Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 42, Mart 2017, s

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 42, Mart 2017, s Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date Dr. Özlem DOĞAN Kayseri F.M.G.Güzel Sanatlar Lisesi, Müzik Bölümü ozlemdogan38@hotmail.com 20. YÜZYIL MÜZİK AKIMLARININ ÇAĞDAŞ TÜRK BESTECİLERİNİN PİYANO ESERLERİNE YANSIMALARI Öz 20. yüzyılda tüm bilim ve sanat alanlarında olduğu gibi müzik sanatı da yeniçağı yansıtan gelişmelere ortak olmuştur. Çağdaş dönemin müzik dili değişimi sayesinde müzik üslubu değişim göstermiştir. 20. yüzyılın ilk yarısında müzikte, İzlenimcilik (Empresyonizm), Anlatımcılık (Expresyonizm), Yeni Klasikçilik (Neo Klasizm), Folklorizm, On İki Ton Müziği ve sonrasında Puantilizm Elektronik müzik, Raslamsal müzik, Post Modern müzik gibi yeni akımlar ortaya çıkmıştır. Dünyanın her yerinde görülen bu akımlar, Türk müziği besteciliğini de etkilemiştir. Bu araştırmada 20. yüzyıl Türk bestecilerinin piyano yaratıcılığında dönem müziğinin karakteristik akım özelliklerinin tespiti amaçlanmaktadır. Araştırma İzlenimcilik, On İki Ton Müziği, Yeni Klasikçilik, Folklorizm, Raslamsal ve Elektronik Müzik akımları ile sınırlandırılmıştır. Araştırmada 20. yüzyıl müzik akımları hakkında bilgi verilerek Türk bestecilerinin piyano müziği yaratıcılığında yer alan eser örnekleri sunulmuştur. Yapılan araştırmalar neticesinde, Türk müziğinin 20.yüzyıldaki akımlardan etkilendiği, bu akımları ulusal müziğe kazandırarak gelişen müzik sanatında geri kalmadığı sonucuna varılmıştır. Anahtar kelimeler: Çağdaş Türk müziği, piyano müziği, müzik akımları

2 THE REFLECTION OF 20TH CENTURY MUSIC TRENDS TO CONTEMPORARY TURKISH COMPOSERS' PIANO WORKS Abstract In the twentieth century, as in the all fields of the science and art; music art also has witnessed to developments that reflect the new era. Music tone has shown a change through the change of modern period s music language. In the first half of twentieth century in the music field; new music trends like Expressionizm, Impressionizm, Neo classicism, Folklorism, Dodecaphone and Seriality and later on; Puantilizm Electronic music, Coincidental music, Post Modern music came out. those trends common all over the world have influenced the Turkish music composition as well. In this research; it is aimed to determine the Characteristics of trends of music period related with Turkish composers piano creativity in twentieth century. This research is limited by Impressionizm, Dodecaphone and Seriality, Neo Classicism, Folklorism, Coincidental and Electronic Music Trends. In this research; information about the twentieth century music trends is provided and Turkish composers samples of works in the piano music creativity have been presented.as the result of research, it is concluded that Turkish music has been influenced by the trends of twentieth century and bringing those trends together with national music Turkish music has not got behind the evolving music art. 261 Keywords: Contemporary Turkısh musıc, piano music, music trends 1. GİRİŞ Yüzyılda Batı Müziği 20. yüzyıl bilimde, teknolojide ve toplumsal yaşam biçiminde sıçramalar çağıdır. Bu bağlamda sanat da yaratıcı deneysel çabalarla bilim ve teknolojiye koşut sıçramaları gerçekleştirmiştir. Müziksel gelişim, tonal müziğin kalıp ve kurallarının aşılmasını dayatmıştır. 20. yüzyıl çok sayıda akımın yer aldığı bir dönemdir (Say 2000: 468). Bu yüzyıl çoğaltma ve yayma araçlarının, iletişim alanlarının gelişmesiyle, müziğin sınırlı çevreler içerisinde kalmayıp yeryüzünün dört bucağına yayılma olanağı kazandığı bir çağdır (Mimaroğlu 2014:124). Bu yüzyılda Batı müziğinde geçmiş yüzyıllara oranla daha fazla deneycilik ve farklılıklar yansıtılmıştır lü yıllara kadar tonalite batı müziğinde yol gösterici olmuştur. Müzikal formlar, türler ve üsluplar yılları arasında değişime uğramasına rağmen tonalite sistem anlayışı hep aynı kalmıştır. 20. yüzyılda özellikle ritim ve ses yüksekliklerinin organizasyonlarında, vurmalı ses kaynaklarında tamamen yeni yaklaşımlar olmuştur. Bazı besteciler, geleneksel yapıyı çok keskin bir biçimde bırakmışlardır (Özçelik 2001: ). Bu çağın müziğindeki belli başlı gelişmeler; birden çok tonalitenin kullanılması, tonalitenin tamamen atılması, değişik ölçülerin aynı anda kullanılması, sonat biçimi (formu) gibi müzik biçimlerinin kırılması ve hazır kalıplara uymayan yeni yapıların geliştirilmesi, elektronik gereçlerden yararlanılmasıdır. Kısaca bu maddelerde toplanan ve klasik armoni kurallarını geride bırakan bu yenilikler birdenbire ortaya çıkmamıştır. Yenilikler ve yeniliklerin sonucu olan çağlar daha önceki çağlarda hazırlanır (Cangal 2010: 301). 20. yüzyıl müzik sanatının önemli

3 yeniliklerinden biri de Schönberg'in dodecaphone sistemini icad etmesidir. Schönberg in devamcıları olarak Alban Berg ve Anton Webern de bu teknikle eser yazmışlardır. Dünyada Lutoslawski, Penderecki, Schnittke, Mimaroğlu, Karayev ve diğer birkaç besteci de bu teknikle müzik bestelemişlerdir. Çağdaş müzik sanatının özelliklerinden biri de dönem içerisinde farklı üslup çeşitliliğinin olmasıdır. 20. yüzyılın ilk yarısında müzikte, İzlenimcilik (Empresyonizm), Anlatımcılık (Expresyonizm), Yeni Klasikçilik (Neo Klasizm), Folklorizm, Elektronik müzik, Post modern müzik gibi yeni akımlar ortaya çıkmıştır (Doğan 2013: 2). Bu akımlar içerisinde Atonal Sistem, On İki Ton, Puantilistik, Aleatorik (Raslamsal) gibi yeni besteleme teknikleri ortaya çıkmıştır Amaç Bu araştırmada, 20. yüzyıl müzik akımlarının genel özelliklerinin incelenmesi ve bu akımların Türk bestecilerin piyano eserlerine yansımalarının tespiti amaçlanmaktadır Yöntem Araştırmada önce 20. yüzyıl müzik akımları incelenmiştir. Daha sonra bestecilerin 20. yüzyıl piyano müziği eserleri, akım özelliklerine göre kaynak taraması yapılarak ve analiz edilerek çözümlenmiştir. Bu açıdan araştırma betimsel niteliktedir Sınırlılıklar Bu araştırma, 20. yüzyıl Türk bestecilerinin piyano müziği yaratıcılığında İzlenimcilik, Atonal ve On İki Ton müziği, Yeni Klasikçilik, Folklorizm, Raslamsal müzik ve Elektronik müzik akımları ile sınırlandırılmıştır. 2. BULGULAR VE YORUMLAR 2.1. İzlenimcilik (Empresyonizm) Resimde 19. yüzyıl sonlarında başlayan İzlenimcilik akımı, müzikte 20. yüzyıl başlarında etkinleşir. Bu dönemde sanatın başkenti olan Paris, resim, müzik ve heykel dallarında zengin örnekler üretmektedir. Monet, Degas, Whistler ve Renoir gibi İzlenimci ressamların su damlacıklarının ya da bir sis perdesinin ardından sundukları görüntüler, bestecilerde de aynı izlenimin uyanmasına yol açar. Bu dönemde edebiyatta, resimde ve müzikte sanatçıların amaçları, objeyi değil, objeye karşı duyulan etkiyi yansıtmak, kalıcı bir gerçekliği yakalamaktan çok kaçıp giden bir izlenimi yorumlamak olmuştur. İzlenimciler bir öyküyü, nesneyi doğrudan betimlemek yerine onun bellekte bıraktığı izlenimi duyururlar. Teknik olarak akorların belirsizlik duygusu, egzotik diziler, yoğun kromatik doku, puantilizm müzikte izlenimci araçlar olmuştur (İlyasoğlu 2003:199). Arnold Hauser'e göre İzlenimcilik: "Her olgunun, yinelenmesi olanaksız, kayıp giden bir yıldız kümesine, akıp gitmekte olan ve içine ikinci kez girebilmesi olanaksız bir akarsu gibi, zaman içinde sürüklenen bir dalgaya benzetilmesi, izlenimciliği anlatan en iyi formüldür." (Say 2000:455). Bu yeni akımda o zamana dek kabul gören doğrular bir yana itilmekte, onun yerine tümüyle alışılmadık akorlar, tınılar, form özellikleri ve icracılık ustalığını kullanarak müzik yapılmaya başlanmıştır. İzlenimcilik akımında eser veren önemli Fransız besteciler ise Debussy ve Ravel dir. Debussy nin izlenimciliği, içe dönük bir romantizm olarak yorumlanır. Aslında önceki çağın romantizmine karşı çıkmak, yeni çağa yeni bir dil bulmak çabasındadır. Debussy birçok şair ve ressam arkadaşının etkisinde kalmıştır. Whistler in Thames nehrindeki gece gö- 262

4 rüntüleri, onun Noktürnler ine esin kaynağı olduğu gibi, Verlaine ve Mallarme nin dizeleri de Debussy nin şarkılarında yeniden doğmuştur. Bestecinin Deniz, Estampes, İki Arabesk gibi önemli yapıtları bulunmaktadır (İlyasoğlu 2003: 202). 19. yüzyıl sonu ve 20. yüzyıl başlarında gelişen dünya müzik kültüründe İzlenimcilik önemli bir akımdır. Bu dönemdeki bestecilerin eserlerinde kiminde az kiminde çok bu akımın etkilerini görmek mümkündür. Çağdaş Türk müziği bestecilerinin eserlerinde de İzlenimcilik akımının etkisi göze çarpmaktadır. Avrupa'da eğitimlerini tamamlayan "Türk Beşleri" üyelerinin piyano müziği bestelerinde bu akımın hakimiyeti vardır. Cemal Reşit Rey'in "Türk Manzaraları", Ulvi Cemal Erkin'in "Beş Damla", "Duyuşlar", Ahmed Adnan Saygun'un "Op:2 Süite", "İnci'nin Kitabı" Hasan Ferit Alnar'ın "Oyun Havaları" ve Necil Kazım Akses'in "Minyatürler" eserinde İzlenimcilik akım özellikleri kullanıldığı görülmüştür (Doğan 2013: 18,19,20,21). Ekrem Zeki Ün'ün gençlik eserleri daha çok Fransız izlenimcilerinin etkisini yansıtır (Selanik 1996: 305). Adı geçen bestecilerin piyano müziğinde İzlenimci müziğin birçok göstergesi yer almaktadır. Bu müziğin önemli özellikleri; Triton aralıklar, kromatik dizi, paralel 4'lü-5'liler, politonalite, register genişliği kullanımıdır. Saygun'un "Op:2 Piyano İçin Süit" eserinin ilk bölümü olan "Preludio" İzlenimci müziğin karakteristik özelliklerinden biri olan triton aralıkların sıkça duyurulmasına örnektir. 263 Şekil 1: Ahmed Adnan Saygun: "Op:2 Piyano İçin Süit" Preludio, ilk üç ölçü Ulvi Cemal Erkin'in "Duyuşlar" isimli eserinde Fransız İzlenimci müzik özelliklerine rastlanmaktadır. Eserde İzlenimci müziğin özellikleri arasında yer alan 4'lü-5'li-6'lı-7'li aralıkların, polifoni müziğin özelliklerinin, ritmik ostinatonun kullanıldığını, dinamik göstergelerin tezatlığını (ffff'dan aniden pp'ya düşmesini) görmekteyiz. Eserin "Oyun" isimli ilk bölümünde sık sık ölçü sayısının değişimine rastlamaktayız. Bu özellik de İzlenimci müziğin melodik-tematik gelişiminde rol oynayan unsurlar arasında yer almaktadır (Doğan 2013:126). Şekil 2: Ulvi Cemal Erkin "Duyuşlar" eseri "Oyun" bölümü ölçü

5 2.2. Atonal ve On İki Ton Müziği Rönesanstan beri gelişmekte olan tonalite kavramının 8 notalık skala içindeki kullanımı 20. yüzyıl başındaki bestecilere yetersiz gelmektedir. Tüm seslerin temel bir eksen çevresinde toplanması, bu sese değer kazanması ilkesi, önemini yitirmeye başlar. Besteci daha özgür olmayı, belli bir tona bağlılıktan kurtulmayı ister. Franz Liszt, Gustav Mahler, Richard Strauss gibi Post-Romantik besteciler, geniş soluklu yapıtlarında bu özgürlük kavramını hazırlamışlardır. Belli bir tonalite yerine sık sık değişen tonaliteler, sekiz sese bağımlılık yerine kromatik skaladaki 12 sesin eşit değerde ve özgürce kullanılabilmesi düşüncesi, sonraki kuşağın açılımlarına yol göstermiştir. (İlyasoğlu 2003: 209) Kromatik sistem 20. yüzyıl başında Atonal müzik sistemini ortaya çıkarmıştır. Atonalite, her şeyden önce tonsuzluk olarak yorumlanmamalıdır. Yöntemin bulucusu Arnold Schönberg, "Belli bir tona bağlı olmayış veya birden çok tona bağlılık" tanımını yeğ tutar. Her müzik tümcesi grubu, kendi başına bir tonaliteye bağlıdır (İlyasoğlu 2003: 209). İlk kuşak bestecilerimizin atonaliteye yaklaşımı, onu genellikle yeni bir ilişki düzeninden çok, başka bir armoni dilinin öngörülmeyen bir sonucu ya da salt etkisel nedenlerle ele almaları şeklinde gerçekleşmiştir. Erken tarihli bir atonalite örneği olarak, daha çok bir şakayı andıran, Ekrem Zeki Ün ün Piyano için Küçük Parçalar adlı yapıtının Eski Konakta isimli ilk bölümü verilebilir (Çöloğlu 2005: 15). "On İki Ton Tekniği" 20. yüzyılın en önemli keşiflerinden biridir. "On İki Ton Tekniği" serbest atonalite döneminin bestelemede kullanılan uygulamalarının bir sisteme tabi edilmesi olarak tanımlanabilir. Bu teknikte 12 ses özellikli şekilde sıralanarak bir dizi oluşturulur. Hiç bir ses dizi içerisinde birden fazla kullanılmaz. On İki Ton Tekniği, 20. yüzyıl teknikleri içinde radikal olduğu için takdir edilmiş ve sanatsal açıdan sınırları oldukça zorlamıştır (Bulur 2009: ). 264 Atonalite, 12 Ton Tekniği ve genellikle onunla bir arada anılan diziselcilikle Türk bestecilerin ilişkisi asıl olarak ikinci kuşakla, Usmanbaş (İki Piyano için Üç Bölüm eseri), Arel, Fırat (Umursanmamış eseri) ve Mimaroğlu yla başlamış, bir sonraki kuşaktan Tanç, Sinangil ve Yürür le sürdürülmüştür. Ali Doğan Sinangil in 1979 tarihli, İkinci Yaylı Sazlar Kuarteti nde, hem atonalitenin hem de 12-ses dizisinin kullanımına örnekler görülmektedir (Çöloğlu 2005: 16). Sinangil yapıtlarının tümünde 12 ses dizilerini kullanmıştır (İlyasoğlu 2007: 153). Mimaroğlu "Piyano İçin Yedi Bagatel" (1959) eserini 12 tondan oluşan (La Bemol, Do, Si, Sol, Sol Bemol, Fa, La, Re Diyez, Mi, Re, Si Bemol ve Re Bemol) tema, devamında da dodacaphone tekniğiyle geliştirerek birinci ölçünün son vuruşundan itibaren döndürülmüş şekilde kullanarak bestelemiştir (Yur 2016: 18). Şekil 3: İlhan Mimaroğlu "Yedi Bagatel" Birinci Bagatel, ilk iki ölçü

6 Mimaroğlu'nun Keman ve Piyano İçin "Bir Melos Üzerine Değişimler" (1961) isimli eserini de 12 ton tekniği ile yazdığı görülmektedir. Eserin temasını on iki tekrarlanmayan sesle oluşturmuştur. Bu sıra; Re, Sol Bemol, Fa, Re Bemol, Do, Si, Mi Bemol, La, Si Bemol, La Bemol, Mi ve Sol notalarından oluşmaktadır (Doğan 2007: 26). Şekil 4: İlhan Mimaroğlu, "Bir Melos Üzerine Değişimler", ilk 5 ölçü İlhan Usmanbaş'ın 1952'de Ertuğrul Oğuz Fırat'ın şiirleri üzerine ses ve piyano için bestelediği "Üç Müzikli Şiir" 12 ton yöntemini tümüyle ilk uyguladığı çalışmalardan biridir. "Üç Müzikli Şiir"de Fırat'ın Zamanın Örümceği, Bitmeyen ve Güzellik Sevinci başlıklı şiirleri ele alınmıştır. Usmanbaş'ın "Keman ve Piyano İçin Beş Etüd" eseri de dizisel müziğe verilecek örneklerdendir. Usmanbaş'ın piyano öğretmeni olmuş Ulvi Cemal Erkin'in kendisinden 12 ton müziğini açıklığa kavuşturmak için bu yöntemde yazılmış kolay piyano parçaları bestelemesini ister. Öğrencilere çalıştırmak için hazırlanan bu parçalar "Dört Kolay 12 Ton Parçası" ortaya çıkar (İlyasoğlu 2011: ). Ahmed Adnan Saygun da "Op:2 Piyano İçin Süit" eserinin "Preludio" ve "Canone" bölümlerini atonal sistemde bestelemiştir Yeni Klasikçilik (Neo-Classicism) I. Dünya Savaşı sonrasında ortaya çıkan bir akımdır. Tonsuzluğa ve çok tonluluğa bir tepkiydi. Ölçü, tempo, ezgi, armoni ve biçiminin ortadan kalkması kargaşalık olarak değerlendirildi. Bunun yerine abartıdan uzak, yalın, açık, dengeli ve anlaşılır müzik anlayışının yeniden yaratılması hedeflendi (Kaygısız 2004: 279). Yeni Klasik terimi, 20. yüzyılın ilk yarısında teknik kurguyu sağlamlaştırmak adına, Klasik, Barok, hatta Barok öncesi dönemlere başvuran besteciler için geçerlidir (İlyasoğlu, 2003: 209). Çağdaş Türk bestecilerinden Cemal Reşit Rey "12 Prelüd ve Füg" eserinde füglerin tematik materyalinde, halk türkülerinin entonasyonunu duyurmuştur (Kurşunet 2014: 22). Eserin 12. fügün temasında Türk müziği ezgilerinden "Darıldın mı Gülüm Bana" şarkısının entonasyonu işitilmektedir. Besteci burada eserin tematik materyalini halk ezgisinin önemli entanosyonu üzerine kurmuştur. Aynı zamanda materyali geliştirmek için Barok dönemden gelen "Prelüd ve Füg" formunu kullanmıştır. 20. yüzyıl bestecileri Neo-Klasik üsluba ait olan müzik eserlerinin oluşumunu bu tür prensip (usul-araç) temelinde kurar.

7 266 Şekil 5: Cemal Reşit Rey, "12 Prelüd ve Füg",12. Füg İlhan Usmanbaş'ın 1947 yılında yazdığı "Keman-Piyano Sonatı" Neo Klasik üslupta yazılmış eserler arasında yer alır (Selanik 1996: 311). Bülent Arel "Tema ve Yedi Çeşitlemeler" eserinde atonal teknik materyalinde polifonik usuller kullanmıştır. Aşağıda yer alan Arel'in "Tema ve Yedi Çeşitlemeler" eserinin ilk varyasyonun müzik materyalinin gelişiminde besteci genel olarak polifonik usul kullanmıştır. Birinci varyasyon tema ile karşılaştırıldığında dikey kontrpuan usulü görülmektedir (Doğan 2007:18-19). Bu varyasyon silsilesi 20. yüzyıl atonal müziği polifonik usulle birlikte kullanılarak bestelendiği için Neo Klasik akım izlerini taşımaktadır.

8 Şekil 6: Bülent Arel "Tema ve Yedi Çeşitlemeler" 1. varyasyon 1. cümle İlhan Mimaroğlu "Bir Melos Üzerine Değişimler" eserini polifonik usuller temelinde bestelemiştir. On iki ton tekniğinde yazılan eserde polifonik usullerin kullanılması eserin Neo Klasik akımı izinde olduğunu gösterir. 267 Hindemith, geleneksel armoniyi öğretmek için yazdığı alıştırmalardan oluşan "Traditional Harmony" adlı kitabındaki alıştırmalardan yola çıkarak geliştirmiş olduğu 'Klarinet ve Piyano İçin Üç Sonatin bestecilere çağdaş dünyada daha ileri bir armoni dilini bulmak için izleyeceği yola dair bazı ipuçları vermiştir. Usmanbaş da, bu kitabın sonunda yer alan tek sesli olarak verilmiş dört sonatinden üçünü alarak, piyano eşliğiyle armonize edip neo-klasik üslupta klarinet ve piyano için bestelemiştir. Örnekte yer verilen Usmanbaş'ın 1. Sonatininde Barok dönemde yer alan kontrpuan tekniğini kullandığını görürüz. Bu da bestecinin eserdeki neo klasik üslubu kullandığına dair verilebilinecek örneklerden biridir (Sonakın 2009: 75). Şekil 7: İlhan Usmanbaş "Klarinet ve Piyano İçin 3 Piyano Sonatin" 1. Sonatin ilk 6 ölçü 2.4. Folklorizm 19. yüzyıl sonlarında profesyonel müzikte halk müziği özelliklerinin öne çıktığı görülmüştür. Dünyanın her yerinde farklı besteciler ulusal müziğe daha çok önem vermeye başlamıştır. Hemen hemen tüm besteciler, 19. yüzyıl boyunca halk ezgi ve ritimlerinden yararlanmışlar

9 (Kaygısız 2004: 278). Dünya müziğinde Folklorizm akımında eser örnekleri olan bestecilerden bazıları; Bartok, Kodaly, Manuel de Falla, Debussy'dir. Çağdaş Türk müziğinde de bestecilerin eserlerinde Folklorizm akımı çok yaygın şekilde görülmektedir. Ahmed Adnan Saygun'un "Aksak Tartılar Üzerine Etüd", "İnci'nin Kitabı" adlı eserinde "Ninni" bölümü, Necil Kazım Akses'in "On Piyano Parçası" (1964) eserinde X. bölüm, ve birçok eserde bu akımın hakimiyeti vardır. Cenan Akın'ın 1987 yılında yazdığı "Piyano İçin Çeşitlemeler" isimli eserin varyasyonlarının temasının temelini halk ezgisi olan Al Mendili türküsü oluşturmuştur (Doğan 2007: 31). Bu nedenle Akın'ın "Piyano İçin Çeşitlemeler" eserini Folklorizm akım temelinde bestelediğini görürüz. 268 Şekil 8: Cenan Akın, "Piyano İçin Çeşitlemeler" İlk 8 Ölçü Cemal Reşit Rey'in 1928 yılında piyano için bestelediği "Türk Manzaraları" isimli eseri altı Anadolu dansından oluşmaktadır. Eserde Türk makamlarının ve Türk müziği ritimlerinin kullanıldığı görülmektedir. Bu özellikler ışığında eserin Folklorizm akımına ait olduğunu söyleyebiliriz. Şekil 9: Cemal Reşit Rey "Türk Manzaraları" 1. Bölüm "Yürük Zeybek Havası"1-7. ölçüler

10 Nevit Kodallı'nın "Kavalcı", "Enderunlu" eserleri de bu akıma verilebilecek örnekler arasında yer alır Raslamsal (Aleatoric) Müzik Aleatoric kelimesi kura anlamına gelen Latince bir sözcüktür. Aleatoric müzik raslamsal olarak da bilinen bestecilik tekniğidir. Bu teknikte müziğin farklı elementleri ve parametleri raslamsallıkla ortaya çıkar. Eser icra edilirken kimi zaman icra anında tekrar şekillenir. Kimi zaman da nota yazısı daha esnek yorumlanabilir. Caz müziğinde yer alan doğaçlamalar da aleatorik besteciliğe aittir. Bu bestecilik tekniği sadece 20. yüzyıla ait değildir. Orta Çağ ve Rönesans döneminde vokal polifoni müziğinde kullanılan seslerin enstrumanlarla değişimi de bu teknik özelliklerdendir. 17. ve 18. yüzyılda müziğin yazılışında armoni notalarla değil şifreli bas ile ifade edilmekteydi. Ayrıca bu dönemde solo kadanslar yazılmaz icracı kendi ustalığını ortaya koyardı. Tüm bu örnekler Raslamsal tekniğinin müzik eserinde oluşumunun eski dönemlerden başlayarak kullanıldığını göstermektedir. Trimola, tril, accelerando, glisando, rubato raslamsallığın icracılığına ait usuller olarak değerlendirilir (Kohoutek 1976: 236,237,238: 1976). Kısaca Aleatoric müzik önceden kararlaştırılmamış, yorumcuların icra sırasında besteciden aldıkları ipuçlarına göre çaldıkları müzik anlamına gelmektedir. 20. yüzyıl müziğinde ülkemizde bu teknikle eser besteleyen besteci İlhan Usmanbaş'tır. Usmanbaş, yıllarında çeşitli çalgı birleşimleri için bir dizi Raslamsal bestelemiştir. Raslamsal I-II-III: Trompet, piyano, viyola ve kontrbas içindir. Raslamsal IV-V-VI, alto saksofon, vurmalılar, vibrafon ve kontrbas içerir. Aynı yıl bestelenen piyano için "Biçimsiz" üç ayrı parçadan oluşan on dakikalık bir yapıttır. Bu eserde tek bir çalgıya, piyaniste tanınan özgürlükler söz konusudur (İlyasoğlu 2011: 176). 269

11 270 Şekil 10: İlhan Usmanbaş Raslamsal I. Partisyonunun Tümü ( Çöloğlu 2005, 188) 2.6. Elektronik Müzik Labaratuvarlarda doğuşkanı olmayan salt seslerin üretilmesiyle yeni sesler oluşturuldu. Besteci bulunan yeni sesleri istediği biçime sokarak banda kaydeder. Dinleyici ses kayıt cihazlarından eseri dinler (Kaygısız 2004: 281). Elektronik müzik Almanya'da Elektronische Musik (elektronik müzik), Fransa'da Musique Concrete (somut müzik) ve Birleşik Amerika'da Tape Music (band müziği) olarak isimlendirmiştir. Ussachevsky elektronik müziği şöyle tanımlar: "Yoldamsal sınırlar içinde elektronik müzik, sanat yolunda anlam taşıyan bir anlatım arayan bestecinin, sesleri yakalamak, yaratmak, başkalaştırmak ve örgütlemek için türlü elektroakustik gereçlerden yararlandığı uğraşı alanı olarak ele alınmalıdır" (Mimaroğlu:1991: 20).

12 Çağdaş Türk müziği bestecilerimizden Bülent Arel ve İlhan Mimaroğlu bu akımda önemli eserler bestelemişlerdir. Mimaroğlu'nun piyano müziği yaratıcılığında elektronik müzik için bestelediği "Prelüdler(24)" ile "Çalgıcı ve Besteci İçin Piyano Müziği" eserleri bulunmaktadır (İlyasoğlu 2007: 118). 3. SONUÇ 20. yüzyıl dünya müziğinde İzlenimcilik, Anlatımcılık, Folklorizm, Neo Klasik, On İki Ton, Elektronik müzik akımlarına ait olan besteciler yüzyılın müziğini ileriye götürmüşlerdir. Bu yüzyılda yeni arayışlarla Puantilizm, Minimalizm, Raslamsallık gibi yeni müzik yazım teknikleri yer almış ve müzik sanatını zenginleştirmiştir. Bu araştırmada, Türk müziği bestecilerinin piyano müziği yaratıcılığında 20. yüzyıl müzik akımlarından İzlenimcilik, Atonal ve On İki Ton, Yeni Klasikçilik, Folklorizm, Raslamsal müzik ve Elektronik müzik akımlarının yansımaları ortaya çıkarılmıştır. Buna göre; İzlenimcilik: Cemal Reşit Rey'in (Türk Manzaraları), Ulvi Cemal Erkin'in (Beş Damla, Duyuşlar), Ahmed Adnan Saygun'un (Op:2 Süite, İnci'nin Kitabı), Hasan Ferit Alnar'ın (Oyun Havaları) ve Necil Kazım Akses'in (Minyatürler) eserlerinde, Atonal ve On İki Ton Müziği: Ahmed Adnan Saygun'un (Op:2 Piyano İçin Süit eserinin Preludio ve Canone bölümleri), Ekrem Zeki Ün'ün (Eski Konakta), İlhan Usmanbaş'ın (Üç Müzikli Şiir, İki Piyano için Üç Bölüm, Keman ve Piyano İçin Beş Etüd, Dört Kolay 12 Ton Parçası), Arel, Fırat'ın (Umursanmamış eseri) İlhan Mimaroğlu'nun (Piyano İçin Yedi Bagatel, Keman ve Piyano İçin Bir Melos Üzerine Değişimler) eserlerinde, Yeni Klasikçilik: Cemal Reşit Rey'in (12 Prelüd ve Füg), İlhan Usmanbaş'ın (Keman Pİyano Sonatı, Klarinet ve Piyano İçin 3 Piyano Sonatin 1. Sonatin), Bülent Arel'in (Tema ve Yedi Çeşitlemeler) İlhan Mimaroğlu'nun (Bir Melos Üzerine Değişimler) eserlerinde, Folklorizm: Cemal Reşit Rey'in (Türk Manzaraları), Ahmed Adnan Saygun'un (Aksak Tartılar Üzerine Etüd, İnci'nin Kitabı Ninni bölümü), Necil Kazım Akses'in (On Piyano Parçası" eserinde X. bölüm), Nevit Kodallı'nın (Kavalcı, Enderunlu), Cenan Akın'ın (Piyano İçin Çeşitlemeler) eserlerinde, Raslamsal Müzik: İlhan Usmanbaş'ın (Trompet, piyano, viyola ve kontrbas için Raslamsal I-II-III: alto saksofon, vurmalılar, vibrafon ve kontrbas için Raslamsal IV-V-VI ile Biçimsiz) eserlerinde, Elektronik Müzik: İlhan Mimaroğlu'nun (Prelüdler ile Çalgıcı ve Besteci İçin Piyano Müziği) eserlerinde tespit edilmiştir. Dünyanın her yerinde canlanan müzik akımları, Türk müziği bestecilerini de etkilemiştir. Bu etkinin sonucunda Türk müziği zenginleşerek dünya müziğinin gelişim seviyesine ulaşmıştır. Aynı zamanda 20. yüzyıl Türk müziği önümüzdeki dönem bestecilerine örnek olmuş ve eski dönemlerin kazanımlarını yeni dönem felsefesi ile birleştirerek müziğin yeni yollar kazanmasına olanak sağlamıştır. Türk müziği, yeni akımlardan etkilenerek onların değerli özelliklerini müziğe kazandırıp birleştirmiştir. Bu sentez sonucunda Türk müziği 20. yüzyıl dünya seviyesine ulaşmış ve gelecek müziğe doğru yeni yollar açmıştır. 271

13 KAYNAKLAR Bulur, Ebru, (2009), 20. Yüzyıl Müziğinde Atonal Yaklaşımlar, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Cangal, Nurhan, (2010), Armoni (301), Arkadaş Yayınevi, Ankara. Çöloğlu, Mesut Erdem, (2005), Çağdaş Türk Bestecilerinin 20. Yüzyıl Müziğinin Modernist Anlayışlarıyla Etkileşimi (Orkestra İçin Müzik), Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müzik Ana Sanat Dalı Komp. ve Ork. Şefliği Programı, İstanbul. Doğan, Özlem, (2013), Türk Beşleri'nin Solo Piyano Eserlerinde İzlenimcilik Etkisi, Erciyes Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, Müzik Bilimleri Ana Bilim Dalı, Kayseri. Doğan, Özlem, (2007), Türk Piyano Müziğinde Varyasyon Formunun Nazari ve İcra Özellikleri, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri. İlyasoğlu, Evin, (2003), Zaman İçinde Müzik ( ), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul. İlyasoğlu, Evin, (2007), 71 Türk Bestecisi ( ), Pan Yayıncılık, İstanbul. İlyasoğlu Evin, (2011), İlhan Usmanbaş Ölümsüz Deniz Taşlarıydı, (123, 128, 178), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul. Kaygısız, Mehmet, (2004), Müzik Tarihi Başlangıcından Günümüze Müziğin Evrimi ( ), Kaynak Yayınları, İstanbul. Kohutek, Ctırad, (1976), 20. Yüzyıl Müziğinde Bestecilik Teknikleri ( ), Muzıka Yayınevi, Moskova. Kurşunet Bekir (2014), Cemal Reşit Rey'in İki Piyano İçin On iki Prelüd ve Füg Adlı Eserinde Polifonik Form ve Usullerinin İncelenmesi, Erciyes Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, Kayseri. Mimaroğlu İlhan, (1991), Elektronik Müzik, (20), Pan Yayıncılık, İstanbul. Mimaroğlu, İlhan, (2014), Müzik Tarihi (sayfalar), Varlık Yayınları,İstanbul. Özçelik, S, (2001). "On İki Ton Besteleme Tekniği", Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21(3), Say, Ahmet, (2000), Müzik Tarihi, Müzik Ansiklopedisi Yayınları ( ), Ankara. Selanik, Cavidan, (1996), Müzik Sanatının Tarihsel Serüveni ( ), Doruk Yayıncılık, Ankara. Sonakın, Ebru Mine, (2009), İlhan Usmanbaş'ın Klarinet ve Piyano İçin Üç Sonatin'i (Üç Sonatin'in Çalgı ve Yazı Teknikleri Bakımından Bestecinin Diper Klarinet Müzikleriyle Ele Alınması), Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müzik Ana Sanat Dalı, Üfleme ve Vurma Çalgılar Programı, İstanbul. Yur, İstemi Furkan, (2016), İlhan Mimaroğlu'nun Hayatı ve Yaratıcılığı, Erciyes Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, Kayseri. 272