Anahat. Etkileşim Modelleri. Etkileşim; Norman Modeli (Uygulama- Değerlendirme Döngüsü)

Transkript

1 1 Anahat Modelleri Kullanıcı ve sistem arasında tercümeler in fiziksel nitelikleri Kullanıcı sistem iletişiminin doğası 2 Modelleri Arayüz, başarılı bir etkileşim için, kullanıcı ve sistem arasında iyi bir tercüman olmalıdır. Bu tercüme birçok noktada birçok nedenden dolayı başarısız olmaktadır. Modeller etkileşim boyunca neyin gerçekleştiğini ve zorlukların kaynağını anlamada bize yardımcı olur. Norman Modeli (Uygulama- Değerlendirme Döngüsü) En etkili etkileşim modelidir. Bu model geliştirilerek başka modeller ortaya konulmuştur. 3 4 ; Kullanıcı ile sistem arasındaki iletişimdir

2 en az iki katılımcı içermektedir: kullanıcı Sistem Bunların ikisi de karmaşıktır ve ikisi için iletişim yolu, ilgi alanı ve görev farklıdır. 7 le ilgili bazı terimler: Amaç (Goal): gerçekleştirilecek görevden elde edilen gerekli çıktı Alan (Domain): gerçek dünya aktivitelerindeki uzmanlık ve bilgi alanı Görev (Task): Alanın kavramlarını kullanma(manipule etme) işlemi Niyet (Intention): Amaçları gerçekleştirmek için gerekli özel eylemler Ana dil (Core Language): Sistemin Dili Görev dili (Task Laguage): Kullanıcı Dili 8 Goal Ne Domain Nerede Task Nasıl İnsan ve bilgisayar arasındaki etkileşimi sezgisel olarak anlamamıza yakın olmasından dolayı en etkili modeldir. Uygulama Hedef Sistem Değerlendirme 9 10 Kullanıcı yapacağına karar verir, Bilgisayar arayüzü ile bunu uygular, Uygulama sonucunu gözlemler, Sonucu değerlendirerek sonraki adıma karar verir. 11 Döngüsünün Basamakları: 1. Hedefi belirlemek Hedef 2. Amacı şekillendirmek Uygulama 3. Yapılacak eylemlerin sırasını belirlemek 4. Eylemleri gerçekleştirmek 5. Sistemin durumunu kavramak Değerlendirme 6. Sistemin durumunu yorumlamak 7. Amaç ve hedef doğrultusunda sistem durumunu değerlendirmek. 12 2

3 Norman bu etkileşim modelini, bazı arayüzlerin kullanıcılarına neden sorun oluşturduğunu göstermek için kullanmaktadır. Bu sorun durumlarını uygulama uçurumları ve değerlendirme uçurumları olarak tanımlamaktadır. Uygulama Uçurumları: Kullanıcının hedefe ulaşmak için planladığı eylemler ile sistem tarafından izin verilen eylemler arasındaki farktır. Arayüz bu boşluğu azaltmayı amaçlamalıdır. Değerlendirme Uçurumları: Kullanıcının beklentisi ile sistemin fiziksel sunumu arasındaki uzaklıktır. Eğer kullanıcı sunumu kendi hedefi açısından kolayca değerlendiriyorsa değerlendirme boşluğu küçüktür İnsan hataları İnsan hataları genellikle kayma ve yanılgılar olarak sınıflandırılır. Kullanıcı sistemi anladığı ve amacına ulaşmak için neler yapacağının farkında olduğu halde kazara yanlış zamanda yanlış tuşa basmışsa kayma oluşur. Kaymalar daha iyi ekran tasarımları ile düzeltilebilir. (butonlar arasına daha fazla boşluk koymak gibi) İnsan hataları Kullanıcı sisteme hakim değilse, ne yapacağını tam olarak kestiremiyorsa, bu şekildeki hatalara yanılgı denir. Yanılgıların önüne geçmek kullanıcıların sistemi daha iyi anlamasını gerektirir. Düzeltilmesi daha zordur. Çerçevesi sisteminin dört ana bileşeni vardır: sistem, kullanıcı, giriş, çıkış. Her bileşen kendine özgü dile sahiptir. Ç Sunum (Presentation) S Sistem Dili Çıkış Gözlem (Observation) U Kullanıcı Dili 17 Performans (Performance) G Giriş Söyleme,Bildirme (Articulation) 18 3

4 Çerçevesi Çerçevesi de bileşenler arasında 4 ana tercüme vardır:sunum, performans, bildirme, gözlem Kullanıcı yapmak istediklerini giriş birimine bildirir Giriş birimi sistemin anlayacağı dile çevirir ve işlem gerçekleştirilir Sistem çıkış biriminin anlayacağı dile çevirir Çıkış birimi kullanıcı diline tercüme yapar. Kullanıcı sonucu görerek değerlendirme yapar. Burada esas olan diller arası tercümelerin sağlıklı yapılabiliyor olmasıdır. Tasarlanan sistemlerde dikkat edilmesi gereken ve sorunların yaşanmasına neden olan burada yapılan tercüme hatalarıdır. Bununla birlikte karşılıklı iletişimi kolaylaştırıcı adımlar da atılmalıdır (in Fiziksel Nitelikleri) (insan faktörü) etkileşimin fiziksel niteliğidir. kontroller nasıl tasarlanacak etkileşimin olacağı fiziksel çevre nasıl tasarlanacak ekranın fiziksel nitelikleri ve düzenleme nasıl olacak Öncelikli odağı insan performansı ve bunun arayüz tarafından nasıl arttırıldığı ve azaltıldığıdır. Kontrol ve Göstergelerin Düzenlenmesi Kontrol ve göstergeler kullanıcılar tarafından kolay erişim için gruplandırılmalı. Basit uygulamalar için çok önemli görülmeyebilir ancak hava kontrol kuleleri gibi hayati önem taşıyan sistemler için önemlidir. Kritik önemi olmayan sistemlerde de gruplamalar yapılması daha iyidir, çünkü kullanıcının işini kolaylaştırmak, kullanıcıyı uğraştırmamak esastır Kontrollerin Gruplandırılması İşlevsel : Birbirleriyle ilgili işlevleri olan kontrollerin gruplandırılması Sıralı : Sıralı yapılması gereken işleri gerçekleştiren kontroller ve göstergelerin gruplandırılması Sıklık: Kontrol ve göstergelerin kullanım sıklıklarına göre gruplandırılması. En sık kullanılanların kolay erişilebilmesi sağlanmalı Gruplama işlemlerine ek olarak sistem kullanıcının pozisyonuna uygun olarak düzenlenmelidir. Kullanıcı gerekli bütün kontrollere ulaşabilmeli ve ekstra bir hareket yapmadan bütün göstergeleri görebilmeli Önemli göstergeler göz seviyesinde olmalı Işık parıltı ve yansımaları engelleyecek şekilde düzenlenmeli Kontroller gerekli uzaklıklara yerleştirilmeli

5 in Fiziksel Çevresi Sistem nerede kullanılacak? Sistem kim tarafından kullanılacak? Kullanıcı oturacak mı ayakta mı duracak? Burada ilk göz önüne alınan kullanıcının büyüklüğüdür. Kullanıcı fiziksel olarak küçükse tüm kontrollere ulaşabilmeli, fiziksel olarak büyükse ortama sıkışmamalı. Uzun süreli kullanmalarda rahatlık ve denge sağlanmalı. Sırta destek sağlanmalı. Ayakta durmayı gerektiriyorsa hareket edecek boş alan olmalı. Sağlık Sorunları Bilgisayar kullanmanın riskli bir iş olmadığı düşünebiliriz ama tasarımlarımızın sonucu olan sağlık ve güvenlik sorunlarını alkımımızdan çıkarmamalıyız. Fiziksel çevrede var olan faktörler etkileşimin niteliğini ve kullanıcının performansını direkt olarak etkilemektedir in kalitesini ve kullanıcı performansını direk etkileyen çevresel faktörler; Fiziksel pozisyon: Kullanıcılar tüm kontrollere rahatlıkla ulaşmalı ve tüm göstergeleri görmelidir. Uzun süre ayakta kalmamalı. Eğer oturacaklarsa sırtlarına destek sağlanmalı, vücudun bir kısmı uzun süre için kullanılıyorsa (yazma gibi) dinlenmeleri sağlanmalı. Sıcaklık: Fazla sıcak ve soğuk performansı etkilemektedir, kullanıcılar konsantre olamamaktadır. Işıklandırma: Kullanıcıların gözlerini yormayacak, ekranı rahat görmelerini sağlayan yeterli ışıklandırma sağlanmalıdır. Ses: Fazla ses sağlık için zararlıdır, ağrı ve duyma kaybına neden olabilir. Zaman: Kullanıcıların sistemi kullanırken harcadığı zaman kontrol edilmeli Renk kullanma Göstergelerde renk kullanımı bir ergonomi sorunudur. Göstergelerde kullanılan renkler mümkün olduğunca belirgin olmalı. Belirginlik kontrastlıktaki değişimden etkilenmemeli. Renk kullanımında kültür ve geleneklerin özelliklerine dikkat edilmeli MICROSOFT'DAN TAVSİYELER İyi bir program Çekici görünmeli İyi organize edilmiş olmalı Kullanımı ve anlaşılması kolay olmalı En iyi uygulamalar, kullanıcının herhangi bir eğitime ve dokümana gerek duymadan, sezgisel olarak çalışabildiği uygulamalardır

6 MICROSOFT İYİ ARAYÜZ KONTROL LİSTESİ Program kolay bir şekilde kurulmalıdır (install). Kurulum işlemi restart istememelidir. Kullanıcılar uygulamayı kullanmaya başlamadan önce bir açıklama yazısı (readme) okumak zorunda kalmamalıdır. Kullanıcının ürettiği dosyalar, My Documents klasöründe saklanmalıdır. Uygulamanız Program Files klasörü dışında klasör oluşturmamalıdır Uygulamanız hard diskin ana klasörüne (c:\, d:\...) herhangi bir dosya yazmamalıdır. Uygulama Start (Başlat) menüsüne yardım, readme ve uninstall kısayolları oluşturmamalıdır. 31 MICROSOFT İYİ ARAYÜZ KONTROL LİSTESİ(Devam) Kullanıcının izni dışında masa üstüne uygulamanın kısayolu konulmamalıdır. Eğer uygulama Windows başlarken çalışacak bir uygulama ise herhangi bir açılış ekranı veya mesaj göstermemelidir. Kullanıcı Denetim masasındaki Görüntü seçeneği ile renkleri değiştirdiği zaman, program bu renklere uyum sağlayabilmelidir. Programın tüm fonksiyonlarına klavye ile ulaşılabilmelidir. Kullanıcı varsayılan font büyüklüğünü artırdığı zaman program buna uyum sağlayabilmelidir. Eğer olabilirse standart kısayol tuşları kullanılmalıdır. F1 yardım, F2 Edit gibi. Kullanıcı ekran çözünürlüğünü değiştirdiği zaman, uygulama uyum sağlayabilmelidir. 32 Komut satırı arayüzü Menüler Doğal dil Soru-cevap ve sorgu Form doldurma ve tablolama WIMP Nokta ve tıklama 3 boyutlu arayüzler Komut satırı arayüzü Sistem fonksiyonlarına direkt ulaşmada etkilidir. Esnektir, birçok parametre ve seçeneğe sahiptir. Kullanımı ve öğrenmesi zordur. Komutların hatırlanması gerekir. Uzman kullanıcılar için uygundur Menüler Menü tabanlı arayüzlerde, kullanıcılar tarafından ulaşılabilen seçenekler ekranda görünür ve mouse yada klavye tarafından seçilir. Seçenekler anlamlı ve mantıksal olarak gruplandırılmış olmalı. Gruplama yada menü seçeneklerinin ismi kullanıcılara gerekli seçeneği bulmada işaretler sağlamalı. 35 Doğal Dil Kullanıcıların kullandığı dile benzer. Bir çok nedenle bilgisayarın anlaması zordur, örn: bazı kelimelerin anlamlarının cümleye göre değişmesi The boy hit the dog with the stick Kullanıcılar sistemin tanıdığı sözcükleri öğrenerek o şekilde bir iletişim sağlanabilir. 36 6

7 Soru/Cevap ve Sorgu Soru-cevap: Kullanıcıya sorular sorulur ve alınan cevaplara göre etkileşim sağlanır.yeni kullanıcılar için uygundur. Sınırlı bir yapısı vardır. Örn: Web anketleri bunlara örnektir. Sorgu dili: Veritabanından bilgi almada kullanılır. Sorgular kullanıcıların bir özellik belirlemelerini gerektirir. Sorgu dilinin etkili kullanılması bazı tecrübeleri gerektirir. Form doldurma Form doldurma arayüzü öncelikle veri girişi için kullanılır ama veri geri alma uygulamalarında da yararlı olabilir. İlgili boşluklara gerekli bilgiler yazılarak kullanılırlar. Form içerisinde kolay hareket sağlanmalıdır. Düzeltme olanakları açık olmalıdır Tablolama Tablolar form doldurmanın daha gelişmiş ve daha karmaşık bir çeşididir. Hücrelerden oluşur, bu hücreler; değerler yada formüller içerir. Kullanıcı istediği gibi verileri girip değiştirebilir, süreç devam eder. İşaretleme ve Tıklama Birçok çokluortam sistemleri ve web tarayıcıda tüm eylemler sadece farenin butonuna tek tıklamayı gerektirir. Nokta ve tıkla stili fare tabanlı arayüzlere bağlı değildir, dokunmatik ekran bilgi sistemlerde de kullanılmaktadır. Nokta ve tıklama stili www tarafından yaygınlaştırılmıştır. Örn: Haritada bir şehrin adına tıklayınca açılan pencerede şehir hakkında turistlik bilgi görüntülenmesi Üç boyutlu Arayüzler En yaygın örneği sanal gerçekliktir. Gölge vermek ya da kabartma gibi basit tekniklerle üç boyutlu görünüm verilir. Pencereler İkonlar İşaretçiler Menüler Butonlar Araç çubukları paletler İletişim penceleri

8 Pencereler: Bir pencere gennelikle metin ve grafikerlerden oluşmaktadır, hareket ettirilebilir yada yeniden boyutlandırılabilir. Farklı görevlerin aynı anda görülebilmesini imkan sağlar. Kaydırma çubuğu gibi kullanışlığı arttıran nesnelere sahiptir. İkonlar: Kapalı olan pencereleri temsil etmede küçük resimler kullanılır ve bu temsil ikon olarak tanımlanır. İkonlar sayesinde birçok pencere ekranda aynı anda ulaşılabilir olmaktadır İşaretçiler: Kullanıcılar ekranda sunulan imleci giriş aracı ile kontrol ederler. İşaretçiler farklı durumlar için farlı şekiller alırlar. İşaretçiler kullanıcılara sistem faaliyetlerini anlatır. Menüler: Menü verilen zamanda sistem tarafından gerçekleştirilen işlem ve hizmetlerin seçimini sunar. Menüler bilgi göstergeleri sağlar. Bu nedenle menülerde kullanılan isimler anlamlı ve bilgi verici olmalıdır. Menülerle ilgili asıl problemler hangi nesneleri içereceği ve bunların nasıl gruplandırılacağıdır Butonlar: Butonlar bireyseldir ve kullanıcılar tarafından özgün bir işlemi başlatmada kullanılırlar. Butona basma bir komutu başlatır. Bunlar metin etiketi yada küçük ikonlar tarafından gösterilirler. Araç çubukları: Birçok sistem pencerenin üstünde yada yan tarafından yer alan küçük buton topluluklarına sahiptir. Bazen araç çubuklarının içeriği sabittir ama sık sık kullanıcılar onu duruma göre düzenleyebilir

9 Paletler: Paletler mümkün yöntemlerin dizisini oluşturan bir mekanizmadır ve kullanıcıya aktif olan yöntemi gösterir. Örneğin çizim paketi renk piksellerini gösteren ikonlar topluluğudur. İletişim kutuları: İletişim kutuları sistem tarafından kullanıcıların dikkatini önemli bilgilere çekmede kullanılan bilgi pencereleridir. Bu bilgiler muhtemel hataları önlemedeki uyarılardır WIMP çevrelerinde hissetmeyi sağlamak için oldukça önemlidir. Her WIMP arayüzünde genel olarak aynı nesneler kullanılmaktadır: pencereler, ikonlar, menüler,butonlar gibi. Ancak farklı ortamlarda bu öğelerin davranışları farklılık gösterebilir. Örn: MacOs ve Windows menüleri Eski bilgisayarlarda inisiyatif bilgisayarlarda iken yeni WIMP sistemlerde kullanıcıya geçmektedir. Bazı durumlarda sistem inisiyatifi kullanıcıdan almaktadır. Örn: Bir iletişim penceresi açıldığında tamamlanmadan yada iptal edilmeden kullanıcının başka işlem yapmasına izin verilmesidir hatalar ile de ilgilenir. Hatalar kullanıcıya bildirilmelidir. Eğer kullanıcı hatayı algılarsa onları düzeltebilir Referanslar etkilesim.pdf emotion.html