,5% 6,7% 5,9% 5,8% 9,7% 9,9% 7,9% 7,5% 6,5% 6,7% 8,3% 7,7% 5,8% 5,4% 0,0% 30

31 Mardin ve Bölgesine Düzenlenen Turlar GAP ve Mardin Turları sezonluk turlar olup, çoğunlukla Mart - Mayıs ve Eylül - Kasım ayları arasında düzenlenmektedir. Yerli müşteriler için klasik GAP Turları genellikle Bayramlar ve kısa tatillerde düzenlenmekte ve genellikle 4 ile 6 gün sürmektedir. Hızlı turlar 4 gün, yavaş turlar ise 6-8 günlüktür. Gaziantep ve Diyarbakır GAP Turlarının iki başlangıç noktasını oluşturmaktadır. Bu iki şehir, uçuşların sıklığı, uygunluğu ve fiyatı ile karadan ulaşım yönünden tur operatörleri için en uygun olanlardır. Turlar Halfeti, Şanlıurfa, Harran, Nemrut Dağı, Mardin, Midyat ve Hasankeyf'i içerecek şekilde ya Gaziantep'ten başlayıp ve Diyarbakır'da bitmekte ya da Diyarbakır'dan başlayıp, Gaziantep'te bitmektedir. Bazı uzun turlar programlarına Hatay'ı da dahil etmektedirler. Bölgeye ve Mardin'e düzenlenen Kısa Turlar ise çoğunlukla 2-3 günlüktür. Üç günlük turlar Urfa - Mardin'e ve bazı 2 günlük turlar ise Mardin'e yöneliktir. Mardin ve Göbekli Tepe son yıllarda kısa turların rotası haline gelmiştir. Tur Operatörleri küçük gruplar, aile grupları, şirket personel grupları, okullar, üniversiteler vb. için talebe özel turlar sunmaktadırlar. Batıya yerleşmiş bazı Mardinlilerin varisleri de "kapalı grup" turları istemektedirler. Kişiye özel turlar Tur Operatörleri tarafından "Kapalı Turlar" olarak tanımlanmaktadır. GAP ve Mardin turlarının pazar gelişimi Yerli Tur operatörlerinin GAP Bölgesine ve Mardin e düzenlenen turların pazar gelişimine ilişikin değerlendirmelerine bakıldığında, tur operatörlerinin büyük bir çoğunluğu son üç yılda önemli bir artışın olduğunu ifade etmektedirler. Tur operatörlerinin % 100'ü ise önümüzdeki üç yılda beklenen büyümenin % 10 - % 30'luk bir artışı içereceğini belirtmektedir. Tur operatörleri ayrıca, Butik Mardin Turlarının yeni bir ürün olarak sektöre girişi nedeniyle Mardin'in geçmişteki büyümesinin genel olarak GAP turlarından daha yüksek olduğunu ve gelecek için de beklentinin bu yönde olduğunu belirtmişlerdir. 31

32 Harita 4. Mardin ve GAP Bölgesindeki Tur Güzergahları 32

33 3.2. Talebi Oluşturan Temel Motivasyonlar Mardin ve GAP bölgesine yapılan turistik ziyaretlerin en temel motivasyonu kültür olarak ortaya çıkmaktadır. Bu kültür motivasyonunun alt bileşenleri arasında tarih, arkeoloji, folklorik gösteriler, müzeler, dini merkezler ve yöresel mutfaklar ön plana çıkmaktadır. Mardin özelinde bakıldığında ise; Özgün mimari yapı (eski taş evler, dar sokaklar, kiliseler, camiler vb.), Otantik atmosfer, Dinsel çeşitlilik, Sosyal-etnik çeşitlilik (Süryani, Kürt, Arap, Yezidi vb.), Bölgede çekilen TV dizileri ve filmlerindeki Mardin manzaraları, Alışveriş (özellikle gümüş) Eş-dost, arkadaşlarca Mardin bölgesine daha önce yapılan ziyaretler, yapılan tavsiyeler, Mardin in erken Hristiyanlık geçmişi (yabancı turistler için) gibi unsurlar, Mardin e yapılan turistik ziyaretlerin en önemli motivasyonlarını oluşturmaktadır. GAP bölgesi içerisinde Mardin mutfağı yeteri ölçüde bilindik ve popüler değildir Talebi Olumsuz Etkileyen Temel Unsurlar Gerek yerli/yabancı tur operatörleri ile yapılan görüşmelerde, gerekse değer zinciri analizinde ortaya çıkan ve Mardin e olan turistik talebi olumsuz etkileyen en önemli unsur güvenlik olarak ortaya çıkmaktadır. Turistlerin ziyaret ettikleri yerde kendilerini güvende hissetmeleri, turizm açısından en temel faktördür. Yerli tur operatörleri ile yapılan görüşmelerde, yerli turistler için Mardin tek başına tehlikeli bir destinasyon olarak görülmemekle birlikte, bölgesel düzeyde Güneydoğu ilgili güvenlik kaygıları bulunmaktadır. Özellikle Türkiye nin batısında bu kaygı daha fazla hissedilmektedir. Mardin içinde/dışında yaşanan her türlü bölgesel kriz/olumsuzluk, Mardin e olan turistik ziyaretleri (seyahat zamanlaması, konaklama, kalış süreleri dahil) olumsuz yönde etkilemektedir. Suriye krizi sırasında yaşanan rezervasyon iptalleri buna iyi bir örnektir. Tur rehberleri ile yapılan görüşmelerde, özellikle Mardin deki turlar sırasında yerli turistlerin güvenlik kaygılarının bir süre sonra ortadan kalktığı ve turistlerin kendilerini güvende hissettikleri ifade edilmiştir. Yabancı turistler açısından bakıldığında, durum çok da farklı değildir. Yabancı tur operatörler ile yapılan görüşmelerde, her ne kadar Mardin ve bölgesi çok iyi bilinmemekle birlikte, güvenlik kaygıları baskın bir şekilde ifade edilmiştir. Hatta bazı ülkelerde, Güneydoğu Anadolu Bölgesi riskli bölge ilan edildiği için turların düzenlenemediği belirtilmiştir. Yabancı tur operatörleri tarafından ifade edilen diğer bir önemli husus ise, Türkiye nin daha çok "kitle turizmi" ile anılması, Mardin için de çok önemli bir potansiyel olan kültür turizmi gibi daha niş turizm alanlarının yeterince tanınmamasının, Mardin e olan talebi olumsuz etkilediğidir. Güvenlik dışında, Mardin e olan turistik talebi etkilen diğer önemli bir husus ise erişilebilirlik olarak ortaya çıkmaktadır. Mardin e gelen yerli turistlerin büyük bir çoğunluğu Ankara, İstanbul, İzmir gibi Mardin e uzak büyük kentlerden gelmektedirler. Her ne kadar Mardin e havayolu erişimi 33

34 mevcut olsa da, uçak seferlerinin az olması, sefer saatlerinin uygunsuzluğu, bilet fiyatlarının yüksekliği gibi unsurlar, Mardin e olan bağımsız turistik ziyaretleri etkilemektedir. Ayrıca Mardin in bu kentler ile mesafenin çok olması, kısa süreli hafta sonu ziyaretlerini cazip kılmamaktadır. Bu sebeple, genelde bayramlar, resmi tatiller ve bağlanan hafta sonları tercih edilmektedir Turistlerin Temel Şikayetleri Mardin e gelen yerli turistlerin temel şikayetleri, yaş ve cinsiyet olarak değişiklik gösterse de, genel olarak aşağıdaki gibidir: Tablo 16: Mardin e Gelen Turistlerin Temel Şikayetleri Şikayet Konuları Yüzde (%) Yeni binalar/yapılaşmalar 20 Hijyen 18 Otopark alanlarının eksikliği 14 Yollar 11 Çevre Temizliği Sorunu 8 Trafik-Yönlendirme İşaretlerinin Eksikliği 8 Trafik 7 Pahalılık 7 Diğer 7 Turistler tarafından ayrıca belirtilen ve rahatsızlık veren hususlar ise aşağıda belirtilmiştir: Yetersiz altyapı, Turizm danışma bürosunun kapalı olması, Dükkan sahiplerinin müşterilerle/turistlerle hitap/konuşma şekilleri, Restoranların az ve yeterli kalitede olmaması, Yiyecek alternatiflerinin çok kısıtlı olması, Tur otobüsleri için park yerinin olmayışı, Genel anlamda turizm sektöründeki yönetim eksikliği 3.5. Mardin de Teşvik, Destek ve Yatırım Durumu Teşvik, Destek ve Krediler Ekonomik büyüme ve kalkınmanın yatırım ve üretime dayalı reel ekonomi üzerinden istikrarlı bir şekilde sağlanması, rekabet gücünün artırılması, bölgeler arası sosyo-ekonomik gelişmişlik farklılıkların giderilmesi gibi hedeflerin gerçekleştirilmesinde devlet destek ve teşviklerinin önemi büyüktür. Kullanılan enstrümanlar ve yöntem bakımından gelişmelere göre hızla adapte edilebilmesi, özellikle gelişmekte olan bölgelerde, sınırlı kaynakların kalkınma politikalarında belirlenen alanlara etkin bir şekilde yönlendirilmesine imkân vermesi ve ekonomi üzerine etkilerinin diğer kamu politikalarına kıyasla çok daha hızlı yansıması, teşvik ve destekleri devletin piyasa mekanizmasına en önemli müdahale araçlarından biri haline getirmiştir. 34

35 Ülkemizde 2012 yılında 3305 sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile yürürlüğe giren yeni teşvik sistemine göre illerin sosyo-ekonomik gelişmişlik sınıflandırması yeniden yapılmış, geçmişte bu sınıflandırmada 4 bölgeye ayrılan ülkemiz, yeni sınıflandırma ile 6 bölgeye ayrılmıştır. Mardin, yeni sınıflandırmaya göre sosyo-ekonomik gelişmişlik açısından en dezavantajlı, buna paralel olarak destek ve teşvikler açısından ise en avantajlı bölge olan 6. Bölge içerisinde konumlandırılmıştır. Harita 5. Sosyo-ekonomik Gelişmişlik Endeksi Bölge Devlet teşvik ve desteklerinin yanı sıra, Avrupa Birliği başta olmak üzere, Birleşmiş Milletler ve bağlı kuruluşlarının, çeşitli yerli-yabancı vakıf ve derneklerin, bankaların, şirket ve fonların sağladığı teşvik, destek ve krediler Mardin de turizm sektöründe yer alan ya da sektörle ilişkili olan aktörlerin erişimine sunulmuştur. Sunulan bu imkânları türlerine göre aşağıdaki gibi gruplandırmak mümkündür: Teşvikler: 1. Yeni Teşvik Sistemi ve 3305 Sayılı Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Bakanlar Kurulu Kararı (BKK) Kapsamında Sağlanan Teşvikler, Sayılı Turizmi Teşvik Kanunu, Sayılı Kültür Yatırımları ve Girişimlerini Teşvik Kanunu, Sayılı Emlak Vergisi Kanunundaki Turizme Yönelik Teşvikler Destekler: 5. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Destekleri 35

36 6. T.C. Ekonomi Bakanlığının Sağlık Turizmine Verdiği Destekler 7. Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB) Destekleri 8. Dicle Kalkınma Ajansı (DİKA) Destekleri 9. Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu Destekleri 10. Gelecek Turizmde Sürdürülebilir Destek Fonu 11. UNESCO Kültürün Teşviki Uluslararası Fonu 12. Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı (IPA) kapsamında turizme verilen destekler 13. PRODES- T.C. İçişleri Bakanlığı Dernekler Dairesi Başkanlığı Destekleri 14. Türkiye İş Kurumunun Sağladığı Destekler 15. GAP İdaresinin Turizme Sağladığı Destekler Krediler: 16. Türkiye İhracat Kredi Bankası (Türk EXIMBANK) Turizm Kredisi. 17. Türkiye Kalkınma Bankası Avrupa Yatırım Bankası Kredileri 18. Ziraat Bankası Dış Kaynak Destekli KOBİ Kredileri Faydalanıcıya, sunulan imkânlara, uygulayıcı kurumlara, başvuru koşullarına ve dönemlerine göre farklılık arz eden bu uygulamalara ilişkin özelliklerin bir bakışta okuyucuya sunulabilmesi amacı ile aşağıdaki teşvik, destek ve kredi tabloları hazırlanmıştır. 36

37 Tablo 17. Mardin'de Turizm Sektörüne Sunulan Teşvikler NO UYGULAMANIN ADI YETKİLİ KURUM FAYDALANICILAR TEŞVİKLER BAŞVURU DÖNEMİ DAHA FAZLA BİLGİ sayılı BKK, Yeni Teşvik Sistemi 1) Genel teşvik uygulamaları 2) Bölgesel teşvik uygulamaları T.C. Ekonomi Bakanlığı, Dicle Kalkınma Ajansı (DİKA) Gerçek kişiler, adi ortaklıklar, sermaye şirketleri, kooperatifler, birlikler, iş ortaklıkları, kamu kurum ve kuruluşları, kamu kuruluşu niteliğindeki meslek kuruluşları, dernekler, vakıflar ile yurt dışındaki yabancı şirketlerin Türkiye deki şubeleri TL ve üstü sabit yatırımı olan işletmelere: - Gümrük vergisi muafiyeti, - İndirimli kurumlar vergisi uygulaması, - Gelir vergisi stopajı desteği, - Sigorta primi işveren hissesi desteği, - Sigorta primi işçi payı desteği, - Faiz desteği, - Yatırım yeri tahsisi Yıl boyunca i) ii) TAT Mardin'de Turizm Sektörüne Yönelik Teşvik, Destek ve Krediler Rehberi (TDE REHBERİ) sayılı Turizmi Teşvik Kanunu T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Turizm yatırım belgesi veya turizm işletme belgesine sahip gerçek ya da tüzel kişiler Turizm yatırım/işletme belgesi olan İşletmelere: - Taşınmaz Malların Turizm Amaçlı Kullanımı Amacıyla Yapılan Tahsisler - Elektrik, Havagazı ve Su Ücretlerinde İndirim - Haberleşme kolaylıkları - Yabancı personel çalıştırılabilmesi imkânı - Resmi tatil, hafta sonu ve öğle tatillerinde çalışma izni Yıl boyunca i) ii) TDE REHBERİ Sayılı Kültür Yatırımları ve Girişimlerini Teşvik Kanunu T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür yatırımı ve ya da kültür girişimi belgeli yerli veya yabancı tüzel kişiler (şirket, vakıf, kooperatif) Kültür Yatırımı/Girişimi Belgesi olan İşletmelere: - Taşınmaz mal tahsisi - Gelir vergisi stopajı indirimi - Sigorta primi işveren paylarında indirim - Su bedeli indirimi ve enerji desteği - Yabancı uzman personel ve sanatçı çalıştırabilme - Hafta sonu ve resmi tatillerde faaliyette bulunma Yıl boyunca i) ii) TDE REHBERİ 37

38 sayılı Emlak Vergisi Kanunundaki turizm teşvikler T.C. Maliye Bakanlığı Turizm yatırım/ işletme belgeli ya da kısmi turizm işletme belgeli gerçek/tüzel kişiler Kısmi turizm işletme belgesi dâhil olmak üzere, turizm yatırım/işletme belgesi olan işletmelere: - 5 yıl süre ile emlak vergisi muafiyeti Yıl boyunca i) ii) TDE REHBERİ Tablo 18. Mardin'de Turizm Sektörüne Sunulan Destekler NO UYGULAMANIN ADI YETKİLİ KURUM FAYDALANICILAR DESTEKLER BAŞVURU DÖNEMİ DAHA FAZLA BİLGİ 1 Yurtdışı Fuar ve Tanıtım Desteği T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yurt dışından döviz girdisi sağlayan turizm işletmeleri Önceki mali yıl içerisinde $ veya muadili dövizin yurtdışından girişinin sağlamış olan işletmelere: Fuar katılımı: Yer kirası, stant kurulumu için gerekli tüm giderler, stant dekorasyonu giderleri toplamının % 50 si, Fuar başına azami bireysel destek tutarı: $ Birlik/dernek öncülüğünde: $ Reklam/tanıtım ve pazarlama: Yer kirası, ikram, organizasyon ve teknik giderlerin (ses, ışık, görüntü sistemleri, hostes, sunucu, tercüman, davetiye, afiş vb.) %50 si, Etkinlik başına azami bireysel destek: $ Grup faaliyetlerinde: $ 1 yıl içerisinde fuar ve tanıtım etkinlikleri için alınabilecek toplam azami destek tutarı bireysel işletmeler için: , grup faaliyetlerinde: $ Yıl boyunca i) yigm.kulturturiz m.gov.tr ii) TDE REHBERİ Mahalli İdareler ile Diğer Kamu Kurum ve T.C. Kültür ve Turizm Teknik Yardım Desteği İl Özel İdareleri Yatırımı İzleme ve Koordinasyon Teknik Yardım Desteği - Katı atık bertaraf ve atık su arıtma tesisleri - Kanalizasyon- kolektör hattı şebekesi 38

39 Kurluşlarına Sağlanan Destekler 1) Teknik Yardım Desteği 2) Kültür Yatırımları Desteği Bakanlığı Başkanlıkları, Belediyeler, Köylere Hizmet Götürme Birlikleri Altyapı Birlikleri Kültür Yatırımları Desteği T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı ve alt birimleri dışındaki kamu kurum ve kuruluşları - İçme suyu hattı ve su depoları - Trafo ve aydınlatma sistemleri - Kış sporları mekanik tesisleri ve altyapı uygulamaları - WC ve fosseptik - Çevre, meydan, park, yol düzenlemesi gibi altyapı uyg. Kültür Yatırımları Desteği - Kültür Merkezleri, - Kongre Merkezleri, - Müzeler, kütüphaneler ve benzeri amaçlı yapılar 2 Sağlık Turizmine Verilen Destekler T.C. Ekonomi Bakanlığı Sağlık kuruluşları, sağlık turizmi şirketleri veya işbirliği kuruluşları (İK) - Rapor ve Hasta Yol Destekleri - Yurt Dışı Tanıtım ve Birim Desteği - Organizasyon Desteği - Arama Motoru ve Desteği - Belgelendirme Desteği - Ticaret Heyeti ve Alım Heyeti Dest. - Danışmanlık Desteği Yıl boyunca i) r ii) TDE REHBERİ 3 KOSGEB Destekleri T.C. Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Desteklem e İdaresi Başkanlığı Mikro, küçük ve orta ölçekli tüm ekonomik birimler, girişimler - KOBİ Proje Destek Programı - Tematik Proje Destek Programı - İşbirliği Güçbirliği Destek Programı - AR-GE, İnov. ve End. Uyg.Des.Prog. - Genel Destek Programı - Girişimcilik Destek Programı - Gelişen İşletmeler Piyasası KOBİ Destek Programı - Kredi Faiz Desteği Yıl boyunca i) v.tr ii) TDE REHBERİ 39

40 4 DİKA Destek Programları 1) Mali Destek (MD): 1.1)Sektörel gelişme programı 1.2)Turizm, Kent ve Sanayi Altyapısı Programı 2) Doğrudan Faaliyet Desteği (DFD) 3) Teknik Destek (TD) 4) Güdümlü Proje Desteği (GPD) Dicle Kalkınma Ajansı MD: 1.1) Konaklama, gıda ve kimyasal ürün imalatı sektörlerindeki KOBİ'ler, kooperatifler ve üretici birlikleri 1.2) Mahalli idareler, üniversiteler, koop.ler, OSB Müdürlükleri ve köylere hizmet götürme birlikleri (önceliklere göre değişmektedir) DFD: Kamu kurumları, üniversiteler, kamu kur. Niteliğindeki meslek kuruluşları, STK'lar, OSB'ler, kar amacı gütmeyen kooperatif ve birlikler. TD ve GPD: DFD faydalanıcıları MD: 1.1) Asgari-azami destek tutarı ve oranı: TL, % ) TL TL, % DFD): TL TL, % TD): Azami destek tutarı ve oranı: TL, %100 GPD): Azami destek tutarı: Ajans yıllık gider bütçesinin en fazla %20'si, 2014 için tahsis edilen bütçe TL MD: 2014 başvuruları Mayıs 2014'te bitmiştir. DFD: 2014 için son başvuru TD: Başvurular 5 4., 6., 8., 10. ve 12. aylarda olmak üzere 5 dönemde yapılmaktadır. i) ii) TDE REHBERİ 40

41 5 TKDK Destekleri 1) Kırsal turizm yatırımlarına verilen destekler (KTYD) 2) Yerel ürünler ve mikro işletmelerin geliştirilmesin e verilen destekler (YÜD) Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu 1) KTYD: 50 kişiden az çalışanı istihdam eden ve yıllık cirosu ve/veya bilançosu TL yi aşmayan mikro ölçekli zanaatkârlar ve işletmeler 2) YÜD: Mardin için desteklemeye uygun ürün ve el sanatları başvuru rehberinde belirtilmiştir. Bu ürünleri üreten mikro ölçekli zanaatkârlar ve işletmeler başvurabilir. 1) KTYD: Konaklama tesisleri (Yatırım sonunda en fazla 25 oda kapasiteli olmalıdır.), restoran, doğa gezisi için kurulan tesisler, tarihi geziler için kurulan tesisler, vb. yapım işleri, makine ekipman ve hizmet alımları ile görünürlük harcamalarına %50 oranında hibe desteği verilmektedir. Yeni yatırımlar dışında yenileme, genişletme ve modernizasyon projeleri de desteklenmektedir. Uygun harcama tutarı asgari azami olmalıdır. 2) YÜD: Desteklenen ürün ve el sanatlarını üreten mikro işletmelere yapım işleri, makine-ekipman ve hizmet alımları ile görünürlük harcamalarında %50 hibe desteği verilmektedir. Yeni yatırımlar dışında yenileme, genişletme ve modernizasyon projeleri de desteklenmektedir. Uygun harcama tutarı asgari azami olmalıdır. Başvuru dönemi ve çağrı sayısı yıllara göre değişmekte ve kurum internet sitesinde ilan edilmektedir. i) v. tr ii) TDE REHBERİ 6 Gelecek Turizmde Sürdürülebilir Turizm Destek Fonu T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, UNDP, Anadolu Efes Kar amacı gütmeyen STK'lar ile bu STK ların kurduğu odalar, birlikler, kooperatifler, mesleki dernekler, federasyonlar, dernekler, vakıflar ile Üniversiteler ve Araştırma Enstitüleri/ Mrk.leri başvurabilir. Diğer kuruluşlar; Yerel Otoriteler, Belediyeler, Yerel Yönetimler, Muhtarlıklar, Kaymakamlıklar, İl Özel İdareleri, Valilikler, Yerel İdari Kurumlar, İl Müdürlükleri ve Yerel otoritelerin kurduğu vakıf veya derneklerden en az Başvuru rehberinde belirtilen konularda yapılan makineekipman alımları, kiralanması, hizmet alımı, sarf malzeme giderleri, harcırah, seyahat giderleri, eğitim vb. hizmetler, mali giderler, görünürlük harcamaları, danışmanlık, eğitim, organizasyon giderleri sunulan proje kapsamında karşılanmaktadır. Desteklenecek proje bütçesi en az TL - en çok TL olabilir ve %100'üne kadar olan kısım fon tarafından karşılanabilir.. Ön başvurular her yıl Nisan ayında yapılmalıdır. i) turizmde.com ii) TDE REHBERİ 41

42 1'i, en çok 5'i ile ortaklık kurmalıdır. 7 UNESCO Kültürün Teşviki Uluslararası Fonu UNESCO Türkiye Milli Komisyonu yaş arası faydalanıcıların projeler ine öncelik verilmektedir. - Kültürün teşviki ve sanatsal yaratıcılık konusunda özel sorumluluğu bulunan kamu kurum, kuruluş ve organları - Sivil toplum kuruluşları ve kar amacı gütmeyen kuruluşlar - Şahıslar, özellikle sanatçılar ve yaratıcılar Kültürün Teşviki Uluslararası Fonu: 1) Teknik yardım: Belirli bir süre için ücretli uzman sağlanması yoluyla; 2) İlgili faaliyetin uygulanması için proje eş finansmanı veya hibe şeklinde mali yardım sunmaktadır. Proje başına en az $, en fazla $ destek alınabilir. Bu limitlerde verilen destek proje toplam bütçesinin en fazla %80'ini oluşturabilir. Her yıl Mart ayında Proje Çağrısı yapılmakta ve Mayıs sonuna kadar proje başvuruları kabul edilmektedir. nesco.org.tr ii) TDE REHBERİ 8 IPA- Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı Kapsamında Turizme Verilen Destekler AB Türkiye Delegasyonu ve T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı başta olmak üzere yetkili bakanlıklar - Kalkınma Ajansları dâhil olmak üzere kamu kurum ve kuruluşları - Üniversiteler - Kamu benzeri kurumlar (quasigovernmental) - TOBB, TİM gibi kar amacı gütmeyen örgütler - İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterlikleri - OSB Yönetimleri - Teknoloji Geliştirme Merkezleri yılları arasında aktif olan IPA 2. dönemi kapsamında turizme; Özel Sektörün Geliştirilmesi Eyleminin, Hizmet Sektörü ve Yaratıcı Endüstriler Faaliyeti altında destek verilmektedir. Bu faaliyet için 2014 ve 2015 yıllarına yönelik tahsis edilen destekleme bütçeleri sırasıyla ve dur. Projelere %85 AB, %15 kamu katkısı olmak üzere %100 destek verilmektedir. Turizm sektörünün ihtiyaçlarını tespit etmeye yönelik analizler ve analitik çalışmalar, stratejilerin, eylem planlarının geliştirilmesini destekleyen çalışmalar, IPA 1 döneminde olgunlaşan operasyonlar için geçerli olmak üzere turistik alanlarda fiziki altyapı ve tesis iyileştirmeleri, tanıtım faaliyetleri desteklenmektedir. IPA 2 Programı hazırlık çalışmaları T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından sürdürülmekte dir. Başvuru çağrısı Bakanlık internet sitesinde duyurulacaktır. ii) ayi.gov.tr ii) TDE REHBERİ 42

43 9 T.C. İçişleri Bakanlığı PRODES Destek Programı T.C. İçişleri Bakanlığı Dernekler Kanunu kapsamına giren ve tüzel kişiliği bulunan dernekler ile derneklerin oluşturduğu federasyon ve konfederasyonlar Her yıl Bakanlığın belirleyerek internet sitesinden ilan ettiği konularda üretilen projelere: Proje başına en az TL - en fazla TL destek alınabilir. Bu limitlerde verilen destek toplam proje bütçesinin %100'ünü oluşturabilir yılında Mayıs ve Eylül de 2 kez destek verilmiştir deki ilk destek için son başvuru tarihi tür ii) ii) TDE REHBERİ Türkiye İş Kurumu (İŞKUR) Destekleri GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı Destekleri Türkiye İş Kurumu GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı İşveren ve iş arayan herkes başvurabilir. İş arayanlar için her program da farklı kriterler tanımlanmıştır. İşverenler için bir kısıt bulunmamaktadır. Kamu kurum ve kuruluşları, belediyeler, üniversiteler İş arayanlara, İşverenlere ve GAP Bölgesine özgü olmak üzere göre farklı destekleme programları oluşturulmuştur. Bu programlar: 1) İş Arayanlar için: 1.1) Mesleki Eğitim Kursları (MEK) 1.2) İşbaşı Eğitim Programı (İEP) 1.3) Girişimcilik Eğitim Programı (GP) 1.4) Toplum Yararına Program (TYP) 2) İşverenler için: 2.1) Kısa Çalışma Ödeneği 2.2) İşyerleri için Mesleki Eğitim Kursları 2.3) İşyerleri için İşbaşı Eğitim Programı 2.4) SGK Prim Teşviği 3) İŞKUR GAP 2 Projesi GAP İdaresi iç ve dış kaynaklar aracılığıyla, sadece barajlar, hidro-elektrik santralleri, sulama yapıları gibi fiziksel yatırımlarla sınırlı kalmayıp, bunların yanında ve birbiriyle eşgüdüm içinde tarımsal gelişme, sanayi, kentsel ve kırsal altyapı, haberleşme, eğitim, sağlık, kültür, turizm ve diğer sosyal hizmetler gibi sosyo-ekonomik sektörlerin geliştirilmesine yönelik yatırım ve destekler sunmaktadır. GAP2 Projesi dışındaki programlara yıl boyunca başvuru yapılabilir. GAP 2 Projesi için kurum internet sitesinden bilgi alınmalıdır. Proje ve desteklere ilişkin tanımlı bir başvuru dönemi yoktur. Duyurular kurum internet sitesinden yapılmaktadır. i) ii) TAT Mardin'de Turizm Sektörüne Yönelik Teşvik, Destek ve Krediler Rehberi i) ii) i) TAT Mardin'de Turizm Sektörüne Yönelik Teşvik, Destek ve Krediler Rehberi 43

44 Tablo 19. Mardin'de Turizm Sektörüne Sunulan Krediler NO UYGULAMANIN ADI YETKİLİ KURUM FAYDALANICILAR KREDİLER BAŞVURU DÖNEMİ DAHA FAZLA BİLGİ 1 Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş. - Avrupa Yatırım Bankası Kredileri 1) Otel Yenileme ve Enerji Verimliliği Kredisi (OYEVK) 2) KOBİ Geliştirme Kredisi (KGK) Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş. Turizm sektöründe yer alan çalışan işletmeler KOBİ'ler 1) OYEVK: Türkiye de yerleşik turizm sektöründeki işletmeler tarafından yürütülen toplam yatırım tutarı maksimum 25 milyon Avro yu aşmayan mevcut turizm tesislerinin renovasyonu, optimizasyonu, enerji verimliliği vb. sürdürülebilir turizme ilişkin proje yatırımlarının finansmanında kullandırılır. Kredi üst limiti Avro'dur. Krediler yatırım ya da yurtiçi/yurtdışı harcamaların finansmanında kullanılabilir. 2) KGK: Yatırım tutarı 25 milyon Avro yu aşmayan ve çalışan sayısı 250 kişiden az olan Türkiye genelindeki KOBİ'lerin gerçekleştireceği yatırımlar ve yenilenebilir enerji projelerine ilişkin yatırımların finansmanında kullandırılır. Kredi üst limiti en fazla Avro dur. Her iki kredi programı için kredilendirme oranı ve vadesi, kredi değerlendirme çalışması sonucunda belirlenir. Yıl boyunca i) ii)tde REHBERİ 2 Ziraat Bankası Dış Kaynak Destekli Kobi Kredileri 1) Avrupa Yatırım Bankası destekli KOBİ Kredisi (AYBKK) 2) Avrupa Yatırım Fonu Kredisi (AYFK) Ziraat Bankası A.Ş. 1) AYBKK: Yasaklı sektörler dışındaki sektörlerde faaliyet gösteren KOBİ ler 2) AYFK: Yıllık cirosu Avro yu aşmayan, çalışan sayısı 9 ve daha az olan, azami 5 yıldır faaliyet gösteren 1) AYBKK: Azami 2 yıl ödemesiz 7 yıl vadeli yatırım, işletme azami 1 yıl ödemesiz 4 yıl vadeli işletme finansmanı kredileri kullandırılmaktadır. Azami yatırım tutarı Avro'dur. Kredi üst limiti 5 milyon Avro dur. Kredi TL, USD ve Avro cinsinden kullanılabilmektedir. 2) AFYK: Kredi vadeleri 1-5 yıldır. Taksitli ve esnek geri ödeme seçenekleri bulunmaktadır. Kredi üst limiti TL dir. Şahıs firmalarında Avrupa Yatırım Fonu kefaleti, tüzel firmalarda Avrupa Yatırım Fonu kefaletine ek olarak ortak kefaleti Yıl boyunca i) ii)tde REHBERİ 44

45 KOBİ ler. alınmaktadır. 3 Türkiye İhracat Kredi Bankası A.Ş. (Türk Eximbank) turizm kredisi Türkiye İhracat Kredi Bankası A.Ş. - TÜRSAB üyesi A grubu işletme belgesi sahibi seyahat acenteleri, - Bakanlık tarafından tur operatörü niteliğine haiz olduğu tespit edilen A grubu belgeli seyahat acentaları, - Türkiye ye yurtdışından yolcu taşıyan ve Türkiye de yerleşik özel hava yolu şirketleri, - Bakanlar Kurulu Kararı ile ihracatçı sayılan, Turizm Bakanlığından belgeli, asli fonksiyonu konaklama hizmeti vermek olan ve yurt dışından en az ABD Doları ya da muadili döviz sağlayan turizm işletmeleri TL'ye kadar olan Türk Lirası cinsi krediler için: Vade-Faiz oranı: 120 gün - %7,29, 180 veya 360 gün - %7, TL üzeri Türk Lirası cinsi krediler için: Vade-Faiz oranı: 120 gün - %7,54, 180 veya 360 gün - %7, TL'ye kadar olan Döviz cinsi krediler için: Vade-Faiz oranı (USD): 120 gün - LIBOR+1,50, 180 gün - LIBOR+1,75, 360 gün LIBOR+2,00 Vade-Faiz oranı (Avro): 120 gün - EURBOR+1,25, 180 gün - EURIBOR+1,50, 360 gün EURIBOR+1, TL üzeri Döviz cinsi krediler için: Vade-Faiz oranı (USD): 120 gün - LIBOR+1,75, 180 gün - LIBOR+2,00, 360 gün LIBOR+2,25 Vade-Faiz oranı (Avro): 120 gün - EURBOR+1,50, 180 gün - EURIBOR+1,75, 360 gün EURIBOR+2,00 Yıl boyunca i) ii) TDE REHBERİ 45

46 Teşvik, Destek ve Kredilerden Yararlanma Düzeyi, Gerçekleştirilen Projeler ve Yatırımlar Zengin kültür envanteri ile ülkemizin ve dünyanın yükselen turizm değerlerinden biri olan Mardin de, son yıllarda diğer alanlarla birlikte turizm alanında da sunulan teşvik ve desteklerin çeşitlendiği ve arttığı gözlenmektedir. Bu gelişmelerin yanı sıra, yapılan araştırmalar Mardin de turizm sektöründe yer alan aktörlerin bu teşvik ve desteklerden yararlanma düzeylerinin de yükseldiğini ortaya koymuştur. Mardin de turizm sektöründe faaliyet gösteren aktörlerin (kamu/sivil) sunulan bu imkânlardan yararlanma durumu ve bu kapsamda gerçekleştirilen proje ve yatırımlar teşvikler, destekler ve krediler başlıkları altında aşağıda özetlenmiştir. Teşvikler Teşvikler açısından bakıldığında; tarihleri arasında Mardin de turizm sektöründe faaliyet gösteren 37 işletmenin, 3305 Sayılı Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Bakanlar Kurulu Kararı kapsamında T.C. Ekonomi Bakanlığı tarafından sunulan genel ve bölgesel teşvik uygulamalarından yararlandığı görülmüştür. Teşvik türlerine göre yararlanma dağılımına bakıldığında, teşvik belgesi alan 37 işletmenin 5 inin genel teşvik, 32 sinin ise bölgesel teşvik uygulamalarından yararlandığı anlaşılmaktadır. Genel teşvik kapsamında desteklenen işletmelerin toplam sabit yatırım tutarı 13 milyon TL, sağladıkları istihdam ise 180 olarak rapor edilmiştir. Bölgesel teşvik uygulamalarından yararlanan 32 işletme ise 338 milyon TL tutarında sabit yatırım yaparak, kişiye istihdam imkânı sağlamıştır 2. Alınan teşviklerin yıllara göre dağılımı, Mardin de yer alan turizm işletmelerinin son yıllarda teşvik başvurularını artırdığına işaret etmektedir yılı ile 2014 ün ilk çeyreği arasında alınan 37 teşvik belgesinin 23 ü 2012 ve 2013 de, 4 ü ise 2011 de alınmıştır. Bir diğer ifadeyle, Mardin de son 3 yılda ( ) alınan teşvikler, bugüne dek alınan teşviklerin %73 ünü oluşturmaktadır. Mardin de, diğer teşvik uygulamaları olan büyük ölçekli yatırımların teşviki (sabit yatırım tutarı 500 milyon ve üstü) ve stratejik yatırımların teşviki (turizmi kapsamamaktadır) uygulamalarından yararlanan herhangi bir yatırımcı bulunmamaktadır. Turizm yatırımlarının, sırasıyla ölçek ve kapsam nedeniyle bu teşviklerden yararlanma ihtimali oldukça düşüktür. Ancak turizm dışında kalan sanayi, tarım ya da hizmet sektörünün diğer alanlarında bu tür yatırımların yapılmamış olması, Mardin in ekonomik gelişiminde turizme olan bağımlılığını ortaya koymaktadır. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından 2634 sayılı Turizmi Teşvik Kanunu kapsamında sunulan teşviklerden 2014 yılı itibariyle Mardin de bulunan 46 otelden 18 inin yararlandığı 2 T.C. Ekonomi Bakanlığı internet sitesi, (2014), tarihinde adresinden erişilmiştir. 46

47 bilinmektedir. Turizm teşvik belgesi almış olan bu 18 otelin 10 u Mardin Merkez de, 6 sı Midyat ta, 1 i Kızıltepe de, 1 i ise Nusaybin de yer almaktadır. 3 Destekler T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı ve T.C. Ekonomi Bakanlığı tarafından turizme ve kültür yatırımlarına verilen desteklerden Mardin de yararlanıldığına ilişkin herhangi bir bilgiye ulaşılamamıştır. Bu desteklere ilişkin detaylar, yukarıda yer alan Destekler tablosunda sunulmuştur. KOSGEB vermiş olduğu destekleri il bazında yayınlamadığından, Mardin in ya da turizm özelinde Mardin deki turizm sektörü işletmelerinin KOSGEB desteklerinden yararlanma oranı net olarak bilinmemektedir. Bununla birlikte KOSGEB 2012 yılı faaliyet raporunda bölgelere ve Türkiye genelini dikkate almak kaydıyla sektörlere göre destek tutarlarını yayınlamıştır. Rapor verilerine göre Mardin in içerisinde yer aldığı Güneydoğu Anadolu Bölgesi, işletmeye verilen toplam TL destek tutarı itibariyle 2012 yılında Türkiye nin 7 coğrafi bölgesi içerisinde en az destek alan bölge olmuştur yılı KOSGEB toplam destek tutarı ( TL) içerisinde Güneydoğu Anadolu Bölgesinin payı yaklaşık %7 dir. Sektörlere göre verilen desteklere bakıldığında, turizmin payının da oldukça düşük düzeyde kaldığı görülmüştür yılında destek alan işletmenin yalnızca 860 ı (%3,3) konaklama ve yiyecek içecek hizmeti sektöründe yer alan işletmelerdir. Bu işletmelere verilen destek tutarı TL, bu tutarın toplam destek tutarına oranı ise %3,9 dur. Gerek turizmin en az destek alan sektörlerden biri olması, gerekse Güneydoğu Anadolu Bölgesinin en düşük destek tutarını alan bölge olması, Mardin de turizm işletmelerinin KOSGEB desteklerinden yeterince yararlanamadığına işaret etmektedir yılları arasında Mardin Ticaret ve Sanayi Odası, Gençlik ve Spor İl Müdürlüğü, Müstakil Sanayici ve İşadamları Derneği Mardin Şubesi ve Midyat Sanayici ve İş Adamları Derneği gibi kuruluşların girişimleriyle kadınlara ve gençlere yönelik girişimcilik eğitimleri verilmiştir. Bu eğitimlerin süresi 70 saattir ve her eğitime yaklaşık 30 kursiyer katılmıştır. KOSGEB, eğitimleri başarı ile tamamlayanlara TL ye kadar hibe TL ye kadar faizsiz kredi imkânı sunmuştur. 4 Mardin de bu eğitimlere katılarak sertifika alan en az 150 girişimcinin olduğu tahmin edilmektedir. Bununla birlikte eğitim sonrasında girişim fikirlerini işe dönüştürerek, işyeri açan girişimcilere ilişkin bilinen tek örnek, Midyat ta bulunan Kahve Deposu adlı işletmedir. Bu işletme, 2012 yılında KOSGEB girişimcilik desteğinden yararlanarak kurulduğu bildirilmiştir. 5 Dicle Kalkınma Ajansı (DİKA), bölgede turizm dâhil olmak üzere, kritik öneme sahip faaliyetleri destekleyerek kalkınmaya hizmet eden en önemli kurumların başında gelmektedir. DİKA, Mardin Kültür ve Turizm İl Müdürlüğü internet sitesi, (2014), tarihinde adresinden erişilmiştir tarihinde adresinden erişilmiştir tarihinde adresinden erişilmiştir. 47

48 2102 yılları arasında Mardin de toplam 89 projeyi desteklemiştir yılı itibariyle tümü tamamlanmış olan bu projelerin 46 sı teknik destek, 36 sı mali destek ve 7 si ise faaliyet desteği programlarından yararlanmıştır. DİKA nın Mardin de desteklediği 89 proje içerisindeki turizm ve turizmle ilişkili proje sayısı 9 dur. DİKA dan destek alan 9 projenin 6 sı mali destek (MD), 2 si teknik destek ve 1 i faaliyet desteği (FD) programından yararlanmıştır. Bu projelerin tamamlanması için TL tutarında kaynağa ihtiyaç duyulmuş, DİKA, TL destek sunarak, turizm ile ilgili projelerin %41 oranında finansmanını sağlamıştır. Bu projelere ilişkin detaylı bilgiler aşağıdaki tabloda görülmektedir. Tablo Yıllarında DİKA'nın Mardin'de Desteklediği Turizm Projeleri PROJE SORUMLUSU AMACI TOPLAM BÜTÇE (TL) Kasr-ı Nehroz a Nehroz Tur. Yatırım, Tic. Ltd. Şti. Turizmde Atılım Bilem Otel Bilem Otel Konaklama Ve Hizmet Ünitelerinin Modernizasyonu İle Kapasitesinin Arttırılması Turizm sektör personelinin eğitimi Potansiyel hedef gruplara turizm hizmetleri eğitimlerinin sunulması 2012 EMİTT Fuar katılımı Mardin Merkezdeki tarihi yapının konaklama tesisine dönüştürülmesi Kültürel Süryani Şarap Evi Midyat Kaymakamlığı Mardin Artuklu Üniversitesi Mardin Gelişim Kalkınma Derneği İl Kültür Turizm Md. Lemaks Tur. Org. Ltd. Şti Ninve Gıda, Meşrubat Tar.Tur. Med. San. Tic. Ltd. Şti. Midyat Kaymakamlığ Midyat ta bulunan Kasr-ı Nehroz Otelin modernize edilmesi amaçlanmıştır. Otele 9 adet ekipman alınmış, 2 fuara ise katılımı sağlanmıştır. Bilem Otel in konaklama ve hizmet ünitelerinin modernizasyonu ile proje sonunda kapasite %25 artmış, 15 yeni personel istihdam edilmiştir. DİKA KATKISI (TL) (%) SÜRE Sİ YILI YERİ PROGR AM ay 2010 Midya t ay 2010 Merke z Performans yükseltme ay 2010 Merke z Mardin de turizm sektöründe kaliteyi yükseltmek ay 2011 Merke z Fuarda Mardin in Tanıtımı ay, 2012 İstanb ul Tarihi yapının; altyapısının hazırlanması, tefrişat ve donatımı yapılarak 3 yıldızlı konaklama tesisine dönüştürülmesi ve 30 personelin istihdamı 9 personelin eğitimi ve istihdamı, şarap tadım ünitesi, donanımlı bir laboratuvar, arıtma sistemi ve altyapı ünitesi kurulması, Midyat Kaymakamlığı tarihi konuk evinin ilave kısmının ,6 12 ay 2011 Merke z ay 2011 Midya t ay 2011 Midya t MD MD TD TD DFD MD MD MD 48

49 Konuk Restorasyon Projesi, Evi ı Köy.Hizmet Götürme Bir. orijinaline ve tarihi dokuya uygun restore edilerek turizme açılması ve gelir getirmesi hedeflenmiştir. Turizm projelerinin yanı sıra, DİKA Mardin de turizme dolaylı olarak katkı sunan ve kentsel yaşam kalitesinin iyileştirilmesini hedefleyen 5 ayrı projeye de kaynak sağlamıştır. Tamamı mali destek programından yararlanan bu projelerin toplam bütçesi TL, bu projelere DİKA nın katkısı ise (%55) TL olmuştur. DİKA, 2013 yılında turizm sektörünü içeren Mali Destek Programları kapsamında; Rekabetçi Sektörlerin Geliştirilmesi Mali Destek Programı için TL, Turizm, Kent ve Sanayi Altyapısı Mali Destek Programı için ise TL kaynak ayırmıştır 6. Aynı yıl içerisinde Turizm, Kent ve Sanayi Altyapısı Mali Destek Programına 14 ü Mardin den olmak üzere, TRC3 bölgesinden 46 proje başvurusunda bulunulmuştur. Mardin den sunulan 14 projenin 8 i (%57 si) başarılı bulunarak destekleme programına alınmıştır. Bu projeler aşağıdaki tabloda görülmektedir. 7 Tablo 21. Turizm, Kent ve Sanayi Altyapısı Mali Destek Programı Kabul Edilen Projeler (2013) No Başvuru sahibi Proje Başvurusunun Adı 1 Savur Köylere Hizmet Götürme Birliği Turizmde atağa geçiyoruz 2 Nusaybin Belediyesi Kültür inanç parkı çevresi sokak iyileştirmesi 3 Midyat Belediyesi Işıklar Parkı nın Midyat a kazandırılmasıyla ilçede yaşam kalitesinin iyileştirilmesine katkı 4 Kızıltepe Belediyesi Atatürk Mahallesi park alanı rekreasyonu 5 Sürgücü Belediyesi, Savur Tarihi Sürgücü Çeşmesi ve meydanını güzelleştirme ve topluma kazandırma projesi 6 Mardin OSB Mardin OSB kök binalarının yenilenmesi, modüler sistem projesi 7 S.S. Midyat Toplu İşyeri Yapı Kooperatifi Midya sanayi sitesinin altyapı eksikliklerinin giderilmesiyle yatırıma cazip hale getirilmesi projesi 8 Savur Belediyesi Sokaklarımızdaki kimlik Başarılı projelerin 1 i doğrudan turizmle ilgili, 5 i ise turizme katkı sunabilecek kent altyapısının iyileştirilmesine yönelik projelerdir. 6 DİKA internet sitesi,(2014), tarihinde adresinden erişilmiştir 7 DİKA internet sitesi, (2014), tarihinde adresinden erişilmiştir 49

50 2013 yılında DİKA tarafından sunulan ve turizm işletmelerini kapsayan ikinci mali destek programı Rekabetçi Sektörlerin Geliştirilmesi Mali Destek Programıdır. Bu program kapsamında proje başına verilen asgari destek tutarı TL, azami destek tutarı ise TL olarak belirlenmiştir. Programa, 55 i Mardin den olmak üzere TRC3 illerinden 169 proje başvurusunda bulunulmuştur. Bu projelerin 66 sı başarılı bulunarak destekleme kapsamına alınmıştır. Mardin den yapılan 55 proje başvurusu içerisinde başarılı bulunan proje sayısı 21 dir (%38) 8. Başarılı projeler arasında turizme yönelik herhangi bir proje bulunmamaktadır. DİKA nın turizmi kapsayan mali destek programlarına, 2013 yılında Mardin den yapılan proje başvurularının ortalama başarı oranı %47,5 tir. Bu oran, Mardin de proje hazırlama kapasitesinin geliştirilmesine ihtiyaç duyulduğunu göstermektedir. Ancak bu sorun ikincil bir sorun olarak değerlendirilmektedir. Ajans desteklerinden yararlanma konusundaki temel sorun, Ajansın tahsis ettiği kaynakların kullanım oranlarının düşüklüğü ile ilgilidir. Ajansın bütçe gerçekleşmelerine bakıldığında, örneğin 2013 yılında Turizm, Kent ve Sanayi Altyapısının geliştirilmesini hedefleyen Mali Destek Programı için ayrılan kaynak tutarının TL, aynı yıl içerisinde bu kaynaktan yapılan harcama tutarının ise ancak TL (~%21) olduğu görülmüştür. Tahsis edilen kaynakların yeterince kullanılamamasına ilişkin bir diğer örnek, Rekabetçi Sektörlerin Geliştirilmesi Mali Destek Programıdır. Bu program kapsamında 2013 yılında TL tutarında kaynak ayrılmış ancak bu kaynaktan yapılan harcama tutarı TL (~%14) düzeyinde kalmıştır. 9 Önceki yıllara ait bütçe gerçekleşmeleri de benzer sonuçlar ortaya koymuştur. Bu verilerden hareketle, Dicle Kalkınma Ajansının sunduğu kaynak kullanım oranlarının düşük düzeylerde kalmasına ve Ajansın benimsediği sosyal ve ekonomik kalkınma misyonunu arzu edilen seviyede gerçekleştirilememesine aşağıda sıralanan unsurların yol açtığı düşünülmektedir: i) Sunulan projelerin önemli bir bölümünün Ajansın beklentilerini karşılayacak nitelikte olmaması ii) Başvuru sahiplerinin yeterli proje hazırlama kapasitesine sahip olmaması, dolayısıyla her fikir ya da girişimin başvuruya dönüşmemesi iii) Girişimcilik eksikliği iv) DİKA nın sunduğu destek programlarının potansiyel faydalanıcılar tarafından yeterince bilinmemesi v) Proje başvuru sahibinin karşılaması gereken ve %50-75 oranları arasında değişen eş finansman payının temin edilememesi 8 DİKA, Mardin e Yatırım internet sitesi, (2014), tarihinde adresinden erişilmiştir. 9 DİKA internet sitesi, (2014), 50

51 Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu (TKDK) Mardin İl Koordinatörlüğü, tarihinde duyurusu yapılan 9. Başvuru Çağrı İlanı ile başlayarak, Mardin de kırsal kalkınmayatırımlarını desteklemeye başlamıştır. Bu tarihten itibaren 2014 yılı Mayıs ayına kadar TKDK, Mardin de 4 ayrı yatırım destekleme çağrısında bulunmuştur. Duyurusu yapılan bu çağrılar ve tarihleri aşağıdaki tabloda görülmektedir. No TKDK Destek Çağrıları Çağrı tarihi 1 9. Başvuru Çağrı İlanı Başvuru Çağrı İlanı Başvuru Çağrı İlanı Başvuru Çağrı İlanı , 10. ve 11. çağrı dönemlerinde, Mardin de TKDK programlarına 109 proje sunulmuş ve bu projelerin 48 i başarılı bulunarak desteklerden yararlanmıştır. 48 proje içerisinde turizm ile ilişkili olan tek proje 10. Çağrı Döneminde destek alan Aqua Park projesidir. TKDK, Aquapark projesine ,20 TL destek sağlamıştır. 12. Başvuru dönemi yapılan proje başvurularının değerlendirme süreci halen devam etmektedir. Bu dönemde Mardin den TKDK Mardin İl Koordinatörlüğüne toplam yatırım tutarı 99 Milyon 844 Bin TL olan 80 proje başvurusu yapılmıştır. TKDK Mardin İl Koordinatörü, bu projeler için talep edilen toplam hibe tutarının 55 Milyon 386 bin TL olduğunu belirtmiştir 10. Sunulan 80 projenin 10 u, Kırsal Turizm başlığı altında sunulan otel, restoran, yüzme havuzu, halı saha, vb. yatırımlara yönelik projelerdir. Önceki dönemlere oranla, son çağrı döneminde çok daha fazla sayıda turizm yatırımcısının TKDK desteklerine ilgi göstermiş olması, turizm yatırımcılarının Mardin e olan ilgisinin arttığına işaret etmektedir. Bununla birlikte sunulan projeler içerisinde turizm projelerinin oranı (%2) halen çok düşüktür. Mardin de turizm alanında yararlanılan bir diğer destek programı 2012 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı ve Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) ortaklığı ile hayata geçen v e yerelde küçük ölçekli sürdürülebilir turizm projelerinin desteklenmesini amaçlayan Sürdürülebilir Turizm Destek Fonu (STDF) dur yılı başvurularında, Türkiye nin 63 ilinden gelen 252 başvuru arasından finale kalan 10 proje incelenmiş ve değerlendirmeler sonucu ilk 3 proje desteklenmek üzere seçilmiştir. STDF tarafından başarılı bulunan ve destek alan projelerden bu 3 projeden birisi, Kadın Emeğini Değerlendirme Vakfının sunduğu Mardin de Kadın Liderliğinde Sürdürülebilir Turizm Girişimlerinin Yaratılması Projesi dir. Mardin İpek Yolu Kadın Çevre Kültür ve İşletme Kooperatifinin ortağı olduğu bu proje ile İpekyolu Pansiyon ve Kafeterya sı faaliyete geçirilmiştir. Bölgede turizm sektöründe konaklama ve yiyecek hizmeti 10 TKDK internet sitesi, (2014), tarihinde adresinden erişilmiştir. 51

52 verilmesi, diğer illerde de uygulanabilecek, örnek bir kolektif kadın girişimi oluşturulması hedeflenen bu proje kapsamında 50 kadın ve genç kıza iş imkânlarına erişme kapasitelerinin ve gelir elde etme olanaklarının artırılmasına yönelik eğitimler verilmiştir. 11 Bir diğer destek fonu olan UNESCO Kültürün Teşviki Uluslararası Fonu tarafından Mardin de desteklenen herhangi bir projeye rastlanmamıştır. AB tarafından Katılım Öncesi Mali Yardımı (IPA) kapsamında yürütülen Hibe Programları aracılığı ile Mardin İlinde başlangıcından bugüne toplam 26 projeye hibe desteği sağlanmıştır. Mardin ilinde başarılı olan bu projelere sağlanan hibe desteği toplam ,21 Avro'dur. Türkiye geneli kapsamında illere göre yapılan başarı değerlendirmesinde Mardin ili sağlanan hibe desteği itibariyle 42. sırada yer almaktadır. Hibe programlarından farklı olarak, merkezi kamu kurum ve kuruluşları (bakanlıklar, müsteşarlıklar vb. kuruluşlar) tarafından geliştirilen pilot projeler/programlar da AB fonları ile desteklenmekte ve Türkiye nin farklı illerinde projeler uygulanabilmektedir. Bu kapsamda, 1 i doğrudan turizm ile ilgili olmak üzere, Mardin de desteklenen toplam 18 pilot proje/program bulunmaktadır. 12 Bu pilot program/projelere ilişkin detaylar TDE REHBER ekinde sunulmuştur. Turizm ile ilgili olan ve Mardin de turizmin geliştirilmesine büyük katkı sağlayacağı düşünülen bu proje, Turizm Altyapısı ile Tanıtım ve Pazarlama Faaliyetlerinin Geliştirilmesi tedbiri kapsamında 2013 yılında uygulamaya konulan Mardin-Kültürel Turizm Merkezi Projesi dir. Projenin toplam bütçesi Avro, Avro su AB katkısı, Avro su ise Ulusal katkıdır. Süresi 24 ay olan projenin 2015 yılının Haziran ayında tamamlanması planlanmaktadır. IPA tarafından turizme, yılları arasında (IPA 2. Dönem) Rekabetçilik ve Yenilik Sektör Operasyonel Programı (RYSOP) kapsamında destek verilmeye devam edilmesi planlanmıştır. Rekabetçilik ve Yenilik Sektör Operasyonel Programını hazırlama ve uygulama sorumluluğu T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığına verilmiştir. IPA 2 kapsamında, başarılı projelere, %85 AB katkısı ve %15 Ulusal katkı olmak üzere, %100 kamu finansmanı sağlanmaya devam edilecektir. Rekabetçilik ve Yenilik Sektör Operasyonel Programının Özel Sektörün Geliştirilmesi eylemi içerisinde yer alan ve turizmi içeren Hizmet Sektörü ve Yaratıcı Endüstrilerin Desteklenmesi faaliyeti için tahsis edilen 2014 yılı toplam bütçesi Avro dur. Bu bütçenin Avro su AB katkısı, Avro su Ulusal katkı olarak planlanmıştır. 13 Aynı faaliyet için programın diğer uygulama yıllarına yönelik olarak yapılan bütçe tahsisleri aşağıdaki tabloda sunulmaktadır. 11 Detaylı bilgi için bkz: 12 Merkezi Finans ve İhale Birimi internet sitesi, (2014), tarihinde adresinden erişilmiştir 13 T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, (2014), Competitiveness and Innovation Sectoral Operational Programme Draft, s

53 Tablo 22. Hizmet Sektörü ve Yaratıcı Endüstrilerin Desteklenmesi Programı Bütçe Tahsisleri Uygulama Toplam Bütçe %15 AB Katkısı (%85) Ulusal Katkı (%15) Yılları (Avro) (Avro) (Avro) TOPLAM T.C. İçişleri Bakanlığının PRODES olarak adlandırdığı ve 2013 yılından bu yana dernek projelerine verdiği desteklerden, Mardin de 1 i turizm projesi olmak üzere toplam 8 proje yararlanmıştır. Mardin Turizmi Geliştirme ve Tanıtma Derneği tarafından sunulan bu projeye 2013 yılının Eylül ayı programında TL destek verilmiştir. Türkiye İş Kurumu (İŞKUR), Mardin de konaklama ve yiyecek içecek sektöründe duyulan personel açığını gidermek amacıyla, Mardin Turizm ve Otelciler Derneği nin (MARTOD) girişimi ve İŞKUR un desteğiyle meslek edindirme kursları düzenlenmiştir. Mardin Artuklu Üniversitesi Turizm ve Otelcilik Meslek Yüksekokulunun eğitmenlerinin görev aldığı bu kurslara 100 kişi katılmıştır. Ön büro ve resepsiyon hizmetleri, garsonluk, oda servisi, vb. alanlarda iş garantisi verilerek düzenlenen kurslar sonucunda 2014 yılında 80 kursiyer Mardin de yer alan otel ve restoranlarda istihdam edilmiştir. En az 1 yıl çalışma garantisi verilen kursiyerlerin 6 aylık ücretleri İŞKUR tarafından, 6 aylık ücretleri ise çalıştıkları işletmeler tarafından karşılanmaktadır. GAP İdaresi, bünyesinde bulunan Çevre, Fiziksel Gelişme ve Yerel Yönetimler Koordinatörlüğü aracılığıyla kültür varlıklarının korunması ve bölge kalkınmasının önemli unsurlarından biri olan turizmin geliştirilmesine yerli ve yabancı kaynaklardan sağladığı fonlarla destek vermekte, ayrıca bütçe imkânları el verdiği ölçüde kendi kaynaklarını kullanarak ödenek yardımında bulunmaktadır. GAP İdaresinin bugüne dek Mardin de turizmi desteklemeye yönelik uyguladığı ve tamamladığı projeler şunlardır: 1) Mardin Katılımcı Kentsel Rehabilitasyon Projesi 2) (Midyat - Mardin) Sit Alanı Çevre Düzenleme Projesi 3) GAP Bölgesi Turizm Master Planı İdarenin aynı kapsamda devam eden projeleri ise: 53

54 4) Gap Bölgesi Turizm Odaklı Tanıtım ve Markalaşma Projesi 5) Midyat Misafir Karşılama Merkezi Mimari Projesi dir. Adı geçen projelere ilişkin detaylı bilgiler TDE REHBERİ nin Destekler bölümünde sunulmuştur. Son olarak, T.C. Mardin Valiliğine bağlı İl Planlama ve Koordinasyon Müdürlüğü tarafından yayınlanan 2013 ve 2014 yılları yatırım programları incelendiğinde, 2013 ve 2014 yılları Yatırım Programlarında, Mardin de yapılacak yatırımlar için ayrılan toplam ödenek tutarlarının sırasıyla TL ve TL olduğu görülmüştür. Bununla birlikte bu yıllarda son derece önemli görülen turizm sektörüne yönelik gerçekleşen ve planlanan herhangi bir yatırımın olmaması dikkat çekicidir. Açıkçası, Dicle Kalkınma Ajansına aktarılan kaynaklar aracılığıyla turizmin geliştirilmesine verilen dolaylı destekler ve Devlet Yatırım Programında yer alan projeler dışında, belirtilen yıllarda turizm sektörüne yönelik herhangi bir doğrudan yatırım planlaması yapılmamıştır. Benzer şekilde, turizmin geliştirilmesinden sorumlu Mardin İl Kültür ve Turizm Müdürlüğüne bu yıllar için aktarılan herhangi bir ödenek de bulunmamaktadır. 14 Resmi Gazete de yayımlanan 2013 ve 2014 yılları Devlet Yatırım Programlarında Mardin i kapsayan ya da Mardin de uygulanan turizm sektörü yatırım projeleri aşağıdaki tablolarda sunulmaktadır. 15 Tablo Yılı Devlet Yatırım Programında Yer Alan Turizm Yatırımları PRG. SIRA NO SEKTÖRÜ YATIRIMCI KURULUŞ PROJE ADI YERİ BAŞLAMA VE BİTİŞ TARİHİ PROJE TUTARI (BİN TL) 2013 YILI YATIRIMI (BİN TL) 47 TURİZM Kültür ve Turizm Bakanlığı (KTB) Turizm Amaçlı Altyapı Uygulamaları GAP İlleri ,000 13, TURİZM Çevre ve Şehircilik Bakanlığı - GAP İdaresi Bşk - KTB Midyat Misafir Karşılama Merkezi Mimari Projesi Midyat T.C. Mardin Valiliği, İl Planlama ve Koordinasyon Müdürlüğü internet sitesi, (2014), adresinden tarihinde erişilmiştir. 15 Resmi Gazete internet sitesi (2014), adresinden tarihinde erişilmiştir. 54

55 Tablo Yılında Devlet Yatırım Programında Yer Alan Turizm Yatırımları PRG. SIRA NO SEKTÖRÜ YATIRIMCI KURULUŞ PROJE ADI YERİ BAŞLAM A VE BİTİŞ TARİHİ PROJE TUTARI (BİN TL) 2014 YILI YATIRIMI (BİN TL) 47 TURIZM GAP İdaresi Bşk. Midyat Misafir Karşılama Merkezi Mimari Projesi Midyat TURIZM Kültür ve Turizm Bakanlığı - Orman ve Su İşleri Bakanlığı Turizm Amaçlı Altyapı Uygulamaları (GAP)- (DAP) GAP İlleri TURIZM TCK Gn. Md. GAP Bölgesi Turistik Yollar Yap. Ve On.(GAP) GAP İlleri Mardin de Sürdürülebilir Turizmin Geliştirilmesi Projesinin de ana hedeflerinden biri olan, turizmin Mardin ekonomisi içerisindeki payının ve katkısının katlanarak artması, ancak devlet ve özel sektör yatırımları aracılığıyla mümkün olabilecektir. Dolayısıyla şu anda Valiliğin yayınladığı 2014 yılı Mardin İli Yatırım Programı da dâhil olmak üzere, devlet eliyle tahsis edilen kaynakların ve buna bağlı olarak uygulanacak projelerin bu hedef ile tutarlı hale getirilmesinin, turizmin geliştirilmesinde ve buna paralel olarak Mardin in sosyo-ekonomik kalkınmasında büyük rol oynayacağı düşünülmektedir. Krediler Yapılan araştırmalar sürecinde, bu çalışmanın krediler tablosunda belirtilen avantajlı turizm ve KOBİ kredi programlarından Mardin de yararlanan herhangi bir işletmeye rastlanmamıştır Turizmin Ekonomik Etkileri Proje kapsamında yürütülen değer zinciri analizi çalışmasıyla, yerli/yabancı, Mardin e geliş şekli (tur/bağımsız), ziyaret amacı, konaklama yapan/yapmayan gibi çeşitli değişkenlere göre sınıflandırılan farklı ziyaretçi gruplarının Mardin de kalış süreleri boyunca yaptıkları harcamalar ve bu harcamaların Mardin ekonomisine etkileri analiz edilmeye çalışılmıştır: 55

56 Tablo 25. Farklı Ziyaretçi Gruplarına Göre Harcamalar Grup Gelen ziyaretçi Türü 1 Yerli GAP Bölgesi Turları 45 1, Yerli hafta sonu turları 6 2, Yerli bağımsız turist 101 1, Yabancı turistler 27 1, Yerli dost-akraba ziyaretçileri 152 9, Yabancı dost-akraba ziyaretçileri 64 15, Yerli İş amaçlı ziyaretler 16 1, Yerli konferans 3 2, Diğer 11 1, Yerli günübirlik- transit 225 1, Toplam Ziyaretçi (000) Kalış süresi (gün) Kalınan toplam süre (gün) Ziyaretçi başına harcama (TL) Toplam harcama ( 000 TL) 650 4, Toplam harcama= (Ziyaretçi sayısı) x (Ziyaretçi başına kalınan gün) x (Ziyaretçi başına günlük harcama) Yapılan hesaplamalara göre, 10 farklı ziyaretçi grubundan toplam ziyaretçinin toplam harcaması TL olarak tahmin edilmektedir. Ziyaretçi başına yapılan günlük harcamaların ile gelen tüm ziyaretçiler gözetildiğinde ağırlıklı ortalaması 86 TL/gün/kişidir. Ayrıştırıldığında, günü birlikçiler /transit grubu (50 TL) ile yerli ve yabancı dost-akraba ziyaretçilerinin en düşük (60-70 TL /gün), yerli bağımsız turistlerin ise en yüksek (300 TL/gün) harcadıkları hesaplanmıştır. Yerli konferansçılar ve yerli hafta sonu turcuları da yüksek harcama yapmaktadır (275 TL /gün/kişi). Grafik 12: Ziyaretçi Başına Harcama Turist harcamalarından elde edilen toplam kazancın ne kadarının Mardin de kaldığı ve ne kadarının Mardin dışına gittiği (sızıntı) incelenmiştir. Buradan yola çıkarak Mardin için en büyük 56

57 sızıntı noktaları sırasıyla; şehirlerarası ulaşım, tur organizasyonları (paket turlar), gümüşçüler, hediyelik eşyacılar ve butik turlar olarak öne çıkmaktadır (Grafik 13). Örneğin, tur programları ile yapılan ziyaretlerde bir turistin (yerli veya yabancı) yaptığı 100 TL lik bir harcamanın 50 TL sinin Mardin dışına hizmet bedeli olarak ödendiği görülmektedir. Grafik 13: Mardin de Turizm Sektörü Aktörlerinin Ekonomik Sızıntı oranları 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Mardin'de Kalan Sızıntı Buna karşın konaklama ve yeme-içme işletmelerinde sızıntı oranları düşük kalmaktadır. Örneğin, konaklama tesislerinde yapılan 1 TL lik bir harcamanın 70 kuruşu, lokanta ve kafelerde yapılan 1 TL lik harcamanın ise yaklaşık 90 kuruşu Mardin de kalmaktadır. 4. MARDİN DE TURİZME YÖNELİK HİZMETLER/ MEKANİZMALAR ve TURİZM ÜRÜNLERİ 4.1. Mardin de Sunulan Turizm Hizmetleri Konaklama Sektörü Mardin de konaklama tesisleri, turizmin gelişmesine paralel olarak son yıllarda sayı ve yatak kapasitesi olarak artış göstermiştir. Belediye ruhsatlı ve Turizm İşletme Belgeli konaklama tesislerinin yatak kapasitelerinin değişimi incelendiğinde (Grafik 14), yılları arasında yatak kapasitelerinde iki katından fazla bir artışın söz konusu olduğu görülmektedir. Turizm işletme belgeli konaklama tesislerinde yıllık ortalama %30 luk bir artış eğilimi görülmekte iken, Belediye ruhsatlı konaklama tesislerinde bu artış değişkenlik göstermiş ve en çok yılları arasında %117 gibi yüksek bir artış değerine ulaşmıştır. 57

58 Yıllık Yatak Kapasitesi Grafik 14: Mardin'deki Konaklama Tesislerinin Yatak Kapasitelerinin Yıllara Göre Değişimi 1,200,000 1,000,000 +%28 800,000 +%32 600,000 +%30 +%14 400,000 +%117 +%18 200,000 +%32 +%11 -% Belediye Ruhsatlı 156, , , ,725 T.İşletme Belgeli 436, , , ,885 Mardin Turist Sayısı * Mardin İl Kültür Müdürlüğü verilerinden derlenmiştir. Yıllık yatak kapasitesinde görülen artış, talepteki artışı önemli ölçüde aşmıştır. Bunun sonucu olarak, 2009 yılında hâli hazırda belediye ruhsatlı ve turizm işletme belgeli tesislerdeki toplamda %30 gibi düşük bir seviyede olan doluluk oranı, 2012 yılında %23 seviyelerine gerilemiştir (Grafik 15). Grafik 15. Konaklama Tesislerinin Doluluk Oranlarının Yıllara Göre Değişimi 40% 35% 38% 30% 25% 20% 15% 28% 21% 22% 23% 22% Belediye Ruhsatlı T.İşletme Belgeli 10% 5% 0% * Mardin İl Kültür Müdürlüğü verilerinden derlenmiştir. İlçeler düzeyinde turist sayılarındaki değişim, doluluk oranı ve geceleme oranı değişkenlerine bakıldığında, özellikle Midyat, Mardin in diğer ilçeleri arasında ön plana çıkmaktadır (Tablo-1). 58

59 yılları arasında, Midyat a gelen yerli ve yabancı toplam turist sayılarında yaklaşık %150 gibi önemli bir artış görülmüştür. Özellikle yabancı turist sayısındaki %226 lık artış dikkate değer bir artıştır. Midyat ın, Mardin ili bütünündeki turist payına bakıldığında ise %12 lik bir artış görülmektedir. Mardin Merkez in 2009 yılındaki %70 lik toplam turist payı, 2012 yılında %58 e düşmüştür. Bu göstergeler, turizmin Mardin de sadece Merkez de değil, başta Midyat olmak üzere diğer ilçelerde de gelişme eğiliminde olduğunu işaret etmektedir. Bu anlamda Midyat ın yanında Nusaybin ve Savur ilçelerinde de az da olsa turizm hareketliliği görülmektedir. Bu ilçelerdeki turizm varlıklarının sektöre kazandırılması ve konaklama imkanlarının gelişmesiyle, bu hareketliliğin daha da artacağı söylenebilir. Tablo 26. İlçe Düzeyinde Bazı Turizm Göstergelerinin Değişimi Yabancı Turist Sayısındaki % Değişim Yerli Turist Sayısındaki % Değişim arası (%) değişim* Toplam Turist Sayısındaki % Değişim Doluluk Oranındaki % Değişim Geceleme Kapasitesindeki % Değişim Toplam Turist Sayısındaki Payındaki % Değişim Mardin (38-23) ( ) Merkez Kızıltepe (14-23) ( ) Midyat (33-24) ( ) Nusaybin (10-19) ( ) Savur 23 (0-23) 0.04 (0-00.4) Toplam (30-23) 87 * Mardin İl Kültür Müdürlüğü verilerinden derlenmiştir yılı itibariyle mevcut duruma bakıldığında, Mardin ilindeki tüm otellerin türlerini ve kapasitelerini ilçe bazında gösteren ayrıntılı tablo aşağıda verilmiştir: Tablo 27: Mardin Otelleri, Türleri ve Kapasiteleri Otel sınıfı > 5* 4* 3* 2* Butik Diğer Toplam Yer ve belge türü Adet Oda Yatak Adet Oda Yatak Adet Oda Yatak Adet Oda Yatak Adet Oda Yatak Adet Oda Yatak Adet Oda Yatak Artuklu Bakanlık Belediye Toplam Midyat Bakanlık Belediye Toplam Nusaybin Bakanlık Belediye Toplam Kızıltepe Bakanlık Belediye Toplam Savur Bakanlık Belediye Toplam İl Bütünü Bakanlık Belediye Toplam

60 Mardin in oteli olan 5 ilçesindeki 46 otelin toplam oda kapasitesi 1949, toplam yatak kapasitesi ise 4086 dır. Bu otellerin yatak kapasitelerinin otel sınıflarına dağılımına bakıldığında (Grafik xx), Artuklu daki yatak kapasitesinin 2500 yatak, Midyattaki kapasitenin ise 1000 yatak civarında olduğu, ildeki toplam yatak kapasitesinin %83 ünün ve tüm üst nitelikli tesislerin (5*, 4* ve butik) bu iki ilçede toplanmış olduğu görülmektedir. Yalnızca, Artuklu il kapasitesinin %61 ine sahiptir. Grafik 16: Otel Sınıflarına göre İleçelerde yatak kapasiteleri Nusaybin, Kızıltepe ve Savur daki toplam %17 lik kapasite konukevi vb. diğer konaklama tesislerinden, 2* lı otellerden ve sadece Nusaybinde 3* lı bir adet otelden oluşmaktadır. Artuklu ve Midyat karşılaştırıldığında, her ikisinde de birer adet 5*lı otel vardır. Artuklu da 2 adet 4*lı otel bulunmasına karşın, Miyatta 4*lı otel yoktur. Buna karşılık Midyat ta 2* lı otel bulunmasına karşın Artuklu da 2*lı otel yoktur. Otel ve konaklama tesislerinin Mardin in ilçelerine dağılımı detaylı olarak aşağıda yer alan haritada sunulmaktadır. 60

61 Harita 6: Otel ve Konaklama Tesislerinin İlçelere Göre Dağılımı Proje kapsamında yapılan hesaplamalara göre, Mardin ili genelinde 2013 yılı itibariyle oda doluluk oranının %32,2; yatak doluluk oranının ise %25,1 düzeyinde gerçekleştiği belirlenmiştir. Doluluk oranlarının aylara göre değişimi incelendiğinde, 2013 yılı Mayıs ve Ekim aylarında %50 civarında olan ildeki ortalama oda dolululuk oranı Ocak ayında %17 civarında geçekleşmiştir. Ekim ayında doruğa çıkan (%39,5) oda doluluğu yaz aylarında %20lere, kış aylarında ise %10 lar düzeyinde kalmıştır. Grafik 17: 2013 yılı Mardin Otelleri Doluluk Oranları 61

62 2014 yılı Mayıs Artuklu daki otellerde talep günlerinde (Cuma-Cumartesi) tam doluluğun olduğu bir ay olarak gözlemlenmiştir. Grafikteki 2013 Mayıs ayına ait %50 oda doluluk oranı kapasite sınırına yakındır.ilin diğer yerlerindeki daha düşük doluluklar ve ay içindeki haftalar ve günlerdeki daha düşük doluluklarından dolayı sezon doruğundaki aylarda dolulukların çok daha fazla artması mümkün görülmemektedir. Aşağıda Senaryo 2 de kapasitenin kısıtı olması (ya da mevcut otel kapasitesinin artırılmaması) durumu ele alınmaktadır. Grafik 18: Artuklu da Bulunan Otellerin Yüksek Sezondaki Doluluk Oranları Sezonun en yoğun ayı olan Mayıs ayı içinde Artuklu da örnek olarak seçilen bir otelde %100 doluluğun yalnızca Cumartesi günlerinde gerçekleştiği, Pazar günleri ise %20 lere inebildiği öğrenilmiştir. Buna göre, haftalık ortalama oda doluluğu %61 e ulaşınca, otel hafta sonu müşteri kabul edememektedir. Değer zinciri analizi kapsamında, Mardin ili sınırları içerisindeki konaklama tesisleri ile görüşmeler yapılmış ve tesisleri dolaylı/doğrudan olumsuz etkileyen en temel hususlar aşağıdaki gibi belirlenmiştir: (Yabancı dil bilen) Kalifiye personelin istihdamı ve muhafazası, Su, elektrik, belediye hizmetleri gibi temel kamu hizmetlerindeki aksaklıklar, Yüksek işletme maliyetleri, Turistlere hitap eden etkinliklerin/aktivitelerin az olması Yukarıda ifade edilen ve konaklama tesislerini olumsuz etkileyen unsurlara rağmen, konaklama yapan yerli ve yabancı turistlerin bir çoğu konaklama deneyimlerinden memnuniyetsizlik çok düşüktür. Konaklama tesisleri ile ilgili önemli bir husus ise, tesis sahiplerinin bir araya gelerek Mardin Turizm ve Otelciler Derneğini (MARTOD) kurmuş olmaları ve birlikte hareket etmeye başlamış olmalarıdır. Her ne kadar dernek henüz istenilen düzeyde faaliyet yürütmemekte ve sektördeki 62

63 diğer aktörler arası işbirlikleri yetersiz olsa da, Mardin de turizm sektörünün yönetişimi açısından olumlu bir adım olarak değerlendirilebilir Yeme-İçme ve Eğlence Sektörü Konaklama tesislerinde olduğu gibi, turizmin gelişmesine paralel olarak Mardin de bir çok yeni restoran ve kafe açılmıştır. Bunlar içerisinde, kaliteli hizmet sunanların sayısı çok fazla değildir. Turistik hizmet veren restoranlar-kafeler ile yapılan görüşmelerde, tesisleri dolaylı/doğrudan olumsuz etkileyen en temel hususlar aşağıdaki gibi olmuştur: Kalifiye personelin istihdamı ve muhafazası, Elektrik-su kesintileri/maliyetleri Düşük kar marjları Turistler tarafından restoranlar ile ilgili dile getirilen en önemli husus ise hijyen sorunudur. Özellikle sıcak havalarda, bu sorun ciddi sağlık problemlerini beraberinde getirebilmektedir. Bu sebeple, mutfak temizliği, kullanılan malzemelerin hijyenik bir biçimde hazırlanması, sunum kalitesi gibi konularda, tesislerin bilinçlendirilmesinin yanında denetim mekanizmalarının da yeterli ölçüde işletilmesi büyük önem arz etmektedir. Zengin Mardin mutfağı, turizm anlamında önemli bir cazibedir. Fakat, yerel lezzetleri kaliteli bir şekilde sunan restoranların sayısı çok fazla değildir. Benzer şekilde, Mardin de geceleri kaliteli yeme-içme imkanı sunan ve bunu özgün yerel eğlenceyle birleştiren tesis alternatifleri de çok fazla değildir. Yerel lezzetlerin kaliteli sunumunun yanında, farklı yeme-içme alışkanlığı olan kişiler için de farklı yemek alternatiflerinin de bulunmasına (vejetaryen menüleri gibi) ihtiyaç vardır. Yeme-içme sektöründe kaliteli hizmet veren tesislerin ve çeşitliliğin artması, turizmin gelişmesine katkı sağlamasının yanında, yerel ekonominin ve istihdam olanaklarının (özellikle kadınlar için) gelişmesine de önemli katkı verebilir Turizm Ürünleri ve Yöresel Ürünler Mardin in turizm ürünleri ağırlıklı olarak kültür turizmi (tarih, arkeolojik, mimari değerler, gelenekler ve diğer soyut kültür varlıkları) doğa ve inanç turizmidir. Kongre turizmine yönelik altyapı ve faaliyetler yakın zamanın gelişmeleridir. Mardin ili, ev sahipliği yaptığı medeniyetlerin mirası olarak çok sayıda tarihi ve tescilli yapıyı (kaleler, cami ve kiliseler, medrese ve manastırlar, han ve kervansaraylar, tarihi evler) barındırmaktadır. Mardin merkez, Midyat merkez, Savur ilçe merkezi ve Dara antik kenti gibi bilinen önemli tarihi/arkeolojik bölgelere ek olarak Mercimekli, Anıtlı, Kıllıt köyleri gibi pek çok saklı değeri bulunmaktadır. Mardin e adreslenen turistik ziyaretlerin ve turların temel motivasyonu bu bölge ve değerleri merkezine alan kültür turizmidir. Mardin merkez, ilçe ve köylerindeki özgün mimari yapı, tarihi ve arkeolojik değerler, yaşam ve otantik atmosfer, dinsel, sosyal ve etnik çeşitlilik ve, özellikle yabancı turistler açısından, erken Hıristiyanlık geçmişine ev sahipliği yapmış dini yapılar turistlerin Mardin e gelmesine temel teşkil etmektedir. 63

64 Mardin in somut kültür varlıkları yanında, soyut değerleri de aynı derecede önemlidir. Mardin in ve bulunduğu Mezopotamya bölgesinin tarihine yönelik hikayeler, geleneksel kent ve ev yaşamı, örf ve adetler gibi soyut yöresel ürünler ile yöresel mutfak ve bağbozumu ile bahar bayramı gibi yöresel etkinlikler de kültür turizmi ürünleri olarak değerlendirilebilir. Tarihi ve arkeolojik yapılara ek olarak Mardin ilinde çok sayıda mağara, çay ve dereler, ovalar ve vadiler bulunmaktadır. Nusaybin ve Midyat arasında bulunan Beyazsu, Karasu, Bakırkırı, Zinnar Bağları, Sultanköy Bahçeleri, Kızıltepe de Gurs vadisi köyleri ve şelaleler, Savur meyve bahçeleri, Yeşilli vadisi, Anıtlı, Mercimekli, Kıllıt (Dereiçi) köyleri doğa turizminin gelişmesine yönelik büyük avantajlar sunmaktadır. Yabancı turistlerle birlikte, Mardin den yurtdışına göç etmiş Süryani gruplar için, Mardin önemli bir inanç turizmi destinasyonudur. Süryani gruplar diğer turistlere kıyasla yaz aylarında akraba ziyareti ve inanç ziyareti amaçlı daha uzun süreli kalmak üzere Mardin e gelmektedirler. Kongre turizmi Mardin de yeni gelişmekte olan bir turizm alanıdır. Yüksek yatak kapasiteli, toplantı salonlarına da sahip otellerin varlığı, yeni yatırımlara yönelik fikirler, yakında açılacak yeni havaalanı Kongre turizminin gelişmesi açısından önemli avantajlardır. Turizm aktiviteleri açısından, Mardin, çeşitli hafta, festival ve bienallere ev sahipliği yapmaktadır. Mardin ilinde, zengin tarihi geçmişinin ve ev sahipliği yaptığı çok sayıda farklı etnik grubun kültürünün yansımaları olarak, geniş bir yöresel ürün yelpazesi bulunmaktadır. Farklı medeniyetlerin izlerini taşıyan bu ürünler, el sanatları, mutfak sanatları, müzik ve performans sanatları olarak üç grupta toplanabilir. En bilinen el sanatları kuyumculuk, gümüşçülük, demircilik & bakırcılık, tahta oymacılığı, kök boya baskı ve oya üretimi olup, Mardin de üretimi süren yöresel ürünler telkâri, iğne oyası, bıttım sabunu, doğal lifler, tahta oyuncaklar, yöresel kilit ve anahtarlar ile bakır ürünlerdir. Taş oymacılığı bir diğer önemli el sanatı olup, üretilen az sayıda taş dekorasyon amaçlı olarak kullanılmaktadır. Yaşamakta olan bir diğer el sanatı ise cam altı boyamacılığıdır. Özellikle cam altı tekniği ile üretilen şahmeran ve hamsa tabloları turistik çarşıların renkli ve rağbet gören ürünleridir. Diğer önemli el sanatları ve ürünleri arasında çömlekçilik, dövmecilik (dak), dericilik (dabbağ), dokumacılık (şal-ü-şapik), kilimcilik, halıcılık,semercilik, keçecilik, kürkçülük, boyacılık (sibbeğ), takunyacılık ve kundekari üretimi bulunmaktadır. Mardin mutfağı, yöreye özel lezzetler ve geleneksel yemekleri ile turizme yönelik ikinci bir yöresel ürün grubunu oluşturmaktadır ve kültür turizmi için gelen turistler tarafından oldukça ilgi görmektedir. Beş adet yöresel yemek coğrafi işaret almıştır. Yöreye ait yiyecek ürünleri arasında badem şekeri, leblebi, kuruyemiş, pekmez, cevizli sucuk, zeytin, keçi peyniri, sumak ve diğer baharatlar gelmektedir. Süryani ailelerce üretilen ev şarabı ile kakuleli kahve ve farklı baharatlardan yapılan kahve karışımları önemli içecek ürünlerini oluşturmaktadır. 64

65 Mardin yöresine özgü müzikler, yöresel danslar (reyhani) ile Mardin sıra/reyhani geceleri bir diğer yöresel ürün grubunu oluşturmaktadır ve Mardinli sanatçılar ile müzik gruplarınca yaşatılmaya çalışılmaktadır Festival Etkinlikleri Mardin Uluslararası Müzik Günleri (Nisan-Mayıs) Mardin Uluslararası Müzik Günleri, Mardin de sanatın yaygınlığını ve ulaşılabilirliğini arttırmak amacıyla yerel, ulusal ve uluslararası sanat-eğitim projeleri ile sanata ilgi duyan gençleri başka ülkelerden gençlerle ortak çalışmalar yürütmeleri için buluşturan ve bu amaçla uluslararası sanat projeleri düzenleyen Her Yerde Sanat Derneği tarafından yürütülmektedir. Her yıl Nisan- Mayıs ayları arasında iki hafta boyunca devam eden etkinliklerde farklı ülkelerden gelen müzisyenler, yerel müzisyenler ile birlikte hem müzik alanında birlikte üretim yapmaktadırlar hem de Mardin in çeşitli yerlerinde uluslararası müzisyenler performanslarını sergilemektedirler. Mardin Artuklu Üniversitesi Bahar Festivali (Mayıs) Mardin Artuklu Üniversitesi Bahar Festivali, Mardin Artuklu Ünversitesi Sağlık, Kültür ve Spor Daire Başkanlığı ile Öğrenci Konseyi tarafından Mayıs ayının ilk haftası düzelenmektedir. Bahar Festivali Üniversiteye bağlı fakültelerde değişik etkinliklerle kutlanmaktadır. Bahar Festivali halkı ve üniversite öğrencilerini sanat, müzik, edebiyat gibi bir çok alanda yapılan etkinliklerde bir araya getirmektedir. Mardin Uluslararası Resim Sempozyumu (Mart) Mardin Uluslararası Resim Sempozyumu Mardin Valiliği nin desteğiyle her yıl Mart ayının son haftası-nisan ayının ilk haftası düzenlenmektedir. Her yıl bir üstbaşlık konseptinin belirlendiği Resim Sempozyumuna Türkiye ve yurtdışından önemli sanatçıların katılmaktadırlar. Ayrıca Türkiye nin önde gelen sanat yazarları da Mardin Uluslararası Resim Sempozyumuna destek vererek farklı konularda belirledikleri başlıklar altında paneller düzenleyip konuşmalar yapmaktadırlar. Mardin Film Festivali (Mayıs-Haziran) SineMardin kurumsal kimliğiyle 2007 yılından bu yana 30 Mayıs 6 Haziran tarihleri arasında gerçekleştirilmekte olan Uluslararası Mardin Film Festivali, sürdürülebilir bir deneyim kültürünün Mardin in sinemayla alakalı altyapısıyla harmanlanarak tanıtılmasını amaçlamaktadır. Aynı zamanda, sadece Mardin le sınırlı kalmayıp ülkenin sinema toplumu için bir buluşma havalığı olarak sinema kültürünün gelişmesine katkıda bulunmaktadır. Bir hafta boyunca düzenlenen etkinliklerde film sanatçılarını, yönetmenler, yazarlar ve diğer sanat alanlarından uzmanların katılımlarıyla uzun, kısa metrajlı filmler, belgeseller gösterime sunulmaktadır. Yeşilli Uluslararası Kiraz Festivali (Haziran) 65

66 Yeşilli Uluslararası Kiraz Festivali (Haziran) Mardin in Yeşilli ilçesinde, Yeşilli Belediyesi tarafından her yıl Haziran ayında düzenlenmektedir. Yeşilli ilçesi ve köylerinde yetişen kirazın tanıtımı için düzenlenen Kiraz Festivali Mardin in turistlik değerlerini ve kültürel zenginliklerini geliştirici, tanıtıcı faaliyetlerin oluşmasına katkıda bulunmaktadır. İM Uluslararası Sosyal Sirk Festivali (Eylül) İM Uluslararası Sosyal Sirk Festivali her yıl Eylül ayında Her Yerde Sanat Derneği tarafından gerçekleştirilmektedir. Dünyanın bir çok ülkesinden gönüllü olarak gelen sirk sanatçıları Mardin ve köylerinde yaşayan çoğunluğunu çocukların ve gençlerin oluşturduğu gruplarla gösteri eğitim çalışmaları yapmaktadırlar. İM Uluslararası Sosyal Sirk Festivali ile kırsal veya kentsel mahrumiyet alanlarında yaşayan, imkanları kısıtlı gençlere kadar sanatın yaygınlaşması ve her yıl çocukların, gençlerin sahibi oldukları bir festivalin yürütülmesi hedeflenmektedir. Mardin Bienali (Ekim) Mardin Bienali, Ekim ayında GAP İdaresi, Mardin Valiliği, Başbakanlık Tanıtma Fonu, Mardin Belediyesi işbirliğiyle ve özel sektörün katkılarıyla gerçekleştirilmektedir. Mardin in benzersiz tarihsel mimarisi ve Mardin halkının gündelik hayatıyla kaynaşan mekânlarında gerçekleştirilen Bienal de Uluslararası sanat camiası ile yerel ve uluslararası sanatçıların fikir alışverişinde bulunmaları sağlanmakta ve çok amaçlı bir kültürel buluşma gerçekleştirilmektedir. Mardin Bienali, güncel sanatı Türkiye nin batısından doğusuna taşımak, sanat yoluyla Mardin coğrafyasını sanatçılar, akademisyenler, öğrenciler ve farklı kültür topluluklarıyla hareketlendirmek, yeni paylaşım ortamları yaratmak, sanatta alışılagelmiş merkez fikrinin tanımına yeni boyutlar getirmek ve Mardin i saygın sergiler dizisiyle merkezi bir konuma oturtmayı amaçlamaktadır. Mardin Ulusal Çocuk ve Gençlik Tiyatro Festivali (Kasım) Kültür ve Turizm Bakanlığı ve Devlet Tiyatroları Genel Müdürlüğü nün desteği ile Mardin Valiliği tarafından düzenlenen Mardin Ulusal Çocuk ve Gençlik Tiyatro Festivali her yıl Kasım ayında düzenlenmektedir. Festival de farklı ülkelerden gelen topluluklarının sunduğu tiyatro gösterilerinin yanı sıra çeşitli konu başlıklarında atölye çalışmaları, söyleşiler, paneller düzenlenmektedir. Diğer ülkelerden gelen sanatçıların katkısıyla Festival kapsamında yapılan etkinlikler, Mardin in hem ulusal hem de uluslararası tanıtımına önemli katkılar sağlamaktadır. Ömerli Üzüm Festivali Ömerli Üzüm Festivali, bağlıcılığın oldukça geliştiği ve önemli ekonomik kaynaklarından biri olduğu Mardin in Ömerli ilçesinde, Ömerli Belediyesi tarafından düzenlenmektedir. Ömerli ilçesi ve köylerinde yetişen üzümün tanıtımı için düzenlenen Üzüm Festivali, Mardin in turistlik değerlerini ve kültürel zenginliklerini geliştirici, tanıtıcı faaliyetlerin oluşmasına katkıda bulunmaktadır. Mardin Müzesi ARKEOPARK Eğitim Çalışmaları 66

67 Mardin Müze Müdürlüğü nde çağdaş müzecilik anlayışı doğrultusunda aktif öğrenmenin gerçekleştirilebileceği bir öğrenme ortamı oluşturmak için Mardin Valiliğinin desteği ile arkeopark ve müze eğitim alanı kurulmuştur. ARKEOPARK ta oluşturulan eğitim atölyelerinde; arkeolojik bir kazının bilimsel tüm süreçlerini öğrenerek kazı yapma, eser restorasyonu yapma, çivi yazısı yazılması, kil kalıbı baskı ve heykel çalışmaları, sikke(para) basma, kök boya kumaş baskı, taş atölyesinde taş yontma, çarkla seramik yapma, duvar resmi yapma, el değirmeninde un yapma, neolitik ev yaşantısını inceleme, oyuncak yapma, eski çocuk oyunlarını öğrenme ve oynama, müzik atölyesinde arbani çalma, ebru atölyesinde ebru yapmayı öğrenme, müze anı bölümünde antik dönem kıyafeti modelleriyle fotoğraf çekmek, müzede eser avı, ve müze arkeologları eşliğinde müze gezisi gibi çeşitli faaliyetler yapılmaktadır ve eğitim faaliyetleri sonucunda çocuklara küçük arkeolog belgesi verilmektedir. Başta 7-14 yaş arası çocuklar olmak üzere, ilgili tüm ziyaretçilere arkeolojik çalışmalar ve tüm aşamalarıyla ilgili bilgi verilecek şekilde düzenlenmektedir. İletişim çağını yaşayan dünyada; ulaşım olanaklarının da artmasıyla birlikte dünyanın diğer yerlerindeki kültürleri tanıma imkanını artırmıştır. Bu imkan, kültürel turizm kavramını da beraberinde getirmiştir. Müze bünyesinde kurulun Arkeopark kültürel turizm geliştirilmesine ve farklı ülkelerden, kültürlerden gelen ziyaretçilerin bölgeyi daha iyi anlamalarına da hizmet etmektedir Tamamlayıcı/Destekleyici Turizm Hizmetleri Mardin Sürdürülebilir Turizm Eylem Planlarının geliştirilmesine yönelik yapılan görüşmeler çerçevesinde turizmin gelişmesini doğrudan ve dolaylı olarak etkileyen bir takım hizmet dalları da tartışmaya alınmıştır. Turizmin gelişiminde doğrudan ve dolaylı olarak katkı sağlayan bu hizmet dalları, özellikle kentsel hizmetler kapsamı altında değerlendirilmiştir. Bu hizmetler; Kültürel Varlıkların Korunması ve Geliştirilmesi, Elektrik, Su ve Kanalizasyon, Yol ve Kaldırım, Çevre ve Temizlik, Denetim ve Kültürel Varlıkların Korunması ve Geliştirilmesi dir. Bu hizmetler, turizmin destekleyici ve tamamlayıcısı niteliğindeki turizm hizmetleridir. Bu kapsamda değerlendirilen tamamlayıcı/destekleyici turizm hizmetleri, Değer Zinciri Analizi, Talep Analizi, Kıyaslama Analizi, Kapasite Kullanım Araştırması, Mardin Turizm İnsan Kaynakları Eğitimi ve Stratejisi ve bunların sonuçlarının ilgili paydaşların katılımıyla değerlendirildiği ve ortak çözüm önerilerinin geliştirildiği Odak Grup Toplantıları sonuçları çerçevesinde derlenmiştir. Bu hizmet dallarına ilişkin yapılan görüşmeler çerçevesinde turizmi doğrudan ve dolaylı olarak etkileyen temel sorun alanları aşağıda detalı olarak belirtilmiştir: Kültürel Varlıkların Korunması ve Geliştirilmesi Kültürel varlıkların korunması ve kültür turizmi açısından korunarak geliştirilmesi açısından araştırmalar incelendiğinde sorun alanları şöyledir: İl bütününde Çevre Düzeni Planı yapılmış olmakla birlikte doğal ve kültürel varlıkların korunmasına kültür ve doğa turizmi açısından geliştirilmesine yönelik olarak alt ölçekli koruma plan, program ve projelerini yönlendirecek tematik bir ana plan yoktur. Kentsel sitler için (Mardin, Midyat, Savur) koruma amaçlı imar planları (Mardin kentsel sit alanı için koruma amaçlı imar planı yeniden hazırlanmaktadır) var olmakla birlikte söz konusu koruma planlarının kararları merkezi ve yerel yönetimlerin stratejik planlarına, performans programlarına ve bütçelerine sistematik olarak girmediği ve kamusal kaynak ve yaptırım kararları ile desteklenmediği için korunması gerekli 67

68 kültürel varlıkların restorasyonu ve uygun kullanımlarla yaşatılması uzun bir süreye yayılmakta, piyasa koşullarına ve kişisel gayretlere bırakılmaktadır. Mardin kentsel sit alanında Valilik tarafından Tarihi Dönüşüm Projesi nin kapsamına Midyat ve Savur gibi kültürel varlıkların yoğun olduğu yerleşmeleri de alınarak kapsamının genişletilmesi ihtiyacı vardır. Kentsel sit alanları içinde gerek parsel ölçeğinde gerekse ada ölçeğinde yatay ve dikey boyutta yapılan plansız, projesiz ve denetimsiz yapılaşma müdahaleleri, kullanılan malzemeler ve eklentilerle tarihi yapı/doku ilişkisi bozulmuştur. Bu tür müdahale ve eklentilerin devam ettiği gözlenmektedir. Nüfus sayımları incelendiğinde kentsel sit alanları içinde yaşayan nüfusun son yıllarda giderek azaldığı anlaşılmaktadır. Tarihi konutlarını terk eden bu nüfusun; kentlerin yeni gelişen, modern altyapıya sahip, kentsel servisleri olan, konforu yüksek yeni konutlara taşındıkları gözlenmektedir. Tarihi doku içindeki konutların terkedilmesi sonucu tarihi yapı ve dokular bakımsız kalmakta ve yapılar kendi kaderlerine terkedilmektedirler. Mardin kenti özelinde Birinci Cadde canlılığını korumakla birlikte yoğun bir trafik akışı ve kaldırımlarda yayaların yürümesini imkansızlaştıracak dereceden kurallara aykırı olarak otopark kullanımı sürmektedir. Bu hem gürültü, hem egzoz gazları nedeniyle sağlık sorunu ve hem de görüntü kirliliği oluşturmaktadır. Birinci caddeye paralel tarihi çarşı koridoru üzerinde bazı işyerlerinin kapandığı, bazı yapıların terkedilmiş olduğu, üst katların genellikle depo yada boş olduğu, bazı işyerlerinin dar sokakları yayaların geçişini engelleyecek biçimde işgal ettiği, ticaretle uğraşanların işyerlerinin kepenklerini genellikle erken saatlerde kapatması nedeniyle sokakların ıssızlaştığı, merkezin canlılığını kaybettiği, bazı işyerlerinin faaliyetlerinin ihtiyaçlarına göre aykırı müdahalelerle tarihi yapıları değiştirdikleri gözlenmektedir. Hareket halindeki araçlar ve kaldırım üzerinde park etmiş araçlar, tarihi çevrede fotoğraf çeken turistler açısından sorun oluşturmaktadırlar. Kentsel sit alanları içinde geleneksel mimari doku yıkılarak yapılmış yeni yapıların çoğu yatay ve dikeyde tarihi dokuyu zedelemiştir. Mardin kenti özelinde Tarihi Dönüşüm Projesi nin uygulamalarıyla bu çevreye aykırı yapıların bir kısmı yıkılmıştır. Bu tür tarihi dokuya aykırı yapı ve müdahalelerin koruma amaçlı imar planlarıyla karar altına alınması ve tarihi niteliği olan yerleşmelerde sistematik olarak uygulamaya sokulması ihtiyacı vardır. Sit alanlarındaki (kentsel, arkeolojik) kültürel varlıkların sürdürülebilir olarak korunmasını sağlayacak alan yönetimleri oluşturulmamış ve yönetim planları hazırlanmamıştır. Yerel yönetim bünyesinde kurulmuş olan KUDEB teknik kapasitesinin ise geliştirilmesi ihtiyacı vardır. Tarihi Kentler Birliği ne üye belediyeler (Mardin, Midyat, Savur, Nusaybin, Ömerli, Derik, Mazıdağı), TKB kültürel miras ve kültür varlıklarının korunmasına yönelik faaliyetlere etkin bir biçimde katılmamakta ve personellerini kültürel mirasın korunmasına yönelik eğitim programlarından çok az yararlandırmaktadırlar Elektrik Hizmetleri Yapılan görüşmeler ve değerlendirmeler çerçevesinde turizmin gelişimini etkileyen elektik hizmetlerine yönelik sorun alanları şöyledir: 68

69 Mardin İli nde genel elektrik maaliyetleri çok yüksektir. Elektrik faturaları turizm sektöründeki gider kalemi içerisinde büyük bir alanı teşkil etmektedir. Genel maaliyetgider analizi yapılırsa, elektrik giderleri genel giderlerin %10 nuna karşılık gelmektedir. Bu durum da turizm sektörü içerisindeli konaklama, yiyecek, içecek ve eğlence sektörünü olumsuz yönde etkilemektedir. Mardin İli genelinde özellike geniş tarım alanlarında kaçak elektrik kullanımı yaygınlaşmaktadır. Bunun en önemli nedenleri arasında; tarım alanlarının sulanması için kuyulardan su çekme ve bu alanların sulanmasında kullanılan elektrikli aletler, elektrik maaliyetini çok yükseltmektedir. Bu nedenle de geniş tarım arazilerinde kaçak elektrik kullanımına göz yumulmaktadır. Bunun en büyük faturasını da turizm işletmeleri ödemektedir. Mardin İli genelinde eski ve yetersiz elektrik altyapısı nedeniyle elektrik, çok sık aralıklarla kesilmektedir. Ayda ortalama 5-10 sefer olmak üzere elektrik kesintileri yaşanmaktadır. Bu durum hem hizmet kalitesini, hem de müşteri memnuniyeti açısından olumsuz bir tablo çizmektedir. Elektriğin sık aralıklarla kesilmesi nedeni ile de özellikle turizm işletmelerinde kullanılan elektrikli aletlerde arızalar meydana gelmekte ve arızalardan kaynaklanan kayıplar önemli gider fazlalıkları yaratmaktadır Su ve Kanalizasyon Hizmetleri Görüşmeler ve değerlendirmeler çerçevesinde turizmin gelişimini etkileyen su ve kanalizasyon hizmetlerine ilişkin sorun alanları şöyledir: Mardin İli nde elektrik kesintilerinin sık yaşandığı gibi su kesintileri de genel olarak çok fazla yaşanmaktadır. Mardin Büyükşehir Belediyesi su hizmetleri bağlamında her ne kadar kartlı sisteme geçiş yapsa da, su kesintilerinin önüne geçememekte ve bu durum Mardin genelinde çalışan esnafı sıkıntıya sokmaktadır. Genel olarak Mardin İli nde su kalitesinin düşük olduğu, bunun hizmet ve yaşam niteliğini olumsuz yönde etkilediği ve hijyen problemlerine yol açtığı gözlenmektedir. Mardin Organize Sanayi Bölgesi nde yapılan atıksu arıtma tesisi bölgenin genel ihtiyacını karşılamaya yetmediği için atık sular, dere yatağına dökülmektedir. Bu da salgın hastalıkların oluşmasına ve yayılmasına neden olmaktadır. Mardin genelinde kanalizasyon altyapısı eksik ve yetersizdir. İklim koşullarına bağlı olarak kanalizasyon altyapısının eksik ve yetersiz olması, zaman zaman taşmaların yaşanmasına sebebiyet verebilmektedir. Bu durum hem Mardin de yaşayan vatandaşı, gelen ziyaretçiyi (turisti) hem de turizm sektörünü doğrudan olumsuz yönde etkilemektedir Yol ve Kaldırım Hizmetleri Görüşmeler ve değerlendirmeler çerçevesinde turizmin gelişimini etkileyen yol ve kaldırım hizmetlerine ilişkin sorun alanları şöyledir: Mardin 1. Cadde de yürütülmekte olan cadde projesinin çok uzun süredir devam ediyor olması turizm sektörüne zarar vermektedir. Proje kapsamında gerçekleştirilen yol çalışmaları, ulaşımı ve yaya dolaşımını olumsuz yönde etkilemektedir. Bunun 69

70 yanında 1. Cadde üzerindeki kaldırıma parketmiş araçlar, Mardin e gelen ziyaretçilerin (turistlerin) rahatça dolaşıp alışveriş yapmasını zorlaştırmaktadır. Yol çalışmaları bağlamında kullanılan malzeme kalitesinden de şikayetler dile getirilmektedir. Mardin 1. Cadde üzerindeki tek yön uygulamaları, plansız kavşak düzenlemeleri trafiğin akışını ve turizm altyapısının gelişmesini olumsuz yönde etkilemektedir. Yol ve kaldırım çalışmalarında insan merkezli bir planlama anlayışına ihtiyaç duyulmaktadır. İl bütünündeki yol altyapısının yetersiz olması, turizmin erişilebilirliğini engellemektedir Trafik-Otopark Hizmetleri Turizmin gelişimini doğrudan/dolaylı olaraketkileyen trafik-otopark hizmetlerine ilişkin sorun alanları şöyledir: Turistlerin yoğun olduğu dönemlerde Eski Mardin 1.Cadde deki tek yönlü t ulaşım, kentin bu bölümündeki hareketliliği kitlemektedir. İl bütününde yolların iyileştirilmesine, tarihi ve turistik alanlara yönelik yer/yön işaret tabela ve levhaların türkçe ve ingilizce olarak geliştirilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Eski Mardin de otopark eksikliği, yaya dolaşımını ve kaldırım kullanımını olumsuz yönde etkilemektedir. Kentin yayalaştırılması amacıyla istenilen projenin ancak alternatif otopark önerileri ile gerçekleştirilebileceği vurgulanmaktadır Çevre ve Temizlik Hizmetleri Turizmin gelişimini etkileyen çevre ve temizlik hizmetlerine ilişkin sorun alanları şöyledir: Mardin İl bütününde katı atık yönetim hizmetlerine ilişkin büyük sorunlar yaşanmaktadır yılında hizmet vermeye başlayan katı atık depolama sahası işlevini tam olarak yerine getirememektedir. Temizlik, hijyen ve çevre koruma konusunda yapılan bilgilendirme ve özendirme faaliyetleri yetersizdir. Mardin genelinde özellikle turistik alanlarda yeterli sıklıkta ve uygun tasarımlı umumi tuvalet bulunmamaktaır. Bu durum özellikle gelen ziyaretçiyi (turisti) olumsuz yönde etkilemektedir. Kalitesiz kömür ve araç yakıtlarının kullanımının Mardin İli nde yaygın olması ve güvenlik ve sağlık denetimlerinin düzenli olarak yapılamaması, Bölge de hava kirliliği gibi önemli çevre sorunlarını da beraberinde getirmektedir. Bu durum da hem turizm aktörlerini hem de ziyaretçi (turistleri) olumsuz yönde etkilemektedir. Mardin genelinde özellikle turistik alanlarda yeterli sıklıkta ve uygun tasarımlı umumi tuvalet yoktur. Bu durum, gelen ziyaretçiyi (turisti) olumsuz yönde etkilemektedir. Mardin İli nde yeşil alanların eksikliği, mekânsal kalitenin çok düşüklüğü, yapılaşmanın yoğun ve çarpık olması, turizmin gelişimini ve niteliğin olumsuz yönde etkilemektedir Güvenlik ve Asayiş Hizmetleri Mardin de asayiş ve güvenlik hizmetleri çok önemli kaygılar taşımamaktadır. Eskiye göre, İl genelinde güvenlik gerçek anlamda bir kaygı yaratmamaktadır. Şehrin genelinde güvenlik ve asayiş hizmetlerinden fazla şikayet dile getirilmemektedir. Ancak birtakım altı çizilmesi gereken noktalar da vadır. Bu kapsamda yapılan değerlendirmeler çerçevesinde turizmin gelişimini etkileyen çevre ve temizlik hizmetlerine ilişkin sorun alanları şöyledir: 70

71 Artan Suriye krizi ile beraber, güvenlik meselesi de yeniden gündemde yer almaktadır. Suriye kampının Mardin il sınırı içerisinde yer alması, hırsızlık, beden ticareti gibi güvenlik sorunlarının oluşmasına yol açmıştır. Turizme yönelik Türkiye nin belli başlı birtakım illerinde uygulanan Turizm Polisliği, Mardin için de uygulanmalıdır Denetim Hizmetleri Görüşmeler ve değerlendirmeler çerçevesinde turizmin gelişimini etkileyen çevre ve temizlik hizmetlerine ilişkin sorun alanları şöyledir: Gıda güvenliği denetiminin zayıf olması da turizmi olumsuz etkileyen unsurlardan biri olarak dikkati çekmektedir. İl genelinde belediyelerin sunduğu zabıta ve denetim hizmetleri yetersizdir. Bu durum fiyat standartlarının oluşmamasından, hijyen problemlerinin yaşanmasına kadar pek çok sorunu da beraberinde getirmektedir. Kalitesiz kömür ve araç yakıtlarının kullanımının güvenlik ve sağlık denetimlerinin düzenli olarak yapılamaması, Bölge de turizm gelişme alanında önemli sorunları da beraberinde getirmektedir. 5. MARDİN DE TURİZMİN REKABET GÜCÜ VE GELECEĞİ Bu bölümde Mardin in turizmdeki rekabet gücü; Türkiye nin turizmdeki rekabet gücü ve 2023 hedefleri bağlamında değerlendirilmekte ve Mardin turizminin gelecekteki rekabetçilik durumuna ilişkin bir tahminde bulunulmaktadır. Türkiye nin Turizm Açısından Rekabetçilik Durumu Dünya Ekonomik Forumu (DEF), ülkelerin turizmdeki rekabetçilik durumlarını ölçmeye yönelik araştırmalar yapmakta ve araştırma sonuçlarını belirli yıllarda yayınladığı raporlar aracılığıyla kamuoyuna duyurmaktadır. DEF in 2013 yılı Seyahat ve Turizmde Rekabetçilik Raporuna göre Türkiye, sıralamaya dâhil edilen 140 ülke içerisinde 46. Sırayı almış ve bir önceki yıla göre pozisyonunu 4 basamak yukarı çekmiştir. 16 DEF in aynı kriterlere göre yaptığı değerlendirme sonuçlarına göre Türkiye nin son yıllarda turizmdeki rekabetçilik durumu aşağıdaki tabloda sunulmuştur. 17 Tablo 28: Türkiye nin Yıllara Göre Turizmdeki Rekabetçilik Sıralaması Yıllar Turizmde Rekabetçilik Sırası (Sıralamaya Alınan Ülke Sayısı) (140) (139) (133) 16 World Economic Forum, (2013) The Travel & Tourism Competitiveness Report 2013, s World Economic Forum, (2011) The Travel & Tourism Competitiveness Report 2011, s.17 71

72 Görüldüğü üzere, yıllar içerisinde sıralamaya dâhil olan ülke sayısı artmasına rağmen, Türkiye turizmdeki rekabet gücünü artırmaya devam etmiştir. Türkiye nin geleceğe dönük turizm hedefleri de bu gelişmelerle uyumludur. Aşağıdaki tabloda, turizmin bazı önemli göstergelerine ilişkin mevcut durum (2013 yılı) 18 ve 2023 yılı hedefleri görülmektedir. 19 Tablo 29: Türkiye nin Bazı Önemli Turizm Göstergeleri ve Hedefler Gösterge Büyüme Hedefi Ziyaretçi Sayısı* % 61 Toplam Dış Turizm Geliri ($) % 240 * Toplam ziyaretçi sayısına yerli ve yabancı turistler dâhildir. Tabloda görüldüğü üzere Türkiye, 2023 yılına kadar ziyaretçi sayısını %61, dış turizm gelirini ise %240 oranında artırmayı hedeflemektedir. Mardin in Turizm Açısından Rekabetçilik Durumu Devlet Planlama Teşkilatının 1996 ve 2003 yıllarında yaptığı Bölgelere ve İllere göre sosyoekonomik gelişmişlik araştırmasından başlayarak, farklı kurum ve kuruluşların yıllar içerisinde Türkiye de yer alan illerin gelişmişlik ve rekabetçilik düzeyini belirlemeye yönelik çeşitli çalışmaları olmuş ve raporlanmıştır. Aşağıda bu çalışmalardan bazı örnekler ve kronolojik sırada Mardin in Türkiye de yer alan 81 il içerisindeki durumu sunulmuştur. Tablo 30: Sosyo-ekonomik Gelişmişlik ve Rekabetçilik Araştırmalarında Mardin No Araştırmanın Adı Çalışmayı Yapan Kurum/Kuruluş Yayın Yılı Mardin (81 İl) 1 İllerin ve Bölgelerin Sosyo-ekonomik Devlet Planlama Teşkilatı Gelişmişlik Sıralaması Araştırması 2 İllerin ve Bölgelerin Sosyo-ekonomik Devlet Planlama Teşkilatı Gelişmişlik Sıralaması Araştırması 3 Türkiye için Bir Rekabet Endeksi* Ekonomi ve Dış Politika Araştırma Merkezi & Deloitte 4 İllerarası Rekabetçilik Endeksi Uluslararası Rekabet Araştırmaları Kurumu & Deloitte 5 Dicle Bölgesi Rekabet Analizi T.C. Dicle Kalkınma Ajansı İllerin ve Bölgelerin Sosyo-ekonomik T.C. Kalkınma Bakanlığı Gelişmişlik Sıralaması Araştırması ve2012 Verileriyle Türkiye de İllerin Gelişmişlik Düzeyi Araştırması Türkiye İş Bankası A.Ş **64. ve 63. * Ekonomik Etkinlik ve Canlılık Endeksine göre yapılan sıralama dikkate alınmıştır. ** İş Bankası aynı değişkenleri kullanarak araştırmayı 2010 ve 2012 yıllarında yapmıştır. Mardin 2010 yılı araştırmasında 64. Sırada, 2012 de ise 63. sırada yer almıştır. 18 Mevcut durum bilgisi Türkiye İstatistik Kurumu verilerine dayanmaktadır. 19 T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, (2007), Türkiye Turizm Stratejisi-2023 ve Eylem Planı ,s.3 72

73 Görüldüğü üzere Mardin, değişen sayılarda ekonomik ve sosyal gelişmişlik kriteri kullanılarak üretilen farklı gelişmişlik ve rekabetçilik endekslerine göre, yıllar içerisinde Türkiye de 60 ile 75 arasında değişen sıralarda yer almıştır. Mardin in turizm özelindeki rekabet gücünü ve gelişmişlik düzeyini ölçmeye yönelik araştırmalar tarandığında ise, bu alanda ancak 1 çalışmaya ulaşılabilmiştir. Bu çalışma, 2011 yılında DİKA nın gerçekleştirdiği Dicle Bölgesi Rekabet Analizi araştırmasıdır. DİKA nın analizine göre aşağıda yer alan 8 değişken kullanılarak bir Turizm Gelişmişlik Endeksi ve bu endeks değerlerine bağlı il sıralamaları oluşturulmuştur. Tablo 31: İllerin Turizm Gelişmişlik Endeksinde Kullanılan Değişkenler Yıl Kaynak Turizm Gelişmişlik Göstergeleri 2010 TÜRSAB Acenta Sayısı 2008 TÜİK Tesis Sayısı 2008 TÜİK Oda Sayısı 2008 TÜİK Yatak Sayısı 2008 TÜİK Yabancı Turist Geliş Sayısı 2008 TÜİK Yerli Turist Geliş Sayısı 2008 TÜİK Yabancı Turist Geceleme Sayısı 2008 TÜİK Yerli Turist Geceleme Sayısı Analize göre Mardin; Siirt, Şırnak, Batman ve Mardin illerinden oluşan Dicle Bölgesi nin turizm potansiyeli en yüksek ili olmakla birlikte, Türkiye sıralamasında kendine 57. sırada yer bulabilmiştir. Teknik Yardım Ekibinin yaptığı Senaryo Analizinde, Mardin in turizmdeki mevcut durumunu gösteren turizm verileri analiz edilmiş ve 2023 yılı turizm hedefleri tanımlanmıştır. Ekibin önerdiği ve turizmin planlı ve örgütlü bir şekilde gelişeceği öngörülen 4. Senaryo analizine göre, Mardin in turizm açısından mevcut durumu ve 2023 hedefleri şu şekildedir: Tablo 32: Mardin in Bazı Önemli Turizm Göstergeleri ve Hedefler Gösterge Büyüme Hedefi Ziyaretçi Sayısı* % 138 Toplam Turizm Geliri % 237 (TL)** * 2013 yılında Mardin otellerinde konaklayan ziyaretçilerin sayısıdır. ** Otellerde konaklayan ziyaretçilerden elde edilen gelirler toplamıdır. Turizm gelişmişlik düzeyinin önemli belirleyicileri olan Ziyaretçi Sayısı ve Turizm Geliri değişkenlerine yönelik 2023 yılı büyüme hedefleri, Türkiye ve Mardin için karşılaştırmalı olarak aşağıdaki tabloda sunulmuştur. Tablo 33: Türkiye ve Mardin 2023 Turizm Büyüme Hedefleri 2023 Büyüme Hedefi Türkiye Mardin Fark Ziyaretçi Sayısı % 61 % 138 % 77 Turizm Geliri % 240 % 237 %3 (-) 73

74 Tabloya bakıldığında, Mardin in 2023 yılı itibariyle toplam ziyaretçi sayısında %138 lik bir artış hedeflediği görülmektedir. Bu bileşene göre Mardin, 2023 te ziyaretçi sayısını Türkiye ye oranla %77 daha fazla artıracak ve turizm gelişmişlik sıralamasındaki yerini 57. sıranın üzerine taşıyacaktır. Turizmden elde edilecek olan gelirlere ilişkin büyüme hedefleri karşılaştırıldığında, Mardin in %237 lik büyüme hedefi ile Türkiye nin yalnızca %3 gerisinde kaldığı görülmektedir. Bu anlamda hedefler birbirine oldukça yakın ve tutarlı, aynı zamanda iddialıdır. Genel bütçe içerisinden T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığına 2013 yılında ayrılan ödenek tutarı TL dir. Bu bütçenin TL si (%21 i), ülkenin Dünya turizminden daha fazla pay almasını sağlamak üzere tanıtım ve pazarlama politikaları geliştiren ve sürdüren Tanıtma Genel Müdürlüğüne ayrılmıştır. 20 Ülke tanıtımına ve pazarlamasına yönelik destek veren bir diğer fon ise T.C. Başbakanlık Tanıtma Fonu dur 21. Ülke turizminin tanıtımına ve pazarlamasına verilen bu destekler, kuşkusuz 2023 turizm hedeflerine ulaşılmasında kilit rol oynayacaktır. Mardin in 2023 turizm hedeflerine ulaşması, Strateji ve Eylem Planında sorumluluğu bulunan tüm kurum ve kuruluşların sürece tam desteği ve katkıları ile mümkün olabilecektir. 6. MARDİN TURİZM KAPASİTE KULLANIM ARAŞTIRMASI (Gap Analysis) Mardin İli, gelişim gösteren turizm karekteri ile birlikte, özellike turizme dönük yatırımların, çalışmaların ve araştırmaların yapıldığı bir kent olarak da son dönemde önemli gelişmeler göstermiştir. Ocak-Şubat 2014 tarihinde yürütülen Kapasite Kullanım Araştırması, Mardin nin sahip olduğu potansiyel durum ile mevcut durum arasındaki boşluğu analiz etmek ve bu boşluğun kapatılması kapsamında strateji önerilerinde bulunmaktır. Bu çalışmanın temel amacı; Mardin de turizm sektörünün ideal durumu ve mevcut durumu arasındaki farklar belirlenerek, mevcut durumun iyileştirilmesine yönelik kapasite geliştirilmesinin yollarını tespit etmektir. Çalışma kapsamında; turizm sektörleri içerisindeki tüm bileşenlerin sorunlarının yoğunlaştığı alanların tespit edilmesi ve ortak çözüm politikalarının geliştirilmesi için somut çözüm önerileri getirilmiştir. Kapasite Kullanım Araştırması Çalışmasının temel metadolojisi, Mardin Sürdürülebilir Turizm Projesi kapsamında gerçekleştirilmiş saha araştırma ve çalışmaları ile Kapasite Kullanım Araştırması sonucunda ortaya çıkan ortaya çıkan bulguların bir arada ele alınarak değerlendirilmesini içermektedir. Saha çalışmaları kapsamında veri toplama sürecinde yarı yapılandırılmış mülakat formu ile elde edilen bilgiler, ikincil veri kaynaklarından elde edilmiş bilgilerle karşılatırılarak değerlendirilmiştir Turizm Kapasite Kullanım Araştırması ile birlikte değerlendirilen saha araştırma ve çalışmaları Tablo-14 de verilmiştir. 20 T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı 2013 Yılı İdare Faaliyet Raporu, (2014), s T.C. Başbakanlık Tanıtma Fonu Genel Sekreterliği İnternet Sitesi (2014), adresinden de erişilmiştir. 74

75 Tablo 34. Saha Araştırmaları - Yürütülen Görüşmeler Saha Araştırması Tarih Yapılan Görüşme Sayısı Mardin deki Otellerin İnsan Kaynakları ve Eğitim İhtiyacı Araştırması Mardin deki Restoranların İnsan Kaynakları ve Eğitim İhtiyacı Araştırması Mardin deki Turizm Eğitim Kurumlarının Analizi Ocak Ocak Ocak Uluslararası Mutfak Farkındalığı Eğitimi Ocak Turizm Kapasite Kullanım Araştırması Ocak-Şubat Mardin e Gelen Ziyaretçiler Anketi Eylül-Ekim Türk Tur Operatörleri Anketi Kasım Tur Rehberleri Anketi Kasım TOPLAM GÖRÜŞME SAYISI 778 Kişi Mardin Sürdürülebilir Turizm Geliştirme Projesi kapsamında gerçekleştirilmiş araştırmalar baz alınarak tespit edilen sorunlar, turizmi doğrudan ve dolaylı olarak etkileyen hizmet alanları kapsamında değerlendirilmiştir. Bu hizmet alanları ulaşım, markalaşma ve eğitimdir. Mardin İli ulaşım alanına ilişkin bulgular ve çalışma kapsamı çerçevesinde getirilen öneriler aşağıdaki gibidir: Ulaşım Alanına İlişkin Bulgular ve Öneriler BULGULAR Havayolu ile ulaşım özellikle yerli turistin bölgeye olan ilgisinin artışında ciddi katkı sağlamıştır. Havaalanına ilişkin en önemli sorunlardan biri alternatif uçak saatlerinin olmamasıdır. Havaalanına ve havaalanından ulaşım imkanı çok zordur. Havaalanında hizmet veren taksicilerin yabancı dil bilgisi çok azdır. Havaalanı taksicilerinde Mardin İli tanıtımına ilişkin belge, afiş ve broşür bulunmamaktadır. Havaalanında Mardin e dair hediyelik eşya satış noktaları bulunmamaktadır. Uçuş öncesi bekleyen yolcuların yiyecekiçecek satın alabileceği kafenin olmaması bir diğer eksikliktir. Havaalanında kentin tanıtımına dair bir etkinlik söz konusu değildir. ÖNERİLER Mardin Uluslararası Havaalanın bir an önce tamamlanması ve faaliyete geçmesi önemlidir. Havaalanı uçak saatlerinin turizm sezon içi ve dışında esnetilmesi gerekmektedir. Havaalanı ile kent merkezi arasında uçak saatlerine göre ulaşım planlamasının yapılması gerekmektedir. Havaalanı taksicileri için yabancı dil eğitim programları düzenlenmelidir. Havaalanı taksilerinde Mardin İli için tanıtım broşürleri ve afişler yer almalıdır. Havaalanında hediyelik eşya satış ve tanıtım standlarının kurulması gerekmektedir. Havaalından bekleyen yolcular için uygun standartlarda düzenlenmiş yiyecek-içecek satan bir kafenin olması gerekmektedir. Mardin Havaalanı kentin tanıtımı için, gerekli belge, afiş ve broşürle zenginleştirilmelidir. 75

76 Tarihi Mardin ilçe otogarındaki araç sürücüleri yabancı dil bilmemekte ve araçlarında Mardin ile ilgili tanıtıcı belge, afiş ve broşür yoktur. Şehirlerarası taşımacılık yapan otobüslerde koltuk arkası ekranlarda tv-sinema-belgesel yayınları yapılabilmektedir. Kent içi toplu taşımacılığın kalite standartları oldukça düşüktür. Yolcu indirip bindirmede kurallara uyulmamakta, özellikle 1. Cadde de trafiğin sıkışmasına sebep olunmaktadır. Mardin in kent merkezi dışında kalan turistik noktalarına ilçe merkezleri hariç ulaşım imkanları kısıtlıdır. Mardin merkez otogarındaki araçların üzerine Mardin in turistik değerlerini içeren resimlerle giydirme yapılması, kentin reklamı açısından pozitif katkı sağlayabilir. Mardin e dair belgesellerin, tanıtım kliplerinin araçların dijital arşivine eklenmesi sağlanarak yolcuların Mardin e dair ilgi düzeyleri artırılabilir. Toplu taşımacılığın standartlarının yükseltilmesi, duraklar arasında zaman planlamasının yapılması ve bu planlamanın denetiminin düzenli şekilde yapılması beklenilmektedir. Ulaşım alanında turizm odaklı planlamaların yapılması ve sektörel trendlerin dikkate alınması gerekmektedir. Mardin İli tanıtım alanına ilişkin bulgular ve çalışma kapsamı çerçevesinde getirilen önerileraşağıdaki gibidir: Tanıtım Alanına İlişkin Bulgular ve Öneriler BULGULAR Mardin Butik Turları başlıklı turlar Mardin merkez olmak üzere, Midyat ve Hasankeyf i kapsayan 2 günlük tur paketleri de sunmaktadır. Mardin in tanıtımı kapsamında ulusal ve uluslararası fuarlara katılım, kent bilinirliğini arttırmak için fuarlar düzenlenmektedir. Mardin in gezi eklerindeki görünürlüğünü artıracak çalışmalar için medya planlaması alanında bir boşluk vardır. Mardin nin kültürel ve tarihsel değerleri içerisinde çekilen diziler (Ağalık sistemi, kan davası, aşiretler arası mücadele, küçük yaşta evlilikler, gibi) genellikle aynı temalar kapsamında ele alınmakta ve Mardin için olumsuz bir algı yaratmaktadır. Çok kültürlülük Mardin in kültürel yaşamını anlatmak için vurgulanmakta fakat bu kültürün görünürlük kazanması için çaba sarf edilmemektedir. Mardin turizmi potansiyeli olmasına rağmen çeşitlilik göstermemektedir. Mardin İli nde hediyelik eşyaların benzeşmesi ve beraberinde Çin malı ÖNERİLER Alternatif tur rotalarının belirlenmesi ve Mardin Butik turlarının konaklama süresinin artırılması kentin turizm gelirlerinde artış sağlayacaktır. Tanıtımın bilinirliğini arttırmak için internet kullanımı daha yaygın hale getirilmelidir. Mardin ile ilgili gezi yorumlarının yapıldığı sosyal web sitesi oluşturulmalıdır. Mardin tanıtımının ve görünürlüğünün arttırılması için Medya ve tanıtım stratejislerinin geliştirilmesi gerekmektedir. Mardin de çekilen diziler konu ve kapsam olarak çeşitlenmeli ve daha çok Mardin tanıtımını temel almalıdır. Mardin kentinin isminin Mardin de konuşulan tüm dillerin alfabesinde yazılı olduğu tabelalar, ziyaretçiler için dikkat çekici olacaktır. Mardin tanıtımı için turizmin çeşitlenmesi gerekmektedir. Kongre, Gurme, Arkeoloji Turizmi Sektörün yeni trendleri arasındadır. Mardin İli genelinde turizme yönelik ürün çeşitliliğinin artırılması önem taşımaktadır. 76

77 ürünlerin yerli ürünmüş gibi pazarı işgal etmesi söz konusudur. Tur operatörlerinin Mardin e ayırdıkları sürenin kısadır. Mardin nin tanıtımına ilişkin belirli bir örgütlenme modeli yoktur. Mardin in GAP turu içerisinde yer alan diğer illerde satılan ürünlerden farklı ürünleri markalaştırması, öne çıkarması gerekmektedir. Mardin de daha fazla zaman geçirilmesi için, yapılabilecek turistik aktivitelerin sayısında artış olması şarttır. Mardin in tanıtımına dair yapılması gerekenleri belirleyecek ve belirlenen strateji doğrultusunda plan ve programları takip edecek bir üst koordinasyon kurulması gerekmektedir. Mardin İli eğitim alanına ilişkin bulgular ve çalışma kapsamı çerçevesinde getirilen öneriler aşağıdaki gibidir: Eğitim Alanına İlişkin Bulgular ve Öneriler BULGULAR ÖNERİLER Mardin genelinde özel turizm işletmelerinde yaşanan hijyen sorunu ziyaretçiler (turistler) tarafından olumsuz olarak yorumlanmaktadır. Turizm işletmelerinin temizlikten sorumlu personellerine hijyen eğitimi verilerek ve bu eğitimleri sertifikalı hale getirip, çeşitli aralıklarla denetimler gerçekleştirmek, hizmet kalitesinde artışa sebep olacaktır. Turizm işletmelerinde, özellikle yeme-içme ve eğlence sektörü ve yöresel ürün satış noktalarında farklı fiyat uygulamalarına rastlanmaktadır. Özellikle yeme-içme ve eğlence sektörü ile yöresel ürün satış noktalarında fiyatlarının görülebilecek bir yerde sergilenmesini, içeriye girmeden menüyü ve olası hesabı görmeyi arzu etmektedir Dil yetersizliği, turizm sektöründe yer alan tüm bileşenlerin ortak şikayet konusudur Turizm sektörlerinde yer alan tüm paydaşlara yabancı dil bilgisi eğitimlerinin verilmesi gerekmektedir. Dil yetersizliği, sektördeki tüm bileşenlerin ortak şikayet konusudur Dil yetersizliği, sektördeki tüm bileşenlerin ortak şikayet konusudur Turizm sektöründe işgücünün niteliğine dair temel sorunlar şöyledir: Turizm alanında karar-alma ve uygulama sürecinde, yöneticilere ve personele yönelik Yabancı dil eksikliği eğitim ihtiyaç analiz anketleri yapılmalı ve Müşteri ilişkileri konusunda yetersizlik eksik noktalarak belirlenerek, eğitimler İletişim becerileri konusunda yetersizlik organize edilmelidir. Mesleki eğitimlerin yetersizliği Mesleki eğitimlerin cazip olmaması Sektörel denetimlerin yetersizliği Kısa süreli istihdam Kısa süreli çalışma Teknoloji okuryazarlığı sorunu Esnafa yönelik eğitimlerde katılımın genellikle düşük olduğu, bu eğitimler esnaf tarafından gereksiz/anlamsız bulunduğu tespit edilmiştir. Esnafa yönelik eğitimlerde neyin nasıl yapılacağından çok, turizmdeki başarı örnekleri, sektörde başarı kazanmış firma/kurum temsilcilerinin deneyimleri aktarılmalıdır. 77

78 Kurumlar tarafından düzenlenen çeşitli eğitimlerin ortak noktası bu eğitimlere gösterilen ilginin istenilen seviyenin altında gerçekleşmiş olmasıdır. Mesleki eğitim kurumlarında turizm eğitim oranı düşüktür. Düzenlenecek eğitim-seminer-kurs gibi faaliyetlerde ismen davetiye gönderilmesi, katılım belgesi verilmesi, eğitim konusuna uygun hediyeler verilmesi, ilgiyi arttıracaktır. Mardin in turizm kapasitesinin geliştirilmesinde nitelikli işgücünün yetiştirilmesi için mesleki eğitim içerisinde turizm eğitiminin oranı artırılmalıdır. Mardin Belediyesi İnsan Kaynakları ve Eğitim Müdürlüğü tarafından düzenlenmiş eğitim faaliyetleri aşağıdaki Tablo-2 de yer almaktadır. Tablo-2 Mardin Belediyesi İnsan Kaynakları ve Eğitim Müdürlüğü tarafından düzenlenmiş eğitim faaliyetler Eğitim Faaliyetleri Hizmet içi Eğitim Semineri Motivasyon ve İletişim Bilgisayar Semineri Yaklaşık Maliyet Hesaplaması ve Sorunlar Bilgisayar Semineri Kanser Erken Teşhis ve Tarama Eğitimi GAP Kadın Birliği Semineri Depremlerde Yaşanılanların Hatırlanması Sigara Tedavisi Semineri Üniversiteye Hazırlık ve Ders Çalışma Metotları Etkili İletişim Semineri Afad Semineri Bilgilendirme Bilinçlendirme İtfaiye Semineri Güvenli Trafik eğitimi Semineri İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimi İletişim Yönetimi ve Halkla İlişkiler Farkındalık Artırma, Vatandaş Karnesi Sonuçlarının Kamuoyuna Duyurulması ve Bütçe Tartışmaları Turizm alanında düzenlenen eğitimlere Tablo 35 de yer verilmiştir: Tablo 35. Turizm alanında düzenlenen eğitimler Eğitim Faaliyetleri Kürtçe, Arapça, Süryanice, İbranice Eğitimleri Girişimcilik Eğitimleri Kadın İstihdamına Yönelik Eğitimler Servis Elemanı Yetiştirme Eğitimleri Mutfak Elemanı Yetiştirme Eğitimleri Kat Personeli Yetiştirme Eğitimleri İngilizce, Almanca ve Arapça Bilgisayar kullanımı Eğitimleri Hediyelik Eşya Üretimi Eğitimleri Telkari işlemeciliği Bakır işlemeciliği Çömlek yapımı Eğitimi Veren Kurum-Kuruluş Yaşayan Diller Enstitüsü- Artuklu Üniversitesi Artuklu Üniversitesi ile KOSGEB işbirliği Kadın Emeğini Değerlendirme Vakfı İŞKUR-MARTOD İŞKUR-MARTOD İŞKUR-MARTOD Halk Eğitim Müdürlüğü Halk Eğitim Müdürlüğü Halk Eğitim Müdürlüğü Halk Eğitim Müdürlüğü Halk Eğitim Müdürlüğü Halk Eğitim Müdürlüğü 78

79 Mardin Yöresi Taş İşlemeciliği Eğitimleri Halk Eğitim Müdürlüğü-İŞKUR Barmenlik Eğitimleri Halk Eğitim Müdürlüğü-İŞKUR Bahçıvanlık Eğitimleri Halk Eğitim Müdürlüğü-İŞKUR Hijyen Eğitimleri Halk Eğitim Müdürlüğü-MARTOD Servis Görevlisi Yetiştirme Eğitimleri Halk Eğitim Müdürlüğü-MARTOD-İŞKUR İdari Personel Yetiştirme Eğitimleri Halk Eğitim Müdürlüğü-MARTOD-İŞKUR Aşçılık Eğitimleri Halk Eğitim Müdürlüğü-MARTOD-İŞKUR Bilgisayar Kullanımı ve Hızlı Klavye Halk Eğitim Müdürlüğü-Milli Eğitim Müdürlüğü Kullanımı Eğitimleri Mutfak Eğitimi Mardin Sürdürülebilir Turizm Projesi Mardin turizmi kapsamındaki diğer öncelikli sorun alanlarına, çalışma kapsamındaki bulgulara ve önerilere aşağıda yer verilmiştir: Sorun Alanları Tuvalet Müşteri İlişkileri Markalaş ma Sanal Pazar Otopark Rehber Sorunu Bulgular Eski Mardin de yer alan tuvalet dışında cadde üzerinde az sayıda tuvalet vardır. Cadde üzerinde yer alan camilerin tuvaletleri umuma açık olmakla birlikte, yerlerini bulmak zordur. Esnafın müşteri ile ilişkileri beklenen düzeyde değildir. Özellikle 1. Cadde belirli bir dükkan açılış ve kapanış saatleri yoktur. Mardin de yöresel ürünlerin desteleyicisi, Mardin e özgü bir marka yoktur. Mardin de satış yapan esnaf, müşterisine kartını vermekte ve diledikleri takdirde telefonla sipariş verebileceklerini, talep ettikleri ürünü kargo ile adrese gönderebileceklerini söylemektedir. Mardin de yaşanan en önemli sorunlardan olan otopark sorunu, 1. Cadde deki yaya trafiğini olumsuz yönde etkilemektedir. Rehberlerin yönlendirici olmasından ve bölgeyi iyi tanımamaları, Mardin turizm için olumsuz bir etkidir. Öneriler Cami tuvaletlerinin yenilenmesi ve ana caddede tabela, işaret ile gösterilmesi gerekmektedir. Bu tuvaletlerin temizliğini yapan personele hijyen eğitimi, temizliğin nasıl yapılacağı, temizlik standartları konusunda eğitim verilmesi gerekmektedir. İşletmelerde görev yapan pazarlama ve satış elemanlarına müşteri ilişkileri eğitimi verilmesi, dükkanların açılış ve kapanış saatlerinin de düzenlenmesi gerekmektedir. Mardin i ziyaret eden turistlerin daha fazla alış veriş yapabilmeleri için markalaşmış ürün sayısının artırılması gerekmektedir. Esnafın internet üzerinden ürünlerini pazarlayabilecekleri, internet üzerinden reklam verebilecekleri sanal platformların oluşturulması ya da bu konuda gönüllü, istekli olan esnaflara yönelik eğitim programlarının düzenlenmesi, turizmin gelişmesi adına iyi bir adım olabilir. Bu kapsamda otopark sorununa en kısa zamanda çözüm ve alternatif çözüm yollarının da geliştirilmesi gerekmektedir. Rehberlerin eğitim almaları önemlidir. Bölge rehberlerinin sayısının artırılması için girişimlerde bulunulması şarttır. Rehber eksikliği konusunda teknolojik çözümler uygulamaya konulabilir. Mardin de ziyaret edilen önemli noktalarda kablosuz internet sağlanarak, ziyaret noktasında QR kod uygulaması ile desteklenecek sesli tanıtımlar kullanılabilir. 79

80 7. TURİZMİN GELİŞMESİNİ OLUMLU/OLUMSUZ ETKİLEYEN MEKANİZMALAR 7.1. Servis Kalitesi Amaca yönelik inşa edilmiş ya da sonradan dönüştürülmüş birçok tesis ve yapıyı içeren konaklama sektörü, turizm içerisindeki en büyük sektör olarak değerlendirilmektedir. Konaklama sektöründeki bu yapıların işleyişi, büyük ölçüde çalışan personele bağlıdır. Konaklama birimi içerisinde yer alan çeşitli departmanlarda, özellikle büyük otellerde, kendi spesifik disiplinlerinde iyi yetişmiş, nitelikli çalışanlara ihtiyaç duyulur. Bir departmana özgü teknik bilgi ve ihtisasın, ne yazık ki bir diğer departmana transfer edilmesi mümkün değildir. Yemek üretimi ve mutfak işleri, yiyecek ve içeceklerin servis edilmesi, ön büro organizasyonu ve işleri, temizlik ve çamaşırhane hizmetleri uzmanlık gerektiren bu tür becerilere verilebilecek örneklerdir. Bu alanlarda verilecek eğitimler için ihtiyaç duyulan zamanın kısaltılması, bir diğer ifadeyle, eğitim hızının artırılması mümkün değildir. Bununla birlikte eğitim yöntemlerinin; meslek okulları ya da teknik okullar aracılığıyla düzenlenebilecek ihtisas kursları, staj ya da işbaşı eğitim gibi birçok biçimde sunulabilmesi bir avantajdır. Otelcilik eğitiminde vurgu, genellikle uygulamalı/pratik eğitim teknikleri üzerine yapılmaktadır. Bir otelin farklı departmanlarında çalışan personellerin buluştuğu ortak payda, hepsinin müşteri ile temas kuran personel olmasıdır ve bu açıdan en önemli alanlar resepsiyon ve restoran alanları olarak görülmektedir. Yabancı müşterilere hizmet sunan bir destinasyonda, müşteri ile temas kuran kilit personelin müşteriyle iletişim kurabilmesi hayati önem taşır. Bu alandaki bir eksiklik hizmet personeli ve müşteri arasında gerginliğe yol açar ve yanlış anlamalara, şikâyetlere ve hayal kırıklıklarına neden olabilir. Mardin de Sürdürülebilir Turizmin Geliştirilmesi Teknik Yardım Projesinin İş Tanımında, sunulan hizmet kalitesi ve standartları da dahil olmak üzere Mardin in turizm ürününü olumsuz etkileyen bir dizi engel ile karşı karşıya olduğundan söz edilmektedir. İşletmeciler ve çalışanlarla yapılan kapsamlı araştırmalar, görüşmeler aracılığıyla Proje, bu duruma sebep olan etkenleri tespit etmiş ve şefler ile aşçılar açısından öncelikli bir eylem olarak değerlendirilen bir pilot eğitim programını tamamlamıştır. Bu eğitimin; büyük sorunlara çözüm olamayacağı ve öncelikli eğitim ihtiyacı olduğu tespit edilen bir alanda acilen uygulanmış bir eğitim olduğu görülmekle birlikte, eğitim, çalışanların sunulan desteğe cevap vereceğini ortaya koymuştur. Mardin, Artuklu Üniversitesi bünyesinde bir Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokuluna ve bir Otelcilik ve Turizm Meslek Lisesine sahip olduğu için şanslıdır. Şu anda her iki kuruluş da endüstrinin ihtiyaçlarına cevap vermekte zorlanmakta ve yükseköğrenimini tamamlamış mezunlar doğal olarak çalışma hayatlarına, yemek üretimi/mutfak işleri ve yemek servisi gibi sektörün aslında çok önemli olan alanlarında başlamayı istememektedirler. Buna ek olarak mezunlar, daha iyi koşullar ve fırsatlar sunan, yabancı turistin daha yoğun olduğu Türkiye nin kıyı bölgelerinde yer alan işletmelerde çalışmak üzere bölgeden ayrılma eğilimindedir. Bu duruma yol açan nedenlerin incelenmesi sonucunda ortaya çıkan bulgular aşağıda sunulmuştur: Mardin in turizm sezonunun görece kısa olması Mardin e yapılan ziyaretlerde yerli turistin baskın olması Çalışanların yalnızca sezonlarda çalıştırılması 80

81 Çalışanlarda iş güvencesi ve tatmini eksikliği Mevcut çalışanların gerekli becerilerden yoksun olması Otel işletmecilerinin geçici personele bağımlılığı Uygun eğitim kurslarına erişim eksikliği Otel işletmecilerinin yıl boyunca çalışanlarını tam kadro ve sürekli olarak istihdam edememeleri, yönetimin sezon öncesinde bulabildiği kişileri istihdam etmesine yol açmaktadır. Bu durum, sıklıkla standart altı hizmet sunan eğitimsiz personelin işe alınmasına neden olmakta ve yalnızca yabancı konuklar değil, yerli turist piyasası da bu durumu teşhis etmektedir. Açık pozisyonların başında, kabul edilebilir düzeyde bir iletişim yeteneği ve alana özgü beceriler gerektiren ön büro/resepsiyon personelinin gelmesi şaşırtıcı değildir. Diğer ülkelerin birçoğunda da olduğu gibi, yiyecek servisini içeren garsonluk ve yemek üretimini içeren şeflik ve aşçılık gibi işlerin belirli düzeyde bir imaj sorunu vardır ve gençler bu alanlarda işe girmekten kaçınma eğilimindedir. Uzun ve yorucu çalışma saatleri bu soruna eklenmektedir. Bu sorun Mardin de de olduğu görülmektedir ve uygun bir şekilde ele alınmalıdır. Diğer ülkeler bu işlere ilişkin profilin yükseltilmesi gerektiğini tespit etmiş ve bunu yıllar boyunca şeflere ve aşçılara odaklanan televizyon programları sunarak, şefler ve garsonlar için ulusal yarışmalar düzenleyerek çözmüştür. Uluslararası şefler, aldıkları medya desteği ile artık televizyon karakterleri haline gelmiştir. Büyük otellerde çalışan idari personelin ücretlerine bakıldığında, özellikle aşçıbaşılarının en yüksek ücretleri aldığı görülmektedir. Mardin deki işletmelerin, bu tür pozisyonlar için sunduğu maaş düzeylerini, üretim ve hizmet standartlarını kabul edilebilir normlara taşıyacak ve istihdamı sorunsuz hale getirecek şekilde düzenlemesi gerekmektedir. Mardin e gelen turist sayısında yıllık bazda bir artış olduğu ve yabancı pazarlardan giderek daha fazla turist geldiği görülmektedir. Mardin in turizm sezonunun uzatılmasına yönelik pazarlaması ve tanıtımı, turist konaklama sürelerinin artırılması, konferans turizmine yönelik hizmetlerin artırılması, gençlik ve macera turizmi ve festivaller, tüm bu alanlarda hizmet verecek personelin değerlendirilmesi ve istihdam edilmesi gerektiğine işaret etmektedir. Proje, geleceğe hazırlanmak için stratejisi içerisinde aşağıdakilerin yapılmasını önermektedir: Mevcut çalışanlara verilecek, yoğunlaştırılmış kısa süreli kurslar dahil olmak üzere, Artuklu Üniversitesi Otel İşletmeciliği ve Turizm Meslek Yüksekokulu endüstrinin ihtiyaçlarına cevap verebilecek, uygun eğitim kursları sunmalıdır Turizm ve Otelcilik Meslek Lisesinin, ilave turizm/ihtisas eğiticileri ile ve uygulamalı eğitimlere yönelik daha iyi tesislerle donatılması gerekecektir Mardin Turizm ve Otelciler Derneğinin (MARTOD) üyesi bulunan otelleri ziyaret edecek, iş üzerinde destek verecek ve çalışanları eğitecek profesyonel uzman eğitmenler istihdam etmesi gerekmektedir. Bu tür hizmetler için yapılacak ödemeler oteller tarafından sağlanacaktır. Sunulan desteğin ve eğitimin tamamlanmasıyla birlikte, eğitmen bir diğer işletmeye geçecektir. Sunulan hizmet ve ürünler, Üniversitenin denetiminde kalifiye eğitmenler tarafından test edilmelidir. Aday işletmeye uygun bir test sertifikası verilebilecektir. Bu uygulama, işverenlere istihdam edilebilir düzeyde becerilerin varlığını gösteren bir kayıt oluşmasını sağlayacak ve başarılı personelin profilin yükseltilmesine aracılık edecektir. 81

82 Tüm gıda üretim ve servis personelinin, İl Sağlık Müdürlüğü ile bağlantılı olarak Üniversite tarafından sunulacak uygun bir gıda hijyeni kursundan geçirilmesi gerekmektedir. Düşük sezonda otel çalışanları ve diğer müşteri ile temas kuran diğer personel için İngilizce iletişim becerileri eğitimleri sunulmalıdır. Bu kurslar da Üniversite tarafından sunulabilecektir. Turizm bilinci/farkındalığı okullarda ek bir konu olarak sunulmalıdır. Hava alanında müşterilerle iletişim kuran personelin, banka çalışanlarının, taksi ve turizm taşımacılığı yapan kişilerin katılabileceği kısa bilgilendirme kursları olmalıdır. Tur rehberlerinin ve alanlarda bilgi aktaran görevlilerin eğitiminin acil olduğu düşünülmektedir. Artuklu Üniversitesi Uygulama Oteli Bir dönem boyunca, Mardin de içerisinde restoranı olan ve otel olarak işletilen pratik bir eğitim merkezine ihtiyaç duyulduğu düşünülmüştür. Öğrencilerin, otelcilik alanının spesifik disiplinlerinde bilgi sahibi olan eğiticiler ve profesyoneller rehberliğinde, işletme koşulları altında sunulan pratik eğitimleri birarada alabileceği ve servis dışı zamanlarda teorik eğitimlerine devam edebileceği bu konsept, birçok ülke tarafından kusursuz bulunmaktadır. Eski Mardin de yer alan Postane Binasının yanında bir yer tespit edilmiştir. Üniversitenin Turizm ve Otel İşletmeciliği Meslek Yüksekokulunun Uygulama Otelini işleteceği anlaşılmıştır. Oldukça iyi bir yerde konumlandırılan bu işletme restore edilmiş ve yenilenmiş, tüm odalara ve yardımcı alanlarda ihtiyaç duyulan mobilya ve araç gereçlerle donatılmış ve tefriş edilmiştir. Adı geçen Uygulama Oteli/Okulu Projenin 3 uzmanı tarafından ziyaret edilmiş ve uzman görüşlerini içeren detaylı bir rapor ilgili tüm memurlara sunulmuştur. Maalesef 3 eğitim uzmanının bulguları da; tamamlanmış olan işletme tasarımının, donatımının ve uygulama alanlarının bir butik otel kuruluşu doğrultusunda yapılmış görünmesi nedeniyle, işletmenin asıl amacına yönelik kullanılamayacağı konusunda uzlaşmaktadır. Uygulamalı bir eğitim merkezinin kurulması yakın gelecekte sektör açısından çok önemli hale gelecektir. Böyle bir merkezin kuruluşu, Üniversitenin Turizm ve Otel İşletmeciliği Meslek Yüksekokulu veya Mardin Turizm ve Otelcilik Meslek Lisesi tarafından yapılabilecektir. Her durumda, profesyonel bir eğitmen kadrosuna ek olarak, teknik eğitim alanlarının gerekli ekipmanlarla donatılması gerekecektir Tanıtım, Pazarlama ve Markalaşma Turizmde her geçen gün rekabetin artması ve sektörde profesyonelliğin gelişmesi turistlerin beklentilerini yükseltmektedir. Mardin in turizm sektöründe önemli bir merkez olabilmesi için turizm pazarlamasına ve yönetimine profesyonel bir yaklaşımın getirilmesi ve bir üst örgütlenme modelinin yapılaştırılması zorunluluktur. Bu profesyonel yaklaşım çerçevesinde, Mardin in bir turizm markası olarak yönetilmesini sağlayacak marka stratejisi, pazarlama stratejisi ve bütüncül tanıtım stratejisi oluşturulması ve süreklilik ve tutarlılık içinde uygulamalara yansıtılması beklenmelidir. 82

83 Mevcut durumda, Mardin iç pazarda isim bilinirliliğine sahiptir. Mardin hakkında bilinirliliğin artması ağırlıkla TV dizilerinde sunulan tarihi görsel cazibeye bağlıdır. Ancak bu dizilerde sergilenen sosyokültürel değerler Mardin hakkında yanlış mesajlar vermekte ve bazı olumsuz algıları da beraberinde getirmektedir. Mardin in tanıtımı adına sınırlıda olsa bazı girişimlerde bulunulmakta, fuarlara, tanıtım günlerine katılınmakta, bazı yerel etkinlikler düzenlenmektedir. Ancak bu girişimlerin belirli bir pazarlama ve marka stratejisi altında yapılmadığı ve yeterince etkin olmadığı gözlemlenmektedir. Dış pazarlarda ise pazarlama faaliyetleri ve Mardin bilinirliliği yok denecek kadar azdır. Türkiye Turizm Stratejisi 2023 raporunda, Mardin in turizm alanında bir marka kent olması açıkça belirtilmiştir. Marka kent olma, özgün bir kimlik/kişilik ve değerler tanımlayan ve bunu kentin pazarlama stratejisinde temel vaadi olarak sunmayı ön gören bir marka stratejisi ile başlar. Pazarlama stratejisi kapsamında ele alınacak Mardin turizm ürünleri, sunumu, tanıtımı, turistlere ve iş ortaklarına yönelik her türlü bilgilendirme ve yönlendirmeler bu vaadi destekleyecek, yaşatacak stratejik öğeler içermelidir. Mardin in bir turizm markası olarak sunacağı vaadin Mardin halkı ve özellikle turizm sektörü ve etkileyen sektör aktörlerince bilinmesi ve benimsenmesi Mardin turizm markasının tutarlılığı adına çok önemlidir. İlgili tüm paydaşlarla bu konuda doğru bilgi akışının sağlanması, interaktif bir yapının ve denetimin oluşturulması ancak kamu-özel sektör işbirliği ile kurulacak bir örgütlenme modeli ile sağlanabilir. Mardin turizm alanında son senelerde büyük atılım yapmış olmasına rağmen henüz Türkiye ve dünya standartlarında emekleme döneminde sayılabilir. Mardin in sunduğu mekânsal ve sosyokültürel değerlerin birer turizm ürününe dönüştürülerek turistlere sunulan mevcut turizm rotalarının, güzergahlarının ve cazibe merkezlerinin çeşitlendirilmesi, değişik temalar altında gruplanması ve deneyimsel olarak zenginleştirilmesi, sosyokültürel zenginliğin önemli bir yansıması olan yöresel el sanatları, mutfak kültürü, geleneksel örf/adet ve törenlerin canlandırılıp Mardin e özgü ve turizm için cazip ürünler haline getirilmesi, kentin zengin etnik ve sanatsal kimliğini destekleyecek festival/gösterim/tematik haftalar vb. organizasyonların düzenlenmesi ve bunların markalaştırılması gibi Mardin in bir turizm markası olarak cazibesini arttıracak pazarlama girdileri turizmin istenilen doğrultuda gelişmesine, daha fazla turistin gelerek Mardin de daha fazla zaman ve para harcamasına sebep olacaktır. Mardin in mevcut durumda bir zafiyet konusu olan Turizm Bilgilendirme Ofisleri gerek sayısal olarak gerek sunduğu hizmet anlayış ve kalitesi olarak gelişmeye muhtaçtır. Turistlerin, özellikle bağımsız seyahat eden turistlerin, bilgilenme ve yönlendirme için ilk başvurdukları adres olarak bu ofislerin ve hizmetlerinin Mardin in sunduğu değerleri yansıtacak ve onların Mardin deneyimini zenginleştirecek bir hizmet anlayışı içinde iyileştirilmesi ve gerekli tanıtım malzemeleriyle donatılması büyük önem taşımaktadır. Yapılan görüşmelerde, turistler ve tur rehberleri tarafından, turizm bilgilendirme ofislerinin sunduğu hizmetler ve yönlendirici malzemeler açısından yetersizlik gösterdiği dile getirilmiştir. Mardin in bir turizm merkezi olarak pazarlanabilmesi için halihazırda mevcut olmayan bir tanıtım stratejisine ve programına ihtiyaç vardır. Tanıtım, stratejik hedefler doğrultusunda 83

84 planlı ve odaklı olarak yapılmazsa harcanan paranın getirisinin karşılığını almak zordur. Bu nedenle öncelikli pazarların ve turist profillerinin belirlenmesi ve kaynakların bu noktalara aktarılması önemlidir. Mevcut durumda Mardin tanıtım malzemelerinin bir marka kavramı altında bütünleşmediği, sayıca yetersiz olduğu ve doğru zamanda doğru yerlerde bulundurulmasında sorunlar olduğu gözlemlenmiştir. Hazırlanacak tanıtım malzemelerinin pazarlama ve tanıtım stratejilerine uygun ve yeterli sayıda olması ve doğru dağıtımının gerçekleştirilmesi konusuna önem verilmelidir. Günümüzde dijital ortamın en önemli iletişim kanalı olması, ve özellikle turizm alanında çok yaygın kullanılması göz önüne alınarak tanıtım stratejisi içinde önemli bir yer almalıdır. Dünya standartlarında bir turizm web portalının devreye girmesi, iyi yönetilmesi ve güncel tutulması önemli bir tanıtım fırsatı oluşturacaktır. Günümüzde insanların markalar hakkında algı oluşturdukları ve seçim yapmalarına yardımcı olan kanal sosyal medya üzerinden yapılan iletişimlerdir. Bu kanalın profesyonelce yönetilmesi Mardin e ilgi ve turist çekmek açısından önemli görülmelidir. Yine turizm ve seyahat sektörü için çok etkili bir araç olan sektörün fikir liderleri tarafından yayınlanan tanıtım yazıları, yayınlanan belgeseller ve konulu programlar için proaktif girişimlerde bulunmak, bunları sayıca arttırmak ve içerik olarak zenginleştirmek etkili bir tanıtım aracı olacaktır. Mevcut durumda gözlemlenen durum, bu tür çalışmaların yayımcıların ferdi girişimleri olması ve içerik olarak yönlendirme ve denetim konusunda etkin olunamamasıdır. Tanıtımda ve satışta etkin olacak önemli bir kanalında iş ortakları olduğu bilinmektedir ve görüşmelerde bu kanalın doğru kullanılmadığı ifade edilmiştir. Mardin turizminin gelişmesinde mevcut durumda en önemli iş ortakları tur operatörleri ve tur rehberleridir. Bu kesimle ilişkilerde, doğru bilgilendirme ve yönlendirme konusunda eksikler gözlemlenmiştir. Mardin turizm markasının ve ürünlerinin öncelikli tanıtımı, ilişkilerin sağlam tutulması ve bilgilerinin düzenli güncellenmesi tanıtım stratejisi içinde yer almalıdır Yönetişim Turizm sektörünün il ve yerleşmeler düzeyinde sosyoekonomik boyutları da içerecek biçimde geliştirilebilmesi için, turizm değer zincirini oluşturan bütün tarafların modern bir yönetişim yapısı bünyesinde örgütlenmesi, sürdürülebilir turizm stratejisi açısından çok önemlidir. Son 30 yıl içinde gerek kentsel yönetişim ve gerekse turizm yönetişimi konusunda bir yandan yerelleşme ekseni diğer taraftan kamu-yerel-özel-sivil ortaklıklara dayalı katılımcılık ekseninin kesişmeleri göz önüne alınarak yeni yönetişim modelleri geliştirilmektedir. Türkiye Turizm sektöründe ise kamu, yerel, özel ve sivil toplum kuruluşlarının katılımıyla oluşturulan iyi yönetişim anlayışı gerek Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü ve gerekse Türkiye Turizm Stratejisi 2023 tarafından da benimsenmektedir Türkiye Turizm Strateji belgesi turizm sektöründe İyi Yönetişim ilkesi çerçevesinde ulusal, bölgesel, il ve noktasal düzeyde turizm sektörü ile ilgili kamu, özel sektör kuruluşları ve STK ların karar verme sürecine katılımlarını sağlayacak konseyler bazında kurumsallaşmaya gidilmesi stratejisini benimsemiştir. Avrupa Birliği nce desteklenen ve İçişleri Bakanlığı nca yıllarında yürütülen Stratejik Yerel Yönetişim Projesi kapsamında da yönetişim ve katılımcılık konusunda kamu, yerel, özel ve sivil toplum kuruluşlarının kararlara katılımını destekleyici benzer modeller önerilmiş, iyi 84

85 yönetişim ilkeleri belirlenmiş, hemşerilerin ve kent konseylerinin katılım kültürünün geliştirilmesinin önemi vurgulanmıştır. Türkiye de turizm sektörünün kamu sektöründeki yasal yetkili kuruluşu Kültür ve Turizm Bakanlığı dır. Bakanlık, araştırma, geliştirme, koruma, tanıtma, pazarlama, kamu kuruluşlarını yönlendirme, yerel yönetimler, STK lar ve özel sektörle işbirliği yapma, yatırım yapma ve teşvik etme gibi görev ve sorumluluklarını İl Müdürlükleri vasıtasıyla koordinasyon içinde yerine getirmektedir. İl Müdürlüğü teknik kapasitesinin Sürdürülebilir Turizm Projesi kapsamında üretilecek eylem planlarının uygulama ve izleme sürecine göre artırılması ihtiyacı bulunmaktadır. Turizm sektörünün değer zincirini oluşturan ulaşım, konaklama, yeme-içme, alışveriş, gezi ve tur gibi çeşitli alt-sektörleri ise büyük ölçüde özel sektör kapsamındadır. Mardin turizm sektörünü bir bütün olarak kavrayan bir yönetişim yapısı mevcut değildir. Ancak turizm değer zincirinin halkalarını oluşturan alt sektörlerin her birinde dernek, oda, vakıf gibi sivil örgütlenmeler vardır. Değer zincirini oluşturan halkaların en önemlilerinden biri olan konaklama alt sektöründe Mardin Turizm Otelciler Derneği (MARTOD) 2011 yılında faaliyete geçmiştir. Dernek Mardin deki tüm konaklama tesislerini kapsamamakla birlikte etkinliklerini giderek artırmaktadır. Diğer alt sektörlerde de dernekler ve Oda lar biçimindeki örgütlenmeler vardır. Bu örgütlenmeler kendi üyelerinin haklarının korunması çerçevesinde faaliyet göstermektedirler. Değer zincirinin bu halkalarındaki örgütlerin yönetim yapısı değerlendirildiğinde mali güçlerinin azlığı, kapasite yetersizlikleri, diğer kurum ve kuruluşlarla işbirliği ve eşgüdüm eksiklikleri gibi sorunlar gözlenmektedir. Mardin ilinde turizm sektörüyle yakın ilişkisi bulunan kültür, sanat ve eğitim konularında da sivil toplum kuruluşları faaliyet göstermekle birlikte özel sektör kuruluşlarının üye ve destek olmadığı dernek ya da vakıfların mali sıkıntı çektikleri, üye tabanlarını genişletemediği, ilgili diğer kurum ve kuruluşlarla işbirliği ve eşgüdüm kuramadıkları ve etkinliklerinin çok sınırlı kaldığı gözlenmektedir. Bir çoğunun internet ortamında web siteleri de bulunmamaktadır. Özel sektör kuruluşlarının, işadamlarının üye ve desteğini alan MAREV ve MARSEV gibi Mardin tabanlı STK lar, ülke düzeyinde etkin olan Sabancı Vakfı, Çekül Vakfı gibi kuruluşlarla işbirliği ve eşgüdüm yaparak eğitim ve kültür alanında önemli girişimlerde bulunmaktadır. Artuklu Üniversitesinin desteklenmesi, Mardin Kent Müzesinin desteklenmesi, katkıda bulunulması gibi girişimler turizm sektörüne doğrudan ve dolaylı olarak olumlu etkiler yapmaktadır. Turizm sektöründe birbirinden kopuk olarak faaliyet gösteren STK ların turizm sektörü çatısı altında danışma kurulu, konsey, vakıf, dernek ya da kooperatif gibi katılımcı yönetişim modelleriyle bir araya getirilmesi ihtiyacı bulunmaktadır. Kültürel mirasın korunması alanında İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ve Müze Müdürlüğü nün faaliyetleri yanında sit alanlarının kurumsal anlamda katılımcı modellerle sahiplenilmesi de gerekmektedir. Sit alanları için 2863 sayılı yasada tanımlanmış olan alan yönetimi, danışma kurulu, eşgüdüm ve denetleme kurulu henüz oluşturulmamıştır. Mardin, Midyat ve Savur da 85

86 tespit edilmiş kentsel sit alanları ve Dara gibi önemli arkeolojik sit alanları için alan yönetimlerinin oluşturulması öncelikli bir eylem alanıdır yerel yönetim seçimlerini takiben Mardin Büyükşehir Belediyesi kurulmuştur. Büyükşehir Belediyesi nin yetki ve sorumluluk alanı İl sınırları içindeki bütün yerleşmeleri ve kırsal alanları kapsamaktadır. Bu kurumsal gelişme turizm sektörünün İl düzeyinde bütünsel olarak ele alınması ve yürütülmesi açısından bir fırsat sunmaktadır ve 5216 sayılı yasalar çerçevesinde organizasyon yapısı oluşturulan Büyükşehir Belediyesi turizmle doğrudan ve dolaylı olarak; altyapı ve kentsel hizmetler, ulaşım, kültürel varlıkların korunması, imar, planlama ve projelendirme, denetim gibi bir çok iş ve faaliyet alanında yetki ve sorumluluğa sahiptir. Büyükşehir Belediyesi nin turizmle ilgili bu iş ve işlemlerin standartlarını, kalitesini uluslararası ölçüleriyle belirlemesi, geliştirmesi ve denetlemesi sürdürülebilir turizm stratejisi açısından önem kazanmaktadır. Belediye bünyesinde bu nedenlerle sadece turizmle ilgili işlerle uğraşacak bir uygulama, eşgüdüm ve denetleme biriminin kurulması beklenmektedir. Büyükşehir Belediyesi de dahil olmak üzere ister kamu ister özel olsun ilgili kurum ve kuruluşlar bünyesinde turizm sektöründen sorumlu birimlerin oluşturulması turizm sektörüyle ilgili eylem planlarının uygulanması sürecinde işbirliği, eşgüdüm, izleme ve denetleme faaliyetlerinin başarısı için bir gerekliliktir. Mardin Turizm sektörü değer zincirinde yer alan ve genellikle meslek alanları bazında örgütlenen vakıf, dernek ve Oda lar bugüne kadar bir araya gelerek bütüncül bir üst örgüt oluşturmamıştır. Mardin deki turizm hareketleri sadece bir kentle sınırlı değildir. İl sınırları içinde çeşitli kültürlere ait, ilçelere dağılmış toplam 1155 tescilli yapı, 97 arkeolojik sit, 4 kentsel sit ve 10 doğal sit/anıt vardır. Kültür turizmi açısından bu kültür varlıklarının ancak küçük bir kısmı turizme açık bulunmaktadır. Mardin in sahip olduğu büyük bir kültürel miras potansiyeli vardır. Bu anlamda Mardin için geliştirilecek turizm yönetişim modeli uzun dönemli, geniş kapsamlı ve çok kültürlülüğü yansıtacak ve aynı zamanda bütün bu çeşitliliği temsil edebilecek katılımcı bir yönetişim yapısına sahip olmalıdır. Odak grup toplantılarında da belirtilen görüşler çerçevesinde bu yeni yönetişim yapısının; Büyükşehir Belediyesini, ilgili ilçe belediyelerini, Valiliği, ilgili kamu kurum ve kuruluşlarını, üniversiteyi, turizm sektörü değer zincirini oluşturan özel sektör işletmelerini ve onların örgütlerini ve ilgili sivil toplum kuruluşlarının temsilini de sağlayacak biçimde oluşturulması ve iyi yönetişim ilkelerine göre kurgulanması öngörülmektedir Turizm ve Otelcilik Konularında Eğitim Faaliyetleri Mardin de turizm ve otelcilik ile ilgili eğitim programları halihazırda iki kurum tarafından verilmektedir: (1) Artuklu Üniversitesi, Turizm ve Otelcilik Meslek Yüksekokulu ve (2) Mardin Turizm ve Otelcilik Meslek Lisesi Artuklu Üniversitesi Artuklu Üniversitesi nin internet sayfası ( incelendiğinde, üniversitenin turizm ve otelcilik ile ilgili aşağıda sıralanan programları sunduğunu görmek mümkündür: 86

87 Otelcilik Gastronomi ve Mutfak Sanatları Seyahat Endüstrisi Yönetimi Ancak söz konusu üç lisans programı arasında sadece Otelcilik programı halihazırda üniversite tarafından lisans programı olarak sunulmaktadır. Turizm/Otelcilik ile ilgili programlara ilaveten, gastronomi alanında 2 yıllık Yüksek Lisans Programı da sunulmaktadır. Ancak, söz konusu yüksek lisans programına hiçbir öğrencinin kaydolmaması nedeniyle, program öğretim yılında sunulamamıştır. Artuklu Üniversitesi nin Turizm ve Otelcilik Programları, Batılı Üniversitelerde sunulan standart programlar ile büyük ölçüde örtüşmektedir. Ancak söz konusu programlar ile ilgili aşağıda bazı önemli hususlar tespit edilmiştir: a) Sunulan lisans programının Mardin deki turizm ve otelcilik sektörünün eğitim ihtiyaçlarını daha iyi karşılayabilmesi için çok önemli olan beslenme ve hijyen, müzakere ve satış teknikleri, otelciliğin finansmanı ve finansal yönetim gibi dersler program kapsamında bulunmamaktadır. Program dahilindeki bu ve benzeri dersler yerine, programa daha fazla teknik ve uygulamalı dersler eklenmelidir. b) Lisans eğitim programında uygulamaya yönelik derslerin olmadığı görülmektedir. Buna karşın, programın ikinci senesinden itibaren 90 günlük staj programlarının öngörülmesi olumludur. c) Gastronomi Yüksek Lisans Programında, gastronomi ile ilgili Pazarlama ve Tanıtım derslerinin sunulmadığı da görülmektedir. Bu eksikliği gidermek için, bu konuyla ilgili Gıdaların Pazarlaması ve Tanıtımı gibi çeşitli dersler sunulabilir. Ayrıca, program gastronomi ile ilgili olmasına rağmen, Yemek ve İçecekler ile ilgili sadece 1 ders sunulması yeterli değildir. Ayrıca bu tek dersin de, teorik bir ders olduğu görülmektedir. d) Üniversitede uygun tesis ve ekipman eksikliği söz konusudur (özellikle de kaliteli mutfak tesisleri ile uygun laboratuvar ve kütüphane imkanlarının eksikliği). e) Öğretim üyeleri arasında otelcilik sektöründe tecrübeli, yiyecek-içecek ve yönetim konularında da uygulamalı deneyime sahip eğitimci sayısı düşüktür. Ayrıca bu sektör ve konular ile ilgili tecrübe sahibi profesyonel turizmci ve otelciler, uygulamalı eğitim sunabilmeleri amacıyla kuruma davet edilmemektedir. Mardin Turizm ve Otelcilik Meslek Lisesi Mardin Turizm ve Otelcilik Meslek Lisesi, Mardin de Artuklu Üniversitesi dışında Konaklama ve Ulaşım ile Yiyecek İçecek konularında mesleki eğitim sunan tek kurumdur. Bu sebepten dolayı, Mardin'deki turizm ve otelcilik sektörünün eğitim ihtiyaçlarının karşılanması konusunda bu kurumun da önemli bir rol üstlenmesine ihtiyaç bulunmaktadır. Ancak, Eski 87

88 Mardin deki çoğu otel ve restorandan uzakta çok eski bir binada bulunan kurumda uygun ve yeterli tesis ve ekipman eksikliği söz konusudur. Ayrıca, birçok öğrencinin turizm ve otelcilik ile ilgili programlara katılmasının sebebinin, başka okul ve programlara kazanmayı başaramamış olmaları ve eğitim görmenin onların iş bulma ve daha iyi bir maaş kazanabilecekleri bir yerde çalışma ihtimallerini arttırmayacağını düşündükleri ifade edilmektedir. 8. ULUSAL VE ULUSLARARASI KIYASLAMA ANALİZİ Kıyaslama Analizi, Mardin Sürdürülebilir Turizm Projesi çerçevesinde Analitik Çalışmalar ve Keşfedici Araştırmalar kapsamında yürütülen üçüncü analitik çalışmadır. Kıyaslama analizi çalışmaları ile birlikte Mardin de turizm alanına ilişkin sürdürülebilir, rekabetçi ve sürekli gelişen bir perspektif yaratmak amacıyla, ulusal ve uluslararası arenada Mardin ile turizm alanına ilişkin benzer özellikler taşıyan ve turizm gelişimine örnek gösterilebilecek iyi uygulama örnekleri incelenmiştir. Proje İş Tanımında, Mardin turizm değer zincirinin, benzer özelliklere sahip en az iki ulusal ve üç uluslararası değer zinciri ile kıyaslanmasına dayalı "iyi uygulama kıyaslaması" şeklinde talep edilmektedir. Bu kıyaslamaya konu olacak değer zincirlerinden en az birinin; UNESCO Dünya Mirası Listesinde, son beş yıllık veya daha kısa bir süre içerisinde, turizm gelirlerini, planlı ve tutarlı bir şekilde uyguladığı turizm gelişme stratejisiyle önemli oranda (örneğin %100'ün üzerinde) arttırmayı başarmış bir kültür destinasyonu olması, Mardin turizm değer zincirine benzer özelliklere sahip en az iki ulusal değer zinciri olması, turizm ürünlerinin çeşitlilik arz etmesi, belirli bir hizmet kalitesinin yakalanmış olması, destinasyonun turistik bir yer olarak yönetiliyor olması gibi kritelleri taşıması gerektiği belirtilmektedir. Belilenen bu destinasyonlar, turizm alanında Mardin ile benzer özellikler gösterirken, yukarıda altı çizilmiş birtakım kriterlere de sahip olması ve bu kapsamda da Mardin de turizmin gelişmesine yol gösterici nitelikte olması gerekmektedir. İş Tanımı kapsamında kıyaslanması istenen turizm destinasyonları, birtakım araştırmalar ve literatür çalışmaları sonucunda belirlenmiştir. Yapılan değerlendirmeler ve İş Kapsamında istenen kriterler sonucunda Türkiye deki turizm destinasyonlarından Beypazarı ve Safranbolu, uluslararası arenada ise, İtalya da Matera, Fas ta Fes ve İngiltere de York şehirleri, iyi uygulama örnekleri olarak seçilmiştir. Aşağıdaki tabloda seçilen destinasyonların İş Tanımı kapsamında da hangi kriterlere göre seçildiği yer almaktadır. Tablo 36: İş Tanımı kapsamında Seçim Kriterleri Seçim kriterleri Ulusal Destinasyon Uluslararası Destinasyonlar Beypazarı Safranbolu Matera Fes York Turizmde Mardin değer zinciriyle karşılaştırılabilir özellikler taşımak * * * * * 88

89 UNESCO Dünya Miras Listesi'nde yer almak * * * Son beş yıl içerisinde turizm gelirlerini * * * * arttırmak Bir kültür turizmi destinasyonu olmak * * * * Benzersiz yöresel özelliklere sahip olmak * * * * * Turizm ürünleri açısından çeşitliliğe sahip * * * * * Tarihi ve mimari varlıkların ve kültür * * * * * turizminin varlığı Doğal varlıklar ve doğa turizminin varlığı * * * * * Farklı turizm ürünlerinin, aktivite ve * * * * * cazibelerle sahip Turistik yöresel ürünlere sahip olmak * * * * Belirli bir hizmet kalitesi geliştirmiş olmak * * * * * Turistik bir yer olarak yönetiliyor olmak * * * * * Turistik bir yer olarak markalaşmış olmak * * * * * Koruma altında bulunan varlıklara sahip * * * * * olmak Mimari varlıklarını yenileme stratejisi * * * * * olmak İyi planlanmış belediye hizmetleri sahip * * * * olmak Turizm gelişimi ve yönetişiminde örgütlü * * * * davranmak Yerel halk ve sivil toplumun birer turizm aktörü olarak örgütlü hareket etme * * Turizmle ilgili bölümleri olan üniversite/meslek okullarına sahip olmak * * Kıyaslama çalışmaları, seçilmiş turizm destinasyonlarından turizm değer zinciri hakkında karşılaştırmalı bilgiler toplamayı hedeflediği için, çalışmanın ulusal arenadaki metadolojisi de ulusal destinasyonlardan Beypazarı ve Safranbolu için saha ziyaretleri kapsamında belirlenen yerel yöneticiler ve turizm sektöründeki kilit aktörler ile yarı-yapılandırılmış görüşmeler ve değer zinciri karşılaştırmalarının yapılabilmesine yönelik olarak da turizm sektöründe hizmet sağlayıcılarla (konaklama, yeme-içme-eğlence, alışveriş) yapılan anket çalışmalarıdır. Ulusal destinasyonlar kapsamında 41 adet yerel yöneticileri, üniversite, yeme-içme-eğlence sektörü, konaklama sektörü, yöresel ürün satış noktaları ile görüşmeler gerçekleşmiştir. Uluslararası arenada da, İl genelinde Matera ve York a düzenlenen çalışma ziyaretleri dışında, gerçekleştirilen literatür taraması ve detaylı araştırmalardır. Yapılan analiz/araştırmalar kapsamında elde edilen sonuçlar, Mardin de turizmi doğrudan ve dolaylı olarak etkileyen alanlarda yaşanan sorunlar, iyileşmeye/gelişmeye yönelik olanaklar ve eğilimler hakkında önemli ipuçları elde etmeye yardımcı olmuş ve Mardin i iyi uygulama örnekleri neticesinde turizm alanınındaki yönünü belirlemeye olanak sağlamıştır. Çalışmalar, Mardin turizm alanında öne çıkan temel sorun alanları çerçevesinde şekillenmiştir. 89

90 Bu sorun alanları göz önüne alınarak ulusal ve uluslararası kıyaslama destinasyonlarındaki iyi uygulamalar ele alınarak, Mardin turizmi için yol gösterici olması beklenmiştir. Aşağıdaki tabloda Mardin nin turizm alanına ilişkin ortaya çıkan en önemli sorun alanları yer almaktadır. Tablo 37: Mardin nin turizm alanına ilişkin ortaya çıkan en önemli sorun alanları Yerel idarecilerde liderlik ve harekete geçme tavrının eksikliği Sektör temsilcilerinin kendi aralarında örgütlenme kapasitesine sahip olmamaları Yerel toplumda vizyon ve sahiplenme eksikliği Genç nüfusun (kayıtlı) istihdam konusundaki kaygısızlığı Turizm sektörü ve üniversite arasındaki bağlantının zayıf olması Hizmetlerin, yerel el sanatlarının, takıların ve yiyeceklerin üretim, sunuş ve sergilenmesi konularında kalite ve standartların eksikliği Yerel işadamlarının yönetim ve müşteri ilişkileri konularındaki kapasite eksikliği Yerel idarecilerde teknik ve kurumsal kapasite eksikliği Mardin de turizm ofislerinin, seyahat acentalarının ve tur operatörlerinin yetersizliği Uluslararası tanıtım eksikliği Ticari değeri olan alternatif turizm potansiyellerinin yetersiz tanıtımı Kalifiye insan kaynağı eksikliği ve kaybı Kamu-Özel Ortak Girişimi eksikliği Alternatif turizm ürünlerinin azlığı Kalifiye ve deneyimli zanaatkarların ortadan kaybolması ve yerel el sanatlarının durması Kitle turizminin yanlış yönetimi Sanayi sektörünün az gelişmiş olması Kent altyapı ve hizmetlerin düşük kalitede ve yetersiz sunumu Elde edilen veriler ve Mardin deki temel sorun alanları doğrultusunda aşağıda Proje kapsamında geliştirilen temel işlevsel stratejiler doğrultusunda en iyi kıyaslama destinasyonlarına yer verilmiştir. İŞLEVSEL STRATEJİLER YÖNETİŞİM STRATEJİSİ Yerel üretim kapasitesinin ve KOBİ lerin iyileştirilmesi ÜRÜN GELİŞTİRME STRATEJİSİ Ulusal Örnekler Beypazarı: Yerel idarelerin önderliği ve toplumun katılımı ile Turizm alanında oluşturulan örgütleşme modeli-beypazarını Kültürünü ve Turizmini Geliştirme Koruma ve Yaşatma Derneği- Safranbolu: Turizm sektör temsilcilerininörgütlenmesi (STKlar) Safranbolu Turizm Çalışma Grubu Beypazarı: Müzeliğin gelişmesi ( Kent Tarihi Müzesi, Tarih ve En İyi Uygulama Örnekleri Uluslararası Örnekler York: Belediye ve kentin tanıtımıyla ilgilenen bir Sivil Toplum Kuruluşu (STK) ile yapılan başarılı bir ortaklık. (Ortak bir kamu-özel teşebbüsü olan York u Ziyaret Ediniz isimli tanıtım kuruluşu) Matera: Çok boyutlu bir turizm geliştirme planı uygulanması Fes: Sanatkarlar ve Fez Medine Projesi ile sanatkarların ve el sanatlarını 90

91 Yerel üretim kapasitesinin ve KOBİ lerin iyileştirilmesi MARKA VE TANITIM STRATEJİSİ Planlı pazarlama ve ilişki yönetimi KALİTE GELİŞTİRME STRATEJİSİ İnsan kaynakları ve hizmet kalitesinin gelişimi Kültür Müzesi, Yaşayan Müze, Halk Evi, Cahide Gürsoy Müze Evi ve Doğa Evi, Türk Hamamı Müzesi") turizm çeşitliliği alanında köy turizmi, doğa turizminin aktif olarak kullanımı, turizm aktiviteleri olarak Beypazarı nda düzenlenen festivaller, şenlikler, sergiler, konserler, gibi kültürel ve sosyal faaliyetler, zengin yöresel ürün çeşidi Safranbolu:Yemenicilik, demircilik, bakırcılık, semercilik, ahşap işçiliği ve nalbantlık gibi yerel el sanatlarının varlığı, turizm çeşidi olarak doğa turizminin yaygınlaşması, Dünya Mirası konserleri Beypazarı: Tanıtım Projelerinin olması (Beypazarı Yöresel Ürünleri Ticarileştirme Stratejisi Projesi, Gelenekten Geleceğe Beypazarı Projesi, Beypazarı İlçesinde Butik Otelciliğin Temelleri Atılıyor Projesi, Köy Turizminin Kalkındırılması Projesi, Becerikli Eller Ortak Dili Konuşuyor Projesi) festivaller be şenlikler(uluslararası Beypazarı Yöresi ve Şenlikleri, Güz Senlikleri,UçurtmaFestivali),medya ayağı olarak her ay anlaşmalı ulusal ve yerel TV kanallarında 3-5 er dakikalık Beypazarı tanıtım belgesellerinin yayınlanması Safranbolu: UNESCO'da olduğu için düzenli tanıtım ve reklam, belgeseller Beypazarı: Altı ayda bir hem İngilizce hem de Türkçe olarak gezi rehberleri hazırlanması, turizm fakültesinde okuyan öğrencilere staj imkanı, halk evinde yöresel ürün kursları Safranbolu:Safranbolu Kültür Eğitim Merkezi (SAKEM), kadınlara yönelik eğitim ve istihdam çalışmaları, Karabük Üniversitesi ne bağlı Safranbolu Meslek Yüksek Okulu Dekanı ile Safranbolu Turizm Otelcilik ve Mimari-Restorasyon 91 tanıtmayı amaçlayan faaliyetler ve bu doğrultuda turistik turların düzenlenmesi ve güncellenmesi Matera: Mevcut turistik varlıkların görünürlüğünün arttırılması (örn. kültürel varlıkların, yerel tarım ve mutfak ile ilgili projelerin desteklenmesi York: Ortak bir kamu-özel teşebbüsü olan York u Ziyaret Ediniz isimli tanıtım kuruluşu, Kent Meclisinin aktif olarak kentin tanıtımında görev alması Fez: Sanatkarların ve el sanatlarını tanıtmayı amaçlayan faaliyetler ve bu doğrultuda turistik turların düzenlenmesi ve güncellenmesi. Söz konusu tanıtım kampanyası ayrıca hakiki Fas yapımı el sanatlarının imitasyonlardan ayırt edilebilmesini sağlamak için etiketlerin oluşturulması, Fas yapımı el sanatlarının ihracatı için uluslararası düzeyde pilot çalışma ve kampanyaların düzenlenmesi Matera: Turistlerin konakladığı mekan ve tesislerdeki çalışanların turizmin konusundaki genel eğitim eksikliğini telafi etmek için, bu mekan ve tesislerdeki yönetici ve personel için eğitim programları düzenlemek. Fes: Sanatkarlar ve Fes Medine Projesi kapsamında turizm aktörlerine yönelik Mesleki Eğitimler gerçekleştirilmesi

92 KENTSEL HİZMETLER STRATEJİSİ Doğru planlanmış, yaşam kalitesi sunan hizmetler bölümlerinin turizme yönelik katkıları Beypazarı: Eski tarihi evlerin ağırlıklı Fes: Fas ta açık havayolları olduğu Alaaddin Sokak ta yeni politikasının uygulanmaya yapılan binalar yıkılması, tarihi başlaması ardından Fes e yapılan evlerin formuna dönüştürülmesi, uçuşların sayısında önemli bir artış tarihi sokağın yayalaştırılması, çöp gerçeklemesi toplama hizmetlerinin sıklaşması York: Kent Meclisi ve Belediyesi, şehrin Safranbolu: Doğalgaz altyapısının turizm hizmetlerinin iyileştirilmesi kurulması ve uygulanması, çöp amacıyla dört boyuttan oluşan bir toplama hizmetlerinin sıklaşması, strateji geliştirmişlerdir. Bu strateji: (1) Safranbolu Eski Çarşı da arnavut şehir merkezinin düzenlenmesi, kaldırımlar yenilemeleri canlandırılması ve temiz tutulmasını; (2) şehir merkezinde yayaların yürüme alanlarının ve ulaşım iyileştirilmesini; (3) perakende ve turizm sektörleri arasındaki bağlantıyı kuvvetlendirmeyi ve (4) şehir merkezini geliştirmesini amaçlama Beypazarı ve Safranbolu nda yapılan çalışmalar doğrultusunda elde edilen kıyaslama sonuçlarına aşağıda yer alan tabloda yer verilmiştir. 92

93 Kötü Orta İyi 93

94 Sonuç olarak, Mardin de turizmin çeşitlenmesi, örgütlü bir şekilde planlanması ve yönetimi, doğru kamusal hizmet planlaması, istihdam politikaları ve sanayi yatırımları ile desteklenmesi Mardin İli ne yönelik bir marka yaratılması ve bu markanın doğru hedef gruplara yerinde araçlarla tanıtılması büyük bir ihtiyaçtır. Yukarıda da görüldüğü gibi ulusal destinasyon merkezlerinden Beypazarı ve Safranbolu özellikle kentin her yönüyle turizm alanında bilinebilirliğini arttırma ve bir marka değeri yaratma anlamında ileri bir noktadır. Uluslararası destinasyonlardan Matera ve York da bu kapsamda önemli destinasyon alanlarındandır. Mardin İli nin önemli bir turizm potansiyeli vardır ve son yıllarda turizm kapasitesi, turist sayısı giderek artmıştır. Ancak turizmin her alanında kalite standartlarını arttırması gerekmektedir. Bu anlamda da hem turist hem de yerel halkın yaşam kalitesini ve memnuniyeti arttırabilmek için kaliteli ve planlı hizmet sunumu da önemli bir ihtiyaçtır. Kıyaslama Çalışması kapsamında yapılan incelemeler ve elde edilen iyi örnek uygulamaları, Mardin nin turizm stratejisini geliştirmesinde yol gösterici olacaktır. 9. ODAK GRUP TOPLANTI SONUÇLARI Mardin Sürdürülebilir Turizm Projesi, Mardin Valiliği ve Mardin Belediyesi işbirliği ile Mardin in özellikle turizm alanında sosyal ve ekonomik kalkınmasına destek sağlamak amacıyla geliştirilmiş ve Proje kapsamındaki çalışmalara Haziran 2013 de başlanmıştır. Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyeti ortak finansmanıyla yürütülen Projenin hayata geçirilmesi ile Mardin il genelinde turizm altyapısının güçlendirilmesi ve turizm sektörünün geliştirilmesi hedeflenmektedir. Proje kapsamında Mardin Sürdürülebilir Turizm Stratejisi için Aralık-Kasım 2013 tarihinlerinde detaylı araştırmalar yürütülmüştür. Araştırmalar arasında Değer Zinciri Analizi, Kıyaslama Analizi ve Talep Analizi bulunmaktadır. Yapılan araştırmaların ardından elde edilen sonuçlar neticesinde Mardin de turizm sektöründe yaşanan sorunların ve bu sorunların nedenlerinin ilgili paydaşların katılımıyla değerlendirildiği ve ortak çözüm önerilerinin geliştirildiği Ocak 2014 tarihinde 5 sektör alanına ilişkin Odak Grup Toplantıları düzenlenmiştir. 5 ayrı sektör alanı için düzenlenen bu Odak Grup Toplantıları; Ürün Geliştirme, Bilgi Tanıtım ve Pazarlama, Kentsel Hizmetler, Eğitim-İstihdam ve Yönetişim başlıkları altında düzenlenmiştir. Odak Grup toplantıları kapsamında Teknik Destek Ekibi nin sunumları ve katılımcıların görüşleri alınarak; turizm ürünlerinin iyileştirilmesi ve alternatiflerinin geliştirilmesi, küçük üretimin desteklenmesi ve yerel ürünlerin geliştirilmesi, Mardin vizyonu belirlenerek tanıtım araçlarının geliştirilmesi ve Mardin markasının oluşturulması, turizmi destekleyici kamu hizmetlerinin sağlanması, insan kaynağının geliştirilmesi ve istidihdam politikalarının oluşturulması, örgütlenme, katılım, uzlaşma, işbirliği ve koordinasyonun sağlanmasına yönelik birtakım öneriler geliştirilmiştir. Çalışma bulgularının, araştırma sonuçlarının tartışıldığı, çözüm önerilerine ilişkin yaklaşımların geliştirildiği Ocak 2014 tarihinde düzenlenen ve Tablo-1 de detayları gösterilen Odak Grup Toplantılarına toplamda 198 paydaşın katılımı sağlanmış, görüş ve katkıları alınmıştır. 94

95 Tablo 38: Odak Grup Toplantıları Tarih ve Katılımcı Bilgileri Tarih Toplantı Adı Katılımcı Sayısı Ürün Geliştirme Odak Grup Toplantısı Bilgi Tanıtım ve Pazarlama Odak Grup Toplantısı Kentsel Hizmetler Odak Grup Toplantısı Eğitim ve İstihdam Odak Grup Toplantısı Yönetişim Odak Grup Toplantısı 24 TOPLAM 198 Aşağıda her bir Odak Grup Toplantısına ilişkin katılımcıların görüşleri sonucunda çıkan sonuç önerilerine yer verilmiştir. Ürün Geliştirme Odak Toplantısı 20 Ocak 2014 tarihinde 40 kişinin katılımı ile Ürün Geliştirme başlığı altında birinci Odak Grup Toplantısı düzenlenmiştir. Toplantıya katılan profili; Mardin Valiliği, Mardin İl Kültür Turizm Müdürlüğü, Yeme-İçme ve Konaklama Sektörü temsilcileri, ilgili meslek odaları temsilcileri, Mardin Kent Konseyi üyeleri, turizm acentaları, ilgili sivil toplum örgütleri temsilcileri ile turizm rehberleri oluşturmaktadır. Gerçekleştirilen Odak Grup Toplantısı kapsamında Aralık-Kasım 2013 tarihinlerinde yürütülen Değer Zinciri Analizi, Kıyaslama Analizi ve Talep Analizi çerçevesinde Ürün Geliştirme başlığı altında tespit edilen sorunsallarla, turizm ürünlerinin iyileştirilmesi ve alternatiflerinin geliştirilmesi için katılımcıların görüşlerine ve önerilerine başvurulmuştur. Yapılan toplantı kapsamında tartışmaya açılan konu başlıkları şöyledir: Sınırlı turizm çeşitliliği Turistlere hitap eden aktivitelerin azlığı Var olan aktivitelerin mardin ve kültürünü yaşatamaması Turistik cazibe alanlarının eksikliği Teşvik ve yatırımların yetersizliği İşletme ve pazarlama kapasitesinin eksikliği Sadece Mardin ve çevresini kapsayan tur olanaklarının azlığı 95

96 Yerel tur şirketlerinin kapasitesinin yetersizliği Turizm varlıklarının korunamaması, bakım ve güvenlik eksikliği Yıpranmış ve kullanılmayan yapıların turizme hizmet edememesi Rekabet gücü az, sınırlı bir yerel ürün yelpazesi Yerel ürünlerin birçoğunun Mardin de üretilememesi Usta ve zanaatkârların azalması ve yenilerinin yetiştirilememesi Gençlerin ve kadınların üretime katılamaması Üretim atölyelerinin açılmaması Üretimde yenilikçilik, tasarım, sunum, kimlik ve tanıtım yetersizliği Ürünler için üretim, kalite ve fiyat standartlarının belirlenememesi Üretici ve/veya esnaf arasında örgütlenme eksikliği Yukarıda belirtilen bu tartışma konu başlıkları için Ürün Geliştirme alanına yönelik, katılımcılar tarafından geliştirilen çözüm önerilerine aşağıda yer verilmiştir: Turizm çeşitliliği açısından; somut ve soyut olan kültürel miras değerlerinin birlikte sunulması ve gelen yerli ve yabancı turistlere bu değerlerin yaşatılması önemlidir. Bu kapsamda tarihi, arkeolojik ve mimari değerlerin sunumu sırasında Mardin e özgü yöresel yemekler, müzikler, örf ve adetler gelen turistler tarafından yaşayarak ve uygulanarak deneyimlenebilir. Bu kapsamda Mardinli yerel kadınlarla yöresel yemek pişirme, turistleri yöresel kıyafetlerle tanıştırma, yörenin karekterine ve kimliğine özgü hikayelerin, anıların paylaşılması, gibi gezi rotalarının çeşitlendirilmesi önemlidir. Turizm çeşitliliğini içerisinde gelen turistlerin ilgisini arttırabilmek için gezi tur programlarındaki aktivitelerin de çeşitlendirilmesi gerekmektedir. Bu kapsamda da Mardin yöresine özgü şarap tadım turları, eşek turları, Mardin Kalesi turları gibi bir takım aktivitelere tur paketlerinde yer verilmelidir. Mardin de var olan Keşiş yolu haritası kullanılmalıdır. Bu anlamda bir Rahman Turizmi adı altında bir turizm çeşitliliği geliştirilebilir. Mardin nin tanıtımında rehber eğitimine önem verilmeli ve bu kapsamda çalışmaların yapılması gerekmektedir. Mardin Kalesi ile ilgili tarihi gün yüzüne çıkarmak için, arkeoloji kazılarının tekrar yapılması gerekmektedir. Kalenin okunması için, iyileştirmenin ve kazıların yapılarak, cazibe merkezi haline getirilmesi önemlidir. 96

97 Kültür ve doğa turizminin çeşitliliğinin arttırılması kapsamında, Değer taşıyan köylerden, Gurs, Savur, Dara bu anlamda köy turizmi olarak değerlendirilebilir. Nusaybin-Midyat arasında dağ yolları, Safari turizmi için kullanılabilir. Mardin e özgü yöresel müzik yaşatılmalı, Diller ve Dinler Korosu geliştirilmeli, Reyhani ve sıra geceleri düzenlenerek turizm aktiviteleri çeşitlendirilmelidir. Eski Diyarbakır yolu Zinnel Bağları, üzerinde üzüm işlik alanı vardır. Burası bir markadır, değerdir. O alanın kamulaştırıp, bir değer kazandırımalı ve turizme entegre edilmelidir. Bu alanda bağ bozum festivalleri, şarap tadım günleri, pekmez yapımı, gerçekleştirilebilir. Turizm aktivitelerinin çeşitlenmesi için festivallere ağırlık verilmelidir. Bu kapsamda,, Mardin Filmleri, Güvercin Yarışması, Merdiven Yarışması,.. gibi festivaller organize edilmelidir. Böylelikle Mardin için ulusal ve uluslararası bir tanıtım yapılır. Bu festivaller de turzim sezonu dışı, turistin az geldiği, dönemlerde düzenlenebilir. Bakanlık, Emniyet, gibi kamu kurum ve kuruluşlarını ve özel sektörü Mardin e çekmek için çeşitli çalışmalar yapılmalıdır. Özellikle el sanatları alanında çeşitliliği arttırabilmek ve unutulmaya yüz tutmuş değerleri ortaya çıkarabilmek için üretim atölyelerinin açılması ve atölyelerde çalışacak usta ve zanaatkarların yetiştirilebilmesi için teşvik ve destekler sağlanmalıdır. Meslek Eğitim Merkezi, usta öğretim konusunda eğitim ve belge vermelidir. Kadınlarımızın turizme entegre olması önemlidir. Bu kapsamda da Olgunlaşma Enstitüsü tekrar faaliyete geçmelidir. Turizm Meslek Yüksek Okulu Bünyesi nde Telkari Bölümü açılmalıdır. Yöresel Mardin taş evlerini korumak, geliştirmek ve turizme katmak için ev pansiyonculuğu geliştirilmelidir. Turizm çeşitliliğinin ve ürün gelişiminin arttırılması için turizm aktörleri arasında güçlü bir örgütlenmeye ihtiyaç vardır. Ürün Geliştirme Odak Grup Toplantısı nda turizm çeşitliliği ve yöresel ürün gelişimi üzerine katılımcılar tarafından önemli çözüm önerileri getirilmiş ve ineraktif bir toplantı sağlanmıştır. II. Bilgi Tanıtım ve Pazarlama Odak Grup Toplantısı 21 Ocak 2014 tarihinde 26 kişinin katılımı ile Bilgi Tanıtım ve Pazarlama başlığı altında ikinci Odak Grup Toplantısı düzenlenmiştir. Toplantıya katılan profili; Mardin Valiliği, Mardin İl Kültür Turizm Müdürlüğü, Mardin Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü, Mardin Kalkınma Ajansı, Mardin Artuklu Üniversitesi, temsilcileri, ilgili meslek odaları temsilcileri, Mardin Kent Konseyi 97

98 üyeleri, turizm acentaları, ilgili sivil toplum örgütleri temsilcileri ile turizm rehberleri oluşturmaktadır. Gerçekleştirilen Odak Grup Toplantısı kapsamında Aralık-Kasım 2013 tarihinlerinde yürütülen Değer Zinciri Analizi, Kıyaslama Analizi ve Talep Analizi çerçevesinde Bilgi Tanıtım ve Pazarlama başlığı altında tespit edilen sorunsallarla, turizm ürünlerinin iyileştirilmesi ve alternatiflerinin geliştirilmesi için katılımcıların görüşlerine ve önerilerine başvurulmuştur. Yapılan toplantı kapsamında tartışmaya açılan konu başlıkları şöyledir: Mardin Markasının görünürlülüğünü ve tanıtımını organize edecek/yürütecek bir örgütlenme eksikliği Mardin i özel ve cazip hale getiren değerler (tarihi & arkeolojik zenginlik, mimari ve doku, musik, sanat, el sanatları, yeme içme kültüründe bulunan kültürel zenginliği, mistik ve dingin Mesapotamya manzarası ve çok dinli/dilli/etnisiteli insan varlığı ) doğru şekilde sunulmaması İç ve dış pazarlarda Mardin de üretilmiştir markalı ürün ve tanıtımı bulunmaması Türkçe ve en az İngilizce dillerinde bir Mardin turizm portalı olmaması Yerli ve yabancı tur operatörlerine Mardin i ve değerlerini anlatacak/yaşatacak organize faaliyetler, yönlendirme ve bilgi akışı bulunmaması İç ve dış pazarlarda reklam ve tanıtım faaliyetleri/fuarlar yapılmamakta veya yetersiz kalması Profesyonel bir halkla ilişkiler faaliyeti (gezi dergilerinde yazı çıkarmak, güvenlik konusunu işlemek, kitaplarda/filmlerde Mardin i konu ettirmek, doğru şekilde anlattırmak, tv de Mardin in değerleri hakkında tanıtım programları hazırlatmak ) yürütülmemesi İl genelinde Turism information merkezleri hizmet ve malzeme kalitesi açısından yeterli bulunmaması (çalışma saatleri, hizmet kapsamı, insan kalitesi ) Turizm ve turist cezbetme ile ilgili iş alanlarında çalışan kuruluşlar (oteller, restoranlar, mağazalar, sanatsal faaliyetler ) kendilerini ve Mardin markasını iç ve dış pazarlarda yeterli derecede tanıtılmaması Otellerde Mardin in cazibe merkezlerini tanıtacak/yönlendirecek stand ve basılı malzeme bulunmaması Yukarıda belirtilen bu tarışma konu başlıkları için Bilgi Tanıtım ve Pazarlama alanına yönelik, katılımcılar tarafından geliştirilen çözüm önerilerine aşağıda yer verilmiştir: Avrupa ya Mardin ile ilgili kültür ve inanç turizmi ile ilgili tanıtım ve bilgilendirme yapılması ve uluslararası tanıtım fuarlarında yer alınması gerekmektedir. Mardin e özgü bir TV Kanalının kurulması iyi bir yöntem olabilir. Bu anlamda da devlet desteğinin ve teşviğinin sağlanması gerekmektedir. Mardin nin ortak bir slogona ihtiyacı vardır. Bununla ilgili bir proje hazırlanıp, yarışma da düzenlenebilir. Mardin nin tanıtımının ve şehrin önemli cazibe alanlarının bilinirliğinin arttırılması için Mardin de yönlendirme levhası, tanıtım levhası, kültür haritası olması gerekmektedir.bu anlamda Turizm Ofisi nin canlandırılması gerekmektedir. 98

99 Mardin nin tanıtımının daha iyi yapılabilmesi için Turizm Portalının kurulması gerekmektedir. Mardin nin tanıtımı için turizm sezonu dışında Mardin Festival Haftası düzenlenmelidir. Mardin de yaşayan vatandaşlar için turizm ile ilgili belirli eğitimlerin, sempozyumların verilmesi gerekmektedir. Bilgi Tanıtım ve Pazarlama Odak Grup Toplantısı nda tanıtıma ve pazarlamaya yönelik getirilen çözüm odaklı öneriler, katılımcılar tarafından getirilmiştir. III. Kentsel Hizmetler Odak Grup Toplantısı 23 Ocak 2014 tarihinde 79 kişinin katılımı ile Kentsel Hizmetler başlığı altında üçüncü Odak Grup Toplantısı düzenlenmiştir. Toplantıya katılan profili; Mardin Valiliği, Mardin Belediyesi, Mardin Kalkınma Ajansı temsilcileri, muhtarlar ilgili meslek odaları temsilcileri, Mardin Kent Konseyi üyeleri, ilgili sivil toplum örgütleri temsilcileri oluşturmaktadır. Gerçekleştirilen Odak Grup Toplantısı kapsamında Aralık-Kasım 2013 tarihinlerinde yürütülen Değer Zinciri Analizi, Kıyaslama Analizi ve Talep Analizi çerçevesinde Kentsel Hizmetler başlığı altında tespit edilen sorunsallarla, turizm ürünlerinin iyileştirilmesi ve alternatiflerinin geliştirilmesi için katılımcıların görüşlerine ve önerilerine başvurulmuştur. Yapılan toplantı kapsamında tartışmaya açılan konu başlıkları şöyledir: Yol-kaldırım konusundaki eksiklikler Trafik-otopark konusundaki eksiklikler Toplu taşıma konusundaki eksiklikler İmar planlama konusundaki eksiklikler Kent yönetimi konusundaki eksiklikler Elektrik aydınlatma konusundaki eksiklikler Su hizmetleri konusundaki eksiklikler Zabıta hizmetleri konusundaki eksiklikler (Gıda güvenliği denetimleri) Çevre-temizlik konusundaki eksiklikler Yukarıd belirtilen bu tarışma konu başlıkları için kentsel hizmetler alanına yönelik, katılımcılar tarafından geliştirilen çözüm önerilerine aşağıda yer verilmiştir: Diyarbakır Kapı da büyük bir otopark yapılması, buranın yaylaştrılması ve sadece toplu taşıma (çift yönlü) izin verilmesi, bir öneri olabilir. Mardin 1. Cadde üzerinde bir otopark sisteminin kurulması gerekmektedir. Raylı sistem veya merdivenli sistem kurularak, insanların ulaşımına yardımcı olabilir. Mardin için bir ulaşım planının yapılması gerekmektedir. Mardin Uluslararası Havaalanın bir an önce tamamlanması ve faaliyete geçmesi önemlidir. Bunun yanında havaalanda uçak saatlerinin esnetilmesi gerekmektedir. Koruma amaçlı imar planı çıktılarının stratejik planlara ve eylem planlarına yansıması gerekmektedir. Elektrik kesintilerinin önüne geçebilmek için, trafoların kurulması gerekmektedir. Mardin çevre temizliğine önem verilmesi gerekmektedir. Bununla beraber çöp toplama sistemlerinin geliştirilmesi gerekmektedir. 99

100 Katı atık ve bertaraf tesislerinin işlevinin arttırılması Kentsel Hizmetler Odak Grup Toplantısı nda kentsel hizmetlere yönelik getirilen çözüm odaklı öneriler, katılımcılar tarafından getirilmiştir. Yüksek bir katılımcı profili sağlanmıştır. IV. Eğitim ve İstihdam Odak Grup Toplantısı 28 Ocak 2014 tarihinde 29 kişinin katılımı ile Eğitim ve İstihdam başlığı altında üçüncü Odak Grup Toplantısı düzenlenmiştir. Toplantıya katılan profili; Mardin Valiliği, Mardin Belediyesi, Mardin Kalkınma Ajansı temsilcileri, ilgili meslek odaları temsilcileri, Mardin Kent Konseyi üyeleri, ilgili sivil toplum örgütleri temsilcileri oluşturmaktadır. Eğitim ve İstihdam alanına yönelik, katılımcılar tarafından geliştirilen çözüm önerilerine aşağıda yer verilmiştir: Liselerde seçmeli derslerden birisi; turizmde bilinçlendirme olabilir. Bunun da yaygınlaştırılması iyi olabilir. Sadece puanı düşük olan öğrenciler turizm okullarını tercih etmektedirler. Turizm okuyan gençlerin bir geleceği olmaması nedeni ile gençler farklı alanlara yönelmektedir. Bunu değiştirmek için de devlet desteğinin turizm fakültelerine verilmesi gerekmektedir. Bu alanda bir iş güvencesi olmalıdır. Turizm Meslek Yüksekokulu öğrencilerinin yabancı dil bilgi seviyesi arttırılmalıdır. Turizm öğrencilerine Mardin de kalmaları için staj imkanı sunulmalıdır. Turizm rehberlerine yönelik Mardin genelinde bilinçlendirme eğitimleri yapılmalıdır. Turizm Meslek Lisesi ve Artuklu Üniversitesi Meslek Yüksekokulu nda turizm alanına yönelik eğitimler arttırılmalıdır. Eğitim ve İstidam Odak Grup Toplantısı nda turizmde eğitimin önemi üzerine katılımcılar tarafından önemli çözüm önerileri getirilmiş ve ineraktif bir toplantı sağlanmıştır. V. Yönetişim Odak Grup Toplantısı 30 Ocak 2014 tarihinde 24 kişinin katılımı ile Yönetişim başlığı altında üçüncü Odak Grup Toplantısı düzenlenmiştir. Toplantıya katılan profili; Mardin Valiliği, Mardin Belediyesi, Mardin Kalkınma Ajansı temsilcileri, muhtarlar ilgili meslek odaları temsilcileri, Mardin Kent Konseyi üyeleri, ilgili sivil toplum örgütleri temsilcileri oluşturmaktadır. Yönetişim alanına yönelik, Teknik Destek Ekibi tarafından önerilen Turizm Danışma Kurulu na yönelik katılımcılar tarafından geliştirilen çözüm önerilerine aşağıda yer verilmiştir: İl Turizm Yönetişim Kurulu nun, Olması Gereken Görev ve Yetkileri Nelerdir? Kurul, denetleyici rolünü üstlenmelidir. Denetleme mekanizması olmalıdır. Kurulda kolluğu temsil edecek birisinin olması gerekmektedir. Turizm Meslek Yüksek Okulu öğrencileri, turizmle ilişkili genç insanlar, bu Kurulun parçası olarak, onu sahiplenmelidirler. Kent Konseyi içerisindeki Gençlik Meclisi daha da güçlendirilmeli midir? Turizm Gazetesi, yayın olabilir. Düzenli yayınlar yapılabilir. 100

101 Danışma Kurulu içerisinde, kendi branşlarında uzun süre tecrübe etmiş insanların yer alması gerekmektedir İl Turizm Yönetişim Kurulu nun Yönetim Kurulu nda kimler olmalıdır? STK ları bir şemsiye altında toplamak gerekmektedir. Kurul için turizm alanında faaliyette bulunan dernekler arasında temsilci seçilmelidir. Yerel-Gündem-21 sonucunda kent konseyleri bulunduğu yerelde çatı meclisleri durumunda olmalıdır. Yeni yasa ile bu kabuğun değişmesi gerekmektedir. Kent konseyi hakkında bilgilendirme yapılması gerekmektedir. Mardin Artuklu Üniversitesi de Kurulun Yönetim Kurulu nda yer alması gerekmektedir. Stk lari Kimler Temsil Edecek/Kaç Kişi İle Temsil Edilmeli? STK lar ayrı olarak temsil edilebilmelidir. Kent Konseyi yeniden yapılanacak. STK ları temsilen bir kişi Yönetim Kurulu nda yer almalıdır. Danışma Kurulu nda ise STK ların temsilcileri görevlendirilebilir. Özel Sektörü Kimler Temsil Edecek/Kaç Kişi İle Temsil Edilmeli? Meslek Odalarından temsilciler yer alabilir. Yönetim Kurulu, Mardin e bir şeyler katabilecek bir şahsı, Kurula katabilir. Bu Kurul turizm sektörleri ile ilgili toplantılar düzenlemeli, toplantılar sonucunda, Yönetim Kurulu nda temsil edilecek uygun kişileri belirlenmelidir. Yönetişim Odak Grup Toplantısı nda Teknik Destek Ekibi tarafından önerilen Turizm Danışma Kurulu nun yapısı ve çalışma stratejileri için katılımcılar tarafından önemli çözüm önerileri getirilmiş ve ineraktif bir toplantı sağlanmıştır. 10. TEMEL BULGULAR ÇERÇEVESİNDE GZFT ANALİZİ (GÜÇLÜ YÖNLER ZAYIF YÖNLER FIRSATLAR - TEHDİTLER) Mardin Sürdürülebilir Turizm Projesi kapsamında Güçlü-Zayıf-Fırsat-Tehditler-GZFT (SWOT) analizini hazırlanırken mevcut durum analizinden ve saha ziyaretlerinden elde edilen bulgulardan faydalanarak Bölge nin kalkınmasında etkili olabilecek tüm sektörlere ilişkin güçlü ve zayıf yönleri, fırsatları ve tehditleri belirlenmiştir. Elde edilen bulgular kapsamında geliştirilen SWOT Analizi, Proje kapsamında geliştirilen 5 ana İşlevsel Strateji kapsamında oluşturulmuştur. Bu stratejiler, Ürün Geliştirme, Markalaşma ve Tanıtım, Yönetişim, Kalite Geliştirme ve Kentsel Hizmetler dir. Turizm stratejisinin geliştirilmesinde bu unsurların da dikkate alınması gerekecektir. Bu unsurlar çerçevesinde oluşturulan SWOT Analize aşağıda yer verilmiştir. GÜÇLÜ YÖNLER ZAYIF YÖNLER Ürün Geliştirme İşlevsel Stratejisi Ürün Geliştirme İşlevsel Stratejisi Zengin el sanatlarının varlığı (testi, Rekabet ve ticarileştirme kaygısı ile yöresel 101

102 takunyacılık, ahşap, kundekari, minyatür, kök boya baskı, leblebi, sumakçılık, doğal lif üretimi, tahta oyuncak, yöresel kilit ve anahtarlar, dövme/dak (külden karıştırılarak yapılır), kürkçülük, çanakçömlek, demircilik, bakırcılık, kalaycılık, kuyumculuk, gümüşçülük (telkari), iğne oyası, Midyat el nakışı, tohum iğnesi, yorgancılık, oyacılık, boyacılık (sibbeğ), dericilik (dabbağ), kuntekari, sabunculuk, dokumacılık, şal-ü şapik (özel bir kumaş dokumasıdır) kilimcilik, halıcılık (yün ve ipek), semercilik, keçecilik, tahta oymacılığı,...), Alternatif turizm ürünlerinin geliştirilmesi (Köy, yayla, inanç, av, doğa, pazar, kış turizmleri gibi), Farklı din, etnik grup ve mezheplere ev sahipliği yapması, Bölge nin Yukarı Mezopotamya daki konumu sebebiyle büyük bir tarihi ve arkeolojik geçmişi olması, Çok kültürlülüğün getirdiği turizmi geliştirme bilinci ve hoşgörü, Mardin nin çok kültürlüğü Yaşayan Diller Enstitüsü ile Üniversite bünyesinde Kürtçe, Arapça, Süryanice, İbranice eğitimlerinin verilmesi, (1.1) ürünlerin özelliklerinin kaybolması ve Mardin de üretilmemesi, Usta ve zanaatkârların azalması ve yenilerinin yetiştirilememesi, Yöresel ürünlerin çeşitliliğinin azalması ve taklidin gelişmesi, Gençlerin ve kadınların üretime katılamaması ve üretim atölyelerinin açılmaması, Turistlere hitap eden aktivitelerin azlığı ve var olan aktivitelerin Mardin ve kültürünü yaşatamaması, Turistik cazibe alanlarının eksikliği, Turizmin gelişmesine yönelik teşvik ve yatırımların yetersizliği, Sadece Mardin ve çevresini kapsayan tur olanaklarının azlığı ve Yerel tur şirketlerinin kapasitesinin yetersizliği, Profesyonel rehberlik hizmetlerinin olmaması, Turizm varlıklarının korunamaması, bakım ve güvenlik eksikliği, Üretimde yenilikçilik, tasarım, sunum, kimlik ve tanıtım yetersizliği, Üretici ve/veya esnaf arasında örgütlenme eksikliği, Ürünler için üretim, kalite ve fiyat standartlarının belirlenememesi, Turistik dükkanlardaki sunum ve pazarlama tekniklerinin eksikliği (1.2), Ilısu Barajı nın tamamlanmasının Hasankeyf in sular altında kalması ve turizm çeşitliliğine zarar vermesi. Markalaşma ve Tanıtım İşlevsel Stratejisi Mardin de özellikle gümüş ve taş işlemeciliği alanında, markalaşmak için yeterli tecrübeye sahip olunması, Mardin nin kendine has özgün yapısı ile markalaşma potansiyeli barındırması, Özellikle GAP kapsamında sürdürülen tanıtım faaliyetleriyle yabancı heyet ve yatırımcıları bölgeye çekmesi. Markalaşma ve Tanıtım İşlevsel Stratejisi Mardin markasının görünürlüğünü ve tanıtımını organize edecek/yürütecek bir örgütlenmenin olmaması, Mardin i özel ve cazip hale getiren değerler (tarihi, arkeolojik zenginlik mimari ve doku, musik, sanat, el sanatları, yeme içme kültüründe bulunan kültürel zenginliği, mistik ve dingin Mezapotamya manzarası ve çok dinli/dilli/etnisiteli insan varlığı ) doğru şekilde sunulmaması, İç ve dış pazarlarda Mardin de üretilmiştir markalı ürün ve tanıtımı bulunmaması, Türkçe ve en az İngilizce dillerinde bir 102

103 Mardin turizm portalı bulunmaması Yerli ve yabancı tur operatörlerine Mardin i ve değerlerini anlatacak/yaşatacak organize faaliyetler, yönlendirme ve bilgi akışı bulunmaması, İç ve dış pazarlarda reklam ve tanıtım faaliyetleri/fuarlar yetersiz kalması, Profesyonel bir halkla ilişkiler faaliyeti (gezi dergilerinde yazı çıkarmak, güvenlik konusunu işlemek, kitaplarda/filmlerde Mardin i konu ettirmek, doğru şekilde anlattırmak, tv de Mardin in değerleri hakkında tanıtım programları hazırlatmak ) yürütülmemesi, İl genelinde Turizm Danışma Ofisi nin hizmet ve malzeme kalitesi açısından yeterli çalışmaması (çalışma saatleri, hizmet kapsamı, insan kalitesi ), (1.3) Bölgeye karşı klişeler ve yanlış bilgilendirme. Yönetişim İşlevsel Stratejisi Yönetişim İşlevsel Stratejisi Valilik ve belediye desteği ile dernek ve vakıfların sayılarının artması, Turizme yönelik Mardin Turizm Otelciler Derneği nin Varlığı (MARTOD), Valilik ve Belediye tarafından turizmin geliştirilmesine yönelik desteklenen projelerin varlığı, Mardin Artuklu Üniversitesi Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksek Okulu ile özel sektör işbirliği imkânlarının artması, Dicle Kalkınma Ajansı nın varlığı ve turizmin gelişmesine yönelik çalışmaları, MARTOD ve Halk Eğitim Müdürlüğü işbirliğinde yürütülen turizmin bilinçlendirilmesine yönelik düzenlenen eğitim faaliyetleri (1.4), Üniversite, İŞKUR ve MARTOD işbirliğinde 2012 yıldan bu yanda düzenlenen turizm alanına yönelik servis elemanı, mutfak elemanı, kat personeli yetiştirme eğitimlerine verilen önemin artması (1.5). Doğal ve Kültürel Mirasın korunmasına yönelik olarak Sit kararlarının alınmış olması, Koruma Amaçlı İmar Planlarının varlığı, Alan yönetim planının hazırlanmaya başlanacak olması, Mardin Arkeoloji Müzesi ve Kent Müzesinin varlığı, Turistik ürün Üreticileri ve/veya esnaf arasında örgütlenme eksikliği, Mardin markasının bulunmayışı ve görünürlüğünü ve tanıtımını organize edecek/yürütecek bir örgütlenmenin olmaması Mardin in bir turizm destinasyonu olarak yönetilmesini sağlayacak bir organizasyon yapısının bulunmayışı, Turizm Sektörü temsilcileri arasında örgütlülük kapasitesinin zayıflığı, Yerel halk arasında turizme yönelik vizyon eksikliği ve yerel sahipliliğin olmaması, Turizmi destekleyecek toplumsal gelişim ve katılıma yönelik farkındalık ve destek programlarının olmaması, Bütüncül Yönetim/yönetişim eksikliği, Turizm sektöründe sivil toplum kuruluşları açısından örgütlenme eksiklikleri ve STK örgütlenmesindeki kapasite eksiklikleri, Kuruluşlar arası uzlaşma, işbirliği ve eşgüdüm eksiği. 103

104 Tarihi Kentler Birliği ve ÇEKÜL ile yerel yönetimlerin ortak faaliyetleri İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ve Mardin Müze Müdürlüğünün turizme ve kültürel mirasın korunması ve geliştirilmesine yönelik etkinlikleri Kalite Geliştirme İşlevsel Stratejisi Mardin Artuklu Üniversitesi Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksek Okulu ve Mardin Otelcilik ve Turizm Meslek Lisesi nin varlığı, Orta Doğu dan gelen turistlere kendi dillerinde (Arapça, Kürtçe) hizmet sağlayabilecek insan kaynağının varlığı, Turizmde istihdam edebilecek genç iş gücü potansiyelinin yüksek olması, Genç ve ucuz işgücü varlığının bulunması, İşgücü ücret düzeylerinin düşük olmasının işletme maaliyetleri üzerindeki olumlu etkileri, Mardin nin çok kültürlüğü Yaşayan Diller Enstitüsü ile Üniversite bünyesinde Kürtçe, Arapça, Süryanice, İbranice eğitimlerinin verilmesi (1.1), İstekli ve beklentili genç nüfusun olması Mardin Artuklu Üniversitesi Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksek Okulu bünyesinde Gastronomi programının açılması, MARTOD ve Halk Eğitim Müdürlüğü işbirliğinde yürütülen turizmin bilinçlendirilmesine yönelik düzenlenen eğitim faaliyetleri, (1.4) Üniversite, İŞKUR ve MARTOD işbirliğinde 2012 yıldan bu yanda düzenlenen turizm alanına yönelik servis elemanı, mutfak elemanı, kat personeli yetiştirme eğitimlerine verilen önemin artması. (1.5). Kalite Geliştirme İşlevsel Stratejisi Turistik dükkanlardaki sunum ve pazarlama tekniklerinin eksikliği (1.2). İl genelinde Turizm Danışma Ofisi nin hizmet ve malzeme kalitesi açısından yeterli çalışmaması (çalışma saatleri, hizmet kapsamı, insan kalitesi ) (1.3), Mardin Artuklu Üniversitesi Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksek Okulu ve Mardin Otelcilik ve Turizm Meslek Lisesi nde verilen eğitimlerin ihtiyaca yönelik olmaması, Turizme yönelik tesislerin özellikle yiyecek ve içecek üretim yerlerinin hijyen kurallarına dikkat etmemeleri, Yöresel ürünlere ilişkin paketleme ve tasarım bilgisinin noksanlığı, Turizm sektöründeki çalışanların ingilizce dil bilgisi eksikliği, Doğrudan müşteri ve satıcı arasındaki iletişim sorunu olması, Ürünler arasında belirlenmiş fiyat standartının olmaması ve yerli yabancı ayrımı yaparak müşteriye farklı fiyat politikasının uygulanması, Bazı dükkanların müşterileri aldatan pazarlama teknikleri uygulaması (el işçiliği denilerek dökme ürünlerin pazarlanması ya da düşük kalite/karışım gümüş kullanılması), Üniversitenin turizmdeki ihtiyaçlara yönelik hizmet içi eğitiminin yeterli olmaması Kamu kurum ve kuruluşlarının hizmet kalitesinin geliştirilmesine yönelik eşgüdüm ve işbirliğinin eksik olması, Özellikle kadın ve gençler olmak üzere yöre halkının turizmde istihdam edilmesine yönelik kurs ve eğitimlerin yetersiz olması, Otellerin iş geliştirme yatırımlarının ve projelerinin düşük seviyelerde olması, 104

105 Konaklama tesislerinin büyük bir kısmında profesyonel turizm işletmecilerinin çalışmaması, işletmelerin aile bireyleri tarafından işletilmeleri, Turizm sezonunun kısa tutulması ve bütün bir yılın değerlendirilememesi, Düşük hizmet kalitesi nedeni ile talep azalması, Eski Mardin için ulaşım/park sorunu/yetersiz plancı kapasitesi. Kentsel Hizmetler İşlevsel Stratejisi Mardin ve Şırnak ta yer alan sınır kapılarının özellikle Irak ve Suriye den gelen yabancı turistler için giriş bölgesi konumunda olması, Mardin de katı atık depolama ve bertaraf tesininin olması, AB Katılım Öncesi Yardım Aracı (IPA) bünyesinde finanse edilen Mardin kentsel dönüşüm projesinin yakında hayata geçirilecek olması, Kentteki nüfus büyümesinin bazı hizmetlere yarattığı talep, çevrede arazi varlığı. Kentsel Hizmetler İşlevsel Stratejisi 1. Cadde üzerinde yaşanan trafik sorunu Eski ve yetersiz su altyapısı sebebiyle sık sık yaşanan su kesintileri, Yeni Mardin içi imar planı yokluğu, uygulanmayışı, denetimsizlik, nitelikli işgücü eksikliği, Demiryolu-otoyol kalitesi ve altyapılarının düşük olması, İzleme eksikliği nedeniyle enerjinin yasa dışı ve aşırı kullanımı, Doğal gaz altyapısının olmaması, Yenilenebilir enerji yatırımlarının maliyetinin yüksek olması ve bu sektördeki yatırım açığı, Eski ve yetersiz elektrik altyapısı sebebiyle sık sık yaşanan elektrik kesintileri, Sulama amaçlı yer altı suyu kullanımında aşırı elektrik tüketilmesi; enerji üretimi için doğal kaynakların verimsiz kullanımı, Düşük kaliteli kömür ve taşıt yakıtı kullanımı ve gözetim eksikliği, Kirlilik ölçüm istasyonlarının olmaması, Yerel belediyelerde altyapı projelerini uygulayacak kalifiye ve kalıcı bir personel gerekliliği, Çevre ve altyapı projeleri için finansal kaynak eksikliği, Çarpık kentleşme, düşük mekansal kalite ve şehirlerde yeşil alanların eksikliği, Doğal gaz altyapısının olmaması, Turizm polisinin Bölgede bulunmaması FIRSATLAR TEHDİTLER Ürün Geliştirme İşlevsel Stratejisi Mardin İpekyolu Kadın Kooperatifi, Kadın Emeğini Değerlendirme Vakfı, Mardin Ürün Geliştirme İşlevsel Stratejisi Ülkenin iç veya dış siyasetinde yaşanabilecek gelişmelerin ayrımcılık ve 105

106 Ortak Kadın İşbirliği Derneği nin varlığının turizm ve kadın üzerindeki olumlu etkisi (1.6). Mardin de 5 yıldızlı otellerin yapımının tamamlanması ve yatırımcıların kongre turizmine ağırlık verilmek istenmesi, GAP Eylem Planı nda Mardin İli nden yeni bir turizm turizm cazibe merkezi olarak bahsedilmesi, 2012 tarihli 6360 Sayılı Bütünşehir Yasası ile Mardin nin Büyükşehir olması ve merkezi ödenekten ayrılacak payın artmasıyla turimzin gelişmesine yönelik çalışmaların hız kazanması (1.7), Mardin İpekyolu Kadın Kooperatifi, Kadın Emeğini Değerlendirme Vakfı ve Mardin Artuklu Üniversitesi Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksek Okulu ortak işbirliği çerçevesinde kadınların turizme kazanılmasına yönelik eğitim ve uygulama faaliyetlerinin artaması (1.8). Mardin İli nin Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından UNESCO nun Dünya Kültür Mirası Listesine adaylığı için yapılan çalışmalar ve tanıtım faaliyetleri kapsamında yöreye ilginin artması. ötekileştirme faaliyetlerini artırarak turizmin ve yöresel ürünlerin gelişimini olumsuz yönde etkilemesi, Markalaşma ve Tanıtım İşlevsel Stratejisi Mardin de düzenlenen Uluslararası Mardin Müzik Günleri, Mardin Sirk Festivali, Mardin Bienali, Gençlik ve Çocuk Tiyatroları Festivali, Mardin Film Festivali, Yeşilli Kiraz Festivali nin tanıtımlarının artması ve turizmi olumlu yönde etkilemesi, Görsel basında Mardin ve yöresi ile ilgili çeşitli dizi ve belgesellerin çekilmesi ve bunlar aracılığıyla, insanların yöreye duydukları merak duygusunun arttırılması, Mardin de düzenlenen festivallere gösterilen ilgi, Markalaşma ve Tanıtım İşlevsel Stratejisi Komşu ülkerin yaşadığı gerilimlerin Bölge turizmini hakkında olumsuz bir tablo çizmesi, Giderek artan tanıtım ve pazarlama maliyetlerinin yerel markaların ulusal ve uluslararası markalarla rekabetini güçleştirmesi, Ulusal ve uluslararası tanıtım festivallerinin yetersizliği, Komşu ülkelerde yaşanan gerilimlerin Bölge turizmine olumsuz yansıması. Yönetişim İşlevsel Stratejisi Yönetişim İşlevsel Stratejisi GAP Eylem Planı, DİKA Bölgesel Gelişme Planı ile Mardin de turizm ve toplumsal Kurum ve kuruluşlararası işbirliği ve eşgüdüm eksikliğinin turizmin 106

107 gelişimin sağlanmasına özel bir önem verilmesi ve eğitim ve sağlık alanında bölgeye yapılacak kamu yatırımlarında artış öngörülmesi, Üniversite ve ilgili kurumlar işbirliğinde Bölge genelinde başlatılan arkeolojik kazı çalışmaları, Mardin İpekyolu Kadın Kooperatifi, Kadın Emeğini Değerlendirme Vakfı ve Mardin Artuklu Üniversitesi Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksek Okulu ortak işbirliği çerçevesinde kadınların turizme kazanılmasına yönelik eğitim ve uygulama faaliyetlerinin artması (1.8), MARTOD ve Halk Eğitim Müdürlüğü işbirliğinde yürütülen turizmin bilinçlendirilmesine yönelik düzenlenen eğitim faaliyetleri (1.4), Üniversite, İŞKUR ve MARTOD işbirliğinde 2012 yıldan bu yanda düzenlenen turizm alanına yönelik servis elemanı, mutfak elemanı, kat personeli yetiştirme eğitimlerine verilen önemin artması (1.5), Üniversiteler ve özel sektör arasında işbirliği olanakları, Yerel yönetimlerin artan çevre bilinci (1.9). Mardin Büyükşehir Belediyesi nin kuruluşu. gelişmesinde ortak bir karar mekanizması üretememesi, Kurum ve kuruluşlararasında yaşanan sorunlar nedeni ile Mardin de katılım mekânizmalarının gerçek anlamda işleyememesi, Komşu ülkelerde yaşanan gerilimlerin yönetim birimlerini olumsuz yönde etkilemesi ve turizm vizyonuna gereken önemin verilmemesi, Turizmin gelişmesine yönelik destek ve teşviklerin yetersizliği ve ortak hareket edememe. Kalite Geliştirme İşlevsel Stratejisi Mardin Artuklu Üniversitesi nin yüksek öğrenim kapasitesinin gelişecek olması. Mardin İpekyolu Kadın Kooperatifi, Kadın Emeğini Değerlendirme Vakfı ve Mardin Artuklu Üniversitesi Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksek Okulu ortak işbirliği çerçevesinde kadınların turizme kazanılmasına yönelik eğitim ve uygulama faaliyetlerinin artması (1.8). Kalite Geliştirme İşlevsel Stratejisi Turizmde yaşanan istihdam imkânlarının azalması ve Bölge ile batı bölgeleri arasındaki gelir seviyesi arasındaki artan farklar nedeni ile kaliteli genç insan nüfusunun batıya göç etmesi Ana şehirlere sık sık uçuş olmaması ve diğer büyük şehirlere uçuş olmaması (Antalya, Adana, vb.), Uçuş seferlerinin uygun saat aralıklarında olmaması. Kentsel Hizmetler İşlevsel Stratejisi Ulaşım açısından Mardin, Diyarbakır, Siirt Kentsel Hizmetler İşlevsel Stratejisi Planlanan altyapı eksiklerinin 107

108 ve Batman havaalanlarının önemi, 2012 tarihli 6360 Sayılı Bütünşehir Yasası ile Mardin nin Büyükşehir olması ve merkezi ödenekten ayrılacak payın artması, (1.7) Büyükşehirleşme, yeni belediye-yeni uygulama isteği, Komşu ve yakın ülkere viz uygulamasının kaldırılması ve rahat ulaşım, Yerel belediyelerde sokak yenileme faaliyetleri, Doğalgazın Mardin de getirilmesinin planlanması, Yenilenebilir enerji kaynakları hakkında genel farkındalığı artırma ve bu alandaki yatırım olanaklarının tanıtılması, Ilısu Barajı nın tamamlanmasının ardından Bölgenin elektrik üretim kapasitesinin artırılması, Yerel yönetimlerin artan çevre bilinci (1.9), Eski kent için toplutaşımla entegre yayalaştırma projesinin kentsel tasarımlı uygulanma olanağı. giderilmesinde yaşanabilecek olası gecikmeler, Sıkça yaşanılan su ve elektrik kesintilerinin bölge turizmini olumsuz yönde etkilemesi, 1. Cadde üzerindeki kaldırımların araçlar tarafından işgal edilmesinin önüne geçilememesi, Otoparksız yüksek katlı, hızlı, aşırı binalaşma, Kamu tesislerinin artması (Artuklu Kaymakamlığı gibi). 11. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME Kuzey Mezapotamya bölgesinin en eski şehirlerinden biri olan Mardin, özgün tarihi ve kültürel değerleriyle bir turizm cazibe merkezi olarak Türkiye de ve dünyada tanınmayı ve görülecek yerler arasında zihinlerde öncelik almayı hak etmektedir. Mardin, ekonomik ve sosyal gelişimi için turizm endüstrisini itici güç olarak vizyonunda belirlemiş ve bu vizyonda Mardin halkı tarafından benimsenmiştir. Asırlar boyu çok kültürlü, çok dilli ve çok dinli bir yaşamı sürdüren Mardin halkının doğasında uyum, saygı, hoşgörü ve az görülür bir misafirperverlik fazileti vardır. Mardin önemli bir turizm merkezi olmak için fiziki değerleri ve insan öğesi olarak önemli fırsatlar taşımaktadır. Ancak eğitim düzeyi düşük genç nüfusu, kalkınmışlık düzeyi olarak Türkiye nin en düşük endekse sahip kentleri arasında olması, uzun yıllar bölgenin içinde bulunduğu olumsuz koşulların getirdiği güvensizlik duygusu gibi nedenler Mardin de sürdürülebilir turizmin gelişmesi için ciddi kentsel alt yapı iyileştirmesi, hizmet sektörüne yönelik eğitim eksikliğinin giderilmesi ve özellikle kamu-özel sektör işbirliği içindeplanlama ve örgütlenme becerilerinin geliştirilmesi gerekliliğini göstermektedir. 108

109 fbu yayının içeriğinden yalnızca ATC Consultants ın liderlik ettiği Konsorsiyum sorumludur ve hiçbir şekilde Avrupa Birliğinin görüşlerini yansıtmamaktadır. 109