YENİÇERİ KÖYÜ MONOGRAFİSİ * ÖZET

Transkript

1 - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/5 Spring 2014, p , ANKARA-TURKEY YENİÇERİ KÖYÜ MONOGRAFİSİ * Mehmet Devrim TOPSES ** ÖZET Köy monografileri, toplumsal değişmeye etki eden olası faktörlerin saptanmasına yardımcı olan bilimsel araştırmalardır. Sosyoloji literatüründe köyün toplumsal yapısına odaklanan kuramsal ve uygulamalı araştırmalar, ekonomik farklılaşmanın ve kültürel etkileşim süreçlerinin toplumsal yapıyı etkileyen belirleyici değişkenler arasında sayılabileceğini göstermektedir. Bu araştırmanın amacı, Çan ilçesine bağlı Yeniçeri köyündeki toplumsal yapının ekonomik ve coğrafi değişkenlerle bağlantılı olarak açıklanmasıdır. Yeniçeri köyü, çevresindeki diğer köylere göre Çan merkezine en yakın konumda bulunan yerleşim birimidir. İlçe merkezi ve köy arasında çok geniş ulaşım olanakları bulunmaktadır. Köyün Çanakkale Seramik Fabrikasına yakınlığı ve bölgede çalışır durumda bir maden ocağının bulunması, köyün mesleki yapısını işçileşme yönünde değiştirmiştir. Söz konusu ekonomik ve diğer toplumsal koşullara bağlı olarak Yeniçeri köyündeki kaderci (yazgıcı) dünya görüşü, dindarlık, kadının toplumsal konumu ve akraba dayanışması inceleme konusu yapılmıştır. Anket, görüşme ve gözlem tekniklerinin kullanıldığı araştırmada, toplanan veriler SPSS 16.0 programı kullanılarak frekans tablolarına dönüştürülmüştür. Ulaşılan bulgular Yeniçeri köyünde yaygın bir kaderci dünya görüşü bulunmasına karşın, katı kadercilik anlayışına ilişkin kuşkuların başladığını; dinsel pratiklerin sürdürülmesine duyulan eğilim açısından heterojen bir yapı bulunduğunu, dindarlığın politikacıları değerlendirme ölçütü olarak kullanılmadığını, kadının aile içinde ve miras paylaşımında çağdaş kent ilişkilerine yakın bir toplumsal konumda bulunduğunu göstermektedir. Türkiye nin toplumsal yapısının ekonomi ve coğrafya değişkenleriyle olası ilişkisinin saptanabilmesi için karşılaştırmalı köy monografilerinin yapılmasına gereksinim duyulmaktadır. Anahtar Kelimeler: Köy sosyolojisi, din sosyolojisi, toplumsal yapı, kadercilik, toplumsal cinsiyet * Bu makale Crosscheck sistemi tarafından taranmış ve bu sistem sonuçlarına göre orijinal bir makale olduğu tespit edilmiştir. ** Yrd. Doç. Dr. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümü, El-mek: devrimtopses@comu.edu.tr

2 1954 Mehmet Devrim TOPSES MONOGRAPH OF YENICERI VILLAGE ABSTRACT Village monographs are scientific researches which help to identify the possible factors that influence the social changes. In the sociology literature, theoretical and applied researches focusing on the social structure of the villages show that the economicdiversity andcultural interaction processes can be considered among the determinant factors which affect the social structure. The aim of this research is to explain the social structure in Yeniçeri village which is connected to Çan county,in relation with the economical and geographical parameters.yeniçeri village is the closest dwelling unit to the center of Çan in comparison with the other villages in the neighborhood. There is an extensive range of transportation opportunities between the town center and the village. The nearness of the village to Çanakkale Ceramics Factory and the existence of an active mine in territory,have changed the culture from agrarian to industrial and the people from villager to factory workers.in relation with the economic and social conditions as such,the topics of this research have been the religiousity,the fatalistic world view of the people;together with the social position of the woman in the village and the cooperation among the families and the relatives.in this research,the techniques of observation,interview and survey have been used,the collected data have been transmitted into frequency chart by using SPSS(Statistical Package for the Social Sciences) 16.0 program.findings of the research may be stated in the following:that the rate of religiousity has decreased despite the prevailing common fatalistic world view;that there is a homogeneity and maintanence of the Islamic religious practices,and that religious practices are not the criteria for political judgements;and consequently that the women are located in more or less the same social positions with those in the urban areas in terms of the division of property and their familial responsibilities. Comparative village monographs are needed to be made in order to determine the possible relationship between the social structure of Turkey and economic and geographic variables. Key Words: Village sociology,religion sociology,social structure,fatalistic world view,social gender 1. Giriş Toplumsal değişme kavramı din, hukuk, ekonomi, eğitim, aile ve siyaset gibi toplumsal kurumlarda tarihsel süreç içinde yeni koşullara bağlı olarak ortaya çıkan farklılaşma ya da çeşitlenme olgusunu anlatmaktadır (Fitcher, 2006: 194; Ozankaya, 2006:591). Toplumsal kurumların değişime karşı direnç gösterebilen bir yapıları bulunmasına karşın, durağan ya da değişmeyen kurumsal ilişkilerden söz edilemez. Toplum yaşamında değişmez ve kalıcı görünen şeyler bile değişmektedir (Güçlü, 2005:40; Arslan, 2012:627). Avrupa kıtasında 19. yüzyıldaki keskin toplumsal değişme süreci içinde bilimsel bir disiplin olarak çalışmaya başlayan sosyolojinin öncelikli amacı ise toplumsal değişmeyi nesnel boyutlarıyla anlamak ve açıklamaktır. Volume 9/5 Spring 2014

3 Yeniçeri Köyü Monografisi 1955 Toplumsal değişmenin soyut kavramlar üzerinden açıklanması yerine, sınırları belirlenmiş somut örnekler üzerinden gözlemlenmesi 19. yüzyılda Le Play yoluyla geliştirilmiş bilimsel bir tekniktir. Bu açıdan bakıldığında, sınırlı bir toplumsal birimin bütün yönleriyle ve derinlemesine olarak incelenmesini amaçlayan köy monografileri, sosyoloji tarihinin hemen başındaki Saint Simon ve Auguste Comte un kuramsal merkezli tarih felsefeleriyle karşılaştırıldığında kapsamlı ve uygulamaya dönük metodolojik bir yenilik olarak yorumlanabilir. Yine de 19. yüzyıl, insan bilimlerinde gözlem ve araştırma tekniklerinin nasıl kullanılacağı konusunda belirgin kuramsal tartışmaların yaşandığı bir dönemdir. Pozitivist yönteme dayalı köy monografileri, belirli bir toplumsal yapı incelemesinde bütün kırsal yapıyı araştırmaya çalışmanın getireceği zorluk ve zâfiyetlerden kaçınarak, kırsal kesiminin temsilcisi olmak üzere bu kesimin ortalama karakteristiklerini taşıyan belirli bir köyü örnek olarak seçmek yoluna gitmektedirler (Sencer ve Irmak, 1984:402). Çanakkale ye bağlı Çan ilçesinin 3km. doğusunda bulunan Yeniçeri köyü, araştırmamızın temel inceleme alanını oluşturmaktadır. Problem alanımızın Yeniçeri köyünde toplanmasının belirleyici nedenleri şöyle sıralanabilir: Birinci olarak Yeniçeri köyü, günümüzde sosyolojik açıdan kent özellikleri gösteren Çan ilçesine en yakın coğrafi konumda bulunan köydür. İkinci olarak, Çan ilçesinde bulunan ve Türkiye nin en köklü sanayi işletmeleri arasında sayılabilecek Çanakkale Seramik Fabrikaları, Yeniçeri köyünün yalnızca 4km. uzağındadır. Üçüncü olarak ise köyde 1992 yılından başlayarak düzenli olarak çalışmaya başlayan bir maden ocağı işletmesi, günümüzde halen çalışmayı sürdürmektedir. Bu durumda, çevresindeki diğer köylere göre kentin ekonomik ve kültürel etkilerine en açık yerleşim birimi olma özelliği taşıyan Yeniçeri köyünün, mesleki anlamda işçileşme sürecinin yaygınlaştığı bir dönem geçirmiş olduğu varsayılabilir. Araştırmamızın amacı, Yeniçeri köyünün bugünkü kültürel yapısının sözkonusu ekonomik ve kültürel değişkenlere bağlı olarak çözümlenmesidir. 2. Kuramsal Temeller Kırsal yapının toplumsal değişme dinamiklerini konu alan saha araştırmaları iki temel kuramsal çerçeveye dayanmak zorundadır. Bunlardan birincisini, köyün özgün toplumsal yapısına ilişkin kuramsal betimlemeler oluştururken; ikinci çerçeve ise kırsal yapıdaki değişim üzerinde içeriden mi, yoksa dışarıdan gelen etmenlerin mi daha etkili olduğu yönündeki kuramsal zemindir. Bu açıdan konuya yaklaşıldığında, araştırmamızın dayandığı kuramsal temellerin iki alt başlık altında açıklanması uygun olacaktır Kırsal Yapının Kültürel Özellikleri Sosyoloji literatüründe köy ve kent toplumlarının kültürel ayrımlarına ilişkin ilk genel değerlendirmeler Herbert Spencer, Emile Durkheim, Charles Cooley ve Ferdinand Tönnies in kuramsal incelemelerinde görülebilir. Konuya ilişkin daha somut ve sınırlı ayrımlar ise 20. yüzyılda Hans Freyer, Robert Redfield ve sonrasında Howard Becker tarafından yapılmıştır. Freyer (2013:114), çağdaş sanayi kültürü yle özdeşleştirdiği kent toplumlarında en belirgin toplumsal değişme belirtisi olarak kültür etkinliklerinde dünyevileşme ve uzmanlaşma yı göstermektedir. Kültür etkinliklerindeki ayrımlaşma ise toplumsal-mesleki yapının her alanında uzmanlaşmış kişilerin yetişmesi ve görev yapmasıdır. Örneğin hukuk mesleği, hukuk alanında yetişmiş kimselerce yürütülürken; ekonomik merkezli sorunlar, uzmanlık alanı ekonomi olan kimselere bırakılmıştır. Freyer e göre kırsal kültürleri çağdaş sanayi kültürlerinden ayıran başlıca özellik, din kurumunun diğer bütün kültür alanlarını egemenliği altında bulundurmasıdır. Başka deyişle kırsal toplumda aile, siyaset, ekonomi ve sanat kurumları üzerinde dinin baskın ve yönlendirici bir etkisi olduğu kabul edilmektedir (Freyer, 2013: 117). Volume 9/5 Spring2014

4 1956 Mehmet Devrim TOPSES Freyer den daha ayrıntılı olarak konuya yaklaşan Redfield (1947: ), kültürel ve coğrafi anlamda yalıtılmış toplumlar olarak tanımladığı kır toplumunun kurumsal özelliklerini şöyle saptamıştır: 1. İnanç, kanaat ve geleneklerde birlik (homogeneity) vardır. 2. Grup ve akraba dayanışması son deredece güçlüdür. 3. Geleneksel davranış baskın olduğu gibi, sorunlar geleneksel yollarla çözülür. Üyeler kendi aralarında sözleşme ve antlaşmalarla değil, geleneğe göre davranırlar. Becker (1950) ise yalıtılmış kır toplumunda öncelikli olarak akrabalık bağlarının önemi üzerinde durmuş, geleneksel köy yapısında toplumsal ilişkilerin akrabalık bağları üzerinden kurulmuş bulunduğunu belirtmiştir. Becker in köy toplumunun baskın kültürel özellikleri arasında saydığı ikinci önemli nokta ise yaşlı otoritesinin üstün gücüdür (Becker, 1950:368). Becker e göre köy toplumunda yaşlılar, eski değer ve uygulamaların en güçlü koruyucusudurlar (Becker, 1950:370). Görüldüğü gibi 20. yüzyıl kuramcıları, sanayileşme ve mesleki uzmanlaşmanın henüz çok uzağında bulunan toplumsal yapılar olarak betimledikleri kır toplumlarını çeşitli kurumsal ilişkiler üzerindeki geleneksel dünya görüşlerinin baskınlığıyla açıklamışlardır Toplumsal Değişme Sürecinde İç ve Dış Etmenler Toplumsal değişme, iç ve dış etmenlerin itişi, katkısı ile başlayıp gelişir (Kili, 1978:2). İç etmenler, toplumsal sistemin kendi özgün yapısından kaynaklanan nüfus, teknoloji, kültürel yapı ve dünya görüşü gibi unsurlardır. Toplumsal bir yapının değişiminde etkili olan dış etmenler ise o toplumsal yapının özgün dokusuna sonradan ve dışarıdan katılan değişkenlerdir (Marshall, 1999:806). Örneğin coğrafi koşullardaki değişmeler, kültürleşme ve ekonomik etkileşim süreçleri başlıca dış etmenler arasında kabul edilebilir. Robert Redfield, Wilbert Moore ve Henri Mendras a göre toplumsal bir yapının değişme sürecinde dışarıdan gelen etmenler belirleyici konumdadır (Eserpek, 1979:1-2). Başka deyişle tarihsel süreç içerisinde kırsal bir yapının kültürel dokusundaki değişimin hızı, öncelikle ulaşım yolları, çevredeki yerleşim birimleri ve yakın çevrede sürmekte bulunan üretim etkinlikleriyle ilişki kurma düzeyine bağlıdır. Aşağıdaki bölümde görüleceği gibi, Türkiye de gerçekleştirilen köy araştırmalarının önemli bir bölümü, toplumsal değişme sürecini dış etmenlere dayalı olarak açıklama eğiliminde olmuşlardır. 3. Türkiye deki Köy Monografileri Kentin ekonomik ve kültürel etkilerine bağlı olarak köylerin toplumsal-kültürel yapısında gözlemlenen değişimler çok sayıda araştırmaya konu olmuştur. Bu araştırmalarda çok sayıda değişken sınanmış olmakla birlikte, konumuzu yukarıdaki kuramsal çerçeve ile sınırladığımızda ortaya çıkan sonuçları belirli alt başlıklar altında inceleyebiliriz Kaderci (Fatalist) Dünya Görüşü Kırsal yerleşim birimlerinin toplumsal yapısı üzerinde odaklanan köy monografilerinin en çok kullanılan temel değişkenlerinden birisi fatalist dünya görüşü olmuştur. Kıray a (2000:220) göre içe kapalı ve az değişmiş toplumsal yapıların dünya görüşü olan fatalizm, Herşeyin Allah tan geldiğine, onun istediği gibi olduğuna, onun isteklerinin değiştirilemeyeceğine inanmak; kişinin yaşamında bütün sebeplerin ve başlangıçların Allah ve onun takdirine kalmış olduğunu düşünmek tir (Kıray, 2000:220). Günay (1999:82) a göre ise kadercilik, Tanrı nın ezelden dilemiş ve bilmiş olması ve bunun zamanı gelince olmasına duyulan inanç olarak tanımlanmıştır. Olay ve olguların dini inanç ya da geleneklerden bağımsız ve tümüyle insan aklı yoluyla değerlendirilmesi ise sanayileşme ve mesleki farklılaşmanın geliştiği modern kent kültürünün doğal bir sonucu olarak kabul edilmektedir (Köroğlu, 2013: 434). Kır ve kent kültürlerinin yarattığı insan tipleri arasındaki söz konusu kuramsal ayrımlaşma, ülkemizde gerçekleştirilen uygulamalı araştırmalar yoluyla sınanmıştır. Örneğin Mübeccel Belik Kıray ın Ereğli de 1964 yılında tamamladığı monografi çalışması, kaderci dünya görüşünün kasabada mesleki anlamda işçileşmenin yaygınlaşmasına bağlı olarak zayıfladığını göstermiştir. Benzer şekilde, Ünver Günay ın Erzurum ve çevre köyleri Volume 9/5 Spring 2014

5 Yeniçeri Köyü Monografisi 1957 üzerindeki araştırmasında ise kırsal bölgelerden kent merkezine doğru gidildikçe kaderci eğilimler azalmaktadır (Günay, 1999:84). Son olarak Türkdoğan (1974), Uğuzman (2002), Gültekin (2011) ve Güllü (2011) nün bazı gecekondu, kasaba ve köylerdeki saha araştırmaları kadercilik ve ekonomik-kültürel toplumsal yapı arasındaki ilişkiyi doğrulayan sonuçlar barındırmaktadır Dindarlık Sosyolojik bakış açısına göre din, kutsal düşüncesine dayalı olan ve müminleri bir sosyodinsel topluluk içerisinde birleştiren inançlar, semboller ve pratikler kümesi olarak tanımlanmaktadır (Marshall, 1999:156). Bu açıdan bakıldığında dindarlık, müminlerin ortak inançlarla ilgili sembol ve pratiklere bağlılık düzeyiyle ilgili bir kavramdır (Arslantaş, 2008:180). Dindarlık düzeyi ve kentleşme ilişkisi ülkemizde gerçekleştirilen ve toplumsal değişmeyi konu alan bazı köy monografilerinin başlıca değişkenleri arasında yer almıştır. Örneğin İbrahim Yasa (1955) nın Ankara yakınlarındaki Hasanoğlan köyündeki monografi çalışmasının yanında, Altan Eserpek (1979) ve Ünver Günay (1999) ın değişik zaman aralıklarında Erzurum ve çevre köylerinde gerçekleştirdiği karşılaştırmalı saha araştırmalarında dindarlık düzeyi ve kentleşme değişkenleri arasında ters orantılı bir ilişkiye ulaşılmıştır. Yasa (1955:224), Hasanoğlan köyünde 1925 ten 1955 e kadar dinsel pratikleri sürdürmeye duyulan eğilimde görülen zayıflamayı, bölgenin yalnızca bir kilometre uzağından geçen Haydarpaşa-Erzurum demiryolunun yarattığı kültürel ve ekonomik etkileşime bağlarken; Günay (1999:76) söz konusu değişimi kentin ekonomik ve kültürel etkisinin yanında eğitim düzeyindeki yükselmeyle ilişkilendirmektedir. Eserpek (1979:175) ise Alvar köyünde halkın dinsel pratikleri sürdürmeye olan eğilimindeki zayıflamayı, köyün dış dünya ile ilişkilerinin artmasına bağlı olarak toplumsal norm ve kontrol mekanizmalarının gevşemesine dayandırmaktadır. Bunun dışında, Karakaş, Konuk ve Çağan (2007) ın Afyon a bağlı Bolvadin ilçesindeki saha araştırmaları ve Geniş (2011) in Gaziantep e bağlı köyler üzerindeki karşılaştırmalı incelemesinde dindarlık düzeyi ile kentleşme (öğrenim düzeyinde yükselme, tarımdan kopuş, sanayi ve ticaretin yaygınlaşması, mesleki farklılaşma) değişkenleri arasındaki ters orantılı ilişkiyi doğrulayan sonuçlara ulaşılmıştır Kadının Toplumsal Konumu Toplumsal konum kavramı, toplumsal yapı içindeki saygınlık düzeyini anlatmaktadır (Fitcher, 2006:35). Kadının toplumsal konumu denildiğinde ise kadın cinsiyetine yönelik olarak toplumsal açıdan inşa edilmiş statü ya da mevki anlaşılmalıdır (Uluocak ve Aslan, 2011:25). Kadına ilişkin norm sistemleri, içinden çıktıkları ekonomik-kültürel yapının doğal sonucu oldukları gibi, bu yapının doğal koruyucularıdır (Kahraman ve ark.; 2014: 813).Örneğin kadının yeri evidir ya da kadının sırtından sopayı karnından sıpayı eksik etme özdeyişleri, kadının toplum içindeki statüsünü yansıtan toplumsal bakış açıları olarak kabul edilebilir. Söz konusu deyişler, aynı zamanda içinden çıktığı kültürel-ekonomik sistemi yeniden üretmekte ya da pekiştirmektedir. Bununla birlikte kentleşme süreci ve modernizm kadının toplumsal konumunu yükseltmiştir. Zira kentin oluşturduğu öznelerarası zeminde biraraya gelen ve ekonomik açıdan güçlenen kadınlar yerel değer yargılarından bağımsız olarak kendilerini yeniden inşa etmişler ve yeni bağımsız kimliklerini eski toplumsal yapıya kabul ettirmişlerdir (Özkan, 2014: 1246). Ülkemizde gerçekleştirilen köy monografileri, toplumsal değişme sürecinde kadının toplumsal konumunu etkilediği varsayılan değişkenlere ilişkin sonuçlara ulaşmışlardır yılında Manisa nın kente yakın, verimli ve ticaretin görece geliştiği ova köyleriyle yoksul, tümüyle tarıma dayalı ve yalnızca tüketime yönelik üretim yapan dağ köyleri arasında karşılaştırmalı bir araştırmada bulunan Behice Boran, şehir merkezine yakın ova köylerinde kadının toplumsal konumunun ova köylerine göre daha yüksek olduğunu saptamıştır. Ulaşılan bulgulara göre erkeğin kendi eşi dışında başka bir hanımla dostluk ve cinsel ilişki kurması, ekonomik gücün tümüyle erkeğin elinde olduğu yoksul dağ köylerinde olağan karşılanırken, kasabalaşma sürecine girmiş ova köylerinde ise benzer Volume 9/5 Spring2014

6 1958 Mehmet Devrim TOPSES durumda bulunan erkek yoğun olarak eleştirilmektedir. Aynı araştırmada, kadının aile içindeki kararların alınmasındaki yeri konusunda ova ve dağ köyleri arasında belirgin ayrımlar bulunmuştur (Boran, 1992:214). Benzer şekilde, aynı tarihlerde Ankara nın uzak ve yakın çeşitli köyleri üzerinde karşılaştırmalı araştırmalarda bulunan Niyazi Berkes, şehrin etkisine yaklaştıkça kadının ağır işlerde çalıştırılması eğiliminin zayıfladığını gözlemlemiştir (Berkes, 1942:77). Mübeccel Belik Kıray ise Demir-Çelik Farbrikalarının kuruluşundan 4 yıl sonra Ereğli de gerçekleştirdiği araştırmasında aile içinde kadının daha çok sözünün dinlenmeye başladığını, ortak faaliyetlerin arttığını, erkeklerin gezmeye giderken artık eşlerini de yanlarına aldıklarını saptamıştır (Kıray, 2000:145). Bundan başka Yasa (1955), Hasanoğlan köyünde; Kazmaz (1994) ise Beyazsu köyünde gerçekleştirdikleri araştırmalarında, evlenme sürecinde kızın eşini seçme konusundaki itirazlarının kabul görmeye başladığını gözlemişler, bu değişimi ise ekonomik gelişme değişkenine bağlamışlardır. Filiz Özsan ın 1964 yılında Nermin Erdentuğ yönetiminde Zonguldak Devrek köylerinde gerçekleştirdiği etnolojik derlemede, kadının toplumsal konumunun hayvancılığa dayalı köylerde daha düşük düzeyde olduğu sonucuna ulaşılmıştır (Erdentuğ, 1977: ). Eserpek (1979) in Erzuruma bağlı Alvar ve Tüysüz köylerinde yaptığı karşılaştırmalı araştırmasında, şehre 57km. uzaklıkta durumda bulunan Tüysüz köyünde kadınlara en küçük bir miras hakkı tanınmadığı, buna karşın şehre yalnızca 8km. uzaklıkta bulunan Alvar köyünde kadınların bazı sınırlamalarla birlikte baba ve kocalarının mülkiyeti üzerinde miras hakkı bulunduğu tespit edilmiştir. Geniş (2011) in Gaziantep e bağlı Dülük köyündeki araştırmasında ise işçileşme sürecindeki köyde kadının ev dışında çalışmasına halen sıcak bakılmamakla birlikte, kız çocuklarının gelecekte doktor, öğretmen, mühendislik gibi meslekler edinmeleri yönünde yoğun bir istek başladığı görülmüştür. Son olarak Ozankaya (1971), Uğuzman (2002), Koçman (1983), Karakuş (2007), Kızılarslan (2006), Uluocak ve Aslan (2011) ın araştırmalarında kentleşme ve ekonomik değişkenlere bağlı olarak kadının toplumsal konumunda yaşanan değişime ilişkin benzer sonuçlara ulaşıldığı söylenebilir Komşuluk ve Akrabalık Dayanışması Köy sosyolojisinin dışında ve genel bir değerlendirme içinde konuya yaklaşan Fitcher (2006:129) e göre birincil gruplarda dayanışmaya dayalı toplumsal ilişkiler, ikincil gruplara göre daha yoğun ve süreklidir. Köy sosyolojisi literatürü içinde ise kır toplumu güçlü komşuluk ve akrabalık bağlarıyla açıklanmıştır (Redfield, 1947; Freyer, 2013; Becker, 1950). Köyde toplumsal ilişkilerin komşuluk ve akrabalık bağlarından oluşmasının birinci nedeni, bireyselleşmeyi yaratacak toplumsal ve ekonomik zeminin bulunmayışında aranmalıdır. Temel geçim kaynaklarının ortak oluşunun yanında mesleki ve ekonomik bir farklılaşmanın görülmeyişi, aile ve akrabalık dayanışmasını zorunlu duruma getirir. İkinci neden ise yaşam koşullarının zorunlu kıldığı güvenlik ihtiyaçlarıdır (Özkan, 2014:1245). Ülkemizde gerçekleştirilen saha araştırmaları, kır toplumunda baskın durumda bulunan komşu ve akraba dayanışmasının kentleşme sürecinin getirdiği ekonomik ve toplumsal ayrımlaşmaya bağlı olarak çözüldüğünü göstermektedir. Güçbilmez (1972:75) in Ankara ya bağlı Yenimahalle ve Kayadibi köylerinde gerçekleştirdiği karşılaştırmalı araştırmanın sonucunda, Elmadağ Barut Fabrikası nın etki alanı içinde kalan Yenimahalle köyündeki akraba dayanışması, coğrafi uzaklığı nedeniyle bu etkinin dışında kalan Kayadibi köyüne göre daha zayıf bulunmuştur. Ötken (2011: 344) in Avşa Adası Yiğitler köyünde kendine yeterli sosyo-ekonomik yapının 1960 yılından sonra turizme dayalı olarak gelişmesinden sonra toplu sünnet ettirme geleneğinin zaman içinde yok olduğunu ve her ailenin yalnızca kendi çocuğu için düğün yapmaya başladığını saptamış olması önemlidir. Sandal (2008:9) ise sosyo-ekonomik düzeylerine göre Adana nın üç farklı mahallesi üzerinde gerçekleştirdiği araştırmasında, sosyo-ekonomik düzeyi en yüksek konumda bulunan Yurt Volume 9/5 Spring 2014

7 Yeniçeri Köyü Monografisi 1959 mahallesinde akraba dayanışmasının en zayıf durumda bulunduğunu tespit etmiştir. Bu araştırma bulgularının genel özelliği kentleşme sürecinin komuşuluk ve akrabalık dayanışmasını zayıflattığı yönünde, yukarıda incelenen kuramsal yaklaşımı destekleyen sonuçlar içermeleridir. 4. Yeniçeri Köyünün Coğrafi Konumu ve Yapısal Özellikleri Yeniçeri köyü, Çanakkale merkezinin 48 km. güneydoğusundaki Çan ilçesine bağlı bir yerleşim birimidir. İdari açıdan bağlı olduğu Çan ilçesine ise yalnızca 3km. uzaklıktadır.1950 yılından sonra Çan ilçesinde etkinlik gösteren seramik sanayisi, linyit yatakları ve termik santralleri, bölgenin ekonomik yapılanması üzerinde köklü değişimler yaratmıştır. Çanakkale yi Balıkesir e bağlayan temel ulaşım yollarının üzerinde bulunan Çan ilçesinde Milli Eğitim Bakanlığı na bağlı toplam 14 ilkokul, 7 ortaokul ve 9 lise etkinlik sürdürmektedir. Yükseköğretim düzeyinde ise bölgede Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi ne bağlı bir meslek yüksekokulu bulunmaktadır. Saydığımız ekonomik ve kültürel göstergeler, Çan ilçesindeki kentleşme sürecinin 20. yüzyılın ikinci yarısından sonra hızlandığını kanıtlamaktadır. Yeniçeri köyüne ilişkin kültürel ve demografik özellikler ise aşağıdaki bölümde verilmiştir Nüfus Türkiye İstatistik Kurumu nun 2013 yılında hazırladığı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemine göre Yeniçeri köyünde 149 erkek ve 156 kadından oluşan 305 kişi yaşamaktadır. Köy muhtarıyla 2014 yılının Şubat ayında yaptığımız görüşmeler ve bölgede sosyoloji bölümü öğrencileriyle birlikte gerçekleştirdiğimiz yakın gözlemler resmi istatistikleri doğrulayan sonuçlar vermiştir. Yeniçeri köyünde 97 hane bulunmaktadır. Yüz hanenin dışındaki 18 hanede ise bugün yaşayan yoktur Ekonomi Köy nüfusunun öncelikli gelir kaynağı emekli aylıklarıdır. Bu kişilerin önemli bir bölümü daha önce Çanakkale Seramik Fabrikası ya da maden ocaklarında çalışmışlar; şoförlük, lokantacılık, fırıncılık gibi meslekler yapmışlardır. Emekli aylıkları köylüler için bir güvencedir. Bununla birlikte emekli nüfusun çalışmayı bıraktığı söylenemez. Nüfusun yarısı tarımsal etkinliklerle uğraşmayı sürdürmektedir. Yeniçeri köyündeki tarımsal etkinlikler, evin bahçesinde ve seralarda yetiştirilen arpa, yulaf, marul, tere, ıspanak, turp, mısır ve soğan gibi ürünlerin ilçe pazarında satılması ya da meyve haline pazarlanmasından oluşmaktadır. Ürünlerini ilçe pazarına götürüp satan 10 hane bulunmaktadır. Buna ek olarak, ürünlerini ilçe pazarı dışında satışa sunan aileler de göze çarpmaktadır. Hayvancılık ise tarıma göre daha küçük bir düzeyde sürmektedir. Hayvancılık, yetiştirilen hayvanların belirli dönemlerde Çan ilçesindeki kasaplara ya da bayram ve diğer özel günlerde köye gelen alıcılara satılmasıdır. Bunun dışında büyükbaş hayvan sahipleri, ürettikleri sütü köy merkezinde bulunan süt toplama merkezine vermekte, köye gelen mandıra ve süt ürünlerine dayalı üretim yapan şirketler ise toplanan sütü köy kooperatifinden satın almaktadır. Toplanan gelir, köy kooperatifince ilgili köylülere dağıtılmaktadır. Kadın işgücü henüz köyün dışına çıkmamıştır. Kadınlar bahçe ve seralarda yetiştirilen ürünlerin ilçe pazarına götürülerek satılmasını örgütlemekte, ev içi işlerde, bahçe ve hayvan bakımında çalışmaktadırlar. Kadınların köy dışında işçilik, mühendislik, öğretmenlik, memurluk ve doktorluk gibi mesleklerde çalışması yönündeki düşünce daha çok genç kuşak tarafından desteklenirken, 61 ve üzeri yaş grubunda genel olarak henüz tercih edilmemektedir yılından başlayarak Yeniçeri köyünün ekonomisinde önemli bir yer tutan etkinlik türü ise işçiliktir. Çanakkale Seramik Fabrikası bu tarihlerde kurulmuş ve köyden çok sayıda kişiyi istihdam etmiştir. Bugünkü emekli nüfusun önemli bir bölümü seramik fabrikasında bir süre çalışmış kişilerden oluşmaktadır. Köyün ileri gelenleri, bu oranın emekli nüfusun en az yüzde 75 ini oluşturduğunu belirtmektedirler lı yıllarda fabrika, makineleşmeye bağlı olarak çok Volume 9/5 Spring2014

8 1960 Mehmet Devrim TOPSES sayıda çalışanını işten çıkarmıştır. Yine de günümüzde Yeniçeri köyünde yaşayıp Çanakkale Seramik Fabrikasında çalışan on kişi bulunmaktadır. Aynı tarihlerde ortaya çıkan diğer bir meslek dalı ise madenciliktir. Maden ocağı 1957 yılında açılmış, heyelan ve göçükler nedeniyle 1964 yılında kapanmış, 1992 yılından sonra ise yeniden çalışmaya başlamıştır. Bugün, köyün içinde özel bir şirket tarafından işletilen bir maden ocağı bulunmaktadır. Bu maden ocağı, arasında yaklaşık 200 metrelik uzaklık bulunan iki temel yerleşkeden oluşmuştur. Birinci bölümde 300 metrelik derinliğe inilerek kömür çıkartılmakta, ikinci bölümde ise kömürlerin süzülmesi ve tozlarından arındırılması işlemleri gerçekleştirilmektedir. Ortaya çıkan görünüm, köy içinde tarım ve hayvancılığın dışında işçiliğin de yaygın bir meslek dalı durumunda olduğunu göstermektedir. Günümüzde yalnızca seramik fabrikasında ve maden ocağında çalışan nüfusun ötesinde, daha önce bu meslek dallarında çalışmış ve emekli olmuş yaygın nüfusu düşündüğümüzde, köy ekonomisinin işçi kültürüyle önemli ölçüde tanışmış olduğu söylenebilir. Bununla birlikte, Yeniçeri köyünün tarımsal temelli bir ekonomik yapısının olduğu açık bir gerçekliktir. Köyün düz bir alana yayılmış coğrafi yapısının yanında, her evin tarım ürünü yetiştirmeye uygun bir bahçesinin olması tarım ve hayvancılığı günümüzde bile besleyen değişkenlerdir. Yüzyüze gerçekleştirdiğimiz görüşmeler, köylülerin geçimlerini büyük bir zorluk yaşamadan karşılayabildiklerini göstermiştir. Hane reislerinin yüzde 79.2 si, aylık gelirlerinin şöyle ya da böyle geçimlerini sağlayabildiğini belirtmektedirler Eğitim Yeniçeri köyünde 2004 yılında öğretime kapatılmış bir okul binasının dışında eğitim kurumu bulunmamaktadır. Köyde formel eğitim kurumlarının yokluğuna karşın, Çan ilçesindeki ilk ve orta dereceli okullar söz konusu gereksinimi bütünüyle karşılamaktadır. İlk ve ortaöğretim çağında bulunan gençler, taşımalı eğitim yoluyla Çan ilçesine günübirlik olarak taşınmaktadır. Köyde öğretime kapalı durumda bulunan okul binasında ise bazı dönemlerde bayanlar için dikişnakış kursları, yaz dönemlerinde çocuklar için eğitim amaçlı Kur an kursları açılmaktadır. Anket sonuçlarına göre hane reislerinin yüzde 72.7 sinin eğitim düzeyi genel olarak ilkokul mezuniyeti ve daha aşağısıdır. Bu oranının içinde okuma-yazma yeteneği olmayanlar ve ilkokulu bitirmeden okulu terk edenler bulunmaktadır. Köyün ileri gelenleri eğitim seviyesinin düşük kalmasını açıklarken, seramik fabrikasının açılmasından sonra fabrikada işçi olarak çalışmaya başlayan köylülerin eğitimlerinin yarım kaldığını vurgulamışlardır Ulaşım Yeniçeri köyünden Çan ilçesine yarım saat ya da 45 dakikalık zaman aralıklarıyla dolmuş seferleri yapılmaktadır. Bunun dışında köylüler, toplu taşım araçlarına gereksinim duymadan kendi özel araçlarıyla ya da yürüyerek ilçe merkezine ulaşabilmektedirler. Köyün Çanakkale yi Biga ve Yenice ye bağlayan temel ulaşım yollarının üzerinde bulunması, köye dışarıdan gelen ve dışarıya giden ziyaretçilerin oranını arttırmaktadır. Bunun dışında köy kahvesinde posta, habertürk, milliyet gazeteleri bulunmaktadır. Bu gazetelerin köye günlük olarak geldiği öğrenilmiştir. Hane reisleriyle yapılan anketler ise köydeki hanelerin yüzde 41.6 sında internet bağlantısı olduğunu göstermiştir. Coğrafi konum yanında güçlü sayılabilecek bir haberleşme ağına sahip olması, Yeniçeri köyünün çevredeki yerleşim birimleriyle yakın ilişki kurmasını, ayrıca, sınırlı da olsa Türkiye ve dünyadaki güncel gelişmeleri izleyebilme olanağı edinmesini sağlamaktadır. 5. Yöntem Çan ilçesine bağlı Yeniçeri köyündeki toplumsal değişme sürecini açıklamayı amaçlayan çalışmamız, derinlemesine görüşme, anket ve gözlem tekniklerinin kullanıldığı betimsel bir araştırmadır. Kullanılan ölçme araçları ile araştırmanın evren ve örneklemine ilişkin bilgiler ise aşağıdaki alt başlıklar altında verilmektedir. Volume 9/5 Spring 2014

9 Yeniçeri Köyü Monografisi Ölçme Araçları Araştırmamızın temel veri toplama kaynağı, daha önceki saha araştırmalarında uygulaması yapılmış 30 sorudan oluşan bir anket formudur. Ölçme aracının aile kurumu ve kadının toplumsal konumuna ilişkin soruları Tülay Uğuzman (2002) ın Beypazarı nda Sosyal-Kültürel Yapı ve Değişme başlıklı araştırmasından; din ve kadercilik düşüncesine ilişkin soruları Ömer ve Havva Çaha (2008) nın Armutçuk Köyü Araştırması ve Ünver Günay (1999) ın Erzurum ve Çevre Köylerinde Dini Hayat başlıklı çalışmasından; aile ve akraba dayanışmasına ilişkin soruları ise Mehmet Devrim Topses (2008) in Üniversite Öğrencilerinin Bencillik ve Elcilik Davranışlarının Aile Kurumuyla İlişkisi başlıklı yayınlanmamış doktora tezinden yararlanılarak oluşturulmuştur. Araştırmanın uygulayıcıları, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyoloji Bölümünden gönüllülük ölçütüne göre seçilen dokuz lisans öğrencisidir. İlgili öğrencilere uygulama öncesinde soru sorma ve veri toplama konularında bir saatlik ek ders verilmiştir. Anket uygulamaları 2014 yılının Şubat ve Mart aylarında köy muhtarının gözetimi altında gerçekleştirilmiş, bu yolla katılımcı köylülerden içten ve doğru yanıtlar alınması amaçlanmıştır. Sorular katılımcılara sözlü olarak okunmuş, gerektiğinde açıklanmış, alınan yanıtlar anket formuna görüşmeci tarafından kaydedilmiş ve toplanan veriler SPSS 16.0 programı kullanılarak frekans tablolarına dönüştürülmüştür. Bununla birlikte, saha araştırmasına dayalı toplumsal yapı çözümlemelerinde veri toplama aracı olarak yalnızca anket tekniğine güvenilemez. Nitel çözümlemelerin temel veri toplama araçları arasında sayılan görüşme (mülâkât), araştırmamızda kullanılan ikinci tekniği oluşturmaktadır. Anket formu dışında, yapılandırılmış görüşme formu hazırlanarak köyün ileri gelenleri ile görüşülmüş ve söz konusu görüşmeler için ses kaydı tutulmuştur. Araştırmaya katılan sosyoloji bölümü öğrencileri, köydeki izlenimlerini bütünüyle nesnellik ölçütlerine göre raporlaştırmışlar ve ilgili raporların tümü araştırma bulgularını sınamak amacıyla kullanılmıştır Araştırmanın Evreni ve Örneklemi Toplam 115 haneden oluşan Yeniçeri köyündeki hane reisleri, araştırmamızın evrenini oluşturmaktadır. Köy muhtarıyla yapılan görüşmelerin ve doğrudan gözlemlerimizin sonucuna göre bugün için köyde yaşayan hane sayısı 97 dir. Geriye kalan 18 hanede yaşayan yoktur. Boş evlerde daha önce yaşayanlar bugün şehir merkezlerine göçmüşler, ya da hayattan çekilmişlerdir. Bu şartlar altında Yeniçeri köyünde yaşamını sürdüren 97 hane reisinin tümüne ulaşılması amaçlanmış, örneklem almaya gerek görülmemiştir. Uygulama çalışmasının yapıldığı 2014 Şubat ayının Pazar günleri saatleri arasında köyde bulunmayanlar ve anket sorularına yanıt vermek istemeyenlerin yanında, sorulara vermiş olduğu yanıtlar geçerli bulunmayanlar çıkarıldığında toplam olarak 77 katılımcıyla anket uygulaması yapılmıştır. Uygulama içinde yer alan 77 kişinin 71 i erkeklerden 6 sı ise eşi ölmüş ya da boşanmış kadınlardan oluşmaktadır. Katılımcıların yaş aralıklarına ilişkin dağılımları içeren Tablo 1 aşağıda verilmektedir. Tablo 1: Katılımcıların Yaş Aralığı , , ,6 61 ve üzeri 24 31,2 Toplam ,0 Volume 9/5 Spring2014

10 1962 Mehmet Devrim TOPSES Yukarıdaki tabloya göre katılımcıların yüzde 31.2 si 61 ve üzeri yaş grubunda olsa bile, 60 yaş altındaki genç ve orta yaşlı grubun toplam olarak yüzde 68.9 a ulaştığı görülmektedir. Bu durum, Yeniçeri köyünün ekonomik geçim olanaklarına sahip olması ve bu nedenle dışarıya göçün zayıf düzeyde kalmasıyla açıklanabilir. 6. Bulgular Katılımcıların fatalist dünya görüşü, Günay (1999:84) ın Erzurum ve Çevre Köylerinde Dini Hayat konulu araştırmasında hazırlayıp kullanmış olduğu soruya ve seçeneklere bağlı kalınarak ölçülmüştür. Buna göre, araştırmamıza katılan köylülerin Bir kimsenin ne olacağı, bu dünyaya gelirken alnına yazılır. Alın yazısını değiştirmeye imkan yoktur yargısına katılır mısınız? sorusuna verdikleri yanıtların oluşturduğu dağılım sonuçları Tablo 2 de verilmektedir. Tablo 2: Fatalist Dünya Görüşüne Katılım Eğilimi Bütünüyle doğru 54 70,1 Biraz doğru 8 10,4 Bütünüyle yanlış 10 13,0 Fikrim yok 4 5,2 Yanıtsız Toplam Ölçme aracında katılımcılara yöneltilen yargı, önceden belirlenmiş yaşam düzenekleri dışında bireyin kendi kaderi üzerinde etki yapabileceğine kesinlikle olanak tanımayan bir dünya görüşünü yansıtmaktadır. Bu dünya görüşüne göre yaşam, ölüm, başarı ya da başarısızlık gibi olgular bireyin yeteneklerine, çalışkanlığına ya da hatalarına değil, öncelikle tanrısal yazgıya bağlıdır. Kişi ne kadar yetenekli ve çalışkan olsa da, alın yazısında iflas etmek varsa bu sonuçtan kaçmak olanaksızdır. Tablo 2 deki dağılım sonuçları, katılımcıların belirgin bir çoğunluğunun ilgili yargıya tümüyle katıldığını göstermektedir. Bununla birlikte katılımcıların yüzde 10.4 ü kaderci yargıyla kuşkuyla yaklaşmakta, daha önemlisi yüzde 13 ü ilgili yargıyı tümüyle reddetmektedir. Soruyu yanıtsız bırakan ya da düşüncesini belirtmek istemeyen toplam yüzde 6.5 oranındaki katılımcının söz konusu yargıya ilişkin düşüncelerinin olmadığı söylenemez. Bu katılımcıların ilgili soru karşısında görüşmeciye yeterince güvenmedikleri için görüşlerini açıklamadıkları düşünülmektedir. Ortaya çıkan dağılım sonuçları Yeniçeri köyünde alın yazısına ilişkin yaygın bir tutum bulunsa bile, yaşamın tümüyle alınyazısıyla açıklanmasına yönelik kuşkuların başladığını göstermektedir. Katılımcıların dinsel pratiklere bağlılıkları, Ömer ve Havva Çaha (2008:140) nın Çanakkale Armutçuk Köyü araştırmasında hazırlayıp kullanmış olduğu dini ibadetlerinizi hangi sıklıkla yerine getirmektesiniz? sorusu ve seçenekleri yoluyla ölçülmüştür. Soruya yanıt veren katılımcıların oluşturduğu dağılım sonuçları Tablo 3 te verilmektedir. Tablo 3: Dini İbadetleri Yerine Getirme Sıklığı Pek değil Ara Sıra Düzenli olarak Toplam Volume 9/5 Spring 2014

11 Yeniçeri Köyü Monografisi 1963 Dışarıdan gelebilecek ekonomik ve kültürel etkilerden yalıtılmış bir köyün toplumsal yapısını betimleyen Redfield (1947:297), geleneksel toplumu dinsel alışkanlık ve pratikler konusundaki homojenlikle tanımlamıştır. Tablo 3 teki dağılım sonuçları ise Yeniçeri köyünde dinsel ibadetlere bağlılık konusunda homojen bir tutum bulunmadığını göstermektedir. Öyle ki, dinsel inancın gerektirdiği ibadetlere bütünüyle katıldığını beyan edenlerin oranı yüzde 29.9 da kalmıştır. Kentleşme sürecinin getirdiği yeni yaşam koşulları, dinsel pratiklerin sürdürülme sıklığını etkileyebilmektedir. Yeniçeri köyünde din kurumunun yeri konusunda daha kesin bir yorum yapabilmek için, geleneksel toplumsal yapıyı, din kurumunun diğer bütün kültür alanları üzerinde egemenlik kurmuş olduğu ilişkiler sistemi olarak tanımlayan Freyer (2013:117) in kuramsal yaklaşımından yola çıkılarak katılımcılara başka bir soru daha sorulmuştur. Köylülere yöneltilen seçimlerde politikacılar hakkında karar verirken en çok hangi özelliklerine dikkat edersiniz? sorusuna verilen yanıtların oluşturduğu dağılım, Tablo 4 te verilmektedir. Tablo 4: Politikacılar Hakkında Değerlendirme Ölçütleri Dürüst ve namuslu olması 43 55,8 Yöneticilik konusundaki 15 19,5 deneyimi Dindar olmasına 1 1,3 Eğitimli olmasına 11 14,3 Fikrim yok 4 5,2 Diğer 3 3,9 Toplam ,0 Tablo 4 teki dağılım sonuçlarına göre Yeniçeri köyünde din kurumunun siyaset kurumu üzerinde egemen olduğundan söz edilemez. Siyaset yapmak için aday olan politkacıların dindarlık ölçütüne göre değil, öncelikle yöneticilik konusundaki deneyimlerine göre değerlendirilmesi, akılcılığa dayalı uzmanlaşmış kent kültürünün açık bir özelliğidir. Buna ek olarak siyasetçilerden dürüst ve namuslu olmalarının beklenmesi, onlardan yalnızca yöneticilik yapmalarını, bunun dışında kişisel amaç ve çıkar edinmemeleri talebini içermektedir. Konuya bu açıdan ve Freyer (2013:117) in kuramsal yaklaşımı çerçevesinde yaklaşıldığında Yeniçeri köyünün uzmanlaşmaya dayalı çağdaş kent kültürünün etkisi altında bulunduğu söylenebilir. Yeniçeri köyünde kadının toplumsal konumuna ilişkin tutarlı sonuçlara ulaşabilmek için katılımcılara Uğuzman (2002) ın Beypazarı nda Sosyo-Kültürel Yapı ve Değişme başlıklı araştırmasında kullanılmış olan beş soru ve seçenekleri yöneltilmiştir. Birinci olarak, kadının aile içindeki karar alma süreçlerine katılma eğilimini öğrenmek için, evli katılımcılara yöneltilen ailenizde otorite ve yetki kimde toplanır? sorusuna verilen yanıtların oluşturduğu dağılım sonuçları Tablo 5 te verilmektedir. Tablo 5: Aile İçinde Otorite ve Yetki Dağılımı Babada 34 47,8 Annede 2 2,8 Anne - Baba Ortak 30 42,2 Yaşlılarda (Aile 5 7,0 büyüklerinde) Toplam ,0 Volume 9/5 Spring2014

12 1964 Mehmet Devrim TOPSES Aile içinde otorite ve yetkinin babada toplandığı ailelerin yüzde 47.8 oranıyla ilk sırada bulunması, araştırma öncesindeki beklentilerimize uygundur. Zira aynı konuda Türkiye nin genel yapısına ilişkin yapılan araştırmalar benzer sonuçlar vermektedir. Kadının ortak kararlara katıldığı ailelerin yüzde 42.2 oranına ulaşması ise toplumsal değişme süreci açısından önemli bir sonuçtur. Kararların tümüyle aile büyüklerine (yaşlılara) bırakıldığı yüzde 7 oranındaki aileler ise geleneksel toplumun en açık karakteristik özelliğini yansıtmaktadır. Kız çocuğunun aile içindeki önemi ve değerini öğrenmek amacıyla tüm katılımcılara yöneltilen sadece bir çocuğunuz olsaydı, cinsiyetinin ne olmasını isterdiniz? sorusuna verilen yanıtların oluşturduğu dağılım sonuçları Tablo 6 da verilmektedir. Tablo 6: Kız ya da Erkek Çocuk İsteği Kız 2 2,6 Erkek 18 23,4 Fark etmez 57 74,0 Toplam ,0 Görüldüğü gibi, özellikle kız çocuk isteme oranı yalnızca yüzde 2.6 da kalmıştır. Bununla birlikte ortaya çıkan sonuç, kız çocuk istenmediği yönünde anlaşılmamalıdır. Öyle ki, çocuğun cinsiyeti konusunda özel bir tercihi olmadığını belirtenlerin oranı yüzde 74 gibi belirgin bir farkla birinci sıraya yerleşmiştir. Köyde, kız çocuğunun daha az değerli görüldüğü geleneksel toplumsal değerlerin egemenliğinden söz edilemez. Yeniçeri köyünde kadına yönelik meslek beklentilerini öğrenmek amacıyla katılımcılara yöneltilen kızınız olsaydı, ne olmasını isterdiniz? sorusuna verilen yanıtların oluşturduğu Tablo 7 aşağıdadır. Tablo 7: Meslek Beklentisi İyi bir ev hanımı 6 7,8 Öğretmen 11 14,3 Memur 24 31,2 Doktor 11 14,3 Mühendis 4 5,2 Diğer 21 27,3 Toplam ,0 Meslek beklentisine ilişkin katılımcılara yöneltilen yukarıdaki sorunun iyi bir ev hanımı dışındaki tüm seçenekleri, modern kent yaşamının sunduğu yeni meslek alanlarıdır. Yeniçeri köyünde kız çocukları için modern meslek alanlarının tümü yüzde 65 oranında benimsenmiş gözükmektedir. Soruya diğer seçeneği içinde yanıt verenlerin yüzde 90.4 ü seçimi bütünüyle kız çocuklarına bırakacaklarını belirterek özel bir yanıt vermekten çekinmişlerdir. Bu eğilim ise modern kent yaşamının bireyselleşmeye dönük toplumsal değişim sürecinin bir ifadesi olarak kabul edilmelidir. Diğer seçeneği içinde yanıt vermek isteyen katılımcıların yüzde 9.5 oranındaki başka bir bölümü, kız çocukları için hemşirelik mesleğini uygun görmüşlerdir. Kızı için iyi bir ev hanımlığını tercih edenlerin ise geleneksel yapının toplumsal rol beklentilerine uygun yanıtlar verdiği söylenebilir. Aşağıda bulunan Tablo 8 de, katılımcıların iyi bir hanım eşten beklentilerini Volume 9/5 Spring 2014

13 Yeniçeri Köyü Monografisi 1965 öğrenmek amacıyla sorulan sizce iyi bir hanım eş nasıl olmalı? sorusuna ilişkin yanıtlar bulunmaktadır. Tablo 8: Eşe Yönelik Toplumsal Rol Beklentisi İyi huylu, evine bağlı 51 66,2 Hünerli, sevilen 3 3,9 Çalışkan, kendine yeten 13 16,9 Eşinin sözünden çıkmayan 8 10,4 Güzel ve bakımlı 2 2,6 Toplam ,0 Eşten rol beklentisini öğrenmek amacıyla yöneltilen yukarıdaki soruda, geleneksel toplumsal yapının rol beklentilerini en keskin biçimde yansıtan seçenek eşinin sözünden çıkmayan dır. Soru karşısında söz konusu seçeneği tercih edenlerin oranı yüzde 10.4 oranında kalmıştır. Öte yandan, aynı soruda modern kent yaşamının kadın için getirdiği toplumsal rol beklentilerini en açık biçimde yansıtan seçenek çalışkan, kendine yeten dir. Bu seçeneği tercih edenlerin oranı ise yüzde 16.9 oranına ulaşmıştır. Toparlanacak olursa, Yeniçeri köyünde iyi bir hanım eşe yönelik toplumsal rol beklentileri modern kent yaşamının etkisine daha yakındır. Miras bölüşümünde kız çocuklarının yerini öğrenmek amacıyla katılımcılara yörenizde babadan kalan miras kız ve erkek çocukları arasında ne şekilde bölüşülür? sorusu yöneltilmiştir. Alınan yanıtların oluşturduğu dağılım sonuçları Tablo 9 da verilmektedir. Tablo 9: Babadan Kalan Mirasın Bölüşülmesi Medeni kanunlara göre 69 89,6 Geleneksel usüllere göre 7 9,1 Yanıtsız 1 1,3 Toplam ,0 Bilindiği gibi, medeni kanunun miras paylaşımı konusundaki ayırdedici özelliği, hak paylaşımında çocuklar arasında cinsiyet açısından hiçbir ayrımı kabul etmemesidir. Tablo 9 daki dağılım, Yeniçeri köyünde babadan kalan miras bölüşülürken erkek çocuğa ayrıcalıklar tanıyan geleneksel yöntemlerin büyük ölçüde terk edildiğini göstermektedir. Geleneksel yöntemleri öne çıkaranlar ise yüzde 9.1 oranında kalmakla birlikte, gerçekte bu oran kadının toplumsal konumuna ilişkin yukarıda sorulan diğer sorulara verilen yanıtlarla uyum içindedir. Anket sorularına geleneksel değerler merkezinden yanıt verenler ile yukarıdaki soruya geleneksel usullere göre yanıtını verenlerin sayısal oranındaki benzerlik kolaylıkla görülebilir. Bununla birlikte, yukarıdaki beş tablonun ortak sonucuna göre Yeniçeri köyünde katılımcıların arasında kadının toplumsal konumuna geleneksel toplumun kural ve norm sistemi açısından yaklaşanların oranı en fazla yüzde 8 ya da 9 oranında kalmaktadır. Bununla birlikte Yeniçeri köyündeki doğrudan gözlemlerimiz, kadınların kahvehane ve sokak gibi ortak yaşam alanlarında henüz bulunmadığını, daha çok kendi bahçesinde ve ev içinde yaşamını sürdürdüğünü göstermiştir. Kadının yeri evidir görüşüne uygun bir yaşam tarzı Yeniçeri köyünde egemenliğini sürdürmektedir. Bu egemenliğin karşısında ise kesinlikle katı bir direnç yoktur. Köyün ileri gelenlerinden görüşme yoluyla aldığımız bilgilere göre erkekler, Volume 9/5 Spring2014

14 1966 Mehmet Devrim TOPSES eşlerinin köy dışında ve kentleşmenin getirdiği yeni meslek alanlarında çalışmasına karşı değildirler. Öyle görülmektedir ki tarım ve hayvancılık dışında kentleşmeye dayalı yeni istihdam alanlarının büyümesi ve kadınların ekonomik açıdan güçlenmeleri, yakın zamanda kadının yeri evidir anlayışını temellerinden sarsacak, kadının toplumsal konumunu yükseltecektir. Kadının toplumsal konumunun yanında, akraba dayanışması da kır toplumunu betimleyen klasik sosyoloji kuramlarının temel değişkenleri arasında yer almaktadır. Zira bütünüyle toprağa ve hayvancılığa dayalı üretim ilişkilerinde aile temel üretim birimidir. Ev ve işyerinin birbirinden ayrılmadığı toplumsal yapılarda kan bağına dayalı ilişkiler birey üzerinde genel bir egemenlik kurmuştur. Bu ilişkilerin dışında birey yoktur. Yeniçeri köyündeki akraba dayanışması ise aşağıdaki Tablo 10 da görüldüğü gibi komşuluk dayanışmasının gerisinde kalmıştır. Akrabalarıyla hiç yardımlaşmayanların oranı komşularıyla hiç yardımlaşmayanların oranından yüksektir. Komşularıyla her konuda yardımlaşanların oranı ise akrabalarıyla her konuda yardımlaşanların oranından yüksektir. Ortaya çıkan tabloya göre köylü dayanışmasında daha belirleyici olan kan bağları değil, aynı coğrafyayı paylaşmak ve benzer sorunlarla karşılaşmış olmaktır. Katılımcıların, akraba ve komşularınızla hangi konularda yardımlaşırsınız? sorusuna vermiş oldukları yanıtların oluşturduğu dağılım Tablo 10 da verilmektedir. Tablo 10: Akraba ve Komşu Dayanışması Akraba Dayanışması Komşu Dayanışması Her konuda 64 83,2 Her konuda 68 88,3 Hiç yardımlaşmayız 6 7,8 Hiç yardımlaşmayız 2 2,6 Emek gerektiren işlerde 5 6,4 Emek gerektiren 6 7,8 işlerde Parasal konularda 2 2,6 Parasal konularda 1 1,3 Toplam ,0 Toplam Yeniçeri köyünde komşu dayanışmasının akraba dayanışmasının önünde bulunması, kan bağına dayalı koruma ve yardımlaşma ilişkilerinin tümüyle çözülmüş olduğu kent yaşamının kültürel ve ekonomik etkisinin bir sonucudur. Burada ilgi çeken başka bir sonuç ise akraba ve komşu dayanışması içinde parasal yardımlaşmanın düşük düzeyde seyrediyor olmasıdır. Özel olarak parasal konularda yardımlaşırız seçeneği ile kendisini anlatanlar yüzde 2.6 oranında kalmıştır. Bu durum, gelişen kentleşme ve kapitalizmin sunduğu çeşitli kredi olanaklarının kişiler arasındaki parasal yardımlaşma ilişkisini en düşük düzeye indirdiğini göstermektedir. Araştırmamızın temel problem alanıyla ilgili olarak katılımcı köylülere yöneltilen sorulardan alınan yanıtlar, doğrudan gözlemlerimiz ve köyün ileri gelenleriyle gerçekleştirdiğimiz görüşmeler sonucunda ulaştığımız sonuçlar aşağıdaki bölümde toparlanmıştır. 7. Sonuç Köy monografileri, sınırlı bir toplumsal birim üzerinde gerçekleştirilen betimsel araştırmalardır. Monografi tekniğine dayanan araştırmamızın amacı, Yeniçeri köyündeki toplumsal yapıyı, köyün çevresiyle kurduğu ekonomik ve kültürel ilişkileri içinde açıklayabilmektir. Yeniçeri köyünün tarihsel olarak tarım ve hayvancılığa dayalı bir ekonomik yapısı bulunmasına karşın, 1950 yılından sonra köyde işçileşme süreci yaygınlaşmıştır yılında Çan ilçesinde kurulan Çanakkale Seramik Fabrikaları ve aynı dönemde köyde çalışmaya başlayan maden ocakları köyün Volume 9/5 Spring 2014

15 Yeniçeri Köyü Monografisi 1967 mesleki yapısını değiştirmiş, köy nüfusu çoğunlukla fabrika işçisi durumuna gelmiştir. Maden ocaklarının 1964 yılında heyelan ve göçükler nedeniyle kapanması ve seramik fabrikasının 1992 yılında çok sayıda işçiyle yollarını ayırmasına karşın, köy kültürünün bu dönemde sanayi kültürüyle tanıştığı bir gerçektir. Bugün köyde büyük bir çoğunlukta bulunan emekli nüfusun yüzde 80 e yaklaşan oranı, bir dönem fabrikada çalışmış işçilerden oluşmaktadır. Maden ocağı 1992 den sonra yeniden açılmıştır. Günümüzde bütün köy nüfusunun toplamda yüzde 5 i, seramik fabrikası ve maden ocağında çalışan işçilerden oluşmaktadır. Öte yandan Yeniçeri köyü, çevresindeki diğer köylere göre Çan ilçe merkezine en yakın coğrafi konumda (3km.) bulunan yerleşim birimidir. Çan ın belirleyici özelliği, seramik sanayisinin ve madenciliğin geliştiği bir ilçe merkezi olmasıdır. İlçe merkezine düzenli olarak toplu taşım araçları çalışmakta, ayrıca özel araçlarla ya da yaya olarak ilçe merkezine kolaylıkla ulaşım sağlanmaktadır. Hanelerin yarıya yakınında internet bağlantısı bulunmaktadır. Ek olarak, Çanakkale yi Balıkesir e bağlayan karayollarının üzerinde bulunması, Yeniçeri köyünü Türkiye nin toplumsal yapısıyla birleştiren önemli değişkenler arasında sayılabilir. Araştırma sonucunda Yeniçeri köyündeki toplumsal yapının söz konusu ekonomik ve kültürel değişkenlerle genel olarak uyumlu olduğu görülmüştür. En belirgin değişim süreci kadının toplumsal konumunda yaşanmaktadır. Modern kent yaşamının en açık ölçütlerinden olan çalışkan ve kendine yeterli olmak, iyi bir hanım eş için aranan özellikler arasında ikinci sırada yer almıştır. Ayrıca miras bölüşümünde cinsiyet ayrımı tanımayan medeni kanun köyde geniş bir yaygınlık kazanmıştır. Yeni evliler için erkek çocuk daha çok tercih edilse de özel bir cinsiyet beklentisi yoktur. Aile içindeki kararlarda erkeğin gerisinde bulunsa da, kadının da önemli ölçüde söz hakkı bulunduğu görülmüştür. Ortaya çıkan sonuçlar kadının konumu açısından Yeniçeri köyünün Türkiye nin genel toplumsal yapısıyla benzeştiğini düşündürmektedir Araştırma sonuçlarının diğer bulgularına göre, Yeniçeri köyünde kan bağına dayalı yardımlaşma ilişkileri komşu dayanışmasının daha gerisinde kalmıştır. Kaderci dünya görüşü yaygın olarak kabul edilse bile, bireyin kendi yazgısı üzerinde etkili olabileceği yönünde bazı kuşkuların başlamış olduğu söylenebilir. Dinsel pratikleri yerine getirme eylemleri açısından köyde heterojen bir yapı bulunmaktadır. Siyaset kurumunun ise din kurumundan tümüyle bağımsız olarak değerlendirildiği, köydeki seçmenlerin politikacıları değerlendirirken dindarlık değil, öncelikle dürüstlük, namusluluk ve daha düşük düzeyde ise yöneticilik deneyimi ölçütlerine göre davrandıkları bulunmuştur. KAYNAKÇA ARSLAN, A. (2012). Sosyal Değişim: Geleneksel, Modern ve Postmodern Toplumlar, Sosyoloji, (Editör: John Macionis, Çeviri Editörü: Vildan Akan), Ankara: Nobel Yayınları, ss: ARSLANTAŞ, H.A. (2008). Sosyal Değişme, Kentleşme ve Kentlileşmenin Din Üzerine Etkileri, İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13(2), ss: BECKER, H. (1950). Sacred and Secular Societies, Considered With Reference To Folk- State And Similar Classifications, Social Forces, 28(4), ss: BERKES, N. (1942). Bazı Ankara Köyleri Üzerinde Bir Araştırma, Ankara: DTCF Felsefe Enstitüsü Yayınları. BORAN, B. (1992). Toplumsal Yapı Araştırmaları, İki Köy Çeşidinin Mukayeseli Tetkiki, Ankara: Sarmal Yayınevi. Volume 9/5 Spring2014