BÖLÜM Sosyo-Ekonomik Çevrenin Değerlendirilmesi - Karasal

Transkript

1 BÖLÜM Sosyo-Ekonomik Çevrenin Değerlendirilmesi - Karasal

2 ĠÇĠNDEKĠLER Sayfa No ĠÇĠNDEKĠLER... i TABLOLAR... ii ġekġller... iii KISALTMALAR... iv Sosyo-Ekonomik Çevrenin Değerlendirilmesi-Karasal Altyapı (Eğitim, Sağlık, Kültür Hizmetleri, UlaĢım dahil) Eğitim Arazi Kullanımı Demografi (Nüfus) (Yöredeki Kentsel ve Kırsal Nüfus, Nüfusun YaĢ Sınıflarına Göre Dağılımı, Hane Halkı Yapısı) Ekonomik Durum (Yörenin Ekonomik Yapısını OluĢturan BaĢlıca Sektörler) Ġstihdam Sağlık (Sağlık Tesisleri Dahil) Kültürel Miras ve Arkeoloji Sanayi GerçekleĢmesi Beklenen Gelir ArtıĢları; Yaratılacak Ġstihdam Ġmkânları, Nüfus Hareketleri ÇalıĢacak Personelin ve Bu Personele Bağlı Nüfusun Konut ve Diğer Teknik/Sosyal Altyapı Ġhtiyaçları Projeden Etkilenen YerleĢim Yerleri, Arazi Mülkiyet Durumu Projenin Ekonomik Ömrü Fayda-Maliyet Analizi Sosyo-Ekonomik Değerlere Göre Fayda Maliyet Analizi Ekolojik Değerlere Göre Fayda Maliyet Analizi Maden Değerlerine Göre Fayda Maliyet Analizi i

3 TABLOLAR Sayfa No Tablo Sosyal Saha ÇalıĢmalarının Tarihleri Tablo Boru Hattı Bölgelerinin Kentsel-Kırsal Nüfusu Tablo TANAP Güzergâhı Boyunca Ekonomik Öneme Sahip Karasal Flora Türleri Tablo EA Ġllerinde Ortalama YaĢam Süresi YaĢı (2012) Tablo Ardahan - Arkeolojik/TaĢınmaz Kültürel Miras Alanları Tablo Kars- Arkeolojik/TaĢınmaz Kültürel Miras Alanları Tablo Erzurum - Arkeolojik/TaĢınmaz Kültürel Miras Alanları Tablo GümüĢhane- Arkeolojik/TaĢınmaz Kültürel Miras Alanları Tablo Sivas- Arkeolojik/TaĢınmaz Kültürel Miras Alanları Tablo Yozgat - Arkeolojik/TaĢınmaz Kültürel Miras Alanları Tablo KırĢehir - Arkeolojik/TaĢınmaz Kültürel Miras Alanları Tablo Kırıkkale - Arkeolojik/TaĢınmaz Kültürel Miras Alanları Tablo Ankara - Arkeolojik/TaĢınmaz Kültürel Miras Alanları Tablo EskiĢehir - Arkeolojik/TaĢınmaz Kültürel Miras Alanları Tablo Bilecik - Arkeolojik/TaĢınmaz Kültürel Miras Alanları Tablo Kütahya - Arkeolojik/TaĢınmaz Kültürel Miras Alanları Tablo Bursa - Arkeolojik/TaĢınmaz Kültürel Miras Alanları Tablo Balıkesir - Arkeolojik/TaĢınmaz Kültürel Miras Alanları Tablo Çanakkale - Arkeolojik/TaĢınmaz Kültürel Miras Alanları Tablo Edirne - Arkeolojik/TaĢınmaz Kültürel Miras Alanları Tablo Arkeolojik/Kültürel Varlıkların Önem/Hassasiyeti Tablo EA Ġllerinde Öne Çıkan Sanayi Sektörleri Tablo EA nın Sınıflandırılması Tablo Toplam ve GörüĢülen YerleĢim Sayıları ii

4 ġekġller Sayfa No ġekil EA Ġllerinde Okuryazarlık Oranları, ġekil EA Ġllerinde OkullaĢma Oranı, ġekil GörüĢülen YerleĢimlerde Aktif Okul Sayısı ġekil GörüĢülen YerleĢimlerde TaĢımalı Eğitim ġekil GörüĢülen Hanelerin Arazi Kullanım Durumu ġekil GörüĢülen Hanelerde YetiĢtirilen Ürünler ġekil GörüĢülen YerleĢimlerde Hayvancılık ve Arıcılık ġekil GörüĢülen Hanelerin Hayvan Otlatma Durumu ġekil GörüĢülen YerleĢimlerde Arıcılık ġekil EA da Dört Bölgenin Nüfusu, ġekil EA Ġllerinin Nüfusları, ġekil EA Bölgelerinde Ortalama YaĢ Dağılımı ġekil EA daki Ġllerin Sosyo-Ekonomik GeliĢmiĢlik Düzeyi ġekil EA Ġllerinde GSYH nin Sektörel Dağılımı ġekil Bölgelerdeki Ġstihdam Göstergeleri ġekil GörüĢülen YerleĢim Yerlerindeki Temel Gelir Kaynağı ġekil EA Ġllerinde Hastane Sayıları (2011) ġekil GörüĢülen Hanelerin Üyelerinde Görülen Hastalıklar ġekil Alanların Dağılımı (Arazi ÇalıĢması Buluntu Sahaları-T.C. Kültür Ve Turizm Bakanlığı Tescilli Alanları) ġekil Mevcut Güzergȃh 500 koridorunda Yer Alan Arkeolojik veya Kültürel Miras Alanlarının Türlerine Göre Dağılımı ġekil GörüĢülen YerleĢimlerde Örgütlerin Faaliyet Alanları iii

5 KISALTMALAR BAĞ-KUR BOTAġ BTC CBS CR ÇED DGBH DPT EA EN GSYH HGA ITE LPG MIGEM OECD PEI SSK TANAP TÜĠK UNESCO YÜT YYEP Esnaf, Sanatkârlar ve Diğer Bağımsız ÇalıĢanlar Sosyal Sigortalar Kurumu Boru Hatları ile Petrol TaĢıma Anonim ġirketi Bakü-Tiflis-Ceyhan Coğrafi Bilgi Sistemi Kritik olarak tehlikede Çevresel Etki Değerlendirmesi Doğal Gaz Boru Hattı Devlet Planlama TeĢkilatı Etki Alanı Endemik Gayri Safi Yurtiçi Hasıla Ev Sahibi Hükümet AnlaĢması Ġran-Türkiye-Avrupa SıvılaĢtırılmıĢ Petrol Gazı Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı / Maden ĠĢleri Genel Müdürlüğü Ekonomik ĠĢbirliği ve Kalkınma TeĢkilatı Projeden Etkilenen Ġnsanlar Sosyal Sigortalar Kurumu Trans Anadolu Doğalgaz Boru Hattı Türkiye Ġstatistik Kurumu BirleĢmiĢ Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü Yer Üstü Tesisler Yeniden YerleĢim Eylem Planı iv

6 Sosyo-Ekonomik Çevrenin Değerlendirilmesi-Karasal Bu bölüm, TANAP Projesi kapsamında sosyo-ekonomik mevcut durum özellikleri hakkında özet bilgi sunmaktadır. Her bir alt baģlık için detaylı bilgi Sosyal Mevcut Durum Raporu nda yer almaktadır (Bkz. Ek 2.4). Sosyo ekonomik çalıģmalar için ikincil ve birincil veri kaynakları kullanılmıģtır. Ġkincil veri kaynakları temel olarak resmi istatistikleri (TÜĠK, Valilikler, Karayolları Genel Müdürlüğü, Ġl Çevre ve ġehircilik Müdürlükleri vs.), coğrafik veriler (haritalar vs.), araģtırma raporları ve diğer literatür bilgilerini içermektedir. EA hakkında daha kapsamlı bilgiye sahip olmak ve ikincil veri eksiğini telafi edebilmek için gereken birincil veriler saha çalıģmalarıyla toplanmıģtır. Saha çalıģmalarının tarihleri Tablo de, çalıģma bulgularının değerlendirildiği Sosyal Mevcut Durum Raporu Ek 2.4 te sunulmuģtur. Tablo Sosyal Saha ÇalıĢmalarının Tarihleri Saha ÇalıĢması Tarihler Boru Hattı Saha ÇalıĢması 17 Haziran-10 Temmuz 2013 YÜT, Kamp ve Boru Depolama Sahaları Saha ÇalıĢması 1 24 Eylül- 11 Ekim 2013 EskiĢehir Gaz ÇıkıĢ Ġstasyonu Bağlantı Hattı Saha ÇalıĢması 2-5 Aralık 2013 Ġlave YÜT Saha ÇalıĢması (CST 3 ve CST 7 için) ġubat 2014 Sunum kolaylığı için, mevcut sosyo-ekonomik özellikleri ortaya koyabilmek ve karģılaģtırabilmek amacıyla, boru hattı dört bölge temelinde incelenmiģtir. Bölgelerde yer alan iller aģağıdaki gibidir: BÖLGE 1-Kuzey Doğu Bölgesi BÖLGE 2-Ġç Anadolu BÖLGE 3-Batı Anadolu BÖLGE 4-Trakya Ardahan, Kars, Erzurum, Erzincan, Bayburt, GümüĢhane, Giresun Sivas, Yozgat, KırĢehir, Kırıkkale, Ankara, EskiĢehir Bilecik, Kütahya, Bursa, Balıkesir, Çanakkale Edirne, Tekirdağ, Kırklareli Altyapı (Eğitim, Sağlık, Kültür Hizmetleri, UlaĢım dahil) EA daki altyapı imkânları, hizmetlere eriģim ve hizmetlerin niteliklerine iliģkin ayrıntılı bilgiler Sosyal Mevcut Durum Raporu- Bölüm 6 Altyapı İmkânları nda yer almaktadır. Bu kapsamda incelenen baģlıklar aģağıdadır: su temini ve sürekliliği ile su kalitesi kanalizasyon durumu atık bertaraf yöntemleri elektrik temini ve sürekliliği sabit telefon hattına eriģim durumu mobil telefon Ģebekelerine eriģim durumu 1 Yeri değiģen kamp lokasyonları için Mayıs 2014 döneminde 9 yerleģimde saha çalıģması gerçekleģtirilmiģ olup, bu yerleģimler Ģunlardır: ġentepe Mahallesi (Polatlı/Ankara), Yenimahalle Mahallesi (Hafik/Sivas), Yenimahalle Mahallesi (Tercan/Erzincan), Gözeler Mahallesi (Tercan/Erzincan), Camikebir Mahallesi (Tercan/Erzincan), Ardıçlı (Pasinler/Erzurum), Üğümü Vilage (Pasinler/Erzurum), YukarıdaniĢment (Pasinler/Erzurum) ve Epsemce (Pasinler/Erzurum), Bu yerleģimler, bu bölümde tariflenen benzer sosyo-ekonomik özelliklere sahiptir. Saha çalıģmalarında, önerilen kamp alanlarına dair olumsuz bir görüģ kaydedilmemiģ, bilakis kamp alanları olarak en uygun yerlerin belirlendiği bildirilmiģtir

7 internete eriģim durumu ve ısınma, piģirme ve su ısıtma amaçlı kullanılan enerji kaynakları Su temini ve sürekliliği ile su kalitesi Kırsal alanlarda içme suyu ve sulama suyu sorunları bulunmaktadır. Bölge 1 ile Bölge 2 nin doğu kesiminde sulama suyu sorunu yaygındır. Ġçme suyu sorunları genellikle su Ģebekelerinin döģenmesiyle çözümlenmiģtir. Ancak, özellikle sıcak yaz aylarında, su teminindeki azalmaya (yüzey suyu kaynaklarında azalma ve tarım amaçlı su kullanımının artmasıyla) bağlı olarak kırsal alanlarda geçici su kesintileri yaģanmaktadır. Sulama suyu ağları güzergâhın batı bölgelerinde, özellikle Bölge 2 nin batı kesiminde, Bölge 3 ve Bölge 4 ün düzlüklerinde sıklaģmaktadır. Kanalizasyon durumu Tüm belediyelere uygulanan TÜĠK 2012 yılı Belediye Atıksu Ġstatistikleri Anketi sonuçlarına göre, belediyeden 2.300'üne kanalizasyon Ģebekesi ile hizmet verilmiģtir. Kanalizasyon Ģebekesi ile toplanan atık suyun %45,3'ü denize, %44,6'sı akarsuya, %2,8'i baraja, %1,8'i göl-gölete, %0,9 u araziye ve %4,6'sı diğer alıcı ortamlara tahliye edilmiģtir. Kanalizasyon Ģebekesi ile hizmet verilen belediye nüfusunun 2012 yılı itibariyle Türkiye nüfusu içindeki payı %78, toplam belediye nüfusu içindeki payı ise %92 olarak tespit edilmiģtir. Atıksu arıtma tesisleri ile hizmet verilen belediye nüfusunun oranı ise Türkiye nüfusu içinde %58, toplam belediye nüfusu içinde %68 olarak hesaplanmıģtır. Türkiye deki mevcut altyapı durumuyla karģılaģtırıldığında, genel olarak, EA daki altyapı seviyesinin iyi durumda olduğunu söylemek mümkündür. Kanalizasyon sisteminden faydalanan belediye nüfusunun toplam belediye nüfusuna oranı değiģmekle birlikte, EA daki tüm ilçe belediyeleri kanalizasyon sistemine sahiptir. YerleĢimlerin yarıdan fazlasında (%59,1) kanalizasyon sistemi vardır. Geri kalan yerleģimlerde diğer yöntemler kullanılmaktadır (fosseptik, açık araziye boģaltma vs.). Atık bertaraf yöntemleri Genel olarak köylerde atık bertarafı, sorumlu kurumların atıkların toplanması iģini düzenleyememelerinden dolayı sorunlu bir konudur. Bu nedenle, köylüler atıklarını bertaraf etmek için yakma, gömme, tarım alanları, atık alanları ya da nehirlerde biriktirme gibi yöntemler uygulamaktadır. Elektrik temini ve sürekliliği Ara sıra meydana gelen kesintilere karģın elektrik sistemi, kanalizasyon ve atık bertaraf sisteminden göreli olarak daha iyidir. AraĢtırma kapsamında görüģülen muhtarların yarıdan fazlası elektrik kesintilerinin yerleģimleri için sıkıntı yarattığını belirtmiģlerdir. Sabit telefon hattı, mobil telefon şebekeleri ve internete erişim durumu EA da sabit telefon hattı, mobil telefon Ģebekeleri ve internete eriģim yaygın durumdadır. Isınma, pişirme ve su ısıtma amaçlı kullanılan enerji kaynakları GörüĢülen hanelerde en yaygın ısınma kaynakları odun ve kömür olarak bildirmiģtir. PiĢirme amaçlı ana enerji kaynağı LPG dir. Su ısıtma amaçlı olarak fazlaca kullanılan enerji kaynakları ise güneģ enerjisi ve elektriktir

8 UlaĢım ve Trafik Boru hattı güzergâhındaki ulaģım araçları ve imkânlarına iliģkin ayrıntılı bilgiler Sosyal Mevcut Durum Raporu- Bölüm 7 Ulaşım ve Trafik te yer almaktadır (Bkz. Ek 2.4). EA daki otoyolların kalitesi iyi durumdadır. Bölge 1 ve Bölge 2 nin doğu kesimi haricinde sert asfalt kaplaması bulunmayan otoyol bulmak neredeyse imkânsızdır. Ek olarak, devlet karayollarının yarısı bölünmüģ otoyol ve devlet karayoludur. Ancak, köy yolları bakımından durum farklıdır. AraĢtırma kapsamındaki yerleģimlerin sadece %5,1 inde yüksek kalite karayolu bulunduğu bildirilmiģtir AraĢtırma kapsamındaki yerleģimlerin 1/3 ü kıģ mevsiminde ulaģım sorunlarıyla karģılaģmaktadır. KıĢ aylarında köy yollarında ulaģım zorlukları, Trakya ile Çanakkale ve Balıkesir in ovalık arazileri dıģında, hemen tüm illerde bildirilmektedir. ĠnĢaat faaliyetleri deniz, hava ve demiryolu ulaģımını engellemeyecektir Ġdari Yapı ve Yönetim Genel olarak Türkiye ve daha sonra EA özelinde idari ve yönetimsel yapıya iliģkin ayrıntılı bilgiler Sosyal Mevcut Durum Raporu- Bölüm 3 İdari Yapı ve Yönetim de yer almaktadır (Bkz. Ek 2.4). ĠnĢaat döneminde irtibat halinde olunacak temel idari paydaģlar, belediyeler ve muhtarlardır. Bu paydaģlar, toplumsal etkilere ait sorunların anlaģılması ve etki azaltıcı önlemlerin alınmasında büyük öneme sahiptir. Bunun yanısıra, valilik ve kaymakamlıklar idari sorunların etkilerinin azaltılmasında ve merkezi yönetim tarafından doğrudan denetlenen konularda aracılık görevi yürütmede önem taģımaktadır. Ayrıca, yerel faaliyetlerin yürütülmesinde de önemli rol oynarlar Doğal Afetlerin Yönetimi Boru hattı güzergâhı boyunca doğal afetlerin tür ve yaygınlığı konusunda ayrıntılı bilgiler Sosyal Mevcut Durum Raporu- Bölüm 16 Doğal Afetlerin Yönetimi nde yer almaktadır (Bkz. Ek 2.4). Deprem, toprak kayması, taģkın ve orman yangınları Türkiye de en yaygın görülen doğal afetler olarak belirtilebilir. Türkiye, aktif deprem bölgesi üzerinde konumlanmıģtır. EA illeri boyunca, Erzurum ve Erzincan 1. Derece deprem bölgesindedir. Sanayi alanlarının çoğunluğu da deprem bölgesindedir. Toprak kaymaları ve taģkınlar yarı tropikal, aģırı ısı farklarının görüldüğü yarı kurak iklimine bağlı olarak Türkiye de yaygındır. Ġnsan kaynaklı etmenler de, orman yangınları gibi doğal afetlerin meydana gelmesinde rol oynamaktadır. Kuraklık ve deprem EA illerinde en yaygın bildirilen doğal afetlerdir. Kuraklık çiftçilere ekonomik zararlar vermektedir. AraĢtırma kapsamındaki yerleģimlerde, Muhtarlara son beģ yılda herhangi bir doğal afet yaģanıp yaģanmadığı sorulmuģtur. 384 köydeki muhtarların %40,1 i hiç sorun yaģanmadı yanıtını vermiģtir. Çoğunluğu kuraklıktan yakınmıģtır (%46,4). Yanısıra, taģkın (%13,3) ve deprem (%7) en yaygın sorunlar olarak bildirilmiģtir. Bölge 1 de, kuraklık Erzurum (%18), Ardahan (%8,4) ve Kars ta (%8,4) en önemli sorundur. Sivas ve Yozgat kuraklıkla ilgili yakınmanın olduğu Bölge 2 illeridir

9 TaĢkın, kuraklıktan sonra gelen ikinci en yaygın sorundur. TaĢkın afetleri en fazla Bölge 1 de (%43,1) ve Erzurum ilinde (%13,7), özellikle Pasinler de gerçekleģmektedir. Deprem, Ardahan, Çanakkale, Erzurum, Ankara, EskiĢehir, Erzincan ve Edirne illerinde en büyük sorun olarak bildirilmiģtir. Yüksek büyüklükte bir deprem 1983 yılında Erzurum ve Kars arasında, 1992 de Erzincan da gerçekleģmiģtir. Erzincan, deprem bölgesinin ilk fay hattında konumlanmıģtır te, diğer deprem Bandırma-Balıkesir de gerçekleģmiģtir. Diğer önemli deprem 2004 te AĢkale-Erzurum da olmuģtur Eğitim Boru hattı güzergâhında eğitim durumu ve eğilimlerine iliģkin ayrıntılı bilgiler Sosyal Mevcut Durum Raporu- Bölüm 14 Eğitim Durumu ve Hizmetleri nde yer almaktadır (Bkz. Ek 2.4). Bu kapsamda incelenen baģlıklar aģağıdadır: eğitim göstergeleri, eğitim hizmetlerinin kalite ve kapasitesi, taģımalı eğitimden faydalanma durumu. Türkiye de okuryazarlık oranı 2 her yıl artmaktadır de okuryazarlık oranı %85,7 olup, 2012 de bu oran %93,3 e yükselmiģtir. Kadın okuryazarlık oranı erkek oranından düģüktür ancak, cinsiyetler arasındaki fark giderek kapanmaktadır (2012 yılı için %96 erkek okuryazarlık oranına karģı %90,7 kadın okuryazarlık oranı) EA daki illerde de benzer örüntü görülmekte olup, kadın okuryazarlık oranları erkeklerinkine nazaran daha düģüktür. Okuryazarlık oranı güzergâh boyunca doğudan batıya doğru artmaktadır (Bkz. ġekil ). 2 TÜĠK tanımı ve verileri kullanılmıģtır.tüġk Ulusal Eğitim Ġstatistikleri Veri Tabanı ( )

10 Kaynak: TUIK, 2013 ġekil EA Ġllerinde Okuryazarlık Oranları, 2012 Milli Eğitim Ġstatistikleri raporuna göre, Türkiye de okullaģma oranı son 18 yılda artmıģtır. Özellikle kadın okullaģma oranı 1995 yılında %87,3 iken 2012 yılında %98,6 ya yükselmiģ, cinsiyetler arası fark azalmaya baģlamıģtır. OkullaĢma oranları Batı Anadolu ve Trakya da çok benzerdir ve diğer boru hattı bölgelerine kıyasla oldukça yüksektir (Bkz. ġekil ). Kadın okullaģma oranı yalnızca ilköğretimde erkek okullaģma oranının önündedir. Daha yüksek eğitim aģamalarında, kadın okullaģma oranları erkeğin arkasında kalmaktadır. Kırsaldaki muhafazakârlık veya ekonomik zorluklardan dolayı kızların yükseköğrenimdeki oranları düģüktür. EA illerinde en yüksek kadın okuryazarlık oranı Bölge 3 de bulunan Çanakkale de (%95,9) iken en düģük oran Bölge 1 ili olan Kars tadır (%83,7). Okuryazarlık oranı da boru hattı güzergâhında doğudan batıya doğru artmaktadır. Ek olarak, kadın ve erkek okuryazarlık oranındaki fark da boru hattı sonuna yaklaģtıkça giderek kapanmaktadır

11 Kaynak: Milli Eğitim Ġstatistikleri-Örgün Eğitim, TC Milli Eğitim Bakanlığı, 2013 ġekil EA Ġllerinde OkullaĢma Oranı, EA illerinin toplam nüfusu içinde, yükseköğrenim oranı en düģük Yozgat ta (%7.5) iken, en yüksek oran baģkent Ankara dadır (%18,3). AraĢtırma kapsamındaki 384 yerleģimin 142 si aktif ilköğretim okullarına sahiptir. Bölgesel dağılıma bakıldığında, Bölge 1 de görüģülen 117 yerleģimden 61; Bölge 2 de görüģülen 141 yerleģimden 41; Bölge 3 te görüģülen 90 yerleģimden 33 ve Bölge 4 te görüģülen 36 yerleģimden 4 ünde aktif ilköğretim okulu bulunmaktadır (Bkz. ġekil ). Öğretim sistemindeki değiģiklik nedeniyle önceden aktif durumda olan önemli sayıda ilköğretim okul binası boģtur. Kaynak: TANAP Sosyal Mevcut Durum AraĢtırması, 2013 ġekil GörüĢülen YerleĢimlerde Aktif Okul Sayısı

12 Mevcut durum araģtırması sonuçları, taģımalı eğitimin boru hattı güzergâhında proje ulaģım faaliyetleri esnasında dikkate alınması gereken önemli bir konu olduğunu göstermektedir (Bkz. ġekil ). Kaynak: TANAP Sosyal Mevcut Durum AraĢtırması, 2013 ġekil GörüĢülen YerleĢimlerde TaĢımalı Eğitim AraĢtırma sonuçlarına göre, görüģülen 8 yerleģim haricinde okula devam bir sorun olarak belirtilmemiģtir. Bu yerleģimlerde okula gitme yaģındaki çocukların zorunlu ilköğretim dönemi sonrasında eğitimlerine devam etmemesi sorunu bulunmaktadır Arazi Kullanımı Boru hattı güzergâhındaki arazi kullanım pratiklerine iliģkin ayrıntılı bilgiler Sosyal Mevcut Durum Raporu- Bölüm 9 Arazi Kullanımı ve Tarım da yer almaktadır (Bkz. Ek 2.4). Bölüm ve de güzergâh boyunca arazi kullanımı Ģekilleri hakkında ayrıntılı ilave bilgi sağlanmaktadır. Bu kapsamda incelenen baģlıklar aģağıdadır: arazi mülkiyeti örüntüleri tarımsal aktiviteler ve hayvancılık Mevcut durum araģtırması sonuçlarına göre, görüģülen hanelerin %75,7 si tarımsal araziye sahiptir (Bkz. ġekil ). Tarımsal araziye sahip en yüksek hane sayısı Bölge 1/ Ardahan Ġl inde kaydedilmiģ (%98,7) olup; en düģük tarımsal araziye sahip hane oranı Bölge 4/ Edirne Ġl inde (%50,8) kaydedilmiģtir

13 Kaynak: TANAP Sosyal Mevcut Durum AraĢtırması, ġekil GörüĢülen Hanelerin Arazi Kullanım Durumu AraĢtırma kapsamında görüģülen hanelerin %53 ü, tarımsal girdilerin (mazot, gübre, tarım ilacı vs.) yüksek maliyeti ve ürünlere biçilen düģük fiyatlar arasındaki dengesizlikten dolayı son beģ yılda tarımsal üretimin azaldığını belirtmiģtir. AraĢtırma kapsamındaki hanelerin %43,3 ü sulu tarım yapmaktadır ve arazinin %33,6 sı sulanmaktadır. En yüksek sulanan arazi oranı Bölge 4 (%30) ve Bölge 2 (%26) dedir. Sulanan arazilerin oranı en yüksek Yozgat (%69,4) ve Kırklareli ndedir (%49,9). Tahıllar (%95.3) en yaygın ekinler olup, bunu sırasıyla sınai ekinler (%44), yem bitkileri (%30.7), baklagiller (%22,4), sebzeler (%19,9) ve meyveler (%8) takip etmektedir. GörüĢülen hanelerde yetiģtirilen ürünler ġekil da gösterilmektedir

14 Kaynak: TANAP Sosyal Mevcut Durum AraĢtırması, 2013 ġekil GörüĢülen Hanelerde YetiĢtirilen Ürünler Hayvancılık bütün bölgelerde yaygındır. Her bir hane, gelir durumlarına bağlı olarak belli sayıda hayvana (inek ya da koyun) sahiptir. Dağ köylerinde en önemli ekonomik faaliyet koyun besiciliğidir. AraĢtırma kapsamındaki yerleģimler içinde Bölge 3 te (%98,5) ve Bölge 4 te (%97,6) koyun ve keçi besiciliği çok yaygındır. Bölge 2 de göreli olarak azdır ve Bölge 1 de %54,8 ile en düģük orana ulaģır. Alanın tümünde yaylacılık pek görülmemekle birlikte, Bölge 1 ve Bölge 3 ün bazı illerinde köy temelli yerleģik yaylacı göçü ve dikey-yatay yayla göçleri halen köylerle yayla (ya da mezralar) arasında belirli düzeyde sürmektedir. Halen yaylacılığın etkin olduğu iller Ardahan (%40), Kars (%41,2), GümüĢhane (%23,1), Erzincan (%19), Erzurum (%9,8), Sivas (%6,7), Kütahya (%7,7) ve Bursa (%2,9) dır (Bkz. ġekil ). Kaynak: TANAP Sosyal Mevcut Durum AraĢtırması, 2013 ġekil GörüĢülen YerleĢimlerde Hayvancılık ve Arıcılık Hayvancılık ile ilgilenen ailelerin %32,5 i hayvanlarını otlatmamaktadır. Hayvanlar, köy yakınındaki ortak otlak ya da meralarda otlatılmaktadır. Kars (Bölge 1), Ankara (Bölge 3) Bursa (Bölge 3) ve Edirne, Tekirdağ (Bölge 4) da az sayıda yerleģim, otlatma için kendi arazilerini kullanmaktadır (Bkz. ġekil )

15 Kaynak: TANAP Sosyal Mevcut Durum AraĢtırması, 2013 ġekil GörüĢülen Hanelerin Hayvan Otlatma Durumu

16 Boru hattı güzergâhı boyunca arıcılık yapılmaktadır. Sabit arıcılık faaliyetleri Ardahan, Bayburt (Bölge 1), Yozgat, KırĢehir (Bölge 2), Bilecik, Kütahya, Balıkesir (Bölge 3) ve Kırklareli (Bölge 4) de kaydedilmiģtir. Seyyar arıcılık Balıkesir ve Tekirdağ da daha yaygındır (Bkz. ġekil ). Kaynak: TANAP Sosyal Mevcut Durum AraĢtırması, 2013 ġekil GörüĢülen YerleĢimlerde Arıcılık Demografi (Nüfus) (Yöredeki Kentsel ve Kırsal Nüfus, Nüfusun YaĢ Sınıflarına Göre Dağılımı, Hane Halkı Yapısı) EA daki toplulukların nüfus yapısı ve dinamiklerine iliģkin ayrıntılı bilgiler Sosyal Mevcut Durum Raporu Bölüm 5 Demografik Profil de yer almaktadır (Bkz. Ek 2.4). Bu kapsamda incelenen baģlıklar aģağıdadır: önemli demografik eğilimler nüfus büyüklüğü ve yoğunluğu hane yapısı ve büyüklüğü cinsiyet ve yaģ dağılımı göç eğilimleri ve etnik/dinsel yapı

17 Türkiye nüfusu, arasında yaklaģık 2,1 kat artmıģtır. Günümüze kadar kentsel nüfus sürekli bir artıģ gösterirken, kırsal nüfus değiģken bir yapı göstermiģtir. Kırsal nüfus 1970 den 1980 e kadar düzenli olarak artmıģ, 2000 e kadar hafifçe azalmıģ ve 2000 den sonra ekonomik sebeplere bağlı kente göç hareketleri nedeniyle keskin bir düģüģ göstermiģtir. Bölge 1 haricindeki tüm bölgelerin nüfusları arasında bir artıģ eğilimi göstermiģtir döneminde en yüksek nüfus büyüme oranı Bölge 3 e ( 20,6) en düģük büyüme oranı nüfusu azalan Bölge 1 e aittir ( -1,0) (Bkz. ġekil ). Kaynak: TÜĠK, 2013 ADNKS ġekil EA da Dört Bölgenin Nüfusu, EA daki 20 il içerisinde içinde Ankara en yüksek nüfuslu ( ) iken Bayburt en düģük nüfuslu (75.797) ildir (Bkz. ġekil ). Ülkenin ortalama nüfus yoğunluğu 98 kiģi/km 2 dir. EA daki üç ilde (Ankara, Bursa ve Tekirdağ) nüfus yoğunluğu, ülke ortalamasının üzerinde olup, geri kalan illerde ülke ortalamasının altındadır

18 Kaynak: TÜĠK, ADNKS ġekil EA Ġllerinin Nüfusları, 2012 AraĢtırma kapsamındaki yerleģimler ve boru hattı illerinin tümü için cinsiyet oranları genel olarak Türkiye nüfusunun neredeyse eģit olan cinsiyet dağılımıyla (%50,2 erkek, %49.8 kadın) uyumludur. Çekirdek aile, Türkiye deki yaygın aile tipi haline gelmiģ olup, EA daki illerde de yaygındır. AraĢtırma kapsamındaki hanelerin % 71,7 si çekirdek aile tipi iken %28,3 ü geniģ ailedir. Bölge 1, en yüksek hane büyüklüğüne (4,2) sahiptir. Bölgede ve tüm 20 il içinde Kars en yüksek (6,0) ve GümüĢhane en düģük (2,2) ortalama hane büyüklüğüne sahiptir. AraĢtırma kapsamındaki hanelerin ortalama büyüklükleri Bölge 2 de 3,8, Bölge 3 te 3,3 ve Bölge 4 te 3,2 dir. Türkiye nüfusunun yaģ yapısı, önceki dönemlere ait yüksek doğurganlık oranları nedeniyle baskın genç nüfusu vurgulayan, geniģten dara değiģen piramit Ģeklindedir. Azalan doğurganlık oranlarıyla, nüfus yaģlanmaktadır ve 40 yıllık dönemde 18,9 dan (1970 yılı) 30,1 e (2012 yılı) çıkan ortalama nüfus yaģı da bunun bir göstergesidir. TÜĠK verilerine göre, en genç ortalama yaģ Kars ta (28,4) iken en yüksek ortalama yaģ Giresun dadır (36,8). AraĢtırma bölgelerindeki yaģ dağılımı ġekil de gösterilmektedir

19 Kaynak: TÜĠK, ADNKS ġekil EA Bölgelerinde Ortalama YaĢ Dağılımı TÜĠK verileri doğrultusunda, dıģ göç Bölge 1 ve 2 nin bazı illerinde yaygındır. En düģük net göç oranları Kars ( -21,0) ve Erzurum da ( -13,6) kaydedilmiģ olup, bu illerdeki ekonomik kısıt ve iģsizlik kökenli yüksek dıģ göçü göstermektedir. Mevsimlik göç bazı yerleģimlerde yaygın olup, Ģehirlerde ve yurtdıģında yaģayan göçmen vatandaģların yaz tatili için köylerine gelmeleriyle birlikte yaz nüfusunun kıģa oranla fazla olmasına neden olmaktadır. AraĢtırma kapsamında Muhtarlara köylerindeki yaz ve kıģ dönemi hane sayıları sorulmuģtur. Yaz ve kıģ dönemi hane sayıları arasındaki farklılık Bölge 1 ve 2 de en fazla iken, Bölge 3 ve 4 te nüfusun yıl boyu daha stabil olduğu gözlenmiģtir. Güzergâh boyunca, yerleģimler itibariyle Türkçe dıģında konuģulan dillerin oranları yüksek değildir. Ortak dil Türkçe olup, bazı yerleģimlerde iki dil konuģabilen topluluklar bulunmaktadır. Bu bağlamda, Bölge 1 (Ardahan, Kars, Erzurum ve Erzincan) ve Bölge 2 de (Sivas, Yozgat, KırĢehir, Kırıkkale) Kürtçe; Bölge 3 (Bursa, Balıkesir) ve Bölge 2 de (Yozgat, EskiĢehir) Çerkezce; Bölge 3 te (Bursa, Balıkesir) Gürcü; Bölge 4 te (Edirne ve Kırklareli) Pomakça; Bölge 2 de (Ankara, EskiĢehir) Tatarca; Bölge 2 de (EskiĢehir) Abaza ve Bölge 3 te (Balıkesir) Lazca konuģan gruplar gözlemlenmiģtir YerleĢim Profili EA daki yerleģimlerin genel özelliklerine iliģkin ayrıntılı bilgiler Sosyal Mevcut Durum Raporu- Bölüm 4 YerleĢim Profili nde yer almaktadır. Türkiye de nüfusun çoğunluğu (%76,8) kentsel alanlarda yaģamaktadır. EA açısından, kentsel nüfus ağırlıklı olarak orta ve batı illerinde yoğunlaģmaktadır. En yüksek düzeyde kentleģmiģ nüfus, Türkiye nin ikinci büyük metropolü olan Ankara nın bölgede bulunmasına bağlı olarak Bölge 2 dedir. Benzer Ģekilde, kentsel nüfusun yüksek olduğu bölgelerde, kırsal yerleģim dokuları dağınıktan 3 çok toplulaģmıģ 4 köy formlarından oluģmaktadır. Doğu bölümlerine doğru, dağ köyleri ve yaylalar artarak köyler daha dağınıklaģmakta ve nüfus azalmaktadır. Bunun temel nedeni, küçük ölçekli arazilerde bahçecilik ve geçimlik tarımın 3 Dağınık Köy: Meskenler geniģ dağılmıģtır. Köy genellikle dağlık bir alanda konumlanmıģtır. 4 ToplulaĢmıĢ Köy: Meskenler köyde birbirine yakındır

20 yoğun tarla tarımının yerini almasıdır. Ancak, genel olarak tüm bölgeler için, Türkiye nin nüfus yapısı nitelik olarak büyük ölçüde kentseldir. Kırsal nüfusun göreli olarak yüksek olduğu Bölge 1 de bile, kentsel nüfus %50 nin üzerindedir (Bkz. Tablo ). Tablo Boru Hattı Bölgelerinin Kentsel-Kırsal Nüfusu BÖLGE KENTSEL NÜFUS KIRSAL NÜFUS TOPLAM Sayı % Sayı % Kuzey Doğu Anadolu 1,164, , ,038,116 Ġç Anadolu 6,480, , ,165,996 Batı Anadolu 3,643, ,198, ,842,075 Trakya 1,097, , ,593,247 TOPLAM 12,386, ,252, ,639,434 Kaynak: TÜĠK ADNKS Güzergâhın doğu kesiminde (Bölge 1 ve Bölge 2 doğu kesimi), yer Ģekilleri bakımından dağlık ve sert bir peyzaj vardır. Bundan dolayı bu alanda güzergâh, Bölge 2, Bölge 3 ve Bölge 4 e nazaran, daha az ekim yapılan arazilerden geçmektedir. Bölge 2 de (Yozgat, Kırıkkale, Ankara ve EskiĢehir) araziler yoğun olarak ekilmiģ olup, yer yer sulu tarım mevcuttur. Bilecik bölgesi hariç, Kütahya ve Bursa nın dağlık kesimlerinde, arazi Kuzey-Doğu Türkiye ye benzemektedir. Bursa nın ovalık arazileri, Balıkesir ve Çanakkale nin Marmara Denizi ne yakın tüm etkilenmiģ arazileri ile Güney Marmara göllerini (Uluabat ve Manyas) çevreleyen alan, sulanan ve sık ekilmiģ arazilerden oluģmaktadır. Bölge 3 ün bu bölümünde, yerleģimler arası mesafeler daha kısadır. Trakya peyzajı, Bölge 3 ün ovalık alanlarını andırır Ekonomik Durum (Yörenin Ekonomik Yapısını OluĢturan BaĢlıca Sektörler) EA daki ekonomik yapı ve eğilimlere iliģkin ayrıntılı bilgiler Sosyal Mevcut Durum Raporu- Bölüm 8 Ekonomik Koşullar da yer almaktadır (Bkz. Ek 2.4). Bu kapsamda incelenen baģlıklar aģağıdadır: illerin ve hanelerin sosyo-ekonomik geliģmiģlik düzeyi, GSYH nın sektörel dağılımı ve temel ekonomik faaliyetler. Türkiye deki GSYH değeri yılları arasında artıģ göstermiģtir yılı GSYH değeri güncel fiyatlarla Milyon YTL, 2012 yılı GSYH değeri ise Milyon TL olarak gerçekleģmiģtir. KiĢi baģına GSYH değeri ise 2008 yılında YTL (10,436 ABD Doları), 2012 yılında TL (10,504 ABD Doları) olarak hesaplanmıģtır 5. Güzergâhtaki iller içerisinde Ankara en yüksek sosyo-ekonomik geliģmiģlik düzeyine sahip olup (81 il içinde 2.sırada), Ardahan en düģük sosyo-ekonomik geliģmiģlik düzeyine sahiptir (81 il içinde 71. sırada) (Bkz. ġekil ). TANAP güzergâhındaki doğu illeri daha düģük sosyo-ekonomik geliģmiģlik düzeylerine sahiptir. Ardahan tarımda en yüksek GSYH payına (%51,0), Kırklareli sanayide en yüksek GSYH payına (%59,0) ve Ankara hizmet sektöründe en yüksek GSYH payına (%70,0) sahip illerdir. Tarım sektörü Bölge 3 te en az geliģmiģ iken (%18,3), sanayi sektörü Bölge 1 de en az geliģmiģtir (%6,6). GümüĢhane nin sanayileģme düzeyi %1,5 dir. 5 TÜĠK Ekonomik Göstergeler, 2012 Yılı 4. Çeyrek, 01/04/2013, No: Basın Duyurusu TÜĠK Ekonomik Göstergeler, 2008 Yılı 4. Çeyrek, 31/03/2009, No: 52 Basın Duyurusu

21 Kaynak: Kalkınma Bakanlığı Bölgeler ve İller Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Düzeyleri Sıralaması ġekil EA daki Ġllerin Sosyo-Ekonomik GeliĢmiĢlik Düzeyi Boru hattı güzergâhında, tarım ve hayvancılık temel geçim kaynağı olmayı sürdürmektedir (Bkz. ġekil ). Ancak, boru hattı güzergâhında diğer sektörel etkinliklerin artmasıyla birlikte tarımsal faaliyetler doğudan batıya doğru azalmaktadır. Batıda daha geliģmiģ olan sınai sektörler organize sanayi bölgeleri sayısının artmasıyla çekim odağı haline gelmektedir. Her ne kadar tarım yaygın olsa da, tarımsal arazinin verimsiz kullanımı ve düģük düzeyde arazi sahipliği nedeniyle genç nüfus için sanayi bölgeleri çekim merkezleri haline gelmektedir. Orta-batı ve batı bölgeleri mevsimlik iģçi göçü alırken, Bölge 1 dıģa göç yaģamaktadır

22 Kaynak: DPT İllerde Öne Çıkan Sanayi Sektörleri ġekil EA Ġllerinde GSYH nin Sektörel Dağılımı Ekosistem Hizmetleri Güzergâha iliģkin karasal biyoloji mevcut durum verilerine göre ekonomik öneme sahip karasal flora türleri Tablo te listelenmektedir. Tablo TANAP Güzergâhı Boyunca Ekonomik Öneme Sahip Karasal Flora Türleri Cins Takson Yaygın Adı Kullanılan Kısmı Kullanım Amacı ANACARDIACEAE Rhus coriaria L. Sumak Tane Baharat ASTERACEAE Gundelia tournefortii L. Kenger Sap ve çiçekler YapıĢtırıcı ve sebze BORAGINACEAE Alkanna tinctoria Tausch Kökboya Kök Boya ELAEAGNACEAE Elaeagnus angustifolia L. Ġğde Meyve Meyve ERICACEAE Arbutus unedo L. Mersin Meyve Meyve FABACEAE Pisum sativum L. Bezelye Tane Sebze JUGLANDACEAE Juglans regia L. Ceviz Tane Meyve ve boya LAMIACEAE Mentha spicata L. Nane Yaprak Baharat LAURACEAE Laurus nobilis L. Defne Yaprak Baharat MORACEAE Morus alba L. Dut Meyve Meyve ORCHIDACEAE Orchis palustris Jacq. Sahlep Yumru Baharat

23 Cins Takson Yaygın Adı Kullanılan Kısmı Kullanım Amacı PINACEAE Pinus pinea L. Fıstık çamı Tane Baharat POACEAE Avena sativa L. Yulaf Meyve Tahıl POACEAE Hordeum vulgare L. Arpa Meyve Tahıl ROSACEAE Amygdalus orientalis Mill. Badem Meyve Meyve ROSACEAE Cerasus avium (L.) Moench Kiraz Meyve Meyve ROSACEAE ROSACEAE Crataegus orientalis Pall. ex M.Bieb var. orientalis Malus sylvestris Miller ssp. orientalis (A.Uglitzkich) Browicz var. orientalis Alıç Meyve Meyve Elma Meyve Meyve ROSACEAE Prunus divaricata Ledeb. Erik Meyve Meyve ROSACEAE Pyrus elaeagnifolia Pall. ssp. elaeagnifolia Armut Meyve Meyve ROSACEAE Rubus idaeus L. Böğürtlen Meyve Meyve ROSACEAE Rosa canina L. KuĢburnu Meyve Meyve VITACEAE Vitis sylvestris Gmelin Üzüm Meyve Meyve CAPRIFOLIACEAE Viburnum lantana L. Gilaburu Meyve Meyve ANACARDIACEAE Pistacia lentiscus L. Menengiç Meyve Meyve FABACEAE Vicia sativa L. ssp. nigra (L.) Ehrh. var. segetalis (Thull) Ser ex DC. Fiğ Tane Sebze CORYLACEAE Corylus avellana L. Fındık Tane Meyve LAMIACEAE Lavandula stoechas L. Lavanta Flower Yağ ve koku LAMIACEAE Origanum onites L. MercanköĢk Yaprak ve çiçekler Baharat LAMIACEAE LAMIACEAE LAMIACEAE Origanum vulgare L. ssp. gracile (K.Koch) letsw. Origanum vulgare L. ssp. hirtum (Link) Ietswaart Origanum vulgare L. ssp. viride (Boiss.) Hayek MercanköĢk Yaprak ve çiçekler Baharat MercanköĢk Yaprak ve çiçekler Baharat MercanköĢk Yaprak ve çiçekler Baharat LAMIACEAE Thymus cappadocicus Boiss. var. pruinosus (Boiss.) Boiss. LAMIACEAE Thymus leucostomus Hausskn. & Velen. Kekik Sap ve yapraklar Baharat Kekik Sap ve yapraklar Baharat LAMIACEAE Thymus leucotrichus Hal. var. leucotrichus Kekik Sap ve yapraklar Baharat LAMIACEAE Thymus longicaulis C.Presl Kekik Sap ve yapraklar Baharat

24 Cins Takson Yaygın Adı Kullanılan Kısmı Kullanım Amacı LAMIACEAE LAMIACEAE LAMIACEAE Thymus migricus Klokov & Des.-Shots. Thymus pectinatus Fisch. & C.A.Mey. ssp. pectinatus Thymus praecox Opiz. ssp. grossheimii (Ronniger) Jalas var. grossheimii Kekik Sap ve yapraklar Baharat Kekik Sap ve yapraklar Baharat Kekik Sap ve yapraklar Baharat MORACEAE Ficus carica L. Ġncir Meyve Meyve ORCHIDACEAE Dactylorhiza osmanica (Klinge) P.F.Hunt & Summerh. Sahlep Yumru Baharat RANUNCULACEAE Nigella arvensis L. Çörek otu Tane Baharat POLYGONACEAE Rumex alpinus L. IĢgın Kök Sebze POLYGONACEAE Rumex scutatus L. EkĢimik Yaprak Sebze RUBIACEAE Rubia tinctorum L. Kökboya Kök Boya ROSACEAE Cydonia oblonga Mill. Ayva Meyve Meyve URTICACEAE Urtica dioica L. Isırgan Yaprak Sebze CAPRIFOLIACEAE Sambucus nigra L. Mürver Meyve Boya BRASSICACEAE Lepidium caespitosum Desv. BRASSICACEAE Isatis tinctoria L. ssp. tomentella (Boiss.) Davis Tere Yaprak Sebze Kökboya Kök Boya BRASSICACEAE Capsella bursa-pastoris (L.) Medik. Çoban çantası Yaprak ve çiçekler Sebze ASTERACEAE Lactuca serriola L. Yabani marul Yaprak Sebze APIACEAE Echinophora tenuifolia L. ssp. sibthorpiana (Guss.) Tutin TurĢu otu Toprak üstündeki kısımlar TurĢu APIACEAE Prangos pabularia Lindl. ÇakĢır Kök Afrodizyak APIACEAE Prangos platychlaena Boiss. ÇakĢır Kök Afrodizyak APIACEAE Daucus carota L. Havuç Kök Sebze Karasal biyoloji mevcut durum çalıģmalarının bulgularına göre, Karaca (Capreolus capreolus) Türkiye de yaygın görülen bir av hayvanıdır. Karaca, Ardahan Ġlinde Av Turizmi kapsamında avlanmakta olup, avdan elde edilen gelirin büyük kısmı yöredeki muhtarlara iletilmektedir. Bu bağlamda Karaca, ekonomik öneme sahip bir hayvan türüdür. Ova Kurbağası (Pelophylax ridibundus) da Türkiye de yaygın görülen bir türdür. Özellikle üreme sezonu dıģındaki dönemlerde habitatlardan toplanmakta ve eti için Fransa ve Ġtalya gibi Avrupa ülkelerine ihraç edilmektedir. Bu bağlamda Ova Kurbağası, ekonomik öneme sahip bir hayvan türüdür

25 Sosyal mevcut durum çalıģmaları kapsamındaki Muhtar görüģmelerinden edinilen bilgilere göre, güzergâh boyunca avlanma faaliyetleri mevcuttur. TavĢan en sıklıkla avlanan hayvan olup, bunu keklik, domuz ve bıldırcın izlemektedir. Saha çalıģması bulgularına göre, Bahandi (Yozgat) ve Karagedik Ercan Mahallesi nde (Ankara) baraj göllerinde yapılan balıkçılık dıģında, güzergȃh boyunca tatlı su balıkçılığına rastlanmamıģtır Ġstihdam EA daki toplulukların istihdam yapıları ve geçim kaynaklarına iliģkin ayrıntılı bilgiler Sosyal Mevcut Durum Raporu- Bölüm 10 İstihdam ve Geçim Kaynakları ında yer almaktadır (Bkz. Ek 2.4). Bu kapsamda incelenen baģlıklar aģağıdadır: istihdam göstergeleri, istihdamın sektörel dağılımı, ana ve yan gelir kaynakları ve gelir düzeyleri. OECD 2012 yılı verisine göre Türkiye de istihdam oranı 2011 itibariyle %48,4 tür. EA bölgeleri dikkate alındığında, istihdam oranları Bölge 1 ve Bölge 4 te ülke ortalamalasının üzerindedir. Kuzeydoğu Türkiye de istihdam olanaklarındaki kısıtlılık nedeniyle, dıģa göç yaygındır. ĠĢsizlik Bölge 2 ve Bölge 4 te biraz daha yüksektir. En yüksek iģsizlik oranı Kırıkkale de (%10,3) kaydedilmiģtir ve iģsizlik oranları GümüĢhane (%8,5), Kırklareli (%8,4) ve Giresun da (%8,3) da ülke ortalamasının (%7,9) üzerindedir. ĠĢsizlik oranları EA nın geri kalan illerinde ülke ortalamasının altındadır (Bkz. ġekil ). Kaynak: TÜĠK Ekonomik Göstergeler ġekil Bölgelerdeki Ġstihdam Göstergeleri Boru hattı güzergâhında iktisaden faal nüfus Bölge 1 ve Bölge 2 de tarımda istihdam edilmiģken, hizmetler ve sanayi sektörleri sırasıyla Bölge 3 ve Bölge 4 te en yüksek istihdam oranlarına sahiptir. Kendi adına çalıģma ve ücretsiz aile iģçiliği en yaygın tarımsal iģgücü profilidir. Ücretli iģgücü (aylık/maaģ) tarım dıģı sektörlerde en yaygın iģgücü profilidir

26 ġekil GörüĢülen YerleĢim Yerlerindeki Temel Gelir Kaynağı Haneler çoğunlukla düzenli gelire sahip değildir. Tarımsal üretim ve hayvan yetiģtiriciliğinden elde edilen hasılat genellikler kiģisel/hane tüketimi için kullanılmaktadır. Buna bağlı olarak, Bölge 1 de mevsimlik iģgücü yaygındır. Tarımsal girdiler ile hasılat arasındaki fark çiftçileri iktisaden zora sokmakta ve çoğunlukla bankalara borçlanmak durumunda bırakmaktadır. GörüĢülen haneler arasında SSK ve BAĞKUR-Tarım en yaygın sosyal güvenlik hizmet sağlayıcılarıdır Sağlık (Sağlık Tesisleri Dahil) EA daki toplulukların sağlık koģullarına iliģkin ayrıntılı bilgiler Sosyal Mevcut Durum Raporu- Bölüm 13 Sağlık Durumu ve Hizmetleri nde yer almaktadır (Bkz. Ek 2.4). Bu kapsamda incelenen baģlıklar aģağıdadır: sağlık göstergeleri, sağlık hizmetleri ve yaygın rahatsızlıklar. Türkiye de yaģam beklentisi son 30 yılda artıģ göstermiģtir lerde doğumda yaģam beklentisi 60 yaģ civarında iken, 1990larda 70 e yükselmiģ ve en son 76,8 olarak hesaplanmıģtır. Kadınlardaki yaģam beklentisi, erkeklere oranla daha yüksektir. YaĢam beklentisi güzergâhtaki illerde birbirine yakın olup, Kars, Erzincan, GümüĢhane ve Çanakkale dıģında ülke ortalamasının üzerinde seyretmektedir (Bkz. Tablo )

27 Tablo EA Ġllerinde Ortalama YaĢam Süresi YaĢı (2012) Bölge Ġl Toplam Erkek Kadın Türkiye 76,8 74,6 79,1 Ardahan 76,8 74,3 79,5 Kars 76,6 74,5 78,7 Bölge 1 Ortalama: 77,0 Erzurum 77,0 74,6 79,6 Erzincan 76,6 74,4 78,9 Bayburt 77,7 75,6 79,9 GümüĢhane 76,6 74,8 78,6 Giresun 77,6 75,8 79,5 Sivas 77,1 74,7 79,7 Yozgat 77,7 76,2 79,2 Bölge 2 Ortalama: 77,7 KırĢehir 76,8 74,7 79,0 Kırıkkale 78,3 75,6 81,1 Ankara 78,3 76,0 80,7 EskiĢehir 78,0 75,9 80,1 Bilecik 78,9 75,8 82,2 Bölge 3 Ortalama: 77 Kütahya 74,7 72,4 77,1 Bursa 77,7 75,4 80,3 Balıkesir 77,1 74,8 79,6 Çanakkale 76,7 73,7 79,8 Bölge 4 Ortalama:78,3 Edirne 77,9 74,6 81,4 Tekirdağ 77,7 76,1 79,5 Kırklareli 79,3 77,2 81,5 Kaynak: TÜĠK, 2013 Sağlık Göstergeleri EA illerindeki en kalabalık Ģehir ve baģkent olan Ankara da 73 hastane vardır. DüĢük nüfuslu en küçük il olan Bayburt ta yalnızca bir hastane bulunmaktadır. Özel hastanelerin sayısı en fazla Ankara dadır (29) ve ikinci olarak da 12 hastaneyle Bursa gelmektedir. Ardahan, Bayburt, GümüĢhane, Kırıkkale, Bilecik illerinde özel hastane bulunmamaktadır. Özel hastaneler boru hattı güzergâhının batısında daha sıklıkla görülmektedir (Bkz. ġekil )

28 Kaynak: TÜĠK, 2012 Sağlık Göstergeleri ġekil EA Ġllerinde Hastane Sayıları (2011) Bütün bölgelerde sağlık hizmeti en yaygın olarak devlet hastanelerinden temin edilmekte, bunu aile hekimleri izlemektedir. Bölge 3 ve 4 te daha yüksek oranlarda olmak kaydıyla, bütün bölgelerde görüģülen hanelerin çoğunluğu (Bölge 1 de %73,6; Bölge 2 de %70,1; Bölge 3 te %79,2 ve Bölge 4 te %84,5) sağlık hizmetlerini yeterli olarak değerlendirmiģtir. Hanelerde görülen temel sağlık sorunları yüksek tansiyon, diyabet, akciğer hastalıkları/astım ve romatizmadır (Bkz. ġekil ). Verisi toplanan 6956 hane üyesinden, 916 kiģi hâlihazırda sosyal güvence sahibi değildir. Sosyal güvencesi bulunmayan nüfusun yüksek orandan düģüğe doğru dağılımı Bölge 1 (%48,9), Bölge 3 (%24,3), Bölge 2 (23,9%) ve en düģük olarak Bölge 4 (2,9%) Ģeklindedir

29 Kaynak: TANAP Sosyal Mevcut Durum AraĢtırması, 2013 ġekil GörüĢülen Hanelerin Üyelerinde Görülen Hastalıklar Kültürel Miras ve Arkeoloji ÇeĢitli inģaat projeleri için yakın zamanda yürütülmüģ olan arkeolojik çalıģmalar ve hazırlanan raporlar, Proje EA da Paleolitik Dönem (yaklaģık M.Ö ) ve Osmanlı Dönemi arasında iskân bulunduğunu ve bu bölgede çeģitli kültürlerin yaģamıģ olduklarını göstermektedir. Bu bölüm, TANAP Projesi EA da tespit edilen arkeolojik/taģınmaz kültür varlıkları ile bu varlıkların coğrafi konumları ve koruma durumları hakkında bilgi sunmaktadır. Yürütülen çalıģmalarda, ulusal kanun ve yönetmelikler ile uluslararası standartlar göz önüne alınmıģtır. Arkeoloji ÇalıĢma Ekibi tarafından yürütülen çalıģmalar süresince kullanılan yöntemler 3 aģamadan oluģmaktadır. Saha Öncesi ÇalıĢma: Ġlk önce, güzergâh boyunca yüzey taraması yapılacak bölgenin il, ilçe ve köy bilgileri elde edilmiģtir. Tespit edilen bölgeler öncelikli olmak üzere boru hattı güzergâhının yer aldığı tüm coğrafi bölgelerde daha önceden yürütülmüģ arkeolojik çalıģmalara ait yayınlar toplanmıģ ve özellikle güzergâhın üzerinde veya hemen yakınındaki yerleģimler dikkate alınarak yayınlarda adı geçen arkeolojik alanlara ait bilgiler taranmıģtır. Bu çalıģmalar ile güzergȃh üzerindeki arkeolojik potansiyel hakkında genel bir bilgi birikimi sağlanmasından sonra, bölge müzeleri ve bölge koruma kurullarının daha önceden resmi kayıtlarına geçmiģ kültürel miras alanlarının verileri ve Arkeoloji ÇalıĢma Ekibi tarafından daha önce yürütülmüģ olan boru hattı projelerine (Nabucco DGBH Projesi Doğu Bölümü: Posof/Ardahan- Bala/Ankara ve ĠTE DGBH Projesi) ait çalıģmaların sonuçları dikkatlice incelenmiģtir. Tüm bu veri toplama çalıģmaları ile belirlenen arkeolojik sahalar arazi çalıģmaları öncesinde 1/ lik güzergâh haritaları üzerine iģlenmiģtir

30 Saha ÇalıĢmaları: TANAP Doğal Gaz Boru Hattı projesi güzergâhı boyunca taģınabilir ve taģınamaz arkeolojik ve kültürel varlıkların belirlenmesi için yürütülen arazi çalıģmaları sırasında, Güzergâh YürüyüĢü, Yaygın Yüzey AraĢtırması ve Derinlemesine Yüzey AraĢtırması yöntemleri kullanılmıģtır. Bu çalıģmalar boru hattı güzergâhı boyunca, 500 metre koridoru içerisinde ve inģaat etki sahasında (çıkıģ istasyonu güzergâhı, geçici ve daimi kamp sahaları, boru depolama alanları, basınç istasyonları, ölçüm istasyonları, blok vana istasyonları, pig istasyonları vb. dahil) yürütülmüģtür. Detaylı yüzey araģtırması, bir yerde arkeolojik bulgularla karģılaģılması durumunda kullanılmıģtır. Raporlama: Arazi çalıģmaları süresince, boru hattı 500 metre koridoru içerisinde yer alan arkeolojik/taģınabilir veya taģınmaz kültür varlıklarına dair tüm veriler Güzergȃh Tarama ÇalıĢmaları ve T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığına bağlı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulları ndan elde edilmiģtir. Söz konusu veriler CBS ortamına değerlendirilerek, arkeolojik nitelikli alanların (Kültür Bakanlığı nca daha önceden de tescil edilmiģ alanlar dâhil) boru hattı inģaat sahaları (inģaat koridoru, kamp ve stok sahaları, vb.) ve inģaat aktiviteleriyle olan iliģkisi incelenerek alanların önem ve hassasiyet dereceleri, inģaatın alanlara etkisi ile inģaat aģamasında kullanılması gereken olası etki azaltıcı yöntemler belirlenerek raporlandırma çalıģmaları tamamlanmıģtır. Saha çalıģmalarının yürütüldüğü boru hattı güzergâhının 500 metre geniģliğindeki koridorunun, Posof/Ardahan dan Ġpsala/Edirne ye yaklaģık olarak mesafesi 1800 kilometredir. Saha çalıģmaları 1 Mayıs 2013 günü Bala/Ankara dan baģlatılmıģ ve 28 Nisan 2014 günü tamamlanmıģtır 6. Bahsedilen çalıģma sahası içerisinde güzergȃh yürüyüģü yöntemi ile yürütülen araģtırmalar sonucunda toplam 161 arkeolojik veya tarihi kültürel miras alanı tespit edilmiģtir. Tespit edilen alanlar derinlemesine yüzey araģtırması yöntemi kullanılarak incelenmiģtir. Tespit edilen 161 alandan 55 tanesinin daha önceden T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından tescil edilmiģ sit alanı olduğu, geri kalan 106 tanesinin ise ilk kez bu çalıģma ile belirlendiği saptanmıģtır. Saha çalıģmaları süresince, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığının yerel karar mercii olan Bölgesel Kültür Varlıklarını Koruma Kurullarına bağlı uzmanlar daha önceden tescil edilmemiģ 106 arkeolojik nitelikli alana götürülerek yer göstermesi yapılmıģtır. Coğrafi açıdan yerleģmeye uygun olmayan alanlar, 2500 metre den yüksek rakıma sahip alanlar ile güzergȃh yürüyüģüne olanak vermeyen taģkın sahaları veya izin alınmadan yürümeye müsait olmayan alanlar, çalılıklar, çeltik tarlalarının kapladığı sahalar ve ormanlık alanlar ( , , , , , ve kilometre noktaları arası) Yaygın Yüzey AraĢtırması yöntemi kullanılarak araģtırılmıģtır. AraĢtırılan alanların dağılımı ġekil da sunulmaktadır. 6 Önceki bölümlerde bahsedilen ve km. noktaları arasındaki değiģiklikler neticesinde oluģan final proje güzergȃhı kapsamında, ilgili Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulları ile arazi çalıģmaları tarihinde baģlatılmıģ, 2014 Mayıs ayı içerisinde tamamlanmıģtır

31 ġekil Alanların Dağılımı (Arazi ÇalıĢması Buluntu Sahaları-T.C. Kültür Ve Turizm Bakanlığı Tescilli Alanları) 21 adet daha önceden kayıt edilmemiģ arkeolojik veya taģınmaz kültürel miras alanı ve 13 adet tescilli sit alanı önerilen boru hattı güzergâhının 48 metrelik inģaat koridoru/yerüstü tesisi üzerinde yer almakta iken 127 tane arkeolojik veya taģınmaz kültürel miras sahası ise 500m. ÇalıĢma koridoru içinde bulunmaktadır. Belirlenen arkeolojik/taģınmaz kültür varlıklarının türlerine göre dağılımı aģağıda ġekil de sunulmaktadır. ġekil Mevcut Güzergȃh 500 koridorunda Yer Alan Arkeolojik veya Kültürel Miras Alanlarının Türlerine Göre Dağılımı

32 AĢağıda verilen tablolar, arazi çalıģmaları ve masabaģı çalıģmaları ile tespit edilen alanları yansıtmaktadır. Her bir alan için, Bölge Koruma Kurullarının Temmuz 2013-Nisan 2014 arasındaki kararları tablolar ile sunulmaktadır. Ardahan Tablo Ardahan - Arkeolojik/TaĢınmaz Kültürel Miras Alanları No Alan Adı T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Tarafından Ġl Ġlçe/Köy Tescilli Tescilsiz YaklaĢık Kilometre Noktası 1 Ayaz Gölü X Ardahan Posof-Sarıdarı Tuya X Ardahan Posof-Yurtbekler Alabalık Deresi X Ardahan Hanak-Yünbüken Kirmav ġapel X Ardahan Hanak- Çayağzı Kirmav Düz YerleĢim X Ardahan Hanak- Çayağzı Kartalpınar X Ardahan Merkez Kars Tablo Kars- Arkeolojik/TaĢınmaz Kültürel Miras Alanları No. Alan Adı Tescilli T.C. kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından Tescilsiz Ġl Ġlçe/Köy YaklaĢık Kilometre Noktası 1 Ziyaret X Kars Selim/Tuygun Ġnceçayır X Kars Selim/Eskigazi Yassıca Yamaç YerleĢimi Yassıca Tepe Üstü YerleĢimi X Kars Selim-Yassica X Kars Selim-Yassica KoĢapınar X Kars Selim-KoĢapınar Kaledüzü X Kars Selim-Kekeç Güllü X Kars Selim-Katranlı Çatak X Kars SarıkamıĢ-Çatak ġehitlik ve Askeri Siperler X Kars SarıkamıĢ Kurt Deresi X Kars SarıkamıĢ Yazılının X Kars SarıkamıĢ

33 Erzurum Tablo Erzurum - Arkeolojik/TaĢınmaz Kültürel Miras Alanları No. Alan Adı T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından Ġl Ġlçe/Köy Tescilli Tescilsiz 1 Deveağılı X Erzurum Horosan-Gokce Mahallesi 2 Tabya Tepe X Erzurum Köprüköy/Merkez 3 Demirdöven Kilisesi YaklaĢık Kilometre Noktası Geçici Kamp Sahası Ġçerisinde X Erzurum Pasinler-Demirdöven Askeri Beton Korugan 5 X Erzurum Pasinler-Cogender Askeri Beton Korugan 4 Askeri Beton Korugan 3 Askeri Beton Korugan 8 Askeri Beton Korugan 9 Askeri Beton Korugan 10 Askeri Beton Korugan 11 X Erzurum Pasinler-Cogender X Erzurum Pasinler-Cogender X Erzurum Pasinler-Cogender X Erzurum Pasinler-Cogender X Erzurum Pasinler-Saksı X Erzurum Pasinler-Saksı Askeri Beton Korugan 2 X Erzurum Pasinler-Ovaköy Askeri Beton Korugan 1 X Erzurum Pasinler-Ovaköy Askeri Beton Korugan 6 X Erzurum Pasinler-Ovaköy Askeri Beton Korugan 7 X Erzurum Pasinler-Ovaköy Dolangez X Erzurum 16 Dolangez Yolu X Erzurum 17 Değirmentepesi Kalesi X Erzurum 18 Tasmasor II X Erzurum Merkez-Büyüktuy Merkez-Büyüktuy Merkez-Çayırtepe Merkez-Çayırtepe Bayburt TANAP DGBH'nın ile kilometre noktaları arası Bayburt ilinin Demirözü ilçesi sınırlarında kalır. Bu alanda gerçekleģtirilen arazi çalıģmalarında, projenin 500 metre koridoru içerisinde herhangi bir arkeolojik alan tespit edilmemiģtir

34 GümüĢhane Tablo GümüĢhane- Arkeolojik/TaĢınmaz Kültürel Miras Alanları No. Alan Adı Tescilli T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından Ġl Ġlçe/Köy Tescilsiz YaklaĢık Kilometre Noktası 1 Ögütlü (Nalbant Köprüsü Yanı) Höyük X GümüĢ hane Kelkit/Öğütlü Erzıncan Boru hattı güzergâhının arası, arası, arası ve kilometre noktaları arasında Erzincan-Refahiye ilçesi sınırlarında ilerler. Bu alanlarda yürütülen TANAP DGBH yüzey araģtırmasında her hangi bir arkeolojik ve taģınmaz kültürel miras alanı saptanmamıģtır. Giresun Boru hattı güzergâhının , ve kilometre noktaları arasında Giresun ili sınırlarında ilerler. Bu alanlarda yürütülen TANAP DGBH yüzey araģtırmasında her hangi bir arkeolojik ve taģınmaz kültürel miras alanı saptanmamıģtır. SĠVAS Tablo Sivas- Arkeolojik/TaĢınmaz Kültürel Miras Alanları No. Alan Adı T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından Ġl Ġlçe/Köy Tescilli Tescilsiz 1 Delimahmut Deresi X Sivas YaklaĢık Kilometre Noktası Ġmranlı-Kapımahmut Mezraa Mahallesi X Sivas Ġmranlı-Kapımahmut Kücük SöğüĢer X Sivas Hafik- Çimenyenice DıĢkapı (Kemis) X Sivas 5 Küçük Pilavtepe X Sivas Hafik-DıĢkapı Mahallesi Hafik-Yenimahalle Kamp/Boru Stok Sahası Büyük Pilavtepe X Sivas Hafik-Merkez Atçukuru Tepesi X Sivas Hafik-Emre Kultepe X Sivas Merkez- Dörteylül Evinüstü Sırtı X Sivas Merkez-Töngel Köyözü X Sivas Merkez- Karacaören Çomaklı Tepe X Sivas Yıldızeli-Karacaören Yanikarmut Tepesi X Sivas 13 Argaz X Sivas Yıldızeli-Karacaören Yıldızeli-KarĢıyaka Mahallesi Kamp/Boru Stok Sahası