T.C. ATILIM ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İÇMİMARLIK VE ÇEVRE TASARIMI BÖLÜMÜ YÜKSEK LİSANS PROGRAMI GAZİANTEP EVLERİNİN İÇ MEKÂN TASARIMI

Transkript

1 T.C. ATILIM ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İÇMİMARLIK VE ÇEVRE TASARIMI BÖLÜMÜ YÜKSEK LİSANS PROGRAMI GAZİANTEP EVLERİNİN İÇ MEKÂN TASARIMI YÜKSEK LİSANS TEZİ Hazırlayan Selin Sedef ERBAŞ Tez Danışmanı Prof. Dr. Yüksel BİNGÖL Ankara

2

3 T.C. ATILIM ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İÇMİMARLIK VE ÇEVRE TASARIMI BÖLÜMÜ YÜKSEK LİSANS PROGRAMI GAZİANTEP EVLERİNİN İÇ MEKÂN TASARIMI YÜKSEK LİSANS TEZİ Hazırlayan Selin Sedef ERBAŞ Tez Danışmanı Prof. Dr. Yüksel BİNGÖL Ankara

4

5 ÖNSÖZ Gaziantep ili, Güneydoğu Anadolu bölgesinin insanlık tarihinin ilk zamanlarından beri merkezi yerleşim yerlerinden biri olan ve bu özelliğinden dolayı üzerinde araştırılmaya değer zenginliklerle dolu şehirlerinden biridir. Bu çalışmanın genel amacı; yeterince araştırılmamış, asırlarca saklı kalmış bu zenginlikleri irdelemek, Geleneksel Gaziantep evinden yola çıkarak, konuya genel bir perspektiften bakıp, Türk Evlerinin görsel zenginliğini ve çok eski zamanlardan günümüze insanların yaşam kalitelerini arttırmak için tasarımsal elemanlar meydana getirmeleri ve toplumların konut biçimlerinin iklim, din ve sosyo-kültürel değişiklikler doğrultusunda göstermiş olduğu değişimler, kaydetmiş olduğu ilerlemeleri gözlemlemektir. Geleneksel Gaziantep evlerinin iç mekan tasarımını araştırmayı hedef alan bu tez çalışmasında yardımlarını ve desteğini esirgemeyen tez danışmanım ve değerli hocam Sayın Prof. Dr. Yüksel Bingöl'e teşekkür ederim. Gaziantep kültürünü yaşatmak için verdiği emeklerden dolayı Gaziantep Büyükşehir Belediye Başkanı Sayın Dr. Asım Güzelbey' e teşekkür ediyorum. Çalışmamın gerçekleşmesinde değerli zamanını ve bilgilerini benimle paylaşan Doç. Dr. Esin Kuleli' ye, çalışma süresince bilgilerinden ve arşivinden yararlandığım Mimar Barış Gören' e teşekkür ederim. Çalışmamım her döneminde maddi ve manevi desteğini esirgemeyen çok kıymetli annem Dr.Oya Büyükuncu' ya, birçok düşüncemi paylaştığım, herzaman yanımda olan ve beni destekleyen kuzenim Mimar Duygu Fındık a sabır ve anlayışı için eşim Op.Dr. Ercüment Erbaş a teşekkürlerimi sunarım.

6 ii İÇİNDEKİLER DİZİNİ ÖNSÖZ... İ İÇİNDEKİLER DİZİNİ... İİ SÖZLÜK... Vİ ŞEKİLLER DİZİNİ... Vİİ ÇİZELGELER DİZİNİ... XV BİRİNCİ BÖLÜM GİRİŞ 1.1. TEZİN KONUSU TEZİN AMACI... 1 İKİNCİ BÖLÜM GELENEKSEL TÜRK EVLERİ 2.1. GELENEKSEL TÜRK EVLERİ NİN OLUŞUMU VE PLAN ŞEMALARI Türk Evlerinde Sofa Türk Evlerinde Avlu GELENEKSEL TÜRK EVLERİNDE İÇ MEKÂN TASARIMI VE DONATIM ELEMANLARI Odalar Sedirler Sergen Merdivenler Kiler Ocaklar Yüklükler Ve Diğer Dolaplar Tavanlar Kepenk... 19

7 iii ÜÇÜNCÜ BÖLÜM GAZİANTEP VE GAZİANTEP EVLERİ 3.1. GAZİANTEP VE GAZİANTEP EVLERİ Gaziantep in Coğrafi Konumu Gaziantep in İklimi Gaziantep Tarihi GAZİANTEP EVLERİNİN PLAN ŞEMASI Avlusuz (Hayatsız) Evler Avlulu (Hayatlı) Evler GAZİANTEP EVLERİNİN OLUŞUM SÜRECİ Hayat (Avlu) Kapılar Pencereler Kuş Penceresi Kuyu (Livas) Çeşme Havuz (Gane) GAZİANTEP EVLERİNİN İÇ MEKÂN TASARIMI DÖRDÜNCÜ BÖLÜM SEÇİLEN GAZİANTEP EV ÖRNEKLERİ 4.1. KARAMANUKYAN AİLESİ EVİ Evin Mimari Tanımı Zemin Kat Planı İş Odası (Plan: Z.01) Ocaklık: Mutfak (Plan: Z.02) Banyo (Plan: Z.03) Tandır Odası (Plan: Z.04) Birinci Kat Gelin Odası (Plan: 1.05) Kayınvalide Odası (Plan: 1.06) İkinci Kat Ocaklık: Mutfak (Plan: 2.07) Hasan Süzer Odası (Plan: 2.08)... 85

8 iv Şehit Ve Gaziler Odası (Plan: 2.09) Savunma Odası (Plan: 2.10) Bodrum Kat (Plan: B.09,B.010) Müştemilat: Kâhya Evi (Plan: Z.01) Zemin Kat Birinci Kat Elti Odası (Plan: 1.02) DEMİRCİYAN AİLESİ EVİ Evin Mimari Tanımı Zemin Kat Planı Kayınvalide Odası (Plan: Z.01) Hazna: Kiler (Plan: Z.04) Ocaklık: Mutfak (Plan: Z.03) İş Odası (Plan: Z.02) Birinci Kat Planı Cennet Oda: Başoda (Plan:1.06) Kış Odası (Plan: 1.07) Gelin Odası (Plan: 1.05) Bardak Altı: Çatı Katı (Plan: 2.08) Bodrum Kat Planı (Plan: B.09) CEBECİYAN AİLESİ EVİ Ev 1 Ve Mimari Tanımı Zemin Kat Planı Ev 1 İş Odası (Plan:1.Z01) Ocaklık: Mutfak (Plan:1.Z03) Hazna: Kiler (Plan:1.Z02) Birinci Kat Planı Gelin Odası (Plan:1.104) Başoda (Plan:1.105) İkinci Kat Planı Yaz Odası (Plan:1.206) Bodrum Kat (Plan:B.207) Ev 2 Ve Mimari Tanımı Zemin Kat Planı Ev 2 İş Odası (Plan:2.Z01) Birinci Kat Planı Başoda: Cennet Odası (Plan:2.1.02)

9 v Bodrum Kat (Plan:2.B04) DEMİRCİYAN AİLESİ EVİ Evin mimari tanımı Zemin Kat Planı İş Odası (Plan: Z.01) Yemek Odası (Plan:Z.02) Hazna: Kiler (Plan:Z.03) Ocaklık: Mutfak (Plan: Z.04) Birinci Kat Planı Gelin Odası (Plan: 1.06) Kış Odası (Plan: 1.07) Başoda: Cennet Odası (Plan:1.05) Müştemilat: Hizmetli Odası (Plan:1.04) İkinci Kat Planı Yaz Odası (Plan:2.08) Bodrum Kat Planı (Plan:B.09) BEŞİNCİ BÖLÜM GAZİANTEP EVLERİNDE YAPI TEKNİĞİ 5.1. GAZİANTEP EVLERİNDE YAPI TEKNİĞİ Duvar Teknikleri Zemin Örtü Sistemleri GAZİANTEP EVLERİNDE KULLANILAN MALZEME ALTINCI BÖLÜM DEĞERLENDİRME 6. DEĞERLENDİRME KAYNAKÇA ÖZET ABSTRACT

10 vi SÖZLÜK Eşiklik: Odaların girişinde kapı girişinde ayakkabı çıkarılan yer Bartış: Kapı eşiği Mahmil : Dolap Tandır: Isınma aracı Nacar: Odayı çevreleyen dolabı süsleyen kaplama Tam Nacar: Oda yüzeyinin tamamında ve kapılar dışında kalan boşlukları ahşap malzeme ile kaplamak Yarım Nacar: Oda yüzeyinin tamamında olmayıp, odayı kısmi olarak kaplayan ahşap Kubbiye: Kapaklı dolapların üst kısımlarındaki küçük açık dolaplar Hayat: Avlu Gane: Avluda bulunan süs havuzu Livas: Kuyu Livan: Eyvan Ocaklık: mutfak Hazna: Odalardan geçilen, odadan bir kaç basamak yukarıda veya aşağıda olan kiler bölümü Bardak Altı: Çatı katı Havara Taş: Evlerin iç mekânında kullanılmış bir taş Keymık Taşı: Yapıların duvarlarında ve merdiven basamaklarında kullanılan taş Kabaltı: Altı yol olan yapılar Köşk: Çıkma Kuş Tağası: Tepe penceresi Zahta: Parmak ölçüsü

11 vii ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 2.1. Türklerin Kullandıklar İlk Çadırlara Örnek... 4 Şekil 2.2. Türk Evi nde Sofalı Plan Şemaları... 6 Şekil 2.3. Geleneksel Diyarbakır Evi Avlu- Konut İlişkisi Plan Örneği Şekil 2.4. Geleneksel Diyarbakır Evi Avludan Bir Görünüm Şekil 2.5. Geleneksel Midyat Evi Avlu- Konut İlişkisi Plan Örneği Şekil 2.6. Geleneksel Midyat Evi Genel Görünüm Şekil 2.7. Geleneksel Gaziantep Evleri-Avlu Konut İlişkisi Plan Örneği Şekil 2.8. Geleneksel Gaziantep Evi Avludan Bir Görünüm Şekil 2.9. Geleneksel Türk Evi İç Mekân Tasarımı Örneği Şekil Geleneksel Türk Evi ve İç Mekân Süslemelerinde Sedir Kullanımı Şekil Geleneksel Türk Evlerinde Merdivenler Şekil Geleneksel Türk Evleri ve Ocak Şekil Geleneksel Türk Evlerinde Dolaplar Şekil Geleneksel Türk Evlerinde Tavanlar Şekil Geleneksel Türk Evlerinde Tavanlar Kepenkler Şekil 3.1. Geleneksel Gaziantep Evleri Eyvan Örneği Şekil 3.2. Geleneksel Gaziantep Evleri Eyvan Örneği Dış Cephe Görünümü Şekil 3.3. Geleneksel Gaziantep Evleri Eyvanlı ve Eyvansız Plan Şeması Şekil 3.4. Hayatsız yapının köşe parsele yerleşmesi Örneği Şekil 3.5. Hayatsız yapının ara parsele yerleşmesi Örneği Şekil 3.6. Geleneksel Gaziantep Evleri Lineer Plan Örneği Şekil 3.7. Geleneksel Gaziantep Evleri Lineer Planlı Ev Örneği Şekil 3.8. Geleneksel Gaziantep Evleri Gruplaşmış Lineer Plan Örneği Şekil 3.9. Geleneksel Gaziantep Evleri Gruplaşmış Lineer Planlı Ev Örneği Şekil Geleneksel Gaziantep Evleri Livanlı Lineer Plan Örneği Şekil Geleneksel Gaziantep Evleri Livanlı Lineer Planlı Ev Örneği Şekil Geleneksel Gaziantep Evleri Livanlı L Plan Örneği Şekil Geleneksel Gaziantep Evleri Gruplaşmış L Planlı Ev Örneği Şekil Geleneksel Gaziantep Evleri Gruplaşmış L Plan Örneği Şekil Geleneksel Gaziantep Evleri Gruplaşmış L Planlı Ev Örneği Şekil Geleneksel Gaziantep Evleri Gruplaşmış Livanlı L Plan Örneği Şekil Geleneksel Gaziantep Evleri Gruplaşmış Livanlı L Planlı Ev Örneği Şekil Yapıların Parsele Yerleşimi Şekil Gaziantep Geleneksel Sokak Ev Dokusu Şekil Geleneksel Gaziantep Evleri Hayat Örneği Şekil Gaziantep evlerinden kapı örneği Şekil Geleneksel Gaziantep Evi Pencere Örneği Şekil Gaziantep evlerinde kuş Penceresi Şekil Geleneksel Gaziantep Evleri Kuyu Örneği Şekil Geleneksel Gaziantep Evleri Çeşme Örneği Şekil Geleneksel Gaziantep Havuz Örneği Şekil Geleneksel Gaziantep Evleri Gelin Odası Örneği Şekil Geleneksel Gaziantep Evleri Minder Görünümü... 44

12 Şekil Geleneksel Gaziantep Evleri Eşiklik Örneği Şekil Geleneksel Gaziantep Evi Tam Nacar Örneği Şekil Motifli Düz Tavan Örneği Şekil Tekne Tavan Örneği Şekil 4.1. Karamanukyan Evi Avludan Kuzey Cephe Şekil 4.2. Karamanukyan Evi Kuzey Cephe, Rölöve Şekil 4.3. Karamanukyan Evi Zemin Kat Planı, Rölöve Şekil 4.4. Karamanukyan Evi Ana Giriş Kapısı Koridor Şekil 4.5. Karamanukyan Evi Müzesi Ana Giriş Kapısı Şekil 4.6. Karamanukyan Evi Doğu Cephesi, Rölöve Şekil 4.7. Karamanukyan Evi Güney (Sokak) Cephesi, Rölöve Şekil 4.8. Karamanukyan Evi Güney Cephesi Sokak Girişleri: Cümle Kapısı ve Hizmetli Kapısı Görünümü Şekil 4.9. Karamanukyan Evi Kuzey Cephesi, Rölöve Şekil Karamanukyan Evi Cephe Selamlık Girişi Şekil Karamanukyan Evi Avludan Kuzey Cephenin Görünüşü Şekil Karamanukyan Evi Avludan Doğu Cephenin Görünüşü Şekil Karamanukyan Evi, Avlu Motifleri Rölöve Şekil Karamanukyan Evi, Avlunun Zemin Döşemesi Şekil Karamanukyan Evi Çeşme Görünümü Şekil Karamanukayan Evi Çeşmenin Avludaki Konumu Şekil Karamanukyan Evi Yüksek İstinat Duvarı Şekil İş Odası Kapı, Pencere ve Kuş Pencere Örneği Rölöve Şekil İş Odası Giriş Kapısı ve Pencereleri Şekil Karamanukyan Evi İş Odası Kuzey ve Batı Cephesi Dolap Örneği Rölöve Şekil Karamanukyan Evi İş Odası Ahşap Çıtalı Düz Tavan Görünümü Şekil Karamanukyan Evi İş Odası Tavan Çizimi Rölöve Şekil Karamanukyan Evi İş Odası Genel Görünüm Şekil Karamanukyan Evi İş Odasından Genel Görünüm Şekil Karamanukyan Ailesi Evi Ocaklık, Rölöve Şekil Karamanukyan Evi Mutfak Kapısı Görünümü Şekil Karamanukyan Evi Batı Cephe Mutfak Görünümü Şekil Hasan Süzer Müzesi Batı Cephe Mutfak Görünümü Şekil Hasan Süzer Müzesi Doğu Cepheye Konumlanmış Mutfak Çeşmesi Şekil Karamanukyan Ailesi Evi Banyo Çizimi, Rölöve Şekil Karamanukyan Evi Banyo Girişi Şekil Karamanukyan Evi Banyo Genel Görünümü Şekil Karamanukyan Evi Dolap Örneği, Rölöve Şekil Karamanukyan Evi Tavan Örneği Şekil Karamanukyan Evi Tandır Odası Ahşap Çıtalı Düz Tavan Görünümü Şekil Karamanukyan Evi Tandır Odası Şekil Karamanukyan Evi Kuzey Cephe Birinci Kat Planı, Rölöve Şekil Karamanukyan Evi Kuzey Cephe ve Eyvan Kısmındaki Çeşme Şekil Karamanukyan Evi Pencere ve Kepenk Örneği, Rölöve Şekil Karamanukyan Gelin Odası Camekan, Rölöve Şekil Karamanukyan Evi Gelin Odası Camekan Görünümü Şekil Hasan Süzer Müzesi Gelin Odası Genel Görünümü viii

13 Şekil Karamanukyan Evi Gelin Odası Ahşap Çıtalı Düz Tavan Görünümü Şekil Karamanukyan Evi Kayınvalide Odası Kapı Örneği, Rölöve Şekil Karamanukyan Evi Kayınvalide Odası Giriş Kapısı ve Pencereleri Şekil Karamanukyan Evi Kayınvalide Odası Doğu Cephe Camlı Dolap Örneği, Rölöve Şekil Karamanukyan Evi Doğu Cephesi Camlı Dolap Görünümü Şekil Karamanukyan Evi Kayınvalide Odası Tavan Örneği Şekil Karamanukyan Evi Kayınvalidesi Odası Ahşap Çıtalı Tavan Görünümü Şekil Karamanukyan Evi Kayınvalide Odası Genel Görünümü Şekil Karamanukyan Evi Kayınvalide Odası Genel Görünümü Şekil Karamanukyan Evi İkinci Kat Planı, Rölöve Şekil Karamanukyan Evi İç Merdivenler Şekil Karamanukyan Evi Geçiş Holü Şekil Karamanukyan Evi Odalara Geçiş Balkonu Şekil Karamanukyan Evi Mutfak Genel Görünümü Şekil Karamanukyan Evi Güney Cephe Ara Bağlantı Pencereleri Şekil Karamanukyan Evi Hasan Süzer Aile Odası Şekil Karamanukyan Evi Teras Şekil Karamanukyan Evi Şehit ve Gaziler Odası Tavan Örneği, Rölöve Şekil Karamanukyan Evi Kubbe Tavan Şekil Karamanukyan Evi Şehit ve Gaziler Odası Genel Görünümü Şekil Karamanukyan Evi Savunma Odası Tavan Örneği, Rölöve Şekil Karamanukyan Evi Savunma Odası Genel Görünümü Şekil Karamanukyan Evi Savunma Odası Kubbe Tavan Görünümü Şekil Karamanukyan Evi Çatı ve Taş Bacalar Şekil Karamanukyan Evi Bodrum kat planı, Rölöve Şekil Karamanukyan Evi Kuzey Cephe Mağaraya Giriş Şekil Karamanukyan Evi Mağaranın Merdivenleri Şekil Karamanukyan Evi Güney Cephe Pekmez ve Zeytinyağı Küpleri Şekil Karamanukyan Evi Kâhya Evi Şekil Karamanukayan Evi Doğu Cephe Kâhya Evi Genel Görünümü Şekil Karamanukyan Evi Doğu Cephe Kadın Erkek Tuvaleti ve Kahya Evi Giriş Kapısı Şekil Karamanukyan Evi Güneybatı Cephesi Mutfak Şekil Karamanukyan Evi Kuzey Cephesi Banyo Şekil Karamanukyan Evi Güney Cephesi, Rölöve Şekil Karamanukyan Evi Pencere ve Tepe Pencere Örneği, Rölöve Şekil Karamanukyan Evi Kuzey Cephesi Dolap Örneği, Rölöve Şekil Karamanukyan Evi Doğu Cephesi Dolap ve Tepe Pencere Örneği, Rölöve Şekil Karamanukyan Evi Elti Odası Genel Görünüm Şekil Karamanukyan Evi Elti Odası Dolap Görünümü Şekil Karamanukyan Evi Elti Odası Tekne Tavan Görünümü Şekil Demirciyan Evi Güneybatı Görünüşü Şekil Demirciyan Evi Güneybatı Görünüşü Şekil Demirciyan Evi Güneybatı Cephesi, Rölöve Şekil Demirciyan Evi Kitabe Çizim Örneği Şekil Demirciyan Evi Kitabe ix

14 Şekil Demirciyan Evi Zemin Kat Planı, Rölöve Şekil Demirciyan Evi Doğu Cephe Ana Giriş Kapısı Şekil Demirciyan Evi Avlu Motifi, Rölöve Şekil Demirciyan Evi Avlu ve Zemin Döşemesi Şekil Demirciyan Evi Doğu Cephesi İstinat Duvarı Şekil Demirciyan Evi Güneydoğu Cephesi, Rölöve Şekil Demirciyan Evi Çeşme Görünümü Şekil Demirciyan Evi Avludan Eve Girişi Sağlayan Merdiven Görünümü Şekil Demirciyan Evi Kapı ve Yer Döşemesi Görünümü Şekil Demirciyan Evi Kayınvalide Odası Kapı, Pencere ve Kepenk Örneği, Rölöve Şekil Demirciyan Evi Kayınvalide Odası Pencere Görünümü Şekil Demirciyan Evi Kayınvalide Odası Kuzey Cephe Dolap Örneği, Rölöve Şekil Demirciyan Evi Kayınvalide Odası Kuzey Cephe Dolap Görünümü Şekil Demirciyan Evi Kayınvalide Odası Doğu Cephe Dolap Örneği, Rölöve Şekil Demirciyan Evi Kayınvalide Odası Doğu Cephe Dolap Görünümü Şekil Demirciyan Evi Kayınvalide Odası Direkli Tavan Şekil Demirciyan Evi Kayınvalide Odası Yer Döşemesi Şekil Demirciyan Evi Kayınvalide Odasından Haznaya Geçişi Sağlayan Dolap Görünümlü Ahşap Kapı Şekil Demirciyan Evi Eşiklik Döşemesi Şekil Demirciyan Evi Ocaklık, Rölöve Şekil Demirciyan Evi Mutfağa Giriş Sağlayan Kapılar Şekil Demirciyan Evi Mutfaktan Genel Bir Görünüm Şekil Demirciyan Evi İş Odasından Genel Bir Görünüm Şekil Demirciyan Evi Eşiklik Görünümü Şekil Demirciyan Evi Doğu ve Avlu Cephesi Pencere Şekil Demirciyan Evi Batı Cephe Dolap Görünümü Şekil Demirciyan İş Odası Dolap Güney Cephe Örneği, Rölöve Şekil Demirciyan Evi Güney Cephe Dolap Görünümü Şekil Demirciyan Evi Birinci Kat Planı, Rölöve Şekil Demirciyan Evi Birinci Kata Ulaşımı Sağlayan Merdiven Şekil Demirciyan Evi Tekne Tavan Görünümü Şekil Demirciyan Evi Cennet Oda Kapı Örneği, Rölöve Şekil Demirciyan Evi Cennet Oda Giriş Kapısı Şekil Demirciyan Evi Pencere ve Kepenk Örneği, Rölöve Şekil Demirciyan Evi Cennet Odanın Avluya Bakan Oda Pencereleri Şekil Demirciyan Evi Batı Cephesi Cennet Odanın Koridora Bakan Oda Pencereleri Şekil Demirciyan Evi Cennet Odanın Sokağa Bakan Oda Pencereleri Şekil Demirciyan Evi Cenet Oda Dolap Örneği, Rölöve Şekil Demirciyan Evi Cennet Odanın Dolap Görünümleri Şekil Demirciyan Evi Cennet Oda Tekne Tavan, Rölöve Şekil Bağdat Kafe Cennet Oda Tekne Tavan Görünümü Şekil Demirciyan Evi Kış Odası Genel Görünüm Şekil Demirciyan Evi Gelin Odası Kapı Örneği, Rölöve Şekil Demirciyan Evi Gelin Odası Kapı Görünümü x

15 Şekil Demirciyan Evi Gelin Odası Pencere ve Kepenk Örneği, Rölöve Şekil Demirciyan Evi Gelin Odası Avlu, Doğu ve Batı Cephe Pencere Görünümü Şekil Demirciyan Evi Gelin Odası Kuzet Cephe Dolap Örneği, Rölöve Şekil Demirciyan Evi Gelin Odası Dolap Görünümleri Şekil Demirciyan Evi Güney Yönünde Kesit, Rölöve Şekil Demirciyan Evi Gelin Odası Kubbe Tavan, Rölöve Şekil Bağdat Kafe Gelin Odası Kubbe Tavan Şekil Demirciyan Evi Çatı Katı Merdiven Görünümü Şekil Demirciyan Evi Çatı Katı Doğu ve Batı Cephe Pencere Şekil Demirciyan Evi Çatı Katı Duvara Açılmış Nişler ve Ahşap Dolap Şekil Demirciyan Evi Doğu Yönündeki Kesit, Rölöve Şekil Demirciyan Evi Mağaranın Genel Görünümü Şekil Demirciyan Ebi Bodrum Kat Planı, Rölöve Şekil Demirciyan Evi Avludan Bodruma Merdiven Şekil Demirciyan Evi Avluya Bakan Pencereler Şekil Demirciyan Evi Mağara Genel Görünüm Şekil Demirciyan Evi Bay Bayan Tuvaletler Şekil Cebeciyan Ev 1 ve Ev 2 Avludan Görünümü Şekil Cebeciyan Şematik Plan Görünümü, Rölöve Şekil Cebeciyan Evi Giriş Kapısı Şekil Cebeciyan Evi Zemin Kat Planı, Rölöve Şekil Cebeciyan Ev Şekil Cebeciyan Evi Avlu Motifi, Rölöve Şekil Cebeciyan Evi Avlu Zemini Şekil Avluda Yer Alan Havuz Şekil Cebeciyan Evi Çeşme Görünümü Şekil Cebeciyan Evi Zemin Kat Planı, Rölöve Şekil Cebeciyan Evi İş Odası Kapı Örneği, Rölöve Şekil Cebeciyan Evi İş Odası Pencere ve Kepenk Örneği Şekil Cebeciyan Evi Batı Cephe Pencere Görünümü Şekil Cebeciyan Evi Avludan Odaya Geçiş ve Pencere Görünümü Şekil Cebeciyan Evi İş Odası Güney Cephe Dolap Örneği Şekil Cebeciyan Evi İş Odası Güney Cephe Oda Dolap Görünümü Şekil Cebeciyan Evi İş Odası Doğu Cephe Dolap Örneği Şekil Cebeciyan Evi Doğu Cephe Oda Dolapları ve Mutfağa Geçiş Sağlayan Kapı Görünümü Şekil Cebeciyan Evi Mutfak Kapısı ve Penceresi Şekil Cebeciyan Evi Ocaklık, Rölöve Şekil Cebeciyan Evi Ocak Görünümü Şekil Cebeciyan Evi Haznadan Genel Görünüm Şekil Cebeciyan Evi Mutfaktan Haznaya Geçiş Sağlayan Basamaklar Şekil Cebeciyan Evi Avludan Birinci Kata Çıkan Merdiven Görünümü Şekil Cebeciyan Evi Birinci Kat Planı, Rölöve Şekil Cebeciyan Evi Odaya Giriş Kapısı Şekil Cebeciyan Evi Gelin Odası Batı Cephe Pencere ve Kepenk Örneği Şekil Cebeciyan Evi Gelin Odası Batı Cephe Pencere ve Tepe Pencere xi

16 Şekil Cebeciyan Evi Gelin Odası Kuzey Cephe Dolap Örneği Şekil Cebeciyan Evi Gelin Odası Kuzey Cephe Dolap Görünümü Şekil Cebeciyan Evi Gelin Odası Tavan Örneği Şekil Cebeciyan Evi Tavan Görünümü Şekil Cebeciyan Evi Gelin Odası Dolap Görünümü Şekil Cebeciyan Evi Merdiven Görünümü Şekil Cebeciyan Evi Baş Oda Doğu Cephe Pencere ve Dolap Örneği Şekil Cebeciyan Evi Başoda Pencere ve Tepe Pencereleri Şekil Cebeciyan Evi Baş Oda Dolap Örneği Şekil Cebeciyan Evi Başoda Dolap Görünümü Şekil Cebeciyan Evi Baş Oda Yer Döşemesi Örneği Şekil Cebeciyan Evi Baş Oda Yer Döşemesi Şekil Cebeciyan Evi Baş Oda Tavan Örneği Şekil Cebeciyan Evi Tavan Görünümü Şekil Cebeciyan Evi İkinci Kat Planı, Rölöve Şekil Cebeciyan Evi İkinci Kata Çıkışı Sağlayan Merdiven Şekil Cebeciyan Evi Yaz Odası Doğu Cephe Genel Görünümü Şekil Cebeciyan Evi Yaz Odası Batı Cephe Genel Görünümü Şekil Cebeciyan Evi Müzesi Yaz Odası Güney Cephe Pencere Görünümü Şekil Cebeciyan Evi Çıkmaya Açılan Kapı ve Pencere Görünümü Şekil Cebeciyan Evi Terasa Açılan Kapı ve Pencere Görünümü Şekil Cebeciyan Evi Yaz Odası Dolap Görünümü Şekil Cebeciyan Evi Kuzey Cephe Dolap Görünümü Şekil Cebeciyan Evi Tekne Tavan Görünümü Şekil Cebeciyan Evi Teras Şekil Cebeciyan Evi Bodrum Kat Planı, Rölöve Şekil Cebeciyan Evi Bodrum Kat Merdiven Görünümü Şekil Cebeciyan Evi Tavan ve Yer Döşemesi Şekil Cebeciyan Evi Kuzeybatı Cephe Görünümü ve Avludaki Konumu Şekil Cebeciyan Evi Zemin Kat Planı, Rölöve Şekil Cebeciyan Evi İkinci Avlu Görünümü Şekil Cebeciyan Evi Doğu Cephe Müze Teşhir Bölümü Şekil Cebeciyan Evi İş Odası Kapı Örneği Şekil Cebeciyan Evi İş Odası Giriş Kapısı ve Oda Genel Görünüm Şekil Cebeciyan Evi İş Odası Pencere ve Kepenk Örneği, Rölöve Şekil Cebeciyan Evi İş Odası Pencere Görünümü Şekil Cebeciyan Evi İş Odası Güney Cephe Dolap Örneği Şekil Cebeciyan Evi Güney Cephe Dolap Görünümü Şekil Cebeciyan Evi Batı Cephe Niş Görünümü Şekil Cebeciyan Evi Holden Genel Görünüm Şekil Cebeciyan Evi Holden Genel Görünüm Şekil Cebeciyan Evi Bay ve Bayan Tuvaletleri Şekil Cebeciyan Evi Birinci Kat Planı, Rölöve Şekil Cebeciyan Evi Baş Oda Kapı Örneği, Rölöve Şekil Cebeciyan Evi Baş Oda Pencere ve Kepenk Örneği, Rölöve Şekil Cebeciyan Evi Başoda Genel Görünüm Şekil Cebeciyan Evi Batı Cephe Dolap Görünümü xii

17 Şekil Cebeciyan Evi Baş Oda Batı Cephe Dolap Örneği, Rölöve Şekil Cebeciyan Evi Baş Oda Doğu Cephe Dolap Örneği, Rölöve Şekil Cebeciyan Evi Doğu Cephe dolap Görünümü Şekil Cebeciyan Evi Bodrum Kat Planı, Rölöve Şekil Cebeciyan Evi Avludan Bodruma Geçiş Şekil Cebeciyan Evi Mağaranın Genel Görünümü Şekil Demirciyan Evi Avludan Kuzey Cephe Şekil Demirciyan Evi El Yazısı Şekil Demirciyan Evi Kuzeybatı Cephesi, Rölöve Şekil Demirciyan Evi Zemin Kat Planı, Rölöve Şekil Demirciyan Evi Kuzeydoğu Cephesi, Rölöve Şekil Demirciyan Evi Doğu Cephe Ana Giriş Şekil Demirciyan Evi Avlu Görünümü Şekil Demirciyan Evi Havuz Şekil Demirciyan Evi İş Odası Kapı Örneği, Rölöve Şekil Demirciyan Evi İş Odası, Eşiklik ve Kapı Görünümü Şekil Demirciyan Evi İş Odası Pencere ve Tepe Pencere Örneği, Rölöve Şekil Demirciyan Evi Avluya Bakan Pencere Görünümü Şekil Demirciyan Evi İş Odası Güney Cephe Dolap Örneği, Rölöve Şekil Demirciyan Evi Güney Cephe Dolap Görünümü Şekil Demirciyan Evi İş Odası Batı Cephe Dolap Örneği, Rölöve Şekil Demirciyan Evi Batı Cephe Dolap Görünümü Şekil Demirciyan Evi Yemek Odası Girişi Şekil Demirciyan Evi Avludan Yemek Odasına Geçiş Şekil Demirciyan Evi Yemek Odası Genel Görünüm Şekil Demirciyan Evi Kiler Şekil Demirciyan Evi Avludan Giriş Kapısı Şekil Demirciyan Evi Avluya Bakan Pencere Şekil Demirciyan Evi Mutfak Genel Görünüm Şekil Demirciyan Evi Zemin Kat Planı, Restorasyon Şekil Demirciyan Evi Ocaklık, Rölöve Şekil Demirciyan Evi Bay Bayan Tuvalet Girişi Şekil Demirciyan Evi Bay Bayan Tuvalet Şekil Demirciyan Evi Birinci Kat Planı, Rölöve Şekil Demirciyan Evi Avludan Katlara Giriş Merdiveni Şekil Demirciyan Evi Avluya Bakan Oda Pencereleri Şekil Demirciyan Evi Kuzeydoğu Cephesi Dolap Örneği, Rölöve Şekil Demirciyan Evi Kuzeydoğu Cephesi Dolap Görünümü Şekil Demirciyan Evi Güneybatı Cephesi Dolap Örneği, Rölöve Şekil Demirciyan Evi Güneybatı Cephesi Dolap Görünümü Şekil Demirciyan Evi Batı Cephesi Dolap Örneği, Rölöve Şekil Demirciyan Evi Kış Odasına Geçiş Sağlayan Kapı Şekil Demirciyan Evi Odası Genel Görünüm Şekil Demirciyan Evi Baş Oda Kapı Örneği, Rölöve Şekil Demirciyan Evi Baş Odaya Giriş Şekil Demirciyan Evi Baş Oda Pencere ve Kepenk Örneği, Rölöve Şekil Demirciyan Evi Tepe Pencereleri xiii

18 Şekil Demirciyan Evi Tavanda Yer Alan Kalem İşi Süslemeleri Şekil Demirciyan Evi Baş Oda Dolap ve Tavan Örneği, Rölöve Şekil Demirciyan Evi Güneybatı Cephesi Dolap Görünümü Şekil Demirciyan Evi Baş Oda Güneybatı Dolap ve Tavan Örneği, Rölöve Şekil Demirciyan Evi Güneybatı Cephesi Dolap Görünümü Şekil Demirciyan Evi Hizmetli Odasına Çıkış Sağlayan Merdiven Şekil Demirciyan Evi Depo Olarak Kullanılan Mekân Şekil Demirciyan Evi Çatı Görünümü Şekil Demirciyan Evi İkinci Kata Geçiş Merdiveni Şekil Demirciyan Evi İkinci Kat Planı, Rölöve Şekil Demirciyan Evi Kuzeydoğu Cephesi Dolap Görünümü Şekil Demirciyan Evi Baş Oda Dolap ve Tavan Örneği, Rölöve Şekil Demirciyan Evi Güneydoğu Cephesi Dolap Görünümü Şekil Demirciyan Evi Oda Tavanı Şekil Demirciyan Evi Galeri Boşluğu Şekil Demirciyan Evi Teras Şekil Demirciyan Evi Teras Şekil Demirciyan Evi Bodrum Kat Planı, Rölöve Şekil Demirciyan Evi Bodrum Kata Geçiş Sağlayan Basamaklar Şekil Demirciyan Evi Bodrum Kat Penceresi Şekil Demirciyan Evi Bodrum Kat Genel Görünüm xiv

19 xv ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge 4.1. Karamanukyan Evi Zemin Kat Planı İç Tespit Fişi Çizelge 4.2. Karamanukyan Evi Zemin Kat Planı İç Tespit Fişi Çizelge 4.3. Karamanukyan Evi Birinci Kat Planı İç Tespit Fişi Çizelge 4.4. Karamanukyan Evi Birinci Kat Planı İç Tespit Fişi Çizelge 4.5. Karamanukyan Evi İkinci Kat Planı İç Tespit Fişi Çizelge 4.6. Karamanukyan Evi İkinci Kat Planı İç Tespit Fişi Çizelge 4.7. Demirciyan Evi Zemin Kat Planı İç Tespit Fişi Çizelge 4.8. Demirciyan Evi Zemin Kat Planı İç Tespit Fişi Çizelge 4.9. Demirciyan Evi Birinci Kat Planı İç Tespit Fişi Çizelge Demirciyan Evi Birinci Kat Planı İç Tespit Fişi Çizelge Cebeciyan Ev-1 Zemin Kat Planı İç Tespit Fişi Çizelge Cebeciyan Ev-1 Zemin Kat Planı İç Tespit Fiş Çizelge Cebeciyan Ev-1 Birinci Kat Planı İç Tespit Fişi Çizelge Cebeciyan Ev-1 Birinci Kat Planı İç Tespit Fişi Çizelge Cebeciyan Ev-1 İkinci Kat Planı İç Tespit Fişi Çizelge Cebeciyan Ev-1 İkinci Kat Planı İç Tespit Fişi Çizelge Cebeciyan Ev-2 Zemin Kat Planı İç Tespit Fişi Çizelge Cebeciyan Ev-2 Zemin Kat Planı İç Tespit Fişi Çizelge Cebeciyan Ev-2 Birinci Kat Planı İç Tespit Fişi Çizelge Cebeciyan Ev-2 Birinci Kat Planı İç Tespit Fişi Çizelge Demirciyan Evi Zemin Kat Planı İç Tespit Fişi Çizelge Demirciyan Evi Zemin Kat Planı İç Tespit Fişi Çizelge Demirciyan Evi Birinci Kat Planı İç Tespit Fişi Çizelge Demirciyan Evi Birinci Kat Planı İç Tespit Fişi Çizelge Demirciyan Evi İkinci Kat Planı İç Tespit Fişi Çizelge Demirciyan Evi İkinci Kat Planı İç Tespit Fişi Çizelge 4.27: Seçilen Ev Örnekleri İç Tespit Fişi

20 1 BİRİNCİ BÖLÜM GİRİŞ 1.1. TEZİN KONUSU Geleneksel Gaziantep Evleri nin İç Mekân Tasarımı nın karşılaştırmalı olarak incelenmesi bu tez çalışmasının ana temasını oluşturmaktadır. Bu kapsamda plan şemaları, mekân tasarımları ve bu mekanlarda bulunan dolap, yüklük, ocak, tavan ve benzeri donatıların malzeme, yapım tekniği, form ve fonksiyonları çalışmanın alt başlıkları olarak irdelenmiştir. Tezin ana teması doğrultusunda Gaziantep evlerinde iklim, din, sosyokültürel yapı doğrultusunda şekil bulmuş olan yaşam alanları incelenmiştir. Bu kapsamda yapıların biçimlenme şekilleri, iç tasarım elemanlarının yerleşim şemaları ve kullanıcıların yaşam kalitelerini arttırmak için yapıların bütüncül olarak etkilendiği öğeler ve bu doğrultuda ortaya konmuş olan mimari elemanlar ele alınmıştır TEZİN AMACI Anadolu da evlerle ilgili birçok çalışma yapılmıştır. Bu çalışmalar birçok unsura bağlı olarak çeşitli farklılıklar ve benzerlikler ortaya koymuşlardır. Geçmişten günümüze coğrafi farklılıkların, etnik yapının, iklim farklılıkların ve çeşitli öğelerin meydana getirdiği tasarımsal ve fonksiyonel değişimler irdelenmiştir. Anadolu da, tarih boyunca yaşamış olan medeniyetlerin büyük bir kısmının ortaya koyduğu eserler günümüze kadar ulaşmayı başarabilmiştir. Günümüzde varlığını koruyabilen binlerce yıllık bu eserler kayalara oyuklar ya da taşlarla yapılmış yapılar olarak görülebilmektedir. Fakat daha yakın tarihlerde yapılmış olmalarına rağmen, sırf ahşap gibi organik malzemelerden imal edilen yapılar deprem, sel, yangın gibi doğal afetler ve/veya yanlış imarlaşma planlarının yarattığı olumsuz etkilere ve zamana karşı koyamamasından ötürü yok olma tehlikesi altındadır. Bu sebeplerden dolayı; yüzyıllar içerisinde oluşmuş, her türlü

21 2 olumsuzluğa rağmen ayakta kalmayı başarabilmiş yapılarımıza yeterli özenin gösterilmesi gerekmektedir. Gelecek nesillerin de tarihsel ve kültürel miraslarımızdan faydalanabilmeleri için; bu yapı onarımlarının özgünlü bozulmadan yapılmasını gerektirmektedir. Gaziantep teki geleneksel yapılar, zaman içerisinde büyük tahribata ve değişimlere uğramasına karşın, kentin bazı bölümlerinde geleneksel yaşam kültürü ve konut dokusu hala gözlemlenebilmektedir. Hatta bu yapılardan bazıları, günümüzde basit ve esaslı onarımlar geçirerek fonksiyon değişikliği sonucunda yeniden kullanıma açılmıştır. Çalışmanın amacı geleneksel Gaziantep evlerinin iç mekan tasarımlarının din, sosyo ekonomik durum, iklim, yapı elemanları açısından farklılık gösterip göstermediğinin belirlenmesidir. Çalışma bu konuda yapılmış çalışmaların devamı niteliğinde olup, İç donatı ölçeğine kadar inen detay incelemeleri ile diğerlerinden ayrılmaktadır. İç mekan tasarımıyla ilgili hem fiziksel hem mimari açıdan bir çok çalışma yapılmıştır. Çalışmanın; geleneksel yapıların iç mekan tasarımlarındaki detayları ile günümüz tasarımcılarına katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Yapılan bu çalışmanın amacı; iç mimari elemanların varlıklarının, durumlarının ve günümüze nasıl aktarıldıklarının bir tespit ve değerlendirmesini yapmaktır. 1.3.YÖNTEM Geleneksel Gaziantep evleri ile ilgili daha önce de bazı çalışmalar yapılmıştır. Gül (2005) çalışmasında Gaziantep ili Bey (Kayacık) Mahallesinin geleneksel dokusunu incelemiş, sonucunda doku koruma ve geliştirme önerisinde bulunmuştur. Tatlıgil (2005) çalışmasında Gaziantep kentinin geleneksel konut dokusu ve sosyo kültürel yapısındaki değişim incelemiştir. Kılıç (2007) ise geleneksel Gaziantep evlerinin iç mekan süslemelerini araştırmıştır. Bu çalışma Eyupoğlu Mahallesinde bulunan Karamanukyan Evi, Bey Mahallesinde Cebeciyan ve Demirciyan evlerinin iç mekan tasarımlarının analiz,

22 3 sentez ve değerlendirilmesi aşamalarından oluşmaktadır. Bu aşamalar kısaca açıklanacak olursa; Analiz aşamasında, kaynak oluşturması açısından geleneksel Türk evleri ve özellikle Gaziantep evleri ile ilgili daha önce yapılmış akademik çalışmalar, makaleler, kitaplar, internet siteleri, Gaziantep Büyükşehir Belediyesi nden alınmış dokümanlar, çeşitli CD ve arşiv belgeleri taranarak incelenmiştir. Sentez aşamasında, geleneksel Gaziantep evleri arasından seçilen Karamanukyan Evi, Cebeciyan Evi ve Demirciyan evlerinin iç mekan tasarımları, bu mekanlardaki donanımlarının işlev, malzeme ve işçilikleri, geçmişten günümüze yapılan değişiklikler detaylı olarak incelenmiş, diğer geleneksel Türk evleri ile karşılaştırılmıştır. Değerlendirme aşamasında ise evlerin rölöveleri ve restorasyon raporlarına ulaşılmıştır. Evler bizzat araştırmacı tarafından fotoğraflanmış, her evin, her odanın iç mekan tasarımları tek tek incelenmiştir. 1.4.KAPSAM Gaziantep Evlerinin büyük çoğunluğu merkez ilçe Şahinbey de bulunmaktadır. Geleneksel mimarinin en güzel örneklerini oluşturan bu evler, yörenin iklimine uygun olarak, dar sokaklar boyunca bitişik nizamda, duvarla çevrili, iki katlı, avlulu, çoğunlukla eyvanlı olarak inşa edilmişlerdir. Bu ilçe sınırlarında bulunan Eyüpoğlu Mahallesindeki Karamanukyan Evi, Bey Mahallesindeki Cebeciyan ve Demirciyan evleri araştırma kapsamına dahil edilmiştir. Bu evlerin seçilmiş olmasının nedeni geleneksel Gaziantep evinin en belirgin özelliklerini yansıtıyor olmalarıdır.

23 4 İKİNCİ BÖLÜM GELENEKSEL TÜRK EVLERİ Türk kültür tarihinde ev ; içerisinde tek ailenin yaşadığı bağımsız konut şeklindeki yapıları ifade etmektedir. Bu barınma yerleri iv, yiv, üv, ayak, kerkü, gerege ve/veya çadır gibi isimlerle adlandırılmıştır (Göker, 2009;165). Türk evi plan tipinin oluşum ve gelişim sürecini, göçebelik dönemine kadar uzatmak mümkündür. Türkler, Anadolu ya yerleşmeden önce Orta Asya da göçebe olarak yaşarlarken, bu bölgenin ikliminden dolayı yerleşik düzene geçememişlerdir. Bu nedenle, 10. yüzyıl öncesine kadar çadırlarda yaşamışlardır. Türklerin kullandıkları bu çadırlar, taşınabilir cinsten genellikle de keçe ve deri gibi malzemelerden yapılmıştır. Yerleşik düzene geçilmesi ile birlikte de, kullanılan çadırlara özgü yapının, mimari yapı üzerinde etkili olduğu görülmektedir (Altun, 2008:23) (Şekil 2.1). Şekil 2.1. Türklerin Kullandıklar İlk Çadırlara Örnek (Serpil Başlılar Altun'dan)

24 GELENEKSEL TÜRK EVLERİ NİN OLUŞUMU VE PLAN ŞEMALARI Türkler, Anadolu ya yerleşmeye başladıkları ilk dönemlerde, öncelikle burada yaşamış olan kültürlerin ve yerleşim bölgesindeki iklimsel özelliklerin etkisinde kalmışlardır. Bu süreçte kendi kültürleri ile bir sentez yapma yoluna gitmişlerdir. Bu bağlamda, Türk Evi Plan Tipi nin oluşumunda, birçok etkenin rol oynadığı söylenebilir. Bölgesel özellikler şehir dokusunun yanı sıra, konut mimarisini de etkilemişlerdir. Farklı bölgelerdeki fiziksel koşullar ve yapı malzemeleri, değişik ev tiplerin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bu nedenle, Anadolu nun doğa koşulları farklı yapıların biçimlendirilmesinde ve uygulanmasındaki etkiler, mimari yapılarda da sıklıkla karşımıza çıkmaktadır. Türk evlerinde görülen farklı mimarinin diğer bir nedeni de, zemindeki toprak örtüsünün niteliği olmuştur. Bu çerçevede yapı malzemeleri, zemin ve örtünün izin verdiği imkânlar doğrultusunda kullanılmıştır (Göker, 2009:166). Teknik ve estetik imkânlar yanında, süreç içerisinde Türk İslam aile yapısı ve ailenin toplum içerisindeki yeri ve önemine ilişkin algılar da, yapıların tasarımında belirleyici olmuştur. Bunun yanı sıra, dönemin ekonomik ve sosyal koşullarının da, Türk Evi Plan Tipi nin belirlenmesinde ve gelişiminde etkili olmuştur. (Arel, 1999:19). Güneydoğu Anadolu Kuzey Suriye ile ortak kültürünün taş konut mimarisi. Kuzey Doğu Anadolu nun Güney Kafkasya ve Dağıstan ile akraba ahşap hatıllı taş mimarisi. Doğu Karadeniz Bölgesi nde görülen karakteristik ahşap iskeletli ev mimarisi. Ege ve Akdeniz Bölgesi nin düz damlı kübik taş mimarisi. Orta Anadolu nun ve özellikle de Niğde ve Kayseri bölgesinin, yine Kuzey Suriye ile buluşan taş mimarisi.

25 6 Orta Anadolu nun, daha çok köy ve küçük kentlerde kalan ve kökü yeni taş çağına kadar uzanan kerpiç mimarisi. Anadolu nun kıyıları ile Orta Anadolu arasında bir ikinci çember gibi dolanan ve Sivas dolaylarından batıya ve İç Ege den Toroslar kuzey yamaçlarına kadar uzanan ve yer yer diğer bölgelerde ve Balkanlar da görülen hımış yapı tekniğinde inşa edilmiş konut mimarisi. Geleneksel Türk evlerinin plan şemasının temelinde; topografik konum, iklim özellikleri ve mahalleler ile sokakların durumu belirleyici rol oynamaktadır. Topografik konum, özellikle evlerin kat ve cephe gibi unsurlarına; iklim, yönleniş ve yerleşimine; mahalle ve sokaklar ise, gelişimine tesir etmiştir denilebilir (Duymaz, 2008: ). Geleneksel Türk evinde çeşitli plan tipleri uygulanmıştır. İklim koşulları, yöresel alışkanlık ve gelenekler, ekonomik koşullar ve yöresel mimari plan tiplerini etkileyen unsurlardır. Bu Temelde Türk Evi Plan Tipleri'ni Eldem dört grup çerçevesinde incelenmektedir; (Eldem, 1954:75), (Şekil 2.2). Sofasız plan tipleri Dış sofalı plan tipleri İç sofalı plan tipleri Orta sofalı plan tipleri Şekil 2.2. Türk Evi nde Sofalı Plan Şemaları (Küçükerman dan)

26 7 Geleneksel Türk evleri, halkın yaşam tarzını ve kültürünü yansıtan ve hayatlarını içerisinde geçirdikleri evlerdir. Onların örf ve adetlerinden, malzeme ve yaşadıkları yerin ikliminden ve harici birçok etmenden etkilenilerek şekillendirilmiştir. Geleneksel Türk evleri bölgesel farklılıklara rağmen iç düzende tutumluluk, yalınlık ve kişisellik gibi özellikleri ön plana çıkmıştır (Küçükerman, 1991:100) Türk Evlerinde Sofa Geleneksel Türk evlerindeki temel prensibin, mekân kurgusunu değiştirmemek olduğu görülmektedir. Bu nedenle de, bölgelere ve yapı malzemesine ilişkin Türk evi sınıflandırmalarına rastlanmakla birlikte, en yaygınlaşmış olan sınıflandırmanın, plan şemalarına dayanan yöntem olduğu söylenebilir. Türk evlerine, farklı bölgesel konut geleneklerini bir ölçüde birbirine yaklaştıran ya da bir noktada buluşturan otak bir plan şemasından söz etmek olasıdır. Bu plan şeması, iki oda ve aralarında açık avludan ve bunların önünde uzanan bir saçak altından meydana gelmektedir. Bu plan şemasının kaynağını ise, Orta Doğu nun eski kültür katlarına bağlamakta ve Anadolu Türk konutlarının ilk örneklerinin de oda, eyvan ve sofadan meydana geldiğini ileri sürmektedir (Kuban,1995). Türk evinde sofa, evin tasarımını etkileyen odaları birbirine bağlayan toplanma, düğün ve eğlencelerin düzenlendiği yerlerdir. Anadolu'nun değişik yörelerinde sergah, sergi, seyran, çardak, divanhane ve hayat gibi isimlerle adlandırılmıştır. Sofanın odanın önünde bir hizmet alanı veya odalar arası ortak kullanım alanı olarak tarif etmiş, Türk evinin plan bakımından ayırıcı özelliğinin oda ve sofadan oluştuğunu, bağımsız yaşama birimi olarak oda ile göçebe çadırı arasındaki plan ve mimari benzerliklerden hareketle Türk evinin kökeninin göçebe dönemine dayandığını, Anadolu nun değişen doğal koşullarına göre Türk evinin değişik biçimler kazandığını ileri sürmüştür (Küçükerman 1991:59).

27 8 Odaların, kendi kendisine yeten birer ev olduğu düşünüldüğünde de, sofanın, bu evlerin arasında kalan sokak ya da meydanlara benzetilmesi söz konusu olabilir. Sofa ; Türk evini diğer Avrupa evlerinden ayıran temel bir özelliktir ve sofanın yapı içerisindeki yerini ve formunu, farklı plan tipleri belirlemektedir (Sözen ve Eruzun,1992:102). Türk evlerinde, öncelikle tek katlı plan uygulaması söz konusu iken, sonraları kat sayısının artırıldığı görülmektedir. Ancak öncelikle kullanım alanı, sıklıkla en üstteki kat olarak belirlenmiştir. Alt katlar ise çoğunlukla; ahır, depo ya da samanlık olarak kullanılmıştır (Bekleyen, 1999:99). Türk evi plan tipinin oluşumunda ve belirlenmesinde, odaların da önemli bir unsur olarak baz alındığı görülmektedir. Sofalar da, Türk evinin oluşumunda temel belirleyici etkisi olan ve Türk evlerini, Batı Anadolu ve Avrupa evlerinden ayıran en önemli unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. Aynı şekilde eyvanlar da, üç tarafı kapalı ve sofaya açılan üstü kapalı mekânlar olarak, belirleyici niteliğe sahiptir. Kaynağı, Orta Doğu nun eski mimari yapı geleneğine dayanan eyvanlar, Anadolu da da genellikle zemin katta yer almaktadır (Bektaş, 2007:29). Onsekizinci yüzyılda konutlar kırsal yaşamın gerekliliklerinden uzaklaşıp daha küçük sahalarda daha kentsel zevklerle yapılmaya başlanınca, daha çok sayıda oda yapılmaya başlanılmıştır. Odalar ya daha uzun bir hayat boyunca sıralanmış, ya da küçülmüş bir hayat çevresinde sıralanmışlardır (Kuban, 1995:59). Odaların farklı sofaların etrafında toplanma şekliyle, farklı ev tipleri vücuda gelmiştir (Eldem, 1968:18). Onsekizinci ve Ondokuzuncu yüzyıl evlerinin büyük bölümü birinci katında üç oda bulunan Hayatlı Evlerdir. Hayat'lar daha sonra kapatılmış ve sofa olmuşlardır (Kuban, 1995:59) Türk Evlerinde Avlu Türklerde İslam inancı gereği ev, vatan, aile gibi kavramlar kutsal sayılmaktadır. Ev ve ailenin kutsallığı gereği dışarıdan gelebilecek tehlikelere ve rahatsızlık verici durumlara karşı savunmak arzusu evleri sokaktan yüksek bir duvarla ayırmış, avlu içerisinde bir yerleşim söz konusu olmuştur.

28 9 Literatürde avlu ile ilgili birçok tanım mevcuttur. Türk Dil Kurumu çevrimi sözlüğünde avlu, bir yapının veya yapı grubunun ortasında kalan üstü açık, duvarla çevrili alan, hayat, hanay, sahn olarak karşılık bulmaktadır ( Bir başka tanımda avlu, bütünü ile ya da kısmen yapılarla çevrili, üstü açık alan olarak tanımlanmıştır (Erdoğan, 1996:11). Goodwin (1992) avluyu özel bir tanımlama yaparak, bir caminin yazlık uzantısını oluşturan revaklarla çevrili bir açık alan olarak tanımlarken, Fletcher (1987), avluyu, özellikle konut mimarisi olmak üzere anıtsal, dini ve kamusal yapılarda görülen prehistorik dönemden beri yapının bir uzantısı olarak biçimlenmiş bir açık mekan olarak kullanımı olarak tanımlamıştır. Geleneksel Türk evi bir bakıma kadın içindir; ev çoğunlukla kadının çalışması, dinlenmesi ve toplumsal ilişkiler kurabilmesini sağlayacak biçimde düzenlenmiştir (Küçükerman, 1991:48). Kadın ve aile hayatı mahremdir, bu yüzden yaşantı kapalı mekanda sürdürülür (Kuban, 1982:198). Ancak kadının ev mekanı içinde rahat etmesini sağlamak, doğa özlemini gidermek için bahçe veya avlu ile doğa ev içinde yeniden yaratılmıştır (Küçükerman, 1991:48). Bu gereksinimler doğrultusunda Türk evlerini avlulu ve bahçeli evler olarak ayırmak mümkündür. İklim ve coğrafi koşullar sebebiyle iklimin elverişsiz olduğu bölgelerdeki evlerde küçük bahçeler varken, Güneydoğu Anadolu gibi sıcak bölgelerde parselin mümkün kıldığı büyüklükte avlular oluşturulmuş ve yaşam bu avluların etrafında şekillenmiştir. Buradan hareketle avlulu evlere daha çok Güneydoğu Anadolu Bölgesinde rastlanmaktadır. ''Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde konut mimarisini en iyi yansıtan yerlerin başında Diyarbakır, Urfa ve Mardin gelmektedir. Bu yerleşim yerlerinde bazı yerel üslupsal farklar yanında belirgin ortak özelliklere de rastlanılmaktadır. Bu bölgedeki geleneksel evler, coğrafi farklılıklar (iklim, jeolojik yapı, malzeme) dışında, aile yapısı, dini yapı, ekonomik yapı ve kültürel etkileşimle oluşmuştur. Dışa kapalı, içe dönük avlulu plan düzeni, yığma yapım tekniği, taş malzeme, düz dam ortak mimari özelliklerdir'' (Dalkılıç ve Aksulu, 2004:315). Mardin, Şanlıurfa, Diyarbakır Evleri avlulu ev örneğini en güzel tanımlayan evlerdir (Şekil 2.3, 2.4, 2.5, 2.6).

29 10 Şekil 2.3. Geleneksel Diyarbakır Evi Avlu- Konut İlişkisi Plan Örneği (H. Özyılmaz'dan) Şekil 2.4. Geleneksel Diyarbakır Evi Avludan Bir Görünüm (

30 11 Şekil 2.5. Geleneksel Midyat Evi Avlu- Konut İlişkisi Plan Örneği (N. Dalkılıç'tan) Şekil 2.6. Geleneksel Midyat Evi Genel Görünüm (N. Dalkılıç ve I. Aksulu'dan) Geleneksel Güneydoğu evleri üzerine yapılan araştırmalarda ortaya çıkan genel sonuç, bu bölgelerde ihtiyaçlar doğrultusunda evin mutlaka bir avlu içerdiği, evin ön cephesinin sokağa değil avluya açıldığı şeklindedir. Eve cümle kapısı ile girildikten sonra bizleri ilk olarak avlulun karşılaması avlunun en belirgin tasarım öğelerinden biri olmasının sebebidir. Gerek plan tipleri gerekse sosyo kültürel yaşam bu önemlilik sebebiyle avluya bağlı olarak gelişme göstermiştir. Evin tüm odalarının ve ana servis mekanlarının avluya açılması avluya entegre bir yaşam şeklinin ve bu doğrultuda konutlaşmanın olması, avlunun Güneydoğu evlerinin en spesifik tasarım

31 12 öğesi olmasını beraberinde getirmiştir. Güneydoğu evlerinde kapı ve pencerelerin yüksek duvarlarla kapatılmış avluya yönlendirilmesi bir bakıma içe dönme olarak nitelendirilebilir. Güneydoğu evleri genel olarak sokağa kapalı, avlulu evlerdir. Geleneksel Gaziantep evlerinin plan tipinde odaların pencereleri avluya dönüktür. Çoğunlukla yüksek duvarlarla çevrili olan çeşme, havuz, kuyu, ocaklık, tuvalet gibi elemanlarında bulunduğu avlular mekanlar arasında geçişinde sağlandığı alanlardır. Avluların döşemelerinde doğal taşlar kullanılmıştır. Avlu Gaziantep evlerinde çok önemli bir yere sahip olduğu için bu doğal taşlar çeşitli renk ve büyüklüklerde olup, geometrik şekiller meydana getirecek şekillerde dizilmişlerdir, böylece yaşamın çoğunun şekillendiği bu mekanlarda görsel zenginlik sağlanmak istenmiştir. Bu örnek, incelemiş olduğumuz Hasan Süzer Müzesinde en belirgin yönleriyle görülmektedir (Şekil 2.7, 2.8). Şekil 2.7. Geleneksel Gaziantep Evleri-Avlu Konut İlişkisi Plan Örneği (G.Gül'den)

32 13 Şekil 2.8. Geleneksel Gaziantep Evi Avludan Bir Görünüm 2.2. GELENEKSEL TÜRK EVLERİNDE İÇ MEKÂN TASARIMI VE DONATIM ELEMANLARI Geleneksel Türk evlerinde iç mekân tasarım oluşumu düşünüldüğünde, değerlendirilmesi gereken ilk bölüm odalardır Odalar Odalar genellikle sofa ya da divanhane etrafına uzunluğuna dizilmekte ve kapıları da sofaya açılmaktadır. Odaların şekli genellikle dörtgendir ve farklı elemanlar, bu dörtgene dâhil ya da ilave edilerek odaya yerleştirilmiştir. Örneğin; cumba, oda hacminin bir parçası olabildiği gibi, buna ilave edilen bir çıkıntı şeklinde de olabilmektedir (Anar, 1982:71). Odalar, evin en önemli öğesi olma özelliğine sahiptir. Oturma, yemek yeme, çalışma ve yatma gibi eylemlerin tümünün gerçekleştirilebildiği çok amaçlı mekânlardır (Yürekli, 2005:78). Odaların iç mekân tasarımlarında, sıklıkla sedir kullanıldığı görülmektedir. Odalar aynı zamanda, sayıca çok ve geniş pencereler ile donatılmıştır. Odaların zeminleri ahşap döşemelidir ve üzerinde de genellikle halı ya da kilim serilidir. Odalarda kullanılan kilimler ise; çoğunlukla desenli, havsız, kıl ya da yün dokumalardır. Türk evinde; her odada oturulabilir, yatılabilir, yıkanılabilir, yemek yenilebilir ve hatta yemek pişirilebilir. Bütün odalar aynı özelliklere sahiptir ve

33 14 odaların ölçüleri değişse de, nitelikleri değişmemektedir. Bu özellikler, geleneksel yaşam biçimiyle direkt ilintili olup, yaşam biçimi de uzun yıllar değişmediği için, oda tasarımlarının da aynı kalması söz konusu olmuştur'' (Günay, 1989:101). Yemek yenileceği zaman dolaplardan bir sofra iskemlesi çıkartılmakta ve ortaya serilen bir örtü üzerine konulara, bunun üzerine yerleştirilen bir sini ya da tepsi etrafına dizilen minderler üzerinde yemek yenilmektedir. Yatılacağı zaman da, yüklüklerden ya da dolaplardan yataklar çıkartılmakta ve oda buna göre hazırlanmaktadır (Işık,1992:10). Sofa ve odalarda mes, terlik, eve özgü ayakkabı ya da çorapla dolaşılmaktadır içlerinde masa, sandalye, yatak ya da dolap gibi hafif veya ağır taşınır eşya yer almamaktadır. Her türlü ihtiyaç, kullanıldığı müddetçe ortaya serilmekte ya da kurulmakta, diğer zamanlarda da kendisine ait dolap ya da yüklüğe konmaktadır. Bu nedenle de, normal zamanlarda döşemelerin üzeri boş kalmaktadır (Kale, 2000:21). Ailenin her gün kullandığı oda, günlük oda olarak adlandırılmaktadır ve haricinde de her evin, bir başodası bulunmaktadır. Başoda; evin en büyük ve en süslü odası olarak, evin en üst katında bulunmaktadır. Bu odada, evin en büyüğü oturmakta ya da bu odada misafir kabul edilmektedir (Karpuz, 1984:9 11). Odaların iç mekân tasarımında, mangal da önemli bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu çerçevede mangallar, madenden yapılmakta ve sadece ısınmak adına değil, gerektiğinde yemek ısıtmak için de kullanılmaktadır (Küçükerman ve Güner,1995:170). (Şekil 2.9). Şekil 2.9. Geleneksel Türk Evi İç Mekân Tasarımı Örneği (M.Göker den)

34 Sedirler Bazı sofalarda, döşemelerin pencerelere yakın olan kısmında, oturmaya uygun olarak ve zeminden yüksekçe yapılan sedirler yer almaktadır. Sedirler, rahat oturmaya uygun olması adına minderli ve şiltelidir ve kenarlarına da yastıklar konulmuştur. Evin en itibarlı yerine konulmuş olan sedire baş sedir denilmekte ve hürmet edilen misafirler, bu sedire oturtulmaktadır. Bununla birlikte sedirler, yatak olarak da kullanılmışlardır (Satkın,1996:21). (Şekil 2.10). Şekil Geleneksel Türk Evi ve İç Mekân Süslemelerinde Sedir Kullanımı (M.Göker den) Sergen Pencere ve kapı yüksekliğinde odayı çepeçevre dolanan raftır. İnsan anatomisine uygun olarak 2,20 m yi geçmez, yani insan elinin uzanabileceği yüksekliktedir. Genişliği 15 cm civarındadır. Sergen; odanın üst sınırını belirler, üst pencereler yer alıyorsa, üst pencereleri alt pencerelerden ayırır. Sergene kap kacak, kitap ve meyve gibi bir çok değişik eşya yerleştirilebilir. Bu raf odanın kullanılabilen üst sınırını oluşturur. Bu suretle sergenin üzerindeki tepe pencereleri açılan kanada sahip değildirler. Kimi evlerde sergen odayı çepeçevre dolanmaz ve kısmi şekilde uygulanmıştır.

35 Merdivenler Evlerin içerisinde; zemin kattan birinci kata, birinci kattan ikinci kata ya da üçüncü kata çıkan ahşap merdivenler yer almaktadır. Merdivenlerden çıkılırken, merdiven boşluğuna düşülmesini engellemek için merdiven basamaklarının kenarında bel hizasına uzanan merdiven parmaklıkları yer almaktadır. Bu parmaklıklar, genellikle ahşap oymalı ya da tornada çekilerek yapılan işlemeleri içermektedir. Merdiven parmaklıklarının üzerine, merdiven istikametinde devam eden kalınca, yassıca ve yuvarlak ahşap elemanlar konulmuş ve bunlara da, merdiven küpeştesi ya da korkuluk küpeştesi adı verilmiştir. Alt kattan üst kata çıkıldığı zaman, üst kattaki sofada merdivene çok yakın bir yerde çoğunlukla bir masa bulundurulmakta, elektrik olmadığından, özellikle geceleri kullanılması adına bu masada bir gaz lambası yer almaktadır (Uluengin, 1998:7). Şekil Geleneksel Türk Evlerinde Merdivenler ( ) Kiler Genellikle zemin katta ve mutfağa yakın konumda yer alan mekânlar olarak, yiyecekleri ve içecekleri saklamak adına kullanılan bir iç mekân öğesi olarak karşımıza çıkmaktadır. Mutfak da, zaten evin neredeyse en önemli öğesi olarak kabul edilmekte ve büyük konaklarda genellikle evin dışına, binadan uzağa ve bahçe içerisine, normal evlerde ise alt kata ya da zemin kata yapılmaktadır. Yemekler, mutfaktaki ocaklarda pişirilmiş ve yiyecekler, pişmiş ya da çiğ olarak, mutfakta yer

36 17 alan tel dolaplarda muhafaza edilmiştir. Tel dolaplar; üç tarafı ya da sadece ön kapısı tel kaplı olan, diğer tarafları ahşap dolapları ifade etmektedir. Bu dolaplar, rahatça erişilebilmesi adına uygun yüksekliklere asılmıştır (Toker,1999:12) Ocaklar Mutfağı ısıtmak ve yemek pişirmek adına etrafı siperli ve üzerinde dumanı çekmeye yarayan koni şeklindeki davlumbazları ile yine iç mekan tasarımından karşımıza çıkan öğelerden birisidir. Ocaklar, genellikle döşemeden 10 cm. kadar yüksekte yapılmış setler üzerinde kullanılmıştır. Ocağın içerisinde, tencere ya da kazan koymaya yarayan taştan bölmeler ayrılmış ve bu bölmelerin içerisine odun konularak, yemekler genellikle odun ateşi ile pişirilmiştir. Mutfaklarda, maltız adı verilen kömür ocakları kullanılmaya başlandığında da bu ocaklar terk edilmiştir (Toker, 1999:17), (Şekil 2.12). Şekil Geleneksel Türk Evleri ve Ocak Yüklükler ve Diğer Dolaplar Yüklükler gündüzleri yatakların kaldırıldıkları dolaplardır. Derinlikleri cm genişlikleri cm civarındadır. Genellikle giriş ve ocak yanlarında yer alırlar. Yatakların koyulabilmesi için yerden cm yükseklikten başlarlar. Yüklükler iki kapaklı bölmesizdir. Yatak yorganın dışındaki çeşitli eşyaların koyulduğu dolaplar daha dardır ve raflıdır (mutfak eşyalarının konulduğu dolaplar cm, diğer eşyaların konulduğu dolaplar cm civarındadır). Ocağın her iki

37 18 yanında şamdanların, kap kacağın, su testilerinin koyulduğu küçük nişler yer alır. Bazen seki üstü ile seki altı arasında cm derinlikte ve cm yükseklikte terlik vb. kolay ulaşılması istenilen eşyalar için dolaplar yapılmıştır. Gusülhane: Yüklüklerin içerisinde gusülhane denilen bir çeşit banyo bulunur. Bu şekilde aile içi gizlilik, mahremiyet sağlanmış olur (Şekil 2.13). Şekil Geleneksel Türk Evlerinde Dolaplar, 2011 Türk evinde oda; gömme dolaplar, nişler, gusülhane, sedirler, ocak gibi öğelerle birlikte inşa edilir. Yani Türk odası; boş dikdörtgen odaya göre oldukça özgün karaktere sahiptir. Oda tamamlandıktan sonra eklenen kilim, halı gibi dokumalar, kap kacak, minderler, yastıklar, örtüler mekâna sıcaklık katar. Türk- İslam sentezi etkisiyle kadın ve erkekler için ayrı odalar da yapılmıştır (harem ve selamlık). Bazı Geleneksel Türk evlerinde ise harem ve selamlık arasında hizmet eden kadının erkekler tarafından görülmesini engellemek için dönme dolap kullanılmıştır. Selamlığa hizmet eden kadın yemek, kahve vb. dolabın raflarına yerleştirir, elle döndürülerek selamlık bölümüne iletir Tavanlar Yararlı kullanma alanı sınırı odanın çevresel örgütlenmesinde çok önemli bir görev yüklenmiştir. Tavan bir anlamda işlevsel olarak kullanılmaz. Diğer bir değişle elle tutulmaz buna karşılık gözle görülebilir. Bu neden üst kesim soyut biçimlere

38 19 doğru gelişme göstermiştir. Türk odası kare veya kareye yakın dörtgenlerden oluştuğu için tavanda aynı geometriyi korumuştur. Orta alan ise merkezi bir bezeme anlayışı ile ilgi noktası haline dönüştürülmüştür. Tavan bezemeleri Türk evinin en ilginç yönlerinden biridir. Geometrik biçimlerin tekrarından oluşan süslemeler olduğu gibi stilize edilmiş çeşitli kuş, hayvan ve çiçek motifleri ve çok emekli el işi oymalarda tavanları süslemektedir. Kenarlar (kenar suyu), merkezde (göbek) denilen süs elemanlarıyla zenginleştirilmektedir. (Şekil 2.14 ). Şekil Geleneksel Türk Evlerinde Tavanlar, 2011 Özetle; Türk evinde oda bir ailenin tüm ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde örgütlenmiştir. Geleneksel Türk evinde iç mekânı şekillendiren başlıca etken gereksinimdir ve iç mekân donatıları, onları kullanan insanla çok yakın ilişkilidir Kepenk Geleneksel Türk evlerinin mimarisinde, dış süslemelerde olduğu kadar içi süslemelerde de, ahşap süslemeler yapılması anlayışı hâkimdir. İç mekânda ahşap süslemeler, genellikle sofa ve harem odalarının içerisinin, belirli bir yüksekliğe kadar ahşapla kaplanması anlamında, zarlar oluşturulması için kullanılmıştır. Geometrik ya da bitkisel motiflerle bezenen zarlar, bazen boyanarak, bazen de sade olarak değerlendirilmiştir (Başkan,1985:102).

39 20 Kepenkler, pencerelerin ayrılmaz bir parçası olarak, işlevsel ve estetik açıdan cephede görünen ve genellikle ahşap malzemeden yapılan unsurlardır. Karşılıklı dikdörtgen panolar şeklindeki kepenklerin iç kısımları, ince ahşap işçiliğinde iken, dış tarafa gelen kısımlarının daha sade olduğu görülmektedir. Alt ve üst kısımlarında kare ve ortası dikdörtgen olarak ayrılan kepenkler; oyma, ajur ya da kafes gibi farklı tekniklerde işlenmiştir (Kartal,1989:78), (Şekil 2.15 ). Şekil Geleneksel Türk Evlerinde Tavanlar Kepenkler, 2011

40 21 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM GAZİANTEP VE GAZİANTEP EVLERİ 3.1. GAZİANTEP VE GAZİANTEP EVLERİ Bu başlık altında Gaziantep in coğrafi konumu, iklimi ve tarihi hakkında genel bilgilere yer verilmiştir Gaziantep in Coğrafi Konumu Gaziantep; Akdeniz Bölgesi nin Güneydoğu Anadolu Bölgesi ne geçiş olarak nitelendirilebilecek bölümünde yer alan, Fırat Vadisi ne doğru açılan Gaziantep Yaylaları üzerine kurulmuş, doğusunda Urfa ili ve Fırat Nehri, batısında Adana ili ve Amanos Dağları, kuzeyinde Kahramanmaraş ve Adıyaman illeri ve güneyinde ise Suriye sınırı ile çevrili bir ilimizdir (Başgelen,1999:9). Gaziantep, özellikle Alleben Deresi Vadisi nin doğu batı yönünde uzaması bakımından, daha çok kuzeye ve güneye doğru genişleyen bir şehir görünümündedir. Şehrin üzerinde yerleştiği Türktepe, Çıksorut, Kolejtepe ve Sarımsaktepe; dört farklı yöne eğim gösterseler de, çok geniş alanı kapsamadıkları için, şehrin sınırlarının belirlenmesinde çok etkili olmadıklarını söylemek söz konusu olabilir (Çetin, 2001:75) Gaziantep in İklimi Gaziantep ayrıca, Akdeniz iklimi ile kara iklimi arasındaki bir geçitte yer almakta ve bu yönde bir iklim tipinin hâkim olduğu bir şehir olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu bağlamda şehirde, yazlar sıcak ve kurak, kışlar ise soğuk ve yağışlı geçmektedir. Ayrıca kuzeyde bulunan dağların da, şehrin ikliminin belirlenmesinde etkili olduğu görülmektedir. Çünkü söz konusu bu dağlar, yaz aylarında kuzeydoğudan gelen hava akımlarının güneye inmesini engellemekteyken, kış aylarının da soğuk geçmesine neden olmaktadır (Güzelbey, 1992:24).

41 22 Gaziantep; sahip olduğu iklim dolayısıyla, maki türleri yanında, stepte yetişen bitki türlerine de sahiptir. Özellikle de bölgenin batı bölümünde, funda ve çayırlıklar arasında ağaçlık bölgelerin yer aldığı söylenebilir. Batıdan doğuya doğru gidildikçe ise, Akdeniz iklimi bitki örtüsünün, yerini step bitki türlerine bıraktığı görülmektedir. Bölgeye özgü bir bitki olan fıstık ise; genellikle merkez ilçede ve haricinde de Nizip, Yavuzeli ve Araban da yetişmektedir. Yine bu bölgede, geniş bağ alanlarının da yer alması söz konusudur (Başgelen, 1999:11) Gaziantep Tarihi Gaziantep, Orta Doğu ve Uzak Doğu yu birbirine bağlayan tarihi İpek Yolu üzerinde bulunmasından dolayı ve haricinde de birçok tarihi yolun bağlantı noktası olması bakımından, tarihsel süreç içerisinde önemli bir şehir olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu bağlamda şehir, Suveyş Kanalı nın 1869 yılı itibariyle tamamlanarak kullanılmaya başlanmasına kadar Avrupa ülkeleriyle yapılan ticarette, Anadolu yu Basra Körfezi ne bağlayan bölgenin transit merkezi olmuştur. Şehrin böylesi bir ticaret yolu üzerinde bulunması da, şehirde her daim bir hareketlilik yaşanmasını gerektirmiştir (Çetin, 2001:77). Şehir, 1918 yılında Osmanlı Devleti nin Birinci Dünya Savaşı nda yenilgiyi kabul etmesi üzerine imzalanan Mondros Mütarekesi ile 1919 yılında önce İngilizler, sonrasında da Fransızlar tarafından işgal edilmiştir. 1 Nisan 1920 tarihinde şehrin savunması ve düşmandan kurtarılması için mücadeleye başlanmış ve şehir, 25 Aralık 1921 tarihinde işgalden kurtarılmıştır. Ankara Anlaşması ile bu başarı onaylanmış ve 6 Şubat 1921 tarihinde, Tükiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) tarafından şehre Gazi unvanı verilmiştir (Güzelbey, 1992:45) GAZİANTEP EVLERİNİN PLAN ŞEMASI Geleneksel Gaziantep Evleri, dış çevreye kapalı olarak planlanmış olduklarından, hayat cephesi ve sokak cephesi, plan şemalarından yapı malzemelerine kadar birçok açından farklılık gösterebilmektedir. Bu bağlamda, evlerin sokak cephelerinin daha yüksek ve daha az pencereli ve kafeslerle ya da

42 23 parmaklıklarla biçimlendirilmiş; hayat cephelerinin ise daha çok pencereli ve süslemeli olduğu görülmektedir (Naumann, 1991:89). Geleneksel Gaziantep Evleri nde, iklim şartları, evlerin planlarının şekillenmesinde belirleyici olmaktadır. İklim koşullarının sertliğinin yanı sıra dış dünya ile bağlantısını yüksek duvarların arkasından sağlayan yapıların kullanıcıları için açık alan ihtiyacı da önemli gereksinimler arasında bulunmaktadır. Bu sebeple yöresel adıyla hayat adı verilen avlular Gaziantep Evlerinin plan kurgusunda çok büyük önem taşımıştır. Yapılar Avlulu ve avlusuz olmak üzere yapı alanlarına yerleşirken, plan şemasında ise diğer doğu illerindeki geleneksel evlerinin de karakteristik özelliği olan Livan (eyvan) önemli bir mekan olarak karşımıza çıkmaktadır. Geleneksel evler, eyvanlı ve eyvansız olmak üzere iki tip plan üzerine kurgulanmaktadır. Eyvansız Plan Tipleri ndeki evlerde; zemin katta yer alan odalar hayata, üst kattaki odalar ise merdivene ve balkon şeklindeki geçiş konsollarına açılmaktadır. Eyvanlı Plan Tipleri ndeki evlerde ise; hayata açılan bir ya da birden fazla oda bulunmakta ve odalar fazlalaştıkça da, üç ya da dört odadan fazlası bir araya getirilmeyip, eve bir veya iki kanat daha ilave edilmektedir. Bu kanatlar genellikle birbirlerine eyvan ile bağlanmakta ve bazen de hayatın etrafına, ayrı ayrı evlerin yerleştirilmesi söz konusu olmaktadır (Güzelbey, 1992:81). Servis mekânları da, yine evlerin planlanmasında ve inşasında göz önünde bulundurulan önemli elemanlar arasında yer almaktadır. Geleneksel Gaziantep evlerinin planlanmasında eyvan önemli bir mekandır. Eyvan, geleneksel Türk evlerinde gördüğümüz sofanın, Güneydoğu Anadolu Bölgesi ndeki evlerde tasarlanan mekandır. Bu temelde geleneksel Gaziantep evlerinde eyvan, iki yanına aldığı odalarla birlikte planı oluşturan ana birim olarak görülmekte ve dikdörtgen planlı, her iki yanında bulunan odalara açılan kapılar ve pencerelerin yer aldığı, üstü örtülü ve doğrudan hayata açılan bir mekân olarak tanımlanabilir. Eyvanlar, genellikle hayattan daha yüksek bir

43 24 kotta konumlandırılmış, daha sonraki dönemlerde de ahşap doğrama ya da cam ile kapatılarak da kullanılmıştır (Doğan ve Kaya,1997:102). (Şekil 3.1, 3.2). Şekil 3.1. Geleneksel Gaziantep Evleri Eyvan Örneği, 2011 Şekil 3.2. Geleneksel Gaziantep Evleri Eyvan Örneği Dış Cephe Görünümü (E. Atacan dan)

44 Avlusuz (Hayatsız) Evler Hayatsız yapılar, parselin tamamına yerleşmiş yapılardır. Sokak üzerinde yer aldıkları hayatsız yapının köşe parsele yerleşmesi ve ara parsele yerleşmesi gibi konuma göre iki farklı plan tespit edilmiştir (Şekil 3.4, 3.5). Şekil 3.4. Hayatsız yapının köşe parsele yerleşmesi Örneği (G. Gül'den) Şekil 3.5. Hayatsız yapının ara parsele yerleşmesi Örneği (G. Gül'den)

45 Avlulu (Hayatlı) Evler Günlük ihtiyaçların giderilmesi ve iklim koşullarının zorluğu Gaziantep evlerinde açık alan ihtiyacını arttırmış, bu yüzden yapıların zemin katında hayat adı verilen geniş avlular oluşturulmuştur. Mahremiyet için yüksek duvarların arkasında bulunan hayatlar ana yapıların veya müştemilatların zemin katına yerleşen ocaklık (mutfak) ve ıslak hacimler gibi servis mekanları ile doğrudan bağlantılıdır. Hayat içerisinde müştemilat çözülen örnekler sık sık karşımıza çıkmaktadır. Bu yardımcı birimler genelde birkaç oda ve ocaklıkla çözülmüştür (Gül, 2005:92). Plan tipolojisinin belirlenmesi için yapılan çalışmalar sırasında yapıların parsellere yerleşim düzenini belirleyen mekan dizilişi ve bu mekanlar arasındaki ilişki esas alınmıştır. Buna göre yapılar parsellere yerleşim düzenine göre (Gül, 2005: 94); - Lineer plan tipi - L formlu plan tipi, olarak belirlenmiştir. Yerleşimi oluşturan mekanlar arasındaki bağlantıyı, geçiş konsolları veya livanlar sağlanmaktadır. Bu bağlantı şekilleri arasındaki farklılık her başlık altında sınıflandırmayı gerektirmiştir (Şekil 3.6, 3.7). Buna göre; Lineer plan tipleri - Yapının parsele tek başına yerleştiği tipler,

46 27 Şekil 3.6. Geleneksel Gaziantep Evleri Lineer Plan Örneği (G. Gül'den) Şekil 3.7. Geleneksel Gaziantep Evleri Lineer Planlı Ev Örneği (G. Gül'den)

47 28 - Yapıların parsele grup olarak yerleştiği tipler, (Şekil 3.8, 3.9) Şekil 3.8. Geleneksel Gaziantep Evleri Gruplaşmış Lineer Plan Örneği (G. Gül'den) Şekil 3.9. Geleneksel Gaziantep Evleri Gruplaşmış Lineer Planlı Ev Örneği (G.Gül'den)

48 29 - Yapıların parsellere grup olarak yerleştiği livanlı tipler, (Şekil 3.10, 3.11) Şekil Geleneksel Gaziantep Evleri Livanlı Lineer Plan Örneği (G. Gül'den) Şekil Geleneksel Gaziantep Evleri Livanlı Lineer Planlı Ev Örneği (G. Gül'den)

49 30 L Formlu Plan Tipi - Yapıların parsele tek başına yerleştiği livanlı tipler, (Şekil 3.12, 3.13) Şekil Geleneksel Gaziantep Evleri Livanlı L Plan Örneği (G. Gül'den) Şekil Geleneksel Gaziantep Evleri Gruplaşmış L Planlı Ev Örneği, 2011

50 31 - Yapıların parsele grup olarak yerleştiği tipler, (Şekil 3.14, 3.15) Şekil Geleneksel Gaziantep Evleri Gruplaşmış L Plan Örneği (G. Gül'den) Şekil Geleneksel Gaziantep Evleri Gruplaşmış L Planlı Ev Örneği, 2011

51 32 - Yapıların parsele grup olarak yerleştiği livanlı tipler, (Şekil 3.16, 3.17) Şekil Geleneksel Gaziantep Evleri Gruplaşmış Livanlı L Plan Örneği (G.Gül'den) Şekil Geleneksel Gaziantep Evleri Gruplaşmış Livanlı L Planlı Ev Örneği, 2011

52 33 Bu anlatımlar sonucunda aşağıda verilen yapı parsel ilişkisi şematik olarak gösterilmiştir (Şekil 3.18). Şekil Yapıların Parsele Yerleşimi, (G. Dik'ten)

53 GAZİANTEP EVLERİNİN OLUŞUM SÜRECİ Tüm bu belirlemeler, Gaziantep şehrinin mimari yapısının şekillenmesinde de etkili bir unsur olarak değerlendirilebilir. Çünkü sıcaklık, yağış rüzgâr vb. etkenlerin, o bölgede yaşayan halkın gelenek ve göreneklerinde ve yaşama biçimlerinde etkili olduğu bilinmektedir. Bu çerçevede Gaziantep de; eğimli bir düzlük üzerine kurulmuş ve sit alanı olarak görülen yer yer alçak tepelerin dışında genel olarak düz bir arazi üzerine kurulu olduğu için, konut alanları da bu doğrultuda oluşturulmuştur (Ünsal, 1995:64 73). Gaziantep te kurak bir iklim hakim olduğundan, evler sokaklara yerleştirilirken sokaklar dar tutulmuş ve günün her saatinde sokakların iki yanında bulunan evlerin ve avlu duvarlarının, sokaklara gölge vermesi sağlanmıştır. Yer yer evlerin yol üzerine dizilmesi ile ortaya çıkan ve kabaltı olarak adlandırılan geçitler de, yine hem gölge hem rüzgâr koridoru yapması adına oluşturulmuş ve sıcak yaz günlerinde serin mekânlar oluşturulmasını sağlamıştır (Orhonlu, 1984:99). Bu temelde Gaziantep te evler, genel olarak ev sokak ilişkisi düşünülerek tasarlanmış, gerek sokak boyunca devam eden daralma ve genişlemelerle ve gerekse de evlerin ve sokakların birbirleriyle kesiştikleri noktalarla, özgün bir şehir dokusu oluşturmanın temelinde yer almışlardır. Haricinde, sokakların ve evlerin bu tarzda şekillendirilmesinde, mutlaka iklim ve topografik yapı ve koşulların yanında, sosyal yaşam algısının da belirleyici olduğu söylenebilir. Çünkü neticesinde kapalı alanlar olarak tasarlanan sokaklar ve evler, aile mahremiyetinin korunmasında bir öğe olarak da değerlendirilmiştir (Özinan, 1997:71), (Şekil 3.19).

54 35 Şekil Gaziantep Geleneksel Sokak Ev Dokusu, 2011 Gaziantep, kalesi bulunması ve sınır kenti olması bakımından, ilk yerleşim yerlerinin kale içerisindeki evlerle gerçekleştirildiği bir şehirdir denilebilir. Kale sınırlarının yeterli olmamaya başladığı dönemlerden itibaren de, kaleye yakın olması ve bir saldırı karşısında hemen kaleye sığınılabilmesinin mümkün olabilmesi adına da evler, öncelikle kale surlarının hemen dışına yapılmaya başlanmış ve zaman içerisinde evler, kalenin yakınına konumlandırılmıştır. Evler, ancak Osmanlı döneminden sonra daha güvenli bölgelerin oluşturulması ile kalenin etrafına yayılmaya başlamış ve bu şekilde de, öncelikle aynı dine / mezhebe mensup insanların aynı mahallelerde / yerleşim bölgelerinde doğal olarak toplanmaya başlaması ile birlikte birbirlerindan göreli daha uzak bölgelere konumlandırılmıştır (Orhonlu, 1984:107). Cumhuriyet Dönemi ne kadar Gaziantep te şehir dokusu çok fazla değişmemiş, bu dönemden itibaren yapıların tescil edilmesi ile birlikte, öncelikli olarak Şekeroğlu, Kozluca ve Karagöz Mahalleleri oluşmuştur. Özellikle, 1950 yılından sonra nüfusun hızla artmaya başlaması ve Gaziantep in göç alması ile şehir güneye yamaçlara yayılmaya başlamıştır (Mazı, 1984:69). Fırat Nehri üzerindeki Biracik Köprüsü nün açılması ile 1956 yılından itibaren şehrin diğer bölgelerle / illerle bağlantı noktaları güçlenmiş ve şehir bu nokta itibariyle, bölgenin ticaret merkezi haline gelmiştir. Bu niteliği ile de, zaten söz konusu olan göç alma potansiyelini daha da geliştirmiş ve iki ya da üç katlı evlere sahip mahalleler ortaya çıkmaya başlamıştır. Zaman içerisinde aynı bölgeye, şehir dışından gelenlerin

55 36 konaklama ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik oteller ve çok katlı binalar inşa edilmeye başlanmış ve şehrin dokusu tamamen değişmiştir (Mazı, 1984:81). Şehrin yoğun göç alma potansiyelinin devam etmesi ile de, özellikle 1960 yıllardan sonra imar alanı dışında kalan bölgelere ve hazine arazilerine de niteliksiz konutların yapımına devam edilmiştir. Tüm bu şehir karmaşası söz konusu olmadan önce ve geleneksel nitelik taşıyan evler, bir önceki bölümdeki değerlendirmelerde de yer verildiği üzere, dar sokakların ve yüksek avluların arkasında karşımıza çıkmaktadır. Bu temelde de evler daha çok, dışa kapalı olan avluların / hayatların ardındaki yaşamları içermekte ve evlerin sokakla bağlantıları, genellikle üzeri sac kaplanmış kapılarla sağlanmaktadır. Evlerin çatıları, çoğunlukla kiremitten yapılmakta ve beşik çatı modeline göre oluşturulmakta, haricinde de meyve ve sebze gibi gıda maddelerinin kurutulması amacıyla kullanılmaktadır (Taşdoğan, 2008:41). Geleneksel Gaziantep Evleri nde; mutfak (ocaklık), kiler (hazna) ve tuvalet mutlaka yer almaktadır. Banyo olmadığı için de, mutfak aynı zamanda yıkanma yeri olarak kullanılmaktadır Hayat (Avlu) Geleneksel Gaziantep Evleri nde, iklim şartları doğrultusunda oluşmuş günlük yaşamın büyük bir bölümünün geçirildiği evin en önemli yerlerinden birisi hayat olarak görülmektedir. Hayat yaklaşık 8-9 ay dış ortam zamanda geçirebilme şansı yaratan hayat kadınların temizlik, halı, kilim yıkama, yemek yapma gibi ev işlerini açık havada yapabilme imkanı verir (Şekil 3.20).

56 37 Şekil Geleneksel Gaziantep Evleri Hayat Örneği, 2011 Merdivenler Gaziantep evlerinde önemli mimari elemanlardan biridir. Görsel açıdan büyük bir zenginliğe sahip olan merdivenler, malzemelerine, yapım tekniklerine ve bulundukları yere göre değişiklikler göstermektedirler. Geleneksel Gaziantep evlerinde, üst kata genellikle avlu içinde taş merdivenden çıkılmaktadır. Hayatta yer alan taş merdiven, genelde profilli taşlar kullanılarak yapılmıştır. Keymık taşı kullanılarak yapılan merdivenin genişliği, yaklaşık cm. arasındadır. Dış cephede yer alan merdivenlerin ferforje korkulukları görünüşü zenginleştirmektedirler. Bina içinde yer alan, merdivenler ise avlu merdivenlerine oranla işlemesiz, sade, düz taşlarla yapılmıştır. Geleneksel Gaziantep evlerinde, ara katlara ulaşmak için de odanın içinden çıkılan sade, taş merdivenler kullanılmıştır. Bazı evlerde, üst katlardan çatı katına çıkan iç merdivenler, dış cephede, sağır olan duvarda çıkıntılar oluşturmaktadırlar. Cepheye ayrı bir estetik değer katan bu merdiven çıkıntıları, ankastre olarak yapılan merdiven basamaklarının, duvar içinde kalan uçları uzun tutulup, duvarın dışına taşırılarak yapılmıştır. Böylelikle taş duvarın sağır cephede oluşturduğu ağır etki taş işlemeler ve kabartmalarla azaltılmış olmaktadır.

57 38 Geçiş konsolları Üst kattaki odalarla olan bağlantıyı sağlayan ve avludan üst katlara çıkan taş merdivenin devamında, balkonumsu bir görünüme sahip olan geçişler sağlamaktadır. Konsolların boyu merdivenlerin plan tipine göre cm genişliktedir. Dış duvara örülürken içine yerleştirilen geçiş konsolları keymih taşından tek sıra veya bindirmelolarak yapılmaktadır Kapılar Geleneksel Gaziantep Evleri nde kapılar da, tek kanatlı ya da nadir olarak çift kanatlı hayat kapıları olarak karşımıza çıkmaktadır. Merdiven sahanlığına ya da odaya açılan kapılarda ise, genellikle ahşap kanat veya ahşap üzeri metal kaplama kanat kullanımları görülmektedir. Eyvana açılan kapılar, göreli daha kullanıldıkları için çoğunlukla ahşaptan yapılmışlar, merdiven sahanlığına açılan kapılar da zaman zaman çiviler yardımıyla oluşturulan motiflerle süslenmiştir (Güzelbey, 1992:42). İçeri girmeden önce kapı üzerindeki özelliklere ve ustaların emeklerine dikkat etmek gerekir. Dış cephede pencere kasaları, panjurlar ve çatı altındaki ahşap bölüm dışında sizi karşılayan ilk kültürel değer kapılardır. Ebat ve şekil itibariyle çeşitlilik gösterirler. Şekil Gaziantep evlerinden kapı örneği (A.Atalar dan)

58 39 Dış kapılar ahşaptan yapılmıştır ancak, doğa şartlarından etkilenmemesi için üzeri tudya ile kaplanmıştır. Sac üzerine kapının boyutlarında bir çerçeve ahşap dönülmüştür. Sac kaplama, başlı çivilerle ahşap kapıya adeta yapıştırılmıştır. Aynı zamanda bu çivilerle üzerine çeşitli motifler de çıkarılmıştır. Bu motifler genellikle çiçek, selvi ağacı ve geometrik şekillerdir (Atalar, 2004:31) Pencereler Geleneksel Gaziantep Evleri nin oluşumunun temelinde ayrıca, cephe düzenlemesinde önemli görülen pencerelerdir. Evlerin sokak cephesine pencereler mümkün olduğunca az sayıda yapılmakta, var olanlar da daha çok göz hizasında tutulmaktaydı. Hayat cephesine yapılan pencerelerin sayısının ise göreli daha fazla olmasının sebebi, bu cepheye bakan odalara hava giriş çıkışını sağlamaktır. Yörede taa olarak adlandırılan bu pencereler, aynı zamanda farklı boyut ve biçimlerin kullanılması ile de zengin bir görselliğe kavuşturulmaya çalışılmıştır (Kınık,1997:121), (Şekil 3.22). Şekil Geleneksel Gaziantep Evi Pencere Örneği, 2011 Pencereler hava ve ışık ihtiyacını karşılamanın yanı sıra, görsel açıdan da binaların süsü konumundadır. Oda pencereleri şekil olarak kemerli veya dörtgen olarak yapılmıştır. Kuş pencerelerinde ve bodrum pencerelerinde şekil olarak çeşitlilik göze çarpmaktadır. Bu pencereler havalandırma ve ışık amaçlı

59 40 kullanılmasına rağmen şekil olarak görüntüsü her binada farklı yapılarak özel görüntüler elde edilmiştir. Dini motiflerin dahi işlendiği pencere modeli yapılmıştır. ''Bulundukları yer itibariyle pencereler, oda, sofa, bodrum, çatı ve kuş pencereleri olarak sınıflandırmak mümkündür. Örneğin oda pencereleri odanın büyüklüğüne eşit aralıklarla aynı büyüklükte yapılmıştır. Oda pencereleri çoğunlukla bahçeye doğru yapılması yanında azda olsa sokağa bakan oda pencereleri de vardır. Sofa pencereleri ise odaya girilen kapının iki yanında bulunur. İç sofalı ve orta sofalı evlerde pencere sayısı fazladır. Bodrum ve çatı katı pencereleri havalandırma amaçlı yapıldığı için oda pencerelerinden küçük kuş pencerelerinden büyüktür'' (Atalar, 2004:40) Kuş Penceresi Gaziantep evlerinde, tavan yüksekliğinin fazla olmasından dolayı, daha fazla ışık ve havalandırma sağlamak amaçlı, oda pencerelerinin sayısı ile aynı fakat daha küçük boyutlarda ve farklı şekillerde kuş pencereleri vardır. Yöresel ismi kuş taası olan pencereler, hem avlu cephesinde, hem de sokak cephesinde görülmektedir. Kuş pencerelerinde, oda pencerelerinin aksine cam, oda tarafında bulunduğu için geriye kalan bölüm, duvar kalınlığının fazla olmasından dolayı, kuşların yuva yapmasına olanak sağlanmaktadır. Bu pencereler, bazen dış cephede ahşap oymalı kafeslerle süslenmektedir. Kuş pencereleri, binanın özelliklerine göre kare, dikdörtgen, oval v.b. şekillerde biçimlendirilir. Ayrıca bir binada farklı modeldeki kuş pencerelerine de rastlanmaktadır (Dik, 2006:34). Şekil Gaziantep evlerinde kuş Penceresi (G. Dik ten)

60 Kuyu (Livas) Geleneksel Gaziantep Evleri nde, kuyu önemli bir eleman olarak görülmekle birlikte, şehircilik anlamında gelişmiş bir yapıya sahip olunması bakımından, şehirdeki her evde kuyu bulunmadığı da söylenebilir. Kuyu, genellikle göreli daha büyük evlerde bulunmakta ve yeri de evden eve farklılık gösterebilmektedir. Kuyular, evin günlük su ihtiyacının karşılanması kullanılması yanında, suyu soğuk olarak muhafaza etmesi adına da, bir nevi soğutucu olarak da kullanılabilmektedir. Bu doğrultuda, yaz mevsimi süresinde sepetlere konulan meyveler ve diğer bazı yiyecekler kuyularda muhafaza edilmekte ve bu şekilde de bozulmamaları sağlanmaktadır (Ceyhan, 1999:79), (Şekil 3.24). Şekil Geleneksel Gaziantep Evleri Kuyu Örneği, 2011 Yine bahçenin bir köşesinde genellikle bir kuyu olur ve evin su ihtiyacı buradan karşılanır. Kuyuların kenarları yükseltilmiştir keymıh veya kara taştan kapak yapılmıştır. Bu kuyuların çoğunluğu " livas " adı verilen yeraltı kanalları ile birbirine bağlanmıştır. Sonradan bölünen evlerin bahçelerindeki kuyuların ortak kullanılabilmesi için bahçe duvarı kuyunun üzerine denk getirilerek iki evinde kuyuyu kullanması sağlanmıştır. Kuyular ayrıca evin bazı gıda maddelerinin saklandığı yerdir. Özellikle yaz günlerinde et ve benzeri gıda maddeleri kuyulara

61 42 sarkıtılarak uzun süre dayanması sağlanmıştır. Ayrıca evlerin bahçelerinden geçen ve mahallenin tüm evlerini dolaşan açık su kanalları vardır. Su kanallarına ise kanavet denir. Bu kanallar ile her eve su gelir ve ev halkı ihtiyaçlarını buradan karşılardı. Bu su kanallarının periyodik bakımını yapan kişilere ise kanavetçi denirdi Çeşme Aynı şekilde çeşmeler de, hayat içerisinde yer verilen diğer önemli elemanlar arasında değerlendirilebilmektedir. Bu çerçevede çeşmeler, hayatı çevreleyen duvarların herhangi birisi üzerine monte edilmekte ya da eyvan duvarı üzerine konulmaktadır (Tatlıgil, 2005:77), (Şekil 3.25). Şekil Geleneksel Gaziantep Evleri Çeşme Örneği (G. Gül den) Bahçenin uygun olan bir yerinde binaya veya bahçe duvarına monte edilmiş olarak mutlaka bir depolu çeşme bulunurdu. Bu çeşmeler bazı evlerde iç mekân tasarımında düşünülmüş ve alt sofalara konulmuştur. Çeşmelerin üst kısmı açık olur ve buradan depoya su konulur. Çeşmelerin üst kısmında bitkisel desenlerden oluşan taş işçilikleri göze çarpar. Mermerden yapılan çeşmeler çoğunluktadır ancak keymıh taşından yapılmış örnekleri de vardır. Sofalardaki çeşmelerde ise depo yine üstte bulunur ama depoların su konulması için yapılmış olan pencereleri arka odada veya sofaya bakan haznededir. Bir kısım çeşmelerin üzerinde tarih bulunmaktadır. Çeşmelerin küvet kısımları duvara gömülü olup yan kısmında sabunluk yapılmıştır.

62 Havuz (Gane) Geleneksel Gaziantep evlerinde havuz, hem görsel, hem de birtakım ihtiyaçları karşılamak amacıyla (yün yıkama, sebze ve meyve yıkama vb.) genellikle avlunun ortasına yapılmış su elemanıdır. Evin sahibinin sosyo ekonomik durumuna göre de bu havuzların büyüklüğü ve niteliği değişebilmektedir. Genellikle elips, kare, dikdörtgen ve sekizgen formda yapılmaktadır (Dik, 2006: 48). Şekil Geleneksel Gaziantep Havuz Örneği, GAZİANTEP EVLERİNİN İÇ MEKÂN TASARIMI Geleneksel Gaziantep Evleri nde odalar, genel olarak geleneksel Türk evlerinde olduğu gibi, ev içerisinde birçok fonksiyona cevap verebilecek yaşama birimleri olarak tasarlanmıştır. Oda boyutları arasında büyük farklılıkları gözlenmemekle birlikte, evdeki oda sayısı ev sahibinin sosyo ekonomik yapısı ile ilişkili olarak belirlenmektedir. Bu çerçevede odalar, evden eve değişiklik göstermekle birlikte; yeme, yatma, oturma ve/veya yıkanma eylemlerinin aynı mekân içerisinde gerçekleştirildiği mekânlar olarak kullanılmaktadır. Evlenen ve yeni aile kuran erkek çocuklar evden ayrılmadıkları ve aynı evde yaşamaya devam ettikleri için de odalar, mümkün olduğunca birbirinden bağımsız olacak şekilde düzenlenmiştir (Başkan, 1985:70) (Şekil 3.27).

63 44 Şekil Geleneksel Gaziantep Evleri Gelin Odası Örneği, 2011 Her odada yer alan yüklükten yorgan ve döşek çıkartılıp, oda yatak odası haline getirilebilmekte ya da döşek toplandıktan sonra, aynı odada günlük yaşama devam ettirilebilmektedir. Aynı şekilde, misafir geldiği zaman da odalar, misafir odası olarak kullanılabilmektedir. Döşekler yatma elemanı olarak kullanıldığı gibi yaşama alanında oturma elemanı olarak kullanılmıştır (Şekil 3.28). Şekil Geleneksel Gaziantep Evleri Minder Görünümü, 2011 Odalar, girişte bir hazırlık mekânı olarak düzenlenen ana mekân kotundan yaklaşık cm. daha alçak olarak konumlandırılmış ve eşiklik adı verilen bu bölümle, mekân iki farklı kısma ayrılmıştır. Eşikliğin asıl kullanım amacı ise, dışarıdan eve gelindiğinde ayakkabıların çıkartılacağı bölümün oluşturulmasıdır.

64 45 Haricinde eşikliğin taş kaplı zemininde bir pis su gideri bulunmakta, soğuk dolayısıyla ana servis mekânlarına ulaşmanın zor olduğu kış günlerinde bu bölüm, el yıkama ve hatta yıkanma ihtiyacının giderildiği yer olarak görülmektedir (Hacıbaloğlu, 1987:97). Odalar, girişte bir hazırlık mekânı olarak düzenlenen ana mekân kotundan yaklaşık cm. daha alçak olarak konumlandırılmış ve eşiklik adı verilen bu bölümle, mekân iki farklı kısma ayrılmıştır. Eşikliğin asıl kullanım amacı ise, dışarıdan eve gelindiğinde ayakkabıların çıkartılacağı bölümün oluşturulmasıdır. Haricinde eşikliğin taş kaplı zemininde bir pis su gideri bulunmakta, soğuk dolayısıyla ana servis mekânlarına ulaşmanın zor olduğu kış günlerinde bu bölüm, el yıkama ve hatta yıkanma ihtiyacının giderildiği yer olarak görülmektedir (Hacıbaloğlu, 1987:97). Şekil Geleneksel Gaziantep Evleri Eşiklik Örneği, 2011 Odalarda ısınma, genellikle tandır ya da mangal ile sağlanmaktadır ve odaların iç duvarları da, ahşap ile kaplanmıştır. Gömme dolapların yer aldığı bu ahşap kaplamalara nacar adı verilmektedir. Ayrıca, gömme dolapların yorgan ve döşek konulan bölümleri yüklük, fincan ve bardak gibi eşyaların konulduğu raf kısımları ise kübbiye olarak anılmaktadır.

65 46 Tam nacar, oda yüzeyinin tamamında ve kapılar dışında kalan boşlukları ahşap malzeme ile kaplayan; yarım nacar ise, oda yüzeyinin tamamında olmayıp, odayı kısmi olarak kaplayan nacarı ifade etmektedir (Şekil 3.30). Şekil Geleneksel Gaziantep Evi Tam Nacar Örneği, (N. Kılıç'tan) Oda pencerelerinin iç taraflarında ve odaların içindeki nacarlarla uyumlu ahşap kepenklerde, geleneksel Gaziantep evleri iç tasarım elemanlarından birisi olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu kepenkler, yanlarında bulunan menteşeler yardımıyla hareket ettirilmekte ve sıcak yaz günlerinde kepeneklerin kapatılması ile güneşin ve ısının içeriye girmesi engellenmektedir. Bazı evlerde yer alan büyük ve özel odaların tavanlarında da, bitkisel motiflerin yer aldığı kalem işi süslemeler görülmektedir. Tavanlarda, ahşap kirişlerin görüldüğü durumlarda kirişlerin üzeri boyanarak, başlangıç ve bitimlerde kalem işi bezemeler uygulanmıştır. Geleneksel Gaziantep Evleri nde, evlerin iç tasarımından tavan süslemelerine büyük önem verildiği için, tavan süslemelerinin farklı farklı tasarım elemanları ile yapıldığı görülmektedir. Bu çerçevede direkli tavanlar ; belli aralıklarla yanyana dizilir ve üzerine tahtalar dizilerek üstünde düz bir alan elde edilir. Üstü ahşap kaplanan direklerin uçları, yükü taşıyabilmesi için yan duvarların üzerine oturtulmaktadır. Çıtalı tavanlar ; kullanım ve önemi açısından ikinci derecede olan odaların bazılarında, taşıyıcı direkler ahşapla kaplanarak üzerine çıtalar yerleştirilmektedir. Bu çıtalarla bazen düz, bazen de geometrik desenler oluşturulmakta ve çıtalı tavanlar

66 47 düz renkte boyanmaktadır. Motifli düz tavanlar da ise; tavan genellikle kalın sac ya da ahşap ile kaplanmakta ve tavan göbeklerinde, tavanın çevresinde ve eteğinde bitkisel ya da geometrik desenler bulunmaktadır (Dik, 2006:77), (Şekil 3.31). Şekil Motifli Düz Tavan Örneği (gaziantep-bld.gov.tr den) Tekne tavanlar da; genellikle büyük evlerde, misafir odalarında ve sokağa çıkma yapan odalarda rastlanan tavan türüdür. Bağdadi tekniğinde yapılmış tekne tavanların yüksekliği, diğer tavan türlerine göre daha fazladır. Eteklerinde iç bükey ve dış bükey formlar kullanılan tekne tavanın üzerinde, çeşitli renklerde bitkisel motifler ve kalem işleri göze çarpmaktadır. Tekne tavanların ortaları genellikle oval olarak tasarlanmakta olup, bazı evlerde ise tekne tavanın yarısı yapılmaktadır. Bu modellere de yarım tekne tavan denilmektedir (Şekil 3.32). Şekil Tekne Tavan Örneği (gaziantep-bld.gov.tr den)

67 48 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM SEÇİLEN GAZİANTEP EV ÖRNEKLERİ 4.1. KARAMANUKYAN AİLESİ EVİ Evin Adı Evin Eski Adı : Hasan Süzer Etnografya Müzesi : Karamanukyan Evi Bulunduğu Yer : Eyüboğlu Mahallesi Hanifioğlu Sokak No: 64 Yapım Yılı Mimarı / Ustası : 19. Yüzyıl : Bilinmiyor Geçirdiği Onarımlar : 1985 ve 2005 yıllarında onarım görmüştür. Bugünkü Durumu Orijinal Kullanımı : Orijinal özelliklerine uygun restore edilmiştir. : Konut Bugünkü Kullanımı : Müze İlk Sahibi Bugünkü Sahibi : Karamanukyan Ailesi : Kültür ve Turizm Bakanlığı Evin yapım tarihini gösteren kitabesi bulunmamaktadır. Yapılan araştırmalarda, yapım tarihi ile ilgili bir belge de temin edilememiştir. Evin mimari özellikleri; plan, tasarım, üslup, malzeme ve teknik yönden incelendiğinde, 19. yüzyıl Geleneksel Gaziantep Evleri özelliğini taşıdığı görülmektedir (Şekil 4.1, 4.2).

68 49 Şekil 4.1. Karamanukyan Evi Avludan Kuzey Cephe, 2011 Şekil 4.2. Karamanukyan Evi Kuzey Cephe, Rölöve (N. Mermer'den)

69 50 Bu yapıların birçoğu, Osmanlı döneminde ticaret ve zanaat açısından gelişmiş ve nüfusun önemli bir kısmını oluşturan Ermeni ve Yahudilerden kalmıştır. Bu konak tipi yapılar, 1800 lü yılların sonu ve 1900 lü yılların başında yapılmıştır. Bu dönemde taş ve ahşap oymacılığı ile demir işçiliği altın çağını yaşamıştır. Ticarette zenginleyen Ermeniler, 19. yüzyılda bölgenin geleneksel mimari tarzından kendi aile yaşamlarına uygun konaklar yaptırmışlardır. Hasan Süzer Müzesi de bu konaklardan birisidir. Kentsel sit alanı içerisinde kalan Karamanukyan Evi, Adana Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu nun Tarih ve 5549 Sayılı Kararı ile korunması zorunlu yapı olarak tescillenmiştir (Gaziantep Kültür Envanteri. 2005: ) yılında Süzer Ailesi tarafından satın alınan ev, restorasyon projelerini hazırlatılarak, Adana Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu nun onayı alınarak restore edilmiştir. Ev, bölgenin etnografik eserlerini ve dönemin yaşam tarzının sergilendiği bir müzeye dönüştürülerek, 2005 yılında Kültür Bakanlığı na bağışlanmıştır Evin Mimari Tanımı Zemin kat planı Ev, kesme taşlarla kâgir yığma tekniği ile üç katlı olarak inşa edilmiştir. 23,70 x 14,18 m boyutlarında ve ''L'' plan tipine sahip olan, kuzeydoğu istikametinde bulunan Hanifioğlu Sokağa paralel yerleşmiştir. Genel olarak özgün mimari özelliklerini muhafaza etmektedir (Şekil 4.3).

70 51 Şekil 4.3. Karamanukyan Evi Zemin Kat Planı, Rölöve, (N.Mermer'den) Evin dışa açılan üç kapısı bulunmaktadır. Eve, doğu cephenin soluna yerleştirilen 2,26 x 1,10 m. boyutlarındaki basık kemerli, üzeri tudya (saç) ile kaplı ana kapıdan girilmektedir. Bu kapı, 5,28 x 1,24 m. boyutlarında bir hole açılmaktadır (Şekil 4.4). Şekil 4.4. Karamanukyan Evi Ana Giriş Kapısı Koridor, 2011

71 52 Holün sonunda, avluya açılan 3,41 x 1,20 m. boyutlarında ikinci bir kaş kemerli kapı yer almaktadır. Kapı orijinal yapısını korumaktadır (Şekil 4.5, 4.6). Şekil 4.5. Karamanukyan Evi Müzesi Ana Giriş Kapısı, 2011 Şekil 4.6. Karamanukyan Evi Doğu Cephesi, Rölöve (N. Mermer'den) Ana giriş kapısının sağında, 1,95 x 0,9 m. boyutlarında düz ve üzeri çivili tudya (saç) ile kaplı Hizmetli Kapısı yer almaktadır. Restorasyondan sonra bu kapı, müzenin güvenlik odasına giriş için kullanılmaktadır. Kapı, günümüzde bilet satış bölümü olarak kullanılan odaya açılmaktadır (Şekil 4.7, 4.8).

72 53 Şekil 4.7. Karamanukyan Evi Güney (Sokak) Cephesi, Rölöve (N. Mermer'den) Şekil 4.8. Karamanukyan Evi Güney Cephesi Sokak Girişleri: Cümle Kapısı ve Hizmetli Kapısı Görünümü, 2011 Kuzey cephede bulunan 1,62 x 0,80 m. boyutlarındaki üçüncü demir kapı ise selamlık girişidir. Ancak mevcut müze düzenlemesi nedeniyle, bu kapı günümüzde kullanılmamaktadır (Şekil 4.9, 4.10).

73 54 Şekil 4.9. Karamanukyan Evi Kuzey Cephesi, Rölöve (N. Mermer'den) Şekil Karamanukyan Evi Cephe Selamlık Girişi,2011 Evin kuzey cephesi; doğu ve kuzey yönünde dışa açılanarak, 15,43 m. den sonra ''L'' şeklinde 5,45 m. içe kırılmakta ve 8,19 m. daha uzanarak, Hanifioğlu Sokağa uzanan doğu cephesi ile bütünleşmektedir (Şekil 4.11, 4.12).

74 55 Şekil Karamanukyan Evi Avludan Kuzey Cephenin Görünüşü, 2011 Evin mekânları,14.66 x 9,26 m. boyutlarında dörtgen bir avlu (hayat) etrafında gruplaştırılmıştır. Avlunun doğusunda bulunan giriş holünün solunda, duvar boyunca uzanan 5,28 x 2,27 m. boyutlarındaki Kâhya Odası yer almaktadır. Bu oda, müzenin giriş kontrolü için kullanılmaktadır. Odaya, 2,31 x 0,87 m. boyutlarındaki kemerli bir kapıdan girilmektedir. Şekil Karamanukyan Evi Avludan Doğu Cephenin Görünüşü,2011 Gaziantep evi avlularının en iyi örneklerinden biri olan avlunun zemininde, beyaz ve pembe iki çeşit mermer ve bazalt (karataş) kaplanmıştır. Zemin ayrıca, iç içe geçmiş iki bordür ve orta kısmı güneşi sembolize eden dairesel geçmeli bir

75 56 madalyon ile yanlarında simetrik olarak tekrarlanan küçük madalyonlarla bezenmiştir. (Şekil 4.13, 4.14). Şekil Karamanukyan Evi, Avlu Motifleri Rölöve (N. Mermer'den) Şekil Karamanukyan Evi, Avlunun Zemin Döşemesi, 2011 Kâhya Odası ya da Evi nin merdiven altında, Gaziantep evlerinde sık rastlanan bir çeşme bulunmaktadır. Çeşmenin Barok tarzı süslemeleri dikkat çekici olup, aynasında; ortasında ışınsal olarak biçimlendirilmiş bir motif ve iki tarafında da kupa biçiminde birer süsleme bulunmaktadır. Çeşmenin yalak kısmı, yukarıdan aşağıya doğru daralan şekilde dilimli yivlerle süslenmiştir (Süzer Etnografya Müzesi Sanat Tarihi Raporu) (Şekil 4.15, 4.16).

76 57 Şekil Karamanukyan Evi Çeşme Görünümü, 2011 Şekil Karamanukayan Evi Çeşmenin Avludaki Konumu, 2011 Avlunun batı cephesinde, mahremiyeti korumak amacıyla inşa edilmiş ve 6,10 m. yüksekliğinde kesme taşlarla örülmüş bir istinat duvarı yer almaktadır (Şekil 4.17). Duvarın çevrelediği avluda, yan yana sıralanmış üç mekân bulunmaktadır. Bunlardan ikisi kuzeyde, diğeri ise doğuda yer almaktadır. Kuzey cephede iş odası ve mutfak vardır, avlunun doğu cephesinde ise tandır odası yer almaktadır.

77 58 Şekil Karamanukyan Evi Yüksek İstinat Duvarı, İş odası (Plan: Z.01) Avlunun kuzeyinde yer almaktadır ve 5,91 x 3,92 m. boyutlarında dörtgen planlıdır. Bu odaya, 2,31 x 0,87 m. boyutlarında basık kemerli bir kapıdan girilmektedir. İş odası; avluya açılan 1,87 x 0,82 m. boyutlarındaki demir kafesleri olan, basık kemerli ve ahşap üç pencere ile aydınlatılmaktadır. Giriş kapısının ve pencerelerin üzerinde ise, simetrik biçimde yerleştirilmiş kaş kemerli 0,37 x 0,26 m. boyutlarında dört tepe penceresi bulunmaktadır (Şekil 4.18, 4.19). Şekil İş Odası Kapı, Pencere ve Kuş Pencere Örneği Rölöve (N. Mermer'den)

78 59 Şekil İş Odası Giriş Kapısı ve Pencereleri, 2011 Geleneksel Gaziantep evlerinde olduğu gibi bu evde de, odaların duvarlarına açılan nişlere ahşap dolaplar yerleştirilmiştir. Dolaplar kullanım alanlarına göre çeşitli isimlerle adlandırılmaktadır. Kuzey cephede bulunan ve 0,87x0,40x2,16 m boyutlarındaki üç dolap; yüklük, yastık ve yorgan koymak için tasarlanmıştır. Açık yüklük adı verilen nişler perde ile kapatılmaktadır ve alt kısımlarında birer çekmecesi bulunmaktadır. Yüklüğün her iki yanı ahşapla çevrilidir. Batı duvarında 0,77x0,40x2,16 m ve 0,56x0,40 x2,16 m ölçülerinde, biri camlı diğeri açık yüklük biçiminde ve alt kısımlarında birer çekmeceleri olan iki tane dolap mevcuttur. Dolaplar ahşapla kaplanmış ve estetik bir bütünlük oluşturulmuştur (Şekil 4.20). Şekil Karamanukyan Evi İş Odası Kuzey ve Batı Cephesi Dolap Örneği, Rölöve (N. Mermer'den)

79 60 İş odasının yer döşemesi: karataşla kaplanmıştır ve oda, ahşap çıtalı düz tavanla örtülmüştür (Şekil 4.21, 4.22, 4.23) Şekil Karamanukyan Evi İş Odası Ahşap Çıtalı Düz Tavan Görünümü, 2011 Şekil Karamanukyan Evi İş Odası Tavan Çizimi Rölöve (N. Mermer'den)

80 61 Şekil Karamanukyan Evi İş Odası Genel Görünüm, 2011 Bu odada, örneklerine az rastlanan el sanatları sergilenmektedir. Odada ayrıca, müzenin niteliğine uygun olarak; ipek üzerine gergef işleme, ahşap tezgâhında çıkrık çevirme ve tezgâhta ipeği germe gibi günlük yaşamdaki işlerin yapılışı anlatılmaktadır (Şekil 4.24). Şekil Karamanukyan Evi İş Odasından Genel Görünüm, Ocaklık: Mutfak (Plan: Z.02) Avlunun kuzeyinde bulunan iş odasının bitişiğinde yer alan, komşu bir duvarla ayrılan mutfak, 4,56 x 2,77 m. boyutlarında ve dikdörtgen planlıdır (Şekil 4.25).Ocaklık mutfağın, kuzey duvarına konumlanmıştır.

81 62 Şekil Karamanukyan Ailesi Evi Ocaklık, Rölöve (N. Mermer'den) Ocaklığa; avludan, 2,30 x 0,82 m. boyutlarındaki çift kanatlı ve ahşap basık kemerli kapısından girilmektedir Bu bölümü; avluya açılan ve 1,87 x 0,82 m. boyutlarında demir kafesleri olan, basık kemerli ve ahşap bir pencere aydınlatmaktadır (Şekil 4.26). Şekil Karamanukyan Evi Mutfak Kapısı Görünümü, 2011 Mutfakta, günlük ve kışlık yiyeceklerin hazırlanması için kullanılan, değişik boyutlarda şömineye benzer ocaklar bulunmaktadır. Evdeki kemerli ocaklık 1,15x0,51 m ölçülerindedir. Yerden yaklaşık cm yüksek olan ocak bacalara bağlıdır (Şekil 4.27).

82 63 Şekil Karamanukyan Evi Batı Cephe Mutfak Görünümü, Ayrıca ocağın sol tarafında bulunan, yemek kaplarının konulduğu 0,57x0,27x1,10 m boyutlarındaki duvara açılan niş içerisine raflar bulunmaktadır. Mutfağın yer döşemesi karataş, tavanı ise düz sıvadır (Şekil 4.28). Şekil Hasan Süzer Müzesi Batı Cephe Mutfak Görünümü, 2011 Mutfakta, bulaşık yıkamak gibi, günlük su ihtiyacını karşılaması için, doğu cepheye konumlanmış kesme taştan bir çeşme yer almaktadır (Şekil 4.29).

83 64 Şekil Hasan Süzer Müzesi Doğu Cepheye Konumlanmış Mutfak Çeşmesi, Banyo (Plan: Z.03) Ocaklık bölümünden 2,30 x 0,78 m. boyutlarındaki kemerli kapıdan geçilerek, holden lavaboya girilmektedir. Bu bölümde, 2,09 x 1,96 m. boyutlarında ve sadece bir lavabonun bulunduğu küçük bir banyo girişi yer almaktadır (Şekil 4.30, 4.31). Şekil Karamanukyan Ailesi Evi Banyo Çizimi, Rölöve (N.Mermer'den)

84 65 Şekil Karamanukyan Evi Banyo Girişi, 2011 Bu girişten, 2,30 x 0,60 m. boyutlarındaki kemerli kapıyla banyoya ulaşılmaktadır. Banyo, 3,01 x 1,44 m. boyutlarında ve dörtgen planlıdır. Banyo aynı zamanda, Türk hamamının geleneksel özelliklerini taşımaktadır ve hamamın ısıtması, külhandan gelen ve döşemenin altından geçen duman vasıtasıyla sağlanmıştır (Şekil 4.32). Şekil Karamanukyan Evi Banyo Genel Görünümü, 2011 Gaziantep evleri genel olarak değerlendirildiğinde, birçok evde banyo olmadığı görülmektedir. Banyo ihtiyacı, genelde odaların girişinde yer alan eşiklikte ya da ocağın mutfakta olmasından dolayı, mutfakta karşılanmaktadır. Ancak konak tipi zengin ailelerin oturduğu çok odalı özelliğe sahip evlerde, bazıları sonradan

85 66 eklenmiş olsa da banyoya yer verilmiştir. Karamnukyan Evi de, bu özellikli konak tipi evler arasında ele alınmaktadır Tandır odası (Plan: Z.04) Avlunun doğusunda ve girişin sağında yer alan Tandır Odası, 5,13 x 3,98 m. boyutlarında ve dörtgen planlıdır. 2,30 x 0,92 m. boyutlarındaki basık kemerli bir kapıyla odaya girilmektedir. Avluya bakan, 1,76 x 0,88 m. boyutlarında demir kafesleri olan iki basık kemerli ahşap pencere bulunmaktadır. Oda içerisinde, altı gömme dolap bulunmaktadır. Bu dolaplar yüklük olarak tasarlanmış, derinlikleri fazla olanlar yastık ve yorgan koyma amaçlı olarak bölümlere ayrılmıştır. Derin olmayan ve günlük kullanım eşyalarının konulduğu dolaplara da yöre halkı tarafından mahmil diye adlandırılmaktadır. Dolaplardan, iki kuzey yönünde ve 0,59 x 0,42 x 2,31 m. boyutlarında, ikisi de doğu yönünde sokağa bakan cephede ve 0,71 x 0,35 x 2,31 m. boyutlarındadır. Diğer dolaplardan güney yönünde olan 1,35 x 0,42 x 2,31 m. Boyutlarında; diğeri ise, 1,09 x1,35 x 2,31 m. boyutlarında ve doğu cephede yer almaktadır. Bu dolaplar, tavanın 80 cm. aşağısından başlayarak oda zeminine kadar inmektedir. Dolaplardan arta kalan kısımlarda, ahşap kaplamalar bulunmaktadır. Odadaki dolapların hepsi kapaksızdır ve açık raflarla bölmelere ayrılmıştır ve dolap altlarında ikişer çekmece bulunmaktadır. Dolap kapakları, duvar kaplamaları, pencere kepenkleri ve iç kapılar, aynı modelde birbirini tamamlayacak şekilde yapılır (Şekil 4.33).

86 67 Şekil Karamanukyan Evi Dolap Örneği, Rölöve (N.Mermer'den) Tandır odasının zemini karataştır. Odanın tavanı ahşap çıtalı düz tavandır (Şekil 4.34, 4.35). Şekil Karamanukyan Evi Tavan Örneği, 2011 Şekil Karamanukyan Evi Tandır Odası Ahşap Çıtalı Düz Tavan Görünümü, 2011

87 68 Karamanukyan Evi nin en fazla kış güneşi alan odası, Tandır Odası olarak düzenlenmiştir. Tandır, odanın merkezine ısınma amaçlı kurulan bir çeşit gömme fırındır. İçerisinde közler olan gömme bir taş ocak üzerine konan bir kürsü ve onun üzerine örtülen geniş bir yorgandan oluşmaktadır (Doğan, t.y:448). Hane halkı, kış mevsiminde közün sıcaklığıyla ısınan yorganı üzerlerine örterek ısınmaktaydılar. Aşağıda verilen görsel de, mankenlerle tandır etrafında sohbet edilmesi canlandırılmıştır (Şekil 4.36, Çizelge 4.1, 4.2). Şekil Karamanukyan Evi Tandır Odası, 2011

88 Çizelge 4.1. Karamanukyan Evi Zemin Kat Planı İç Tespit Fişi,

89 Çizelge 4.2. Karamanukyan Evi Zemin Kat Planı İç Tespit Fişi,

90 Birinci kat Avlu içerisinde, sağ cepheye entegre edilmiş ve keymık taşı kullanılarak yapılmış olan merdivenin genişliği 1,03 m., rıhtı 0,19 m., basamak sayısı ise 16 dır. Bu düşey sirkülasyon elemanıyla birlikte sundurma, U şeklinde bir geçiş holü oluşturarak mekana geçiş sağlanmıştır (Şekil 4.37). Şekil Karamanukyan Evi Kuzey Cephe Birinci Kat Planı, Rölöve (N.Mermer'den)

91 72 Avluya dönük yüzüyle 5,42 x 2,73 m. boyutlarında bir alanı oluşturan eyvan, aynı zamanda üst katlardaki odalara geçiş sağlamaktadır. Müzenin eyvan kısmında yer alan çeşme, taş işçiliği ile dikkat çekmektedir (Şekil 4.38). Birinci kat, gelin odası ve kayınvalide odasından oluşmaktadır. Şekil Karamanukyan Evi Kuzey Cephe ve Eyvan Kısmındaki Çeşme, Gelin odası (Plan: 1.05) Gelin odası, avlunun kuzeyinde ve eyvanın batısında yer almaktadır. Dikdörtgen plan şemasına sahip olup, 6,31 x 3,34 m. boyutlarındadır. Odanın tüm pencereleri demir kafesli ve ahşap basık kemerlidir. Avluya bakan dört pencere de, 1,77 x 0,81 m. boyutlarındadır. Kuzey cepheye bakan pencereler ise, batıdan doğuya doğru 1,77 x 0,81 m., 1,77 x 0,89 m.,1,77 x 0,47 m. ve 1,77 x 0,47 m. boyutlarındadır. Pencerelerde oda dolaplarıyla bütünlük sağlaması için kepenkler yapılmıştır. Odanın daha fazla ışık alabilmesi için, avluya ve kuzey cepheye bakan her pencerenin üzerinde tepe pencereleri yer almaktadır. Tepe pencereleri, 0,81 x 0,40 m. boyutlarındadır (Şekil 4.39).

92 73 Şekil Karamanukyan Evi Pencere ve Kepenk Örneği, Rölöve (N.Mermer'den) Odaya, 2,30 x 0,90 m. boyutlarındaki basık kemerli giriş kapısıyla geçilmektedir. Kapının sağında, 0,84 x 0,40 m. boyutlarında camlı bir dolap ve bu dolabın altında da, kapaklı küçük mahmil diye adlandırılan dolaplar yer almaktadır. Bu odanın diğer odalardan temel farkı, diğer odalara kıyasla dolap sayısının daha az olmasıdır (Şekil 4.40, 4.41). Şekil Karamanukyan Gelin Odası Camekan, Rölöve (N.Mermer'den)

93 74 Şekil Karamanukyan Evi Gelin Odası Camekan Görünümü,2011 Gelin odasının zemini özgünlüğünü yitirmiş olup beyaz şap kaplamadır. Gelin odasının duvarlarında, Gaziantep geleneklerini yansıtan çeşitli çeyizler teşhir edilmektedir (Şekil 4.42). Gelin odasının tavanı, ahşap çıtalı düz tavandır (Şekil 4.43). Şekil Hasan Süzer Müzesi Gelin Odası Genel Görünümü, 2011

94 75 Şekil Karamanukyan Evi Gelin Odası Ahşap Çıtalı Düz Tavan Görünümü, 2011 Günümüzde de gelin odası olarak düzenlenmiş odanın, evin kullanıldığı zamanlarda aile fertlerinden birisinin odası olduğu düşünülmektedir. Yapılan araştırmalara göre; evin kullanıldığı zamanlarda gelin odasının asıl yerinin ise, 3. katta yer alan ve günümüzde şehit ve gaziler odası olarak nitelendirilen odadır Kayınvalide Odası (Plan: 1.06) Avlunun doğusunda bulunan odaya, üst katlardaki odalarla bağlantıyı sağlayan ve balkonumsu bir görüntüye sahip olan demir ferforjelerle çevrili sundurmayla geçiş sağlamaktadır. Kayınvalide odası, evin en büyük odası olup 11,20 x 4,44 m. boyutlarında ve dikdörtgen planlıdır. Odanın üç giriş kapısı bulunmaktadır. Bu kapılardan birine, eyvanın sol tarafındaki holün içinden geçilerek ulaşılmaktadır ve bu kapı, 2,12 x 0,88 m. boyutlarında kemerli ve çift kanatlı bir kapıdır. Diğer iki kapı ise, 2,12 x 0,82 m. boyutlarındadır. Bu basık kemerli kapılara, geçiş konsoluyla ulaşılmaktadır (Şekil 4.44, 4.45) Temmuz 2011 tarihinde müze görevlisi Sayit Bey ile yüz yüze yapılan görüşme notları.

95 76 Şekil Karamanukyan Evi Kayınvalide Odası Kapı Örneği, Rölöve (N. Mermer'den) Şekil Karamanukyan Evi Kayınvalide Odası Giriş Kapısı ve Pencereleri Avluya bakan cephede yer alan ve demir kafesleri olan ahşap basık kemerli dört pencerenin boyutları ise, 1,87 x 0,79 m. dir. Sokağa bakan dört pencere, şekil ve ölçü bakımından diğerleriyle aynıdır. Pencerelerin kepenkleri oda dolaplarıyla uyumludur. Odada, 0,80 x 0,35 m. boyutlarında iki ahşap kapaklı ve iki camlı dolap bulunmaktadır. Camlı dolapların alt kısmında üçerli sıra halinde çekmeceler yer almakta ve bu dolap da, çeşitli süs eşyaları teşhir edilmektedir (Şekil 4.46, 4.47).

96 77 Şekil Karamanukyan Evi Kayınvalide Odası Doğu Cephe Camlı Dolap Örneği, Rölöve (N.Mermer'den) Şekil Karamanukyan Evi Doğu Cephesi Camlı Dolap Görünümü, 2011 Her odanın tavanı birbirinden farklı olduğu gibi, kayınvalide odasının tavanında da, ahşap çıtalarla iç içe geçmiş üçgenlerle geometrik şekiller oluşturulmuştur (Şekil 4.48, 4.49). Odanın yer döşemesi özgünlüğünü kaybetmiştir, şap kaplamadır.

97 78 Şekil Karamanukyan Evi Kayınvalide Odası Tavan Örneği, 2011 Şekil Karamanukyan Evi Kayınvalidesi Odası Ahşap Çıtalı Tavan Görünümü, 2011 Geleneksel Gaziantep evlerinde kayınvalide odası, başoda olarak adlandırılmakta ve evin en büyük ve önemli odasını oluşturmaktadır. Bu oda aynı zamanda, misafirlerin ağırlandığı evin özel bölümünü ifade etmektedir. (Şekil 4.50, 4.51, Çizelge 4.3, 4.4).

98 79 Şekil Karamanukyan Evi Kayınvalide Odası Genel Görünümü, 2011 Şekil Karamanukyan Evi Kayınvalide Odası Genel Görünümü, 2011

99 Çizelge 4.3. Karamanukyan Evi Birinci Kat Planı İç Tespit Fişi 80

100 Çizelge 4.4. Karamanukyan Evi Birinci Kat Planı İç Tespit Fişi 81

101 İkinci Kat Eyvanın sağında ve kuzeydoğu köşesinde bulunan L formundaki, 0,98 m. genişliğinde ve 17 basamaklı iç merdivenle ikinci kata çıkılmaktadır. Bu merdivenle öncelikle, 3,08 x 0,97 m. boyutlarındaki geçiş holüne ulaşılmaktadır (Şekil 4.52). Şekil Karamanukyan Evi İkinci Kat Planı, Rölöve ( N. Mermer'den) Holün sağ tarafında bulunan 2,12 x 0,87 m. boyutlarındaki kemerli çift kanatlı bir kapıyla da, ahşap tabanlı ve demir korkulukları olan balkona geçilmektedir (Şekil 4.53,4.54,4.55).

102 83 Şekil Karamanukyan Evi İç Merdivenler, 2011 Şekil Karamanukyan Evi Geçiş Holü, 2011 Şekil Karamanukyan Evi Odalara Geçiş Balkonu, 2011

103 84 İkinci kat; mutfak, Hasan Süzer Odası, Savunma Odası ve Şehit ve Gaziler Odası olmak üzere dört odadan oluşmaktadır Ocaklık: Mutfak (Plan: 2.07) Geçiş holünün sol tarafında ve doğu yönünde mutfak yer almaktadır. Mutfak, 3,27 x 2,70 m. boyutlarında ve dörtgen planlıdır. Basık kemerli ve 1,87 x 0,79 m. ve 0,88 x 0,43 m. boyutlarında düz pencere ile doğu cephesine açılan mutfağın özgün olmayan raflarında ve dolapların üzerinde, genellikle bakırdan yapılmış tabaklar, kazanlar, tavalar ve taslar yerleştirilmiştir. Gaziantep evlerinde pencerelerin derinlikleri duvar kalınlıklarına yakın oluğu için de, bu alanlar eşya koymak için kullanılmaktadır (Şekil 4.56). Şekil Karamanukyan Evi Mutfak Genel Görünümü, 2011 Duvarın güney tarafında, 0,82 x 0,50 m. boyutlarında ve renkli camlı iki ara bağlantı penceresi yer almaktadır. Mutfağın yer döşemesi beyaz taş; tavanı ise, ahşap kaplamadır (Şekil 4.57).

104 85 Şekil Karamanukyan Evi Güney Cephe Ara Bağlantı Pencereleri, 2011 Gaziantep te yemek kültürü oldukça gelişmiş olduğundan, mutfağa da her dönemde ayrı bir önem verilmiştir Hasan Süzer Odası (Plan: 2.08) Mutfağın doğusunda yer alan ve 4,44 x 4,25 m. boyutlarında ve dörtgen planlı olan, aynı zamanda da müzeye adını veren Hasan Süzer Odası, yapının en prestijli odası olarak ifade edilmektedir. Giriş holünün güney cephesinde bulunan ve 2,12 x 0,87 m. boyutlarındaki basık kemerli ahşap kapıdan odaya girilmektedir. Odanın, avluya açılan 1,87 x 0,82 m. boyutlarında ve basık kemerli iki penceresi, aynı formda Hanifioğlu Sokağı na açılan iki penceresi mevcuttur. Hasan Süzer Odası ile teras camlı bir bölmeyle ayrılmıştır. Camlı bölmenin ortasında terasa giriş kapısı bulunmaktadır. Kapı hizası bir atkıyla bölünmüş olup üstte kalan bölüm lento, yatay ve dikey doğrultuda bölünerek renkli camlarla kapatılmıştır. Pencerenin dış kısmında hem fonksiyonel hem de görsel amaçlı tasarlanan, alınlık şeklinde renkli camlarla bölünmüş güvercinlikler yer almaktadır. Bu şekilde, güneş ışığının renkli camlardan odanın içerisine girmesiyle hoş bir atmosfer yaratılmak istenmiştir (Şekil 4.58).

105 86 Şekil Karamanukyan Evi Hasan Süzer Aile Odası, 2011 Odanın tavanı ise; kuzey ve doğu cephesinde yer alan ve karşılıklı taşıyıcı özelliği olan tekne tavan şeklindeki taşıyıcı silmelerle yumuşatılarak, daha estetik bir görünüm kazandırılması adına düzenlenmiştir. Odadaki yer döşemesi beyaz taştır Odanın güney yönünde teras yer almaktadır ve teras, 4,74 x 4,99 m. boyutlarında ve dörtgen formludur (Şekil 4.59). Şekil Karamanukyan Evi Teras, 2011 Oda içerisinde, yere serili döşekler bulunmaktadır. Bu bölüm, günün yorgunluğunun giderilebilmesi için, dinlenme amaçlı yapılan bir bölümdür.

106 Şehit ve Gaziler Odası (Plan: 2.09) Avlunun kuzeyinde bulunan ve balkona açılan ilk odadır. 3,44 x 3,04 m. boyutlarında ve dörtgen planlıdır. Oda içerisinde alınmış olan rölöve çizimlerine göre; 1,87 x 0,82 m. ölçülerinde üç demir kafesleri olan, kemerli ve ahşap pencere bulunmaktadır. Fakat restorasyon ve müzeye çevirme çalışmalarında kuzey yönünde bulunan iki pencere kapatılmıştır. Odanın yer döşemesi beyaz taştır ve oda da, Gaziantep evlerinde az bulunan ve eve sonradan eklenen kubbe tavan bulunmaktadır (Şekil 4.60, 4.61, 4.62). Şekil Karamanukyan Evi Şehit ve Gaziler Odası Tavan Örneği, Rölöve (N.Mermer'den) Şekil Karamanukyan Evi Kubbe Tavan, 2011

107 88 Şekil Karamanukyan Evi Şehit ve Gaziler Odası Genel Görünümü, 2011 Odanın duvarları, Kurtuluş Savaşı nda Gazi lik unvanı verilen gazi ve şehitlerin resimleri ile süslenmiştir Savunma Odası (Plan: 2.10) Avlunun kuzeyinde bulunan ve şehit ve gaziler odasının bitişiğinde yer alan 5,98 x 3,34 m. boyutlarında ve dörtgen planlı odadır. Odaya açılan, 2,12 x 0,91 m. boyutlarında iki basık kemerli kapı bulunmaktadır. Rölöve çizimlerine göre; 1,87 x 0,82 m. boyutlarında demir kafesleri olan, kemerli ve ahşap altı pencere bulunmaktadır. Benzer şekilde bu odada da, restorasyon ve müzeye çevirme çalışmalarında kuzey yönünde bulunan dört pencere kapatılmıştır. Günümüzde halen avluya bakan demir kafesleri olan, kemerli ve ahşap iki pencere kullanılmaktadır. Odanın batı yönünde, 0,77 x 0,35 m. boyutlarında ve altında üç çekmecesi olan ahşap gömme bir dolap yer almaktadır. Bu dolabın içerisinde ve duvarlarda asılı şekilde, gazi ve şehitlerin Antep kuşatmasında kullandıkları malzemeler bulunmaktadır. Odaya sonradan eklenen ve özgün olmayan tavanın batı yarısı kubbe tavan şeklinde, doğu yarısı ise tekne tavan şeklinde yapılmıştır (Şekil 4.63, 4.64, 4.65, Çizelge 4.5, 4.6). Odanın zemini beyaz taştır. Geniş saçaklı bir çatıya sahip olan müzenin çatısı, alaturka kiremitle kaplıdır. Çatıda taş bacalar bulunmaktadır (Şekil 4.66).

108 89 Şekil Karamanukyan Evi Savunma Odası Tavan Örneği, Rölöve (N.Mermer'den) Şekil Karamanukyan Evi Savunma Odası Genel Görünümü, 2011 Şekil Karamanukyan Evi Savunma Odası Kubbe Tavan Görünümü, 2011

109 Şekil Karamanukyan Evi Çatı ve Taş Bacalar (G. Gül den) 90

110 Çizelge 4.5. Karamanukyan Evi İkinci Kat Planı İç Tespit Fişi 91

111 Çizelge 4.6. Karamanukyan Evi İkinci Kat Planı İç Tespit Fişi 92

112 Bodrum Kat (Plan: B.09,B.010) Bodrum kat, avlunun kuzeybatısında yer almaktadır. Bodruma geçiş, avlunun kuzeybatı cephesinde yer alan taş basamaklardan sağlanmaktadır. Taş basamakların boyu 0,94 m., rıhtı 0,24 m. ve basamak sayısı 10 dur. Bodrum, iç içe geçen iki ayrı mekândan oluşmaktadır ve bu iki mekânın arasında, 2 m. kot farkı bulunmaktadır. B.09 dan B.10 a geçiş; basamak boyu 1,02 m., rıhtı 0,20 m. olan 10 basamak ile sağlanmaktadır (Şekil 4.67). Şekil Karamanukyan Evi Bodrum kat planı, Rölöve (N.Mermer'den)

113 94 Yerli kayaya oyulmuş mağara görünümündeki bodrum katta, güneş almayan ve genellikle zeytinyağı, pekmez vb. yiyecekleri depolamak için kullanılan küpler, ayrıca erzak için yapılmış bölümler ve su kuyusu yer almaktadır. Bu mekânlar, güneş ışığı almamasından dolayı oldukça serin yerlerdir (Şekil 4.68, 4.69,4.70). Şekil Karamanukyan Evi Kuzey Cephe Mağaraya Giriş, 2011 Şekil Karamanukyan Evi Mağaranın Merdivenleri, 2011 Şekil Karamanukyan Evi Güney Cephe Pekmez ve Zeytinyağı Küpleri, 2011

114 Müştemilat: Kâhya Evi (Plan: Z.01) Ana binayla aynı parsel üzerinde, avlunun güneybatı köşesinde ve kesme taşlarla inşa edilmiş iki katlı bir müştemilat binası yer almaktadır. Binanın plan şeması kübik formludur. Bu iki katlı yapının, eskiden evin hizmetlileri tarafından kullanıldığı belirtilmektedir (Süzer Etnografya Müzesi Sanat Tarihi Raporu) (Şekil 4.71). Şekil Karamanukyan Evi Kâhya Evi, 2011 Kâhya evinin üst katı, günümüzde elti odası olarak düzenlenmiştir. Alt katı ise, hizmetlinin yaşadığı yatak odası ve açık mutfaktan oluşan bir odayı ve hizmetlinin banyosunu içermektedir. Ayrıca girişin her iki yanında, günümüzde erkek ve kadın tuvaleti olarak kullanılan alanlar bulunmaktadır. Binanın çatısı alaturka kiremitle kaplıdır Zemin Kat Zemin kata, avlunun güneydoğusundaki açık holden girilmektedir. Zemin kat, 3,47 x 6,49 m. boyutlarında ve dörtgen planlıdır. Odanın doğu yönünde, kemerli basık kemerli üç ahşap kapı bulunmaktadır. Ortada bulunan 3,30 x 6,30 m. boyutlarındaki kapıyla girilen ve evin kâhyası tarafından kullanılan yaşam alanı; oturma bölümü, mutfak ve banyo kısmını içermektedir. Kâhya Evi nin güney cephesine konumlanmış iki penceresi mevcuttur.

115 96 Bu pencerelerin biri, 0,44 x 0,66 m. boyutlarında düz penceredir; diğeri ise, 0,25 x 0,48 m. boyutlarında kaş kemerli tepe penceresidir (Şekil 4.72). Şekil Karamanukayan Evi Doğu Cephe Kâhya Evi Genel Görünümü, 2011 Zemin katın kuzey ve güney ucuna konumlanmış olan 1,14 x 1,65 m. boyutlarında ve dörtgen formlu tuvalet mekânı bulunmaktadır. Bu mekânın, 1,66 x 0,88 m. boyutlarında kapıları bulunmaktadır (Şekil 4.73, 4.74, 4.75). Şekil Karamanukyan Evi Doğu Cephe Kadın Erkek Tuvaleti ve Kahya Evi Giriş Kapısı, 2011

116 97 Şekil Karamanukyan Evi Güneybatı Cephesi Mutfak, Birinci kat Şekil Karamanukyan Evi Kuzey Cephesi Banyo, 2011 Avlu içerisinde, güney cepheye entegre edilmiş ve keymıh taşı kullanılarak yapılmış merdivenin basamak genişliği; 0,30 m., basamak boyu 1,01 m., rıht yüksekliği 0,19 m. dir. Basamak sayısı ise 11 dir. Bu kat bir odadan (elti odası) oluşmaktadır (Şekil 4.76).

117 98 Şekil Karamanukyan Evi Güney Cephesi, Rölöve ( N.Mermer'den) Elti Odası (Plan: 1.02) Avlunun güneybatı köşesinde yer alan ve 2,12 x 0,90 m. boyutlarında olan kemerli bir kapıdan elti odasına girilmektedir. Oda, 6,0 x 3,32 m. boyutlarında ve dörtgen planlıdır. Evin avluya bakan ve aynı sırada kullanılmış üç, doğu ve batı cephesinde ikişerli demir kafesleri olan, basık kemerli ve ahşap pencereleri bulunmaktadır. Bu pencereler, 0,84 x 1,86 m. boyutlarındadır. Ek binanın avluya bakan oval tepe pencereleri ise, 0,48 x 0,33 m. boyutlarındadır (Şekil 4.77). Şekil Karamanukyan Evi Pencere ve Tepe Pencere Örneği, Rölöve (N.Mermer'den)

118 99 Doğu cephesindeki tepe pencereleri ise, kaş kemerlidir ve 0,50 x 0,37 m. boyutlarındadır. Elti odasının kuzey duvarında, iki 1 x 0,35 x 2,25 m. boyutlarında ve iki de 0,77 x 0,35 x 2,25 m. boyutlarında ahşap kapaklı dolap bulunmaktadır. Bu dolaplar, yatak ve yorganların konulduğu döşek dolaplarıdır ve alt kısımlarında ikişerli sıra halinde çekmeceleri vardır (Şekil 4.78) Şekil Karamanukyan Evi Kuzey Cephesi Dolap Örneği, Rölöve (N.Mermer'den) Doğu duvarında ise, 0,73 x 0,35 x 2,25 m. boyutlarında ve çeşitli süs eşyalarının sergilendiği camlı dolap bulunmaktadır alt kısımında ise bir çekmecesi bulunmaktadır (Şekil 4.79). Şekil Karamanukyan Evi Doğu Cephesi Dolap ve Tepe Pencere Örneği, Rölöve ( N.Mermer'den)

119 100 Odanın tavanı, Gaziantep evlerinde sık rastlanılan tekne tavan biçimindedir. Elti odasının yer döşemesi ise karataştır (Şekil 4.80, 4.81, 4.82). İncelenen ev, günümüzde müze haline dönüştürüldüğü için, evde daha çok zamanının kültürel ortamını yansıtmak amaçlı antika eşyalar sergilenmektedir. Şekil Karamanukyan Evi Elti Odası Genel Görünüm, 2011 Şekil Karamanukyan Evi Elti Odası Dolap Görünümü, 2011

120 Şekil Karamanukyan Evi Elti Odası Tekne Tavan Görünümü,

121 DEMİRCİYAN AİLESİ EVİ Evin Adı Evin Eski Adı : Bağdat Kafe : Demirciyan Evi Bulunduğu Yer : Bey Mahallesi Kayacık Ara Sokak No: 4 Yapım Yılı Mimarı / Ustası : 19. Yüzyıl : Harutyan Nezaret Geçirdiği Onarımlar : 2006 yılında onarım görmüştür. Bugünkü Durumu Orijinal Kullanımı : Orijinal özelliklerine uygun restore edilmiştir. : Konut Bugünkü Kullanımı : Kafe İlk Sahibi Bugünkü Sahibi : Demirciyan Ailesi : Nigar Doğan, Emine Doğan ve Emel Özdemir Evin mimari özellikleri; plan, tasarım, üslup, malzeme ve teknik yönden incelendiğinde, 19. yüzyıl Gaziantep evleri özelliğini taşıdığı görülmektedir. Ev, Ermeni mimar tarafından inşa edilmiştir. Ermeniler döneminde inşa edilen yapıların, sahibinin zenginliğini ifade ettiği bilinmektedir. Bu ev incelendiğinde de, bu evin varlıklı bir aileye ait olduğu anlaşılmaktadır. 40lı yıllarda yapı Arap Ahmet lakaplı Göktekin ailesinin kullanımına geçmiştir. Göktekin ailesi evin kuzey kısmını satması ile konak hayatlı ev formunu tamamen yitirmiştir (Barış Gören araştırma raporu) (Şekil 4.83, 4.84, 4.85).

122 103 Şekil Demirciyan Evi Güneybatı Görünüşü (B. Gören den) Şekil Demirciyan Evi Güneybatı Görünüşü (B. Gören den)

123 104 Şekil Demirciyan Evi Güneybatı Cephesi, Rölöve (B. Gören den) Evin yapım tarihini gösteren bir kitabesi mevcuttur. Bu kitabe, evin güney cephesinde yer alan eve giriş kapısının üzerinde yer almaktadır. 0,25 x 0,50 m. boyutlarında mermer bir kitabeye oyma harflerle işlenmiştir. Ermenice yazılmış bu kitabede; İnsanların size nasıl davranmasını istiyorsanız, siz de öyle davranın, size bu güzel evi yapan Harutyun Nezaret 1882 Mayıs 6 yazmaktadır (Barış Gören Mimari Çizimi) ( Şekil 4.86, 4.87). Şekil Demirciyan Evi Kitabe Çizim Örneği (Murat Uçaner den)

124 105 Şekil Demirciyan Evi Kitabe (Murat Uçaner den) Kentsel sit alanı içerisinde kalan Demirciyan Evi, Adana Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu nun Tarih ve 2732 Sayılı Kararı ile korunması zorunlu yapı olarak tescillenmiştir (Gaziantep Kültür Envanteri, 2005:229). Ev, 2006 yılında Mimar Barış Gören (Gören Mimarlık) ve ekibi tarafından restore edilmiştir. Günümüzde ise, mülkiyet sahibi Ökkeş Doğan tarafından kafe olarak işletilmektedir Evin Mimari Tanımı Zemin kat planı Günümüzde Bağdat Kafe adı ile kullanılan eser, Gaziantep İli Şahinbey İlçesi nde kentsel sit alanı içerisinde, Bey Mahallesi Kayacık Sokak 10 (20L I / b) pafta,1072 (118) ada 44 parselde yer almaktadır. Kesme taşlarla kâgir yığma sisteminde iki katlı olarak inşa edilmiş ev, Kayacık Ara Sokak güney istikametinde uzanan, x 7,18 m. boyutlarında ve tek sıra plan tipine sahip bir yapıdır (Şekil 4.88).

125 106 Şekil Demirciyan Evi Zemin Kat Planı, Rölöve (B. Gören den) Eve doğu cephenin ortasında bulunan, 0,90 x 2,33 m. boyutlarındaki beşik kemerli tudya ile kaplı cümle kapısından girilmektedir. Kapının üstünde, aslan başlı tunçtan yapılma bir şakşak bulunmakta, bu cümle kapısı ile giriş sağlanmaktadır (Şekil 4.89). Şekil Demirciyan Evi Doğu Cephe Ana Giriş Kapısı, 2011

126 107 Orijinal özelliklerini koruyan avlu; 10,40 x 12,92 m. boyutlarında ve dörtgen planlıdır. Avlunun zemin döşemesinde beyaz, pembe mermer ve bazalt kullnılmıştır. Geometrik şekillerle ilgi çekici bir desen oluşturulmuştur (Şekil 4.90, 4.91). Şekil Demirciyan Evi Avlu Motifi, Rölöve (B.Gören den) Şekil Demirciyan Evi Avlu ve Zemin Döşemesi, 2011 Avlunun doğu cephesi, mahremiyeti sağlamak amacıyla düzgün taşlarla örülü ve 4.20 m. yüksekliğinde bir istinat duvarı ile çevrelenmiştir (Şekil 4.92, 4.93).

127 108 Şekil Demirciyan Evi Doğu Cephesi İstinat Duvarı, 2011 Şekil Demirciyan Evi Güneydoğu Cephesi, Rölöve (B. Gören den) Avlunun batı cephesinde ise, yine mahremiyeti korumak amacıyla düzgün taşlarla örülmüş ve 2,45 m. yüksekliğinde bir istinat duvarı bulunmaktadır. Avlunun doğu duvarının kuzey ucuna yerleştirilmiş keymih taşından yapılmış bir çeşme bulunmaktadır (Şekil 4.94).

128 109 Şekil Demirciyan Evi Çeşme Görünümü, 2011 Zemin kat, avlunun kuzeyine konumlandırılmış ve yan yana dizilmiş hacimlerden oluşan kübik bir kütleyi ifade etmektedir. Avludan eve geçiş, 1,20 x 0,26 x 0,17 m. boyutlarındaki bir merdiven ile sağlanmaktadır. Avlu ile evin girişi arasında, m. kot farkı bulunmaktadır. Bu basamaklar, birer şaşırtmalı olarak kesme taş ve bazalttan yapılmıştır (Şekil 4.95). Şekil Demirciyan Evi Avludan Eve Girişi Sağlayan Merdiven Görünümü, 2011 Eve giriş; 1,07 x 2,01 m. boyutlarındaki basık kemerli ve üzeri tudya(saç) ile kaplı ahşap bir kapı ile sağlanmaktadır. Kapı, saç kaplama olup başlı çivilerle ahşaba monte edilmiştir. Kapının arkasında yer alan koridor, 1,20 x 2,00 m. boyutlarında ve dörtgen planlıdır. Yer döşemesi, bazalt ve beyaz mermer kullanılarak geometrik motiflerle bezenmiştir (Şekil 4.96).

129 110 Şekil Demirciyan Evi Kapı ve Yer Döşemesi Görünümü, 2011 Zemin katta bulunan koridor, doğu ve batı cephede bulunan ve birbirlerine simetrik olan iki odaya geçiş sağlamaktadır. Bu kat; kayınvalide odası, iş odası, hazna ve mutfaktan meydana gelmektedir Kayınvalide Odası (Plan: Z.01) Bu odaya kayınvalide odası denilmesinin sebebi; avluya giriş çıkışlarını kolaylıkla sağlanması yaşlıların merdiven çıkmamasının önlemlenmesidir. 2 Avlunun güneyinde yer alan 5,77 x 3,52 m. boyutlarındaki dörtgen planlı odaya, 0,90 x 2,35 m. boyutlarındaki ahşap ve basık kemerli kapıdan girilmektedir. Oda, ahşap kepenkli ve basık kemerli altı pencere ile aydınlatılmaktadır. Avluya açılan dört pencere 0,88 x 2,18 m. boyutlarında, batı cepheye açılan iki pencere ise 0,85 x 2,02 m. boyutlarındadır (Şekil 4.97, 4.98). 2 Geleneksel Gaziantep evinde yaşamış olan Akten Köylüoğlu ile 3 Ekim 2011 tarihinde yapılan yüz yüze görüşmede, her evde genellikle zemin katların kayınvalide odası olarak kullanıldığını söylemiştir.

130 111 Şekil Demirciyan Evi Kayınvalide Odası Kapı, Pencere ve Kepenk Örneği, Rölöve (B. Gören den Şekil Demirciyan Evi Kayınvalide Odası Pencere Görünümü, 2011 Odanın kuzey cephesinde bulunan ve tamamı ahşap kaplama duvara, basık kemerli üç ahşap dolap yerleştirilmiştir. Dolaplar, 0,87 x 0,41 x 2,16 m. boyutlarındadır. Bu dolaplar, yüklük olarak kullanılmaktadır ve çift kapaklıdır (Şekil 4.99, 4.100).

131 112 Şekil Demirciyan Evi Kayınvalide Odası Kuzey Cephe Dolap Örneği, Rölöve (B. Gören'den) Şekil Demirciyan Evi Kayınvalide Odası Kuzey Cephe Dolap Görünümü, 2011 Odanın doğu cephesinde, aynı tarzda yapılmış nişlere ahşap ve basık kemerli dolaplar yerleştirilmiştir. Bu dolaplardan doğu uçta bulunan, 0,73 x 0,41 x 2,18 m. boyutlarındadır. Dolaplar çift kapaklıdır. Bu dolap derinliğinin az olması nedeniyle günlük eşyaların koyulması mümkündür ve bu dolaplar mahmil olarak adlandırılmaktadır. Diğeri ise; 0,73 x 0,41 x 2,18 m. boyutlarında ve kapaksız, raflarla bölümlenmiş, çeşitli süs eşyalarının sergilendiği bir dolaptır. Bu dolapların üzerinde; kuşak şeklinde diş ve yaprak motiflerinin işlendiği taç süslemeler vardır (Şekil 4.101, 4.102)

132 113 Şekil Demirciyan Evi Kayınvalide Odası Doğu Cephe Dolap Örneği, Rölöve (B. Gören'den) Şekil Demirciyan Evi Kayınvalide Odası Doğu Cephe Dolap Görünümü, 2011 Odanın tavanı, geleneksel Gaziantep evlerinde en sıkça kullanılan direkli tavanla örülmüştür (Şekil 4.103). Odanın pembe mermer, beyaz mermer ve karataştan geometrik motiflerle meydana getirilen kompozisyonlarla süslenen bir yer döşemesi bulunmaktadır (Şekil 4.104).

133 114 Şekil Demirciyan Evi Kayınvalide Odası Direkli Tavan, 2011 Şekil Demirciyan Evi Kayınvalide Odası Yer Döşemesi, 2011 Odanın kuzey cephesinin doğu köşesinde bulunan 0,87 x 0,41 x 2,16 m. boyutlarındaki ve dolap görünümünde tasarlanan ahşap kapıdan haznaya geçiş sağlanmaktadır (Şekil 4.105). Şekil Demirciyan Evi Kayınvalide Odasından Haznaya Geçişi Sağlayan Dolap Görünümlü Ahşap Kapı, 2011

134 Hazna: Kiler (Plan: Z.04) Hazna; Oturma odasının içinden geçilen iç bir oda olup kışlık yiyeceklerin, günlük kullanım eşyalarının konulduğu kilerdir. Hazna, avlunun kuzeyinde yer alan kayınvalide odasının arkasına konumlanmıştır ve 1,71 x 7,51 m. boyutlarında dörtgen planlıdır. Kayınvalide odasından haznaya geçiş, 0,50 x 0,90 m. boyutlarındaki pembe mermer ve beyaz mermerlerin meydana getirdiği asal geometrik bir eşiklikten sağlanmaktadır (Şekil 4.106). Haznanın yer döşemesi, keymih taşı ve bazalttır. Tavanı ise, ahşap direkli tavandır. Şekil Demirciyan Evi Eşiklik Döşemesi, Ocaklık: Mutfak (Plan: Z.03) Mutfak, avlunun kuzeyinde yer almaktadır. 2,40 x 4,56 m. boyutlarında ve dörtgen planlıdır. Mutfağa, 0,90 x 2,35 m. boyutlarındaki ahşap kemerli iki kapıdan girilebilmektedir. Bu kapılardan birisi, haznadan mutfağa geçiş sağlayan kapıdır ve bu kapı, mutfağın batı duvarında bulunmaktadır. Diğer kapı ise, mutfak ve iş odası arasındaki geçişi sağlamaktadır. Bu kapı ise, mutfağın güney duvarının doğu ucuna konumlanmıştır (Şekil 4.107, 4.108).

135 116 Şekil Demirciyan Evi Ocaklık, Rölöve (B. Gören'den) Şekil Demirciyan Evi Mutfağa Giriş Sağlayan Kapılar, 2011 Özgün halinde ocaklık, mutfağın kuzey duvarına konumlanmıştır. Günümüzde ocaklığın yeri yıkılmıştır ve kafeye uygun bir mutfak haline dönüştürülmüştür. Mekânın tavanı, çıtalı ahşap kaplamadır. Yer döşemesi özgünlüğünü kaybetmiştir ve şapla örtülmüştür. Mutfağın; doğu duvarına konumlanmış ve 0,88 x 2,18 m. boyutlarında demir kafesleri olan, basık kemerli ve ahşap kepenklere sahip bir penceresi bulunmaktadır. Odanın güney duvarı ise, tamamen ahşap kaplamadır (Şekil 4.109).

136 117 Şekil Demirciyan Evi Mutfaktan Genel Bir Görünüm, İş Odası (Plan: Z.02) Bu odaya iş odası denilmesinin sebebi, avlu ile direkt ilişki içerisinde bulunması ve evin hanımının günlük işlerini organize ettiği bir mekân olmasıdır. İş odası, avlunun güneyinde yer almaktadır ve 3,55 x 4,54 m. boyutlarında ve dörtgen planlıdır (Şekil 4.110). Şekil Demirciyan Evi İş Odasından Genel Bir Görünüm, 2011 Odaya, 0,90 x 2,35 m. boyutlarındaki ahşap basık kemerli kapıdan girilmektedir. Kapının girişinde, geleneksel Gaziantep evlerinde sıkça rastlanan eşik bulunmaktadır. Bu eşik; 0,60 x 1,00 m. boyutlarında ve geometrik desenlerden oluşan, karataş, pembe mermer ve keymih taşından oluşmaktadır (Şekil 4.111).

137 118 Şekil Demirciyan Evi Eşiklik Görünümü, 2011 Odanın, 0,88 x 2,18 m. boyutlarında demir kafesleri olan, basık kemerli ve ahşap kepenklere sahip beş penceresi bulunmaktadır. Bu pencerelerin üçü avluya bakmaktadır. 0,81 x 2,02 m. boyutlarındaki iki penceresi ise, doğu cephesinde bulunmaktadır (Şekil 4.112). Şekil Demirciyan Evi Doğu ve Avlu Cephesi Pencere, 2011 Odanın kuzey cephesinde, duvar içerisine açılan nişlere ahşap dolaplar yerleştirilmiştir. Bu dolaplar, 0,88 x 0,54 x 2,16 m. boyutlarındadır. Dolaplar ahşaptır, çift kanatlı olarak tasarlanmıştır ve yüklük olarak kullanılmaktadır. Odanın batı cephesinde bulunan ve tamamı ahşap kaplama nişlere ahşap dolaplar yerleştirilmiştir. Bu dolaplardan kuzey uçta bulunan 0,86 x 0,41 x 2,18 m. boyutlarındadır ve ahşap alt kısımda bir çekmece yer almaktadır. Üst kısmı ise çift kapaklıdır ve yüklük vazifesi görmektedir (Şekil 4.113).

138 119 Şekil Demirciyan Evi Batı Cephe Dolap Görünümü, 2011 Diğer dolap ise; 0,71 x 0,41 x 2,18 m. boyutlarında üç raflı, kapaksız ve çeşitli süs eşyalarının sergilendiği bir dolaptır. Odanın doğu duvarında bulunan iki pencerenin ortasında da, ayrıca bir dolap yer almaktadır. Bu dolap; 0,45 x 1,19 x 2,16 m. boyutlarında ahşap kepenkli, üç kapaklı ve altı çekmeceli bir dolaptır Odanın güneybatı cephesinde, duvar içerisine açılan nişlere ahşap dolaplar yerleştirilmiştir. Bu dolaplardan duvarın doğu ucuna yerleşmiş olan üçü, 0,40 x 1,05 x 2,17 m. ölçülerinde olup, ahşaptan çift kanatlı tasarlanmıştır. Diğer dolap ise, 0,40 x 1,44 x 2,17 m. boyutlarında olup, diğer üç dolapla aynı özelliklere sahiptir. Tavanı direkli tavandır. Yer döşemesi ise, pembe mermerdir (Şekil 4.114, Çizelge 4.7, 4.8). Şekil Demirciyan İş Odası Dolap Güney Cephe Örneği, Rölöve (B. Gören'den)

139 Şekil Demirciyan Evi Güney Cephe Dolap Görünümü,

140 Çizelge 4.7. Demirciyan Evi Zemin Kat Planı İç Tespit Fişi 121

141 Çizelge 4.8. Demirciyan Evi Zemin Kat Planı İç Tespit Fişi 122

142 Birinci kat planı Birinci kata geçiş, 12 basamaklı taş kesme basamaklar yardımıyla sağlanmaktadır (Şekil 4.116). Şekil Demirciyan Evi Birinci Kat Planı, Rölöve (B. Gören den) İkinci katta bulunan merdiven, avluya göre konumu kuzey istikametindedir. Merdivenin basamak boyu 1,20 m., basamak genişliği 0.27 m. ve rıht yüksekliği 0,30 m. dir (Şekil 4.117).

143 124 Şekil Demirciyan Evi Birinci Kata Ulaşımı Sağlayan Merdiven, 2011 Merdivenden sonra, 2,21 x 3,18 m. boyutlarında bir koridor yer almaktadır. Bu koridor, doğu ve batı cephede birbirine simetrik olan iki odaya ve avlunun güneyine cephelenmiş diğer bir odaya geçiş sağlanmaktadır. Koridorun yer döşemesi kırmızı mermerdir. Tavanı ise tekne tavandır (Şekil 4.118). Bu kat, üç odadan (başoda, gelin odası ve kış odası) meydana gelmektedir. Şekil Demirciyan Evi Tekne Tavan Görünümü, Cennet Oda: Başoda (Plan:1.06) Önceki anlatımlarda da yer verildiği üzere, başoda, diğer odalara göre daha büyük olması ve daha fazla ışık alması nedeniyle, cennet odası olarak da adlandırılmaktadır. Başoda, koridorun doğu kısmına konumlanmıştır Avluya göre ise, kuzeydoğu uçta konumlandırılmıştır. Cennet odası, 5,71 x 5,92 m. boyutlarında ve dörtgen planlıdır. Odadan koridora geçişi sağlayan, 1,02 x 2,60 m. boyutlarında çift kanatlı ve beşik kemerli ahşap bir kapı bulunmaktadır (Şekil 4.119, 4.120).

144 125 Şekil Demirciyan Evi Cennet Oda Kapı Örneği, Rölöve (B.Gören den) Şekil Demirciyan Evi Cennet Oda Giriş Kapısı, 2011 Cennet oda nın on bir penceresi bulunmaktadır ve bu pencerelerden dördü avluya bakmaktadır. Pencereler, 0,86 x 2,18 m. boyutlarındadır ve demir kafesleri vardır. Genel olarak Gaziantep evlerinde pencerelerle aynı boyutta ferforje kafesler bulunurken Demirciyan evinin başodasında farklı olarak, gerek bu odanın üst katta olması nedeniyle mahremiyet ihtiyacının daha az olması ve gerekse odanın ışığını kesmemek amacıyla kafesler yarım yapılmıştır. (Şekil 4.121, 4.122).

145 126 Şekil Demirciyan Evi Pencere ve Kepenk Örneği, Rölöve (B. Gören den) Şekil Demirciyan Evi Cennet Odanın Avluya Bakan Oda Pencereleri, 2011 Odanın batı duvarında beş penceresi vardır. Bu pencereler, zemin kat ve birinci kat arasındaki geçişi sağlayan merdiven boşluğuna bakmaktadır. Pencereler, 0.84 x 2.18 m. boyutlarında ahşap pencerelerdir ve pencerelerin ahşap kepenkleri bulunmamaktadır (Şekil 4.123)

146 127 Şekil Demirciyan Evi Batı Cephesi Cennet Odanın Koridora Bakan Oda Pencereleri, 2011 Odanın kuzey ve güney yönlerinde 0,86 x 2,18 m. boyutlarında demir kafesli üç pencere vardır (Şekil 4.124). Şekil Demirciyan Evi Cennet Odanın Sokağa Bakan Oda Pencereleri, 2011 Odanın kuzey duvarındaki nişlere açılmış üç dolap bulunmaktadır. Bu dolaplar; ahşap dikdörtgen formda 0,82 x 2,24 m. boyutlarındadır. Burada bulunan dolaplar kapaksız ve dekoratif malzemelerin sergilendiği üç raflı dolaplardır (Şekil 4.125, 4.126).

147 128 Şekil Demirciyan Evi Cenet Oda Dolap Örneği, Rölöve (B. Gören den) Şekil Demirciyan Evi Cennet Odanın Dolap Görünümleri, 2011 Odanın yer döşemesi özgünlüğünü yitirmiş üzeri ahşap kaplanmıştır. Odanın tavanı ise; tekne tavandır (Şekil 4.127, 4.128).

148 129 Şekil Demirciyan Evi Cennet Oda Tekne Tavan, Rölöve (B. Gören'den) Şekil Bağdat Kafe Cennet Oda Tekne Tavan Görünümü, Kış Odası (Plan: 1.07) Bu odanın kış odası olarak düşünülmesinin sebebi; geleneksel Türk evinde kış odalarının orta katta yer alması, alçak tavanlı olması, küçük kapı ve pencerelerle donatılmasıdır. Bu oda da, bu genel özelliklerin hepsini barındırdığı için, kış odası olarak adlandırılmıştır. Kış odası, koridorun kuzeyinde bulunmaktadır. Kış odası, 2,34 x 2,93 m. boyutlarında ve dörtgen planlıdır. Odadan koridora geçiş, 0,73 x 2,60 m. boyutlarında, tek kanatlı, ahşap ve beşik kemerli bir kapı ile sağlanmaktadır. Odanın penceresi, 0,62 x 2,18 m. boyutlarında ve dikdörtgen formludur. Odanın yer

149 130 özgünlüğünü kaybetmiştir ve döşemesi ahşap kaplamadır (Şekil 4.129). Tavanı ise, ahşap tavandır. Şekil Demirciyan Evi Kış Odası Genel Görünüm, Gelin odası (Plan: 1.05) Gelin odası koridorun güneybatı kısmındadır. Oda, 3,54 x 5,86 m. boyutlarında ve dörtgen planlıdır. Odadan koridora geçiş kapısı; 1,02 x 2,60 m. boyutlarında, çift kanatlı ve beşik kemerli ahşap bir kapıdır (Şekil 4.130, 4.131). Şekil Demirciyan Evi Gelin Odası Kapı Örneği, Rölöve 2011

150 131 Şekil Demirciyan Evi Gelin Odası Kapı Görünümü, 2011 Oda nın dokuz penceresi bulunmakta bu pencerelerden dördü avluya bakmaktadır. Pencereler, 0,90 x 2,18 m. boyutlarında demir ferforje kafesli ve ahşap kepenkli pencerelerdir. Odanın doğusunda ise üç pencere yer almaktadır. Bu pencereler, zemin kat ve birinci kat arasında geçişi sağlayan merdiven boşluğuna bakmaktadır. Pencereler; 0,86 x 2,18 m. boyutlarında ahşap pencerelerdir ve ahşap kepenkleri bulunmaktadır (Şekil 4.132, 4.133). Şekil Demirciyan Evi Gelin Odası Pencere ve Kepenk Örneği, Rölöve (B.Gören den)

151 132 Şekil Demirciyan Evi Gelin Odası Avlu, Doğu ve Batı Cephe Pencere Görünümü, 2011 Gelin odasının kuzey duvarına konumlanmış iki dolap bulunmaktadır. Bu dolaplar, 0,93 x 2,24 m. boyutlarında ve ahşap dikdörtgen formda dolaplardır. Dolaplar kapaksızdır Fakat günümüzde bu dolaplar özgünlüklerini kaybetmiştir. (Şekil 4.134, 4.135). Şekil Demirciyan Evi Gelin Odası Kuzet Cephe Dolap Örneği, Rölöve (B.Gören den)

152 133 Şekil Demirciyan Evi Gelin Odası Dolap Görünümleri, 2011 Şekil Demirciyan Evi Güney Yönünde Kesit, Rölöve (B. Gören den) Odanın tavanı ise, kubbe tavan şeklinde tasarlanmıştır (Şekil 4.137, 4.138). Odanın yer döşemesi özgünlüğünü kaybetmiştir ve ahşap ile kaplanmıştır. Şekil Demirciyan Evi Gelin Odası Kubbe Tavan, Rölöve (B. Gören den)

153 134 Şekil Bağdat Kafe Gelin Odası Kubbe Tavan, Bardak Altı: Çatı Katı (Plan: 2.08) Gelin odasının kuzeybatı ucundaki merdiven yardımıyla bu kata çıkılmaktadır. Bu merdiven 10 basamaklı olup; basamak genişliği 0,16 m., basamak boyu 0,86 m. ve rıht yüksekliği 0,34 m. dir. Gelin odası ile merdiven arasında 0.80 m. lik kot farkı bulunmaktadır (Şekil 4.139). Şekil Demirciyan Evi Çatı Katı Merdiven Görünümü, 2011 Çatı katı, 2,33 x 4,03 m. boyutlarında ve dörtgen planlıdır. Odanın üç penceresi vardır; bu pencerelerden ikisi odanın batı duvarına konumlanmış, 0,55 x 0,99 m. boyutlarında ahşap, çift bölmeli, demir kafesleri olan ve dikdörtgen formlu pencerelerdir. Diğer pencere ise, 0,61 x 0,95 m. boyutlarında ve dikdörtgen formlu bir penceredir (Şekil 4.140).

154 135 Şekil Demirciyan Evi Çatı Katı Doğu ve Batı Cephe Pencere, 2011 Odanın kuzey duvarına açılmış iki niş bulunmaktadır. Bu nişler, 0,61 x 1,10 m. boyutlarındadır. Ayrıca odanın kuzeydoğu ucuna konumlanmış ahşap ve 0,40 x 0,50 m. boyutlarında küçük bir dolap bulunmaktadır (Şekil 4.141). Şekil Demirciyan Evi Çatı Katı Duvara Açılmış Nişler ve Ahşap Dolap, 2011 Çatı katının yer döşemesi şaptır. Odanın tavanı ise, tekne tavandır. Çatı katı, günümüzde sedirlerin konulduğu bir depo gibi kullanılmaktadır. Önceki dönemlerde ise odanın, papazın çıkıp dua okuduğu bir ayin odası olarak kullanıldığı söylenmiştir 3. Evin çatısı ise, alaturka kiremit kaplamadır (Şekil 4.142, Çizelge 4.9, 4.10) Eylül 2011 tarihinde, evin bugünkü sahibi Ökkeş Doğan ile yüz yüze yapılan görüşmede buranın papazın ayin yaptığı yer olarak kullandığını söylemiştir.

155 Şekil Demirciyan Evi Doğu Yönündeki Kesit, Rölöve (B. Gören'den) 136

156 Çizelge 4.9. Demirciyan Evi Birinci Kat Planı İç Tespit Fişi 137

157 Çizelge Demirciyan Evi Birinci Kat Planı İç Tespit Fişi 138

158 Bodrum Kat Planı (Plan: B.09) 4.143, 4.144). Bodrum, evin diğer mekânları gibi avlunun kuzeyinde yer almaktadır (Şekil Şekil Demirciyan Evi Mağaranın Genel Görünümü, 2011 Şekil Demirciyan Ebi Bodrum Kat Planı, Rölöve (B. Gören'den)

159 140 Avludan bodruma direkt geçiş sağlayan iki merdiven bulunmaktadır. Bu merdivenler, doğu ve batı uca konumlanmışlardır. Bodruma geçiş, avlunun kuzey cephesinde yer alan taş basamaklardan sağlanmaktadır. Mağara ve avlu arasında m. lik kot farkı bulunmaktadır. Bu taş basamakların boyu 0,90 m., basamak genişliği 0,25 m., rıhtı 0,24 m ve basamak sayısı 6 dır (Şekil 4.145). Şekil Demirciyan Evi Avludan Bodruma Merdiven, 2011 Bodrum kat, 3,01 x 12,82 m. boyutlarında ve dörtgen planlıdır ve güney duvarına konumlanmış beş penceresi bulunmaktadır. Bu pencerelerden üçü batı yöne, diğer ikisi ise doğu yöne konumlanmıştır. Bu pencereler; 0,41 x 0,80 m. boyutlarında ve ahşap olup, içten dörtgen görünümlü, dıştan ise kaş kemerli tepe pencereleridir (Şekil 4.146, 4.147). Bodrum katın yer döşemesi: doğal taştır. Şekil Demirciyan Evi Avluya Bakan Pencereler, 2011

160 141 Şekil Demirciyan Evi Mağara Genel Görünüm, 2011 Bodrum katın güneydoğusunda konumlanmış avlu ile bodrum kat arasında geçiş sağlayan ikinci bir merdiven bulunmaktadır. Bu merdiven taş basamaklı olup; 7 basamak (0,25 x 0,89 m.), sonra bir sahanlık (0,80 x 0,89 m.) ve devam eden 3 basamak ile (0,80 x 1,20 m.) avludan bodruma geçiş, sağlamaktadır. Rölöve planı incelendiğinde; tuvalet giriş kapısının arkasında, ana binadan bağımsız bir avlunun köşesinde yer almaktadır. Fakat restorasyon çalışmalarının ardından bodrum katta 2,40 x 4,60 m. boyutlarında ve dörtgen formlu tuvalet mekânı oluşturulmuştur. Bu tuvalet, kafenin kullanım amacına uygun olarak düzenlenmiştir (Şekil 4.148). Evin büyük bir banyosunun karşı evde bulunduğu yazılı kaynaklar arasındadır (Barış Gören Araştırma Dosyası). Şekil Demirciyan Evi Bay Bayan Tuvaletler, 2011

161 CEBECİYAN AİLESİ EVİ Evin Adı Evin Eski Adı : Atatürk Anı Evi : Cebeciyan Evi Bulunduğu Yer : Bey Mahallesi Tepe Sokak No: 7 4. Yapım Yılı Mimarı / Ustası : 19. Yüzyıl. : Bilinmiyor. Geçirdiği Onarımlar : Yapı 2006 yılında onarım görmüştür. Bugünkü Durumu Orijinal Kullanımı Bugünkü Kullanımı İlk Sahibi Bugünkü Sahibi : Orijinal özelliklerine uygun restore edilmiştir. : Konut : Müze : Cebeciyan Ailesi : Adil Sani Konukoğlu Evin yapım tarihini gösteren bir kitabesi bulunmamaktadır. Yapılan araştırmalarda aynı zamanda, yapım tarihi ile ilgili bir belgeye de rastlanamamıştır. Evin mimari özellikleri; plan, tasarım, üslup, malzeme ve teknik yönden incelendiğinde, 19. yy Antep evleri özelliğini taşıdığı görülmektedir. Avluda yeni bir giriş kapısının bulunması ve avlunun bir duvar ile bölünmüş olması da, avluyu ortak kullanan, ancak iki farklı mülkiyet sahibi olduğunu gösteren bir işaret olarak değerlendirilmektedir. Bu çerçevede de avlu, etrafında oluşan iki yapı kütlesinden oluşmaktadır (Şekil 4.149, 4.150).

162 143 Şekil Cebeciyan Ev 1 ve Ev 2 Avludan Görünümü, 2011 Şekil Cebeciyan Şematik Plan Görünümü, Rölöve, (E. Kuleli'den) Kentsel sit alanı içerisinde kalan Cebeciyan Evi, Adana Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu nun Tarih ve 2732 Sayılı Kararı ile korunması zorunlu yapı olarak tescillenmiştir (Gaziantep Kültür Envanteri, 2005: ). Ev, 2006 yılında Adil Sani Konukoğlu tarafından Gaziantep Büyükşehir Belediyesi ne bağışlanmıştır.

163 Ev 1 ve Mimari Tanımı Zemin kat planı Gaziantep İli Şahinbey İlçesi nde kentsel sit alanı içerisinde ve Bey Mahallesi Tepe Sokak 1074 ada 3 parselde yer alan Atatürk Müzesi nde, iki tescilli yapı bulunmaktadır. Yapılar, bir önceki konu başlığı altında da yer verildiği gibi, ortak bir avluyu kullanmaktadırlar. Parselin güneybatı ucunda yer alan kesme taşlar ile örülmüş avlunun ana giriş kapısı, orijinal yapım özelliklerini günümüzde de korumaktadır. Bu giriş kapısı, 1,00 x 2,20 m boyutlarında ve güney cephede bulunmaktadır. Kapı; basık kemerlidir ve süsleme amacı ile keymih taşı ve karataş birer atlamalı olarak dizilerek, kapıya görsel zenginlik kazandırılmaya çalışılmıştır. Kapı ahşap olup, sokağa bakan tarafı tudya (saç) ile kaplanmıştır. Kapıların tudya ile kaplanması, Gaziantep evlerinin geleneksel özelliklerinden birisidir (Şekil 4.151). Şekil Cebeciyan Evi Giriş Kapısı, 2011 Adada yer alan batı ve kuzey istikametinde uzanan 26,37x 25,90 m. boyutlarında dörtgen planı bulunmaktadır. Ev 1 olarak adlandırılan kısım, avlunun batı cephesinde kesme taşlarla kâgir yığma sisteminde ve iki katlı olarak inşa edilmiştir (Şekil 4.152, 4.153).

164 145 Şekil Cebeciyan Evi Zemin Kat Planı, Rölöve (E.Kuleli'den) Şekil Cebeciyan Ev 1, 2011 Ev, 13,95 x 12,83 m. boyutlarında dörtgen bir avlu etrafında gruplaştırılmıştır. Avlunun zemin döşemesi, karataş ve beyaz mermerle ile kaplanmıştır. Zeminde yer alan bezeme, iç içe geçmiş dikdörtgenlerin meydana getirdiği asal geometrik bir form oluşturmaktadır (Şekil 4.154, 4.155).

165 146 Şekil Cebeciyan Evi Avlu Motifi, Rölöve (E.Kuleli'den) Şekil Cebeciyan Evi Avlu Zemini, 2011 Mahremiyeti korumak amacıyla, avlunun güney cephesi düzgün taşlarla örülmüş ve 4,45 m. yüksekliğinde istinat ile duvarı çevrelenmiştir. Avlunun doğusuna, hem bazı ihtiyaçların karşılanması adına hem de görsel amaçlı olarak 3,47 x 2,16 m. boyutlarında küçük bir havuz yerleştirilmiştir. Geleneksel Gaziantep evlerinde havuz, keymih taşı ya da karataştan yapılmaktadır. Onarımda beton kullanılması havuzun orijinal özelliklerini kaybetmiştir (Şekil 4.156).

166 147 Şekil Avluda Yer Alan Havuz, 2011 Geleneksel Gaziantep evlerinde, tuvaletler, binanın dışında, avlunun en uzak köşesinde yapılmaktadır. Bu evde tuvalet, avlunun güneydoğu ucunda ve ana giriş kapısının arkasında konumlandırılmıştır. Günümüzde, tuvalet tamamen kaldırılmış olup, yerine bekçi kulübesi yerleştirilmiştir. Avluda yer alan diğer bir su elemanı ise çeşmedir. Çeşme, avlunun güney cephesine konumlanmış ve bahçe duvarına monte edilmiştir. Çeşme, keymih taşından yapılmıştır ve üst kısmı açık olup, buradan haznesine su konulmaktadır. Çeşmenin küvet kısmı duvara gömülüdür ve yan kısmında iki adet sabunluğu bulunmaktadır (Şekil 4.157). Şekil Cebeciyan Evi Çeşme Görünümü, 2011

167 148 Avlunun batısında konumlanmış olan Ev 1 de, iki mutfak ve avluya açılan bir oda bulunmaktadır (Şekil 4.158). Şekil Cebeciyan Evi Zemin Kat Planı, Rölöve (E.Kuleli'den) Ev 1 İş Odası (Plan:1.Z01) Avlunun batısında yer alan Ev 1 iş odası, 6,58 x 3,43 m. boyutlarında ve dikdörtgen planlıdır. Bu oda, 0,97 x 2,10 m. boyutlarında kemerli ve ahşap iki kapıyla avluya açılmaktadır. Kapılar ahşap olması dolayısıyla, doğa şartlarından etkilenmemesi amacıyla tudya (saç) ile kaplanmıştır (Şekil 4.159). Şekil Cebeciyan Evi İş Odası Kapı Örneği, Rölöve (E.Kuleli'den)

168 149 Döşeme farklılığından dolayı odadan avluya çıkış üç basamakla sağlanmaktadır. Bu basamakların genişliği 1,05 m. rıht yüksekliği ise 0.25 m. dir ve 1,74 x 0,79 m. boyutlarında beş demir kafesleri ve ahşap kepenkleri olan, basık kemerli penceresi bulunmaktadır. Pencerelere içten monte edilmiş ahşap kepenkler; kışın ısıyı muhafaza eden, yazın ise eve güneş girmesini engelleyerek, evi serin tutmaya yardımcı olan ve aynı zamanda evin iç mekânını fazla güneşten koruyan mekanizmalar olarak düşünülmüş ve zamanın şartlarına uygun olarak tasarlanmıştır (Şekil 4.160, 4.161, 4.162). Şekil Cebeciyan Evi İş Odası Pencere ve Kepenk Örneği Şekil Cebeciyan Evi Batı Cephe Pencere Görünümü, 2011

169 150 Şekil Cebeciyan Evi Avludan Odaya Geçiş ve Pencere Görünümü, 2011 Geleneksel Gaziantep evlerinde olduğu gibi bu evde de, odaların duvarlarına açılan nişlere ahşap dolaplar yerleştirilmiştir ve dolaplar, kullanım alanlarına göre çeşitli isimlerle adlandırılmaktadır. Ev 1 iş odasında, 0,80 x 0,38 x 2,72 m. boyutlarında ve güney duvarında yer alan beş dolap bulunmaktadır. Bu dolaplar ahşap kapaklı olup, alt kısımlarında bir çekmece yer almaktadır. Çekmecenin üst kısmındaki bölümler yüklük olarak tasarlanmış ve yastık ve yorgan koyma amaçlı olarak bölmelere ayrılmıştır. (Şekil 4.163, 4.164). Şekil Cebeciyan Evi İş Odası Güney Cephe Dolap Örneği, 2011

170 151 Şekil Cebeciyan Evi İş Odası Güney Cephe Oda Dolap Görünümü, 2011 Doğu duvarında 0,69 x 0,29 x 2,72 m. boyutlarında bir camlı dolap, batı duvarında ise 0,82 x 0,50 x 2,72 m. boyutlarında iki dolap bulunmaktadır. Bu dolaplar ahşap kapaklı olup, alt kısımlarında bir çekmecesi bulunmaktadır. Her iki dolabın orta kısmında bulunan ahşap ve 0,84 x 1,88 m. boyutlarındaki düz kapıdan da mutfağa geçiş sağlanmaktadır Oda, ahşap çıtalı düz tavanla örtülmüştür. Yer döşemesi kireç bazlı şaptır (Şekil 4.165, 4.166). Şekil Cebeciyan Evi İş Odası Doğu Cephe Dolap Örneği, 2011

171 152 Şekil Cebeciyan Evi Doğu Cephe Oda Dolapları ve Mutfağa Geçiş Sağlayan Kapı Görünümü, Ocaklık: Mutfak (Plan:1.Z03) Mutfak, avlunun batısında yer almaktadır ve 3,43 x 3,77 m. boyutlarında dörtgen planlıdır. Aynı zamanda avluya 1,02 x 2,06 m. boyutlarında basık kemerli bir kapı ile açılan mutfak, 0,77 x 1,60 m. boyutlarında ve avluya bakan demir kafesli ve basık kemerli bir pencereye sahiptir (Şekil 4.167). Şekil Cebeciyan Evi Mutfak Kapısı ve Penceresi, 2011 Mutfakta, günlük ve kışlık yiyeceklerin hazırlanması için kullanılan ve yapılacak işe göre şekillendirilmesi adına şömineye benzeyen iki ocak bulunmaktadır. İncelenen rölöve planına göre bir ocak bulunmaktadır. Geçirdiği restorasyondan sonra iki ocaklık yeri olduğu saptanmıştır. Evdeki kemerli ocak, 0,81

172 153 x 0,61 m. boyutlarındadır ve mutfağın batı duvarına konumlanmıştır. Diğer kemerli ocak ise 0,81x0,70 m boyutlarındadır ve mutfağın kuzey duvarına konumlanmıştır (Şekil 4.168, 4.169). Mutfağın yer döşemesi de orijinal halini korumuş olup karataştır. Şekil Cebeciyan Evi Ocaklık, Rölöve (E. Kuleli den) Şekil Cebeciyan Evi Ocak Görünümü, 2011

173 Hazna: Kiler (Plan:1.Z02) Odanın batı cephesinde bulunan ve 0,80 x 1,90 m. boyutlarındaki ahşap kapıyla ikinci mutfağa geçiş sağlanmaktadır. Bu ikinci mutfağın, geleneksel Gaziantep evindeki adının hazna olduğu bilinmektedir. Bu mutfağın kullanım amacı ise, soğuk kış günlerinde avluya çıkıp ısı kaybetmeden ihtiyaçların karşılanması ve servis yapılmasının sağlanmasıdır. Çünkü bu küçük mutfaklarda ocaklık bulunmamaktadır. Geleneksel Gaziantep evlerinde hazna geniş ve müsait ise, banyo olarak kullanıldığı da bilinmektedir. Bu evdeki hazna, 3,53 x 2,60 m. boyutlarında olup dörtgen planlıdır ve yaklaşık olarak 0,70 x 0,40 x 2,72 m. boyutlarında üç kapaklı ahşap erzak dolabına sahiptir (Şekil 4.170, 4.171, Çizelge 4.11, 4,12). Şekil Cebeciyan Evi Haznadan Genel Görünüm, 2011

174 Şekil Cebeciyan Evi Mutfaktan Haznaya Geçiş Sağlayan Basamaklar,

175 Çizelge Cebeciyan Ev-1 Zemin Kat Planı İç Tespit Fişi 156

176 Çizelge Cebeciyan Ev-1 Zemin Kat Planı İç Tespit Fiş 157

177 Birinci kat planı Birinci kat; avlu içerisinde güney duvarına entegre edilmiş, kesme taştan yapılmış 0.99 m. genişliğinde, rıhtı 0.17 m., basamak sayısı ise 17 olan bir merdiven yardımıyla birinci kata ulaşılmaktadır. Merdiven L şeklinde olup, 13 basamaktan sonra 0,66 x 0,98 m. boyutlarındaki bir sahanlıktan sonra devam eden 4 basamakla odalara geçiş sağlanmaktadır (Şekil 4.172). Birinci kat, avlunun kuzey ve batı cephesinde iki odadan (başoda ve gelin odası) oluşmaktadır (Şekil 4.173). Şekil Cebeciyan Evi Avludan Birinci Kata Çıkan Merdiven Görünümü, 2011 Şekil Cebeciyan Evi Birinci Kat Planı, Rölöve ( E.Kuleli'den )

178 Gelin odası (Plan:1.104) L merdivenlerden çıkılarak, 0,90 x 2,34 m. boyutlarında tudya (saç) kaplı ahşap kapıdan geçilmekte ve 6,62 x 3,41 m. boyutlarında dörtgen formunda gelin odasına ulaşılmaktadır. Kapının girişinde eşiklik bulunmaktadır ve eşiklik, 0,84 x 1,16 m. boyutlarındadır. Oda zemininden 0,18 m. daha alçak olan eşiklik, pembe mermerden yapılmıştır (Şekil 4.174). Şekil Cebeciyan Evi Odaya Giriş Kapısı, 2011 Odanın güney cephesinde; 1,84 x 0,80 m. boyutlarında demir kafesleri ve ahşap kepenkleri olan, basık kemerli dört pencere bulunmaktadır. Pencerelerde, içten monte edilmiş ahşap kepenkler bulunmaktadır. Bu kepenkler, iç mekânda uyumu sağlamak amacıyla ahşap dolap görünümlü olarak tasarlanmıştır. Odanın daha fazla ışık alması için, avluya ve güneye bakan her pencerenin üzerinde kaş kemerli tepe pencereleri yerleştirilmiştir. Tepe pencereleri, 0,83 x 0,37 m. boyutlarındadır ve dıştan kemerli bir görünüme sahiptir. Odanın batı cephesinde 0,75 x 0,42 m boyutların da camekanlı bir dolap yer almaktadır alt kısmında bir çekmeci bulunmaktadır (Şekil 4.175, 4.176).

179 160 Şekil Cebeciyan Evi Gelin Odası Batı Cephe Pencere ve Kepenk Örneği, 2011 Şekil Cebeciyan Evi Gelin Odası Batı Cephe Pencere ve Tepe Pencere, 2011 Odaların kuzey duvarlarına açılan nişlere, ahşap beş dolap yerleştirilmiştir. Dolaplar 0,75 x 0,42 x 2,72 m. boyutlarında çift kapaklı olup, alt kısımlarında bir çekmecesi bulunmaktadır. Çekmecenin üst kısmındaki bölümler, yüklük olarak kullanılmaktadır (Şekil 4.177, 4.178). Şekil Cebeciyan Evi Gelin Odası Kuzey Cephe Dolap Örneği, 2011

180 161 Şekil Cebeciyan Evi Gelin Odası Kuzey Cephe Dolap Görünümü, 2011 bazlı şaptır. Oda, çıtalı ahşap tavandır (Şekil 4.179, 4.180). Odanın yer döşemesi kireç Şekil Cebeciyan Evi Gelin Odası Tavan Örneği, 2011 Şekil Cebeciyan Evi Tavan Görünümü, 2011

181 162 Odanın batı cephesinde rölöve planına göre üç ahşap dolap bulunmaktadır. Fakat günümüzde yapılan onarım çalışmasının ardından ortada bulunan ahşap dolap iptal edilerek bu açıklık kemerli bir kapıya dönüştürülmüş ve merdivenkovasına açılan bir açıklık haline gelmiştir (Şekil 4.181). Şekil Cebeciyan Evi Gelin Odası Dolap Görünümü, 2011 Restorasyon öncesinde, bugün çelik konstrüksiyon bir merdivenin asılı olduğu mekanın; banyo, tuvalet ve daha minimal ölçülerde terasa çıkan bir merdivenin bulunduğu bir mekan olarak kullanıldığı çekilmiş olan resimlerde gözlenmektedir (Gaziantep Konukoğlu Evi (Atatürk Müzesi) Fotoğraf Albümü, 2010:12). Şekil Cebeciyan Evi Merdiven Görünümü, 2011

182 Başoda (Plan:1.105) L formundaki merdivenle yukarı çıkıldıktan sonra, sahanlığın batısında bulunan 0,89 x 2,17 m. boyutlarındaki ahşap tudya (saç) bir kapı ile odaya giriş sağlanmaktadır. Kapının girişinde eşiklik bulunmaktadır ve eşiklik, 0,84 x 1,16 m. boyutlarındadır. Oda zemininden 0,18 m. daha alçak olan eşiklik, pembe mermerden yapılmıştır Bu oda, 3,43 x 4,53 m. boyutlarında ve dörtgen planlıdır. Başoda, avlunun batı cephesine konumlanmıştır. Odanın güney cephesinde, sokağa konumlanmış çıkma yer almaktadır. Bu çıkma, 3,43 x 0,90 m. boyutlarında ve dikdörtgen formdadır. Odanın duvarları taş olmasına rağmen, çıkma olan bölüm ahşaptır ve dışı tudya (saç) ile kaplıdır. Odanın güney cephesinde, 0,77 x 1,78 m. boyutlarında demir kafesleri olan iki basık kemerli pencere bulunmaktadır. Avluya bakan doğu cephesinde ise, 0,68 x 1,77 m. ve 0,81 x 1,84 m. boyutlarında demir kafesleri olan iki kemerli penceresi daha yer almaktadır. Batı cephesinde ise, 0,68 x 1,77 m. bir demir kafesli kemerli penceresi bulunmaktadır. Odanın doğu ve güney cephelerinde, 0,83 x 0,37 m. boyutlarında kaş kemerli tepe pencere, batı cephesinde de, bir adet 0,83 x 0,37 m. boyutlarında kaş kemerli tepe pencere yer almaktadır. Tepe pencereleri dıştan kemerli bir görünüme sahip olup içten, düz dikdörtgen bir görünüme sahiptir (Şekil 4.183, 4.184) Şekil Cebeciyan Evi Baş Oda Doğu Cephe Pencere ve Dolap Örneği, 2011

183 164 Şekil Cebeciyan Evi Başoda Pencere ve Tepe Pencereleri, 2011 Odaların duvarlarına açılan nişlere ahşap dolaplar yerleştirilmiştir ve dolaplar 0,75 x 0,42 x 2,72 m. boyutlarındadır. Bu dolaplar güney, doğu ve batı cepheye konumlandırılmıştır. Dolapların alt kısımlarında birer çekmeceleri olup, üst kısımları ise çift kapaklıdır (Şekil 4.185, 4.186). Şekil Cebeciyan Evi Baş Oda Dolap Örneği, 2011 Şekil Cebeciyan Evi Başoda Dolap Görünümü, 2011

184 165 Odadaki yer döşemesi, kireç bazlı şap ve karataş kaplanmıştır. Yerdeki bezeme, iç içe geçmiş iki dikdörtgenin ortasında yer alan geometrik şekillerin ortasında bulunan çiçek ve güneşi simgeleyen motiflerle bir bütünlük oluşturulmuştur (Şekil 4.187, 4.188). Odanın tavanı ahşap çıtalıdır (Şekil 4.189, 4.190, Çizelge 4.13, 4.14). Şekil Cebeciyan Evi Baş Oda Yer Döşemesi Örneği, 2011 Şekil Cebeciyan Evi Baş Oda Yer Döşemesi, 2011

185 166 Şekil Cebeciyan Evi Baş Oda Tavan Örneği, 2011 Şekil Cebeciyan Evi Tavan Görünümü, 2011

186 Çizelge Cebeciyan Ev-1 Birinci Kat Planı İç Tespit Fişi 167

187 Çizelge Cebeciyan Ev-1 Birinci Kat Planı İç Tespit Fişi 168

188 İkinci Kat Planı Birinci katta gelin odası ve baş odanın kesişim bölgelerinde yer alan holde bulunan merdiven yardımıyla bu kata çıkış sağlanmaktadır. Bu kat teras ve bir odadan oluşmaktadır (Şekil 4.191, 4.192). Şekil Cebeciyan Evi İkinci Kat Planı, Rölöve (E. Kuleli'den) Şekil Cebeciyan Evi İkinci Kata Çıkışı Sağlayan Merdiven, Yaz odası (Plan:1.206) Yaz odaları, serin rüzgârlara açık yönlerde yer almaktadır. Boyutları kış odalarına göre daha geniştir, yüksek tavanlı ve büyük pencerelidirler. Bu çerçevede de yaz odaları; sokağa, bahçeye ve manzaraya açılan bol pencereli odalardır. Bu belirlemeler çerçevesinde de, bu başlık altında söz konusu edilen odanın, yaz odası olduğu düşünülmektedir. Bu oda, avlunun kuzey ve batı cephesinde

189 170 konumlanmıştır ve 5,43 x 10,28 m. boyutlarında dörtgen planlıdır (Şekil 4.193, 4.194). Şekil Cebeciyan Evi Yaz Odası Doğu Cephe Genel Görünümü, 2011 Şekil Cebeciyan Evi Yaz Odası Batı Cephe Genel Görünümü, 2011 Odanın güney cephesinde, 0,73 x 1,50 m. boyutlarında demir kafesleri olan dikdörtgen iki penceresi bulunmaktadır. Bu pencereler terasa bakmaktadır. Ayrıca güney cephesinde; 0,75 x 1,50 m. boyutlarında ahşap, basık kemerli ve demir kafesleri olan beş penceresi daha bulunmaktadır. Avluya bakan doğu cephesinde ise; 0,70 x 1,50 m. boyutlarında demir kafesleri olan kemerli iki pencere daha bulunmaktadır. (Şekil 4.195).

190 171 Şekil Cebeciyan Evi Müzesi Yaz Odası Güney Cephe Pencere Görünümü, 2011 Kuzey cephesinde ise; 0,35 x 0,54 m. boyutlarında kaş kemerli iki tepe pencere yer almaktadır. Tepe pencereleri dıştan kemerli bir görünüme sahip olup, içten düz dikdörtgen ahşap niteliğe sahiptir. Odanın doğu duvarında yer alan pencerelerin orta kısmında, 1,51 x 3,42 m. boyutlarındaki çıkmaya açılan, 0,84 x 1,78 m. boyutlarında ahşap bir kapı bulunmaktadır. Ayrıca, odanın güney cephesinin batı kısmında bir ahşap kapı daha yer almaktadır. Bu kapı terasa açılan kapı olup, 0,75 x 1,80 m. boyutlarındadır (Şekil 4.196, 4.197). Şekil Cebeciyan Evi Çıkmaya Açılan Kapı ve Pencere Görünümü, 2011

191 172 Şekil Cebeciyan Evi Terasa Açılan Kapı ve Pencere Görünümü, 2011 Odaların duvarlarına açılan nişlere beş ahşap dolap yerleştirilmiştir. Dolaplar, 0,70 x 0,42 x 2,72 m. boyutlarındadır ve bu dolaplar kuzey cepheye konumlandırılmıştır. Dolapların alt kısımlarında bir çekmeceleri olup, üst kısımları çift kapaklı ahşap basık kemerli dolaplardır (Şekil 4.198, 4.199). Şekil Cebeciyan Evi Yaz Odası Dolap Görünümü, 2011 Şekil Cebeciyan Evi Kuzey Cephe Dolap Görünümü, 2011

192 173 Odanın tavanı tekne tavan biçimindedir (Şekil 4.200). Odadaki yer döşemesi ahşap kaplamadır. Şekil Cebeciyan Evi Tekne Tavan Görünümü, 2011 Odanın güney yönünde teras yer almaktadır. Teras, 4,17 x 3,68 m. boyutlarında dörtgen formludur.terasın çevresi demir ferforje korkuluk ile çevrelenmiştir. Binanın çatısı alaturka kiremitle kaplıdır (Şekil 4.201, Çizelge 4.15, 4.16). Şekil Cebeciyan Evi Teras, 2011

193 Çizelge Cebeciyan Ev-1 İkinci Kat Planı İç Tespit Fişi 174

194 Çizelge Cebeciyan Ev-1 İkinci Kat Planı İç Tespit Fişi 175

195 Bodrum Kat (Plan:B.207) Bodruma, mutfağın içinden açılan kapıdan geçilmektedir. Bodruma taş basamaklı merdivenle inilmektedir. Merdiven basamakların genişliği 0,84 m., rıhtı 0,26 m. ve merdivenin basamak sayısı 7 dir. Bodrum kat, 10,63 x 3,71 m. boyutlarında ve dörtgen planlıdır (Şekil 4.202, 4.203). Şekil Cebeciyan Evi Bodrum Kat Planı, Rölöve (E. Kuleli'den) Şekil Cebeciyan Evi Bodrum Kat Merdiven Görünümü, 2011 Bodrumun kuzey ve doğu cephelerinde, 0.32 x 0.50 m. boyutlarında üç tepe penceresi yer almaktadır. Bu pencereler ahşap olup içten dikdörtgen görünümlü, dıştan ise kaş kemerli tepe pencerelerdir. Bodrum katın yer döşemesi, keymih taşı ile kaplanmıştır. Bodrum katın tavanı ise, direkli tavandır (Şekil 4.204).

196 177 Şekil Cebeciyan Evi Tavan ve Yer Döşemesi, Ev 2 ve Mimari Tanımı Zemin kat planı Ev 2 olarak adlandırılan kısım, avlunun kuzeybatı cephesinde ve kesme taşlarla kâgir yığma sisteminde iki katlı olarak inşa edilmiştir (Şekil 4.205). Şekil Cebeciyan Evi Kuzeybatı Cephe Görünümü ve Avludaki Konumu, 2011 Tepe sokakta kuzey ve batı istikametinde olup, 13,07 x 9,42 m. boyutlarında dörtgen planlıdır. Avlunun kuzeybatısına konumlanmış olan Ev 2 de, bay bayan tuvaletleri ve avluya açılan bir oda bulunmaktadır. 3,60 x 7,71 m. boyutlarında ortak

197 178 avludan sağlanan 0,85 x 2,20 m. lik bir kapıyla, ikinci bir avluya geçiş sağlanmaktadır (Şekil 4.206). Şekil Cebeciyan Evi Zemin Kat Planı, Rölöve (E. Kuleli'den) Bu avlu, Ev 2 yi kullanmış olan ailenin kendileri için oluşturdukları ayrı bir avludur. Bu avluya, hem Ev 2 nin içerisinden hem de ana avludan geçiş sağlanmaktadır. Bu avlu, 3,56 x 7,72 m. boyutlarında ve dörtgen planlıdır. Avlunun yer döşemesi özgünlüğünü kaybetmiştir. Avlunun üst kısmı ve doğu duvarı camla kapatılmıştır. Bu mekânın, bugün için müzenin teşhir alanı olarak kullanılması düşünülmektedir. Avlunun kuzey duvarında ise, 0,80 x 2,20 m. boyutlarında ahşap bir kapı bulunmaktadır. Bu kapı, sahibi farklı olan bir eve açılmaktadır (Şekil 4.207, 4.208). Şekil Cebeciyan Evi İkinci Avlu Görünümü, 2011

198 179 Şekil Cebeciyan Evi Doğu Cephe Müze Teşhir Bölümü, Ev 2 İş Odası (Plan:2.Z01) Avlunun kuzeybatısında yer alan 3,40 x 7,79 m. boyutlarındaki dikdörtgen planlı Ev 2 iş odasına; çift kanatlı 0,92 x 2,05 m. boyutlarındaki ahşap kemerli bir kapıdan girilmektedir. Döşeme farklılığından dolayı odadan avluya çıkış bir basamakla sağlanmaktadır. Bu basamakların genişliği 0,25 m., boyu 1,23 m., rıht yüksekliği ise 0,25 m. dir (Şekil 4.209, 4.210). Şekil Cebeciyan Evi İş Odası Kapı Örneği, 2011

199 180 Şekil Cebeciyan Evi İş Odası Giriş Kapısı ve Oda Genel Görünüm, 2011 Ev 2 iş odasının, 0,83 x 1,69 m. boyutlarında demir kafesleri ve ahşap kepenkleri çiçekli motiflerle bezenmiş olan dört kemerli penceresi bulunmaktadır. Bu pencerelerin tümü avluya bakmaktadır (Şekil 4.211). Şekil Cebeciyan Evi İş Odası Pencere ve Kepenk Örneği, Rölöve (E. Kuleli'den)

200 181 Şekil Cebeciyan Evi İş Odası Pencere Görünümü, 2011 Geleneksel Gaziantep evlerinde olduğu gibi, bu evde de odaların duvarlarına açılan nişlere ahşap dolaplar yerleştirilmiştir ve oda da, 0,80 x 0,42 x 2,03 m. boyutlarında güney duvarında dört dolap yer almaktadır. Bu dolaplar ahşap ve çift kapaklı, olup, üst kısımlarında ise sabit çıtalar ile bölümlenmiş, kapaksız üç göz bulunmaktadır. Bu bölmeler, süs eşyalarını sergilemek amacıyla kullanılmaktadır (Şekil 4.213, 4.214). Şekil Cebeciyan Evi İş Odası Güney Cephe Dolap Örneği, 2011 Şekil Cebeciyan Evi Güney Cephe Dolap Görünümü

201 182 Odanın batı duvarında ise, duvara açılmış 0,42 x 1,54 m. ve 1,01 x 3,50 m. boyutlarında iki adet üç dilimli taş kemerli niş bulunmaktadır. Bir diğer niş ise, 0,76 x 2,14 m. boyutlarında ve dikdörtgen planlıdır (Şekil 4.215). Şekil Cebeciyan Evi Batı Cephe Niş Görünümü, 2011 Rölöve planına göre bu mekân, 3,18 x 3,38 m. ve 3,14 x 3,38 m. boyutlarındaki iki oda ve 1,24 x 4,70 m. boyutlarındaki bir holden oluşmaktadır. Fakat günümüzde bu mekânları ayıran düşey bölmeler (duvar) yıkılmış olup, mekân bütün olarak 3,40 x 7,79 m. boyutlarında algılanmaktadır. Hol ile oda arasında 0,24 m. lik kot farkı bulunmaktadır. Hol, şaşırtmalı olarak karataş ve kırmızı mermerle geometrik kompozisyonlar içermekte ve iç içe geçmiş iki dikdörtgenden oluşmaktadır. Odanın tavanı, Gaziantep evlerinde en fazla görülen direkli tavandır. Girişte gelenleri karşılayan hol ile evin güney cephesine konumlanmış bir mekâna geçiş yapılmaktadır. Bu mekân, 3,95 x 7,39 m. boyutlarında ve dikdörtgen planlıdır (Şekil 4.216, 4.217). Şekil Cebeciyan Evi Holden Genel Görünüm, 2011

202 183 Şekil Cebeciyan Evi Holden Genel Görünüm, 2011 Rölöve planına göre bu kısımda; banyo ve bir mutfak yer almaktadır. Banyo; 1,74 x 1,80 m., mutfak ise 1,89 x 3,51 m. boyutlarındadır. Fakat günümüzde bu mekânlar tamamen yıkılmış olup, mekân bir bütün olarak algılanmaktadır. Bu mekan alçıpanlar ile bölünüp, müzenin ihtiyaçlarına cevap vermek amacıyla bay ve bayan tuvaletleri olarak revize edilmiştir. Mekânın yer döşemesi sıva bazlı şap, tavan ise düz sıvalı tavandır (Şekil 4.218, Çizelge 4.17, 4.18). Şekil Cebeciyan Evi Bay ve Bayan Tuvaletleri, 2011

203 Çizelge Cebeciyan Ev-2 Zemin Kat Planı İç Tespit Fişi 184

204 Çizelge Cebeciyan Ev-2 Zemin Kat Planı İç Tespit Fişi 185

205 Birinci Kat Planı Birinci kata çıkış, L formundaki bir merdiven yardımı ile sağlanmaktadır. Bu merdivenin basamak boyu 1,07 m., basamak genişliği 0,30 m. ve rıht yüksekliği 0.22 m. dir. Merdivene ilk önce 11 basamak düz olarak çıkmaktadır, 11 basamaktan sonra 1,05 x 0,95 m. boyutlarında bir sahanlığa ulaşılmaktadır. Bu sahanlıktan sonra kuzey duvarına konumlanmış olarak 5 basamak daha devam edip ikinci sahanlığa çıkılmaktadır. Bu ikinci sahanlık, 1,02 x 1,18 m. boyutlarındadır. Bu kat, bir odadan (başoda) meydana gelmektedir (Şekil 4.219). Şekil Cebeciyan Evi Birinci Kat Planı, Rölöve (E. Kuleli'den) Başoda: Cennet odası (Plan:2.1.02) Avludan başodaya geçiş, 0,92 x 1,86 m. boyutlarında ahşap, basık kemerli ve çift kanatlı bir kapıyla sağlanmaktadır. Odaya girildikten sonra ilk ayak basılan yer eşikliktir. Bu eşiklik, 1,23 x 1,33 m. boyutlarında ve kırmızı mermerden yapılmıştır. Eşiklik, oda tabanından 0,23 m. daha alçakta yer almaktadır. Bu oda, 3,40 x 7,79 m. boyutlarında e dikdörtgen formundadır.

206 187 Şekil Cebeciyan Evi Baş Oda Kapı Örneği, Rölöve (E. Kuleli'den) 0,83 x 1,69 m. boyutlarında demir kafesleri ve ahşap kepenkleri çiçekli motiflerle bezenmiş olan, dört basık kemerli penceresi bulunmaktadır. Bu pencerelerin hepsi avluya bakmaktadır. Avluya bakan her pencerenin üzerinde, kaş kemerli tepe pencereleri yer almaktadır. Tepe pencereleri de, 0,32 x 0,87 m. boyutlarındadır. Kuzey cephesinde ise, 0,73 x 1,32 m. boyutlarında iki kemerli pencere daha bulunmaktadır (Şekil 4.221, 4.222). Şekil Cebeciyan Evi Baş Oda Pencere ve Kepenk Örneği, Rölöve (E. Kuleli'den)

207 188 Şekil Cebeciyan Evi Başoda Genel Görünüm, 2011 Kuzey duvarında 0,84 x 0,40 x 2,03 m. boyutlarında kapaksız iki dolap mevcuttur (Şekil 4.223). Şekil Cebeciyan Evi Batı Cephe Dolap Görünümü, 2011 Odanın batı duvarında, 0,50 x 0,44 x 2,03 m. boyutlarında beş dilimli ahşap kemerli iki kübbiye bulunmaktadır. Nişlerin arasında, 0,44 x 1,28 x 2,03 m. boyutlarında kapaksız raflarla bölümlenmiş geniş gömme bir dolabın yer aldığı görülmektedir (Şekil 4.224).

208 189 Şekil Cebeciyan Evi Baş Oda Batı Cephe Dolap Örneği, Rölöve (E.Kuleli'den) Odanın doğu duvarında ise; 0,39 x 0,87 x 2,03 m. boyutlarında, raflarla bölümlenmiş bir niş bulunmaktadır. diğer niş ise 0,43 x 1,28 x 3,50 m. boyutlarında üç dilimli taş kemerlidir. Bu iki nişin ortasında yer alan 0,39 x 0,46 x 2,03 m. boyutlarında bir dolap olup üstünde, kübbiye adı verilen süs eşyaların konulduğu açık raflar yer almaktadır (Şekil 4.225, 4.226). Mekân, direkli tavanla örtülmüştür (Çizelge 4.19, 4.20). Şekil Cebeciyan Evi Baş Oda Doğu Cephe Dolap Örneği, Rölöve (E.Kuleli'den)

209 Şekil Cebeciyan Evi Doğu Cephe dolap Görünümü,

210 Çizelge Cebeciyan Ev-2 Birinci Kat Planı İç Tespit Fişi 191

211 Çizelge Cebeciyan Ev-2 Birinci Kat Planı İç Tespit Fişi 192

212 Bodrum kat (Plan:2.B04) Bodrum kat avlunun kuzeyinde yer almaktadır. Avlu ile bodrum kat arasında geçiş sağlayan merdiven taş basamaklı olup, basamak boyu 0,85 m., basamak genişliği 0,33 m. ve rıht yüksekliği 0.20 m. dir (Şekil 4.227). Şekil Cebeciyan Evi Bodrum Kat Planı, Rölöve (E. Kuleli'den) Basamak sayısı ise 10 dir. Bodrum kat, 4 x 3,50 m. boyutlarında ve dörtgen planlıdır (Şekil 4.228, 4.229). Şekil Cebeciyan Evi Avludan Bodruma Geçiş, 2011

213 Şekil Cebeciyan Evi Mağaranın Genel Görünümü,

214 DEMİRCİYAN AİLESİ EVİ Evin Adı Evin Eski Adı Bulunduğu Yer Yapım Yılı Mimarı / Ustası : Hitit Kafe : Demirciyan Evi : Bey Mahallesi Kayacık Ara Sokak No:6 : 19. Yüzyıl : Bilinmiyor Geçirdiği Onarımlar : 2006 yılında onarım görmüştür. Bugünkü Durumu Orijinal Kullanımı : Orijinal özelliklerine uygun restore edilmiştir. : Konut Bugünkü Kullanımı : Kafe İlk Sahibi Bugünkü Sahibi : Demirciyan Ailesi : Abdulkadir Şaşmaz ve Ali Şaşmaz Evin yapım tarihini gösteren bir kitabesi yoksa da, kuzey cephesinde ve pencerenin sağ kısmında yer alan duvarda, kurşun kalemle yazılmış; Hagop Demirciyan 1921 yazısı yer almaktadır. Bu yazı, evin ilk sahibinin bu aile olduğu ve evin de muhtemelen bu aile tarafından kullanılmış olabileceği hakkında fikir vermektedir. Evin bugünkü sahibinin sözlü ifadesiyle 1970 de ev, Savel Özsevikli adında bir Yahudi den satın alınmıştır (Gören, 18 Tescil Numaralı Eve Ait Mimari Rapor Dosyası), (Şekil 4.230, 4.231).

215 196 Şekil Demirciyan Evi Avludan Kuzey Cephe, 2006 (C. Ağaoğlu'dan) Şekil Demirciyan Evi El Yazısı, 2011 Evin mimari özellikleri; plan, tasarım, üslup, malzeme ve teknik yönünden incelendiğinde 19. yüzyıl Gaziantep evleri özelliğini taşıdığı görülmektedir (Şekil 4.232).

216 197 Şekil Demirciyan Evi Kuzeybatı Cephesi, Rölöve (B. Gören'den) Kentsel sit alanı içerisinde bulunan Demirciyan Evi, Adana Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu nun Tarih ve 2732 Sayılı Kararı ile korunması zorunlu yapı olarak tescillenmiştir (Gaziantep Kültür Envanteri, 2005:229). Ev, 2006 yılında (Gören Mimarlık) (Mimar Barış Gören) ve ekibi tarafından restore edilip mülkiyet sahibi (Ceyhun Ağaoğlu) tarafından kafe olarak işletilmektedir Evin Mimari Tanımı Zemin kat planı Gaziantep İli Şahinbey İlçesi nde kentsel sit alanı içerisinde, Bey Mahallesi Kayacık Ara Sokak 10 (20L I b) pafta,1072 (118) ada 44 parselde yer almaktadır. Kesme taşlarla kâgir yığma sisteminde iki katlı olarak inşa edilmiş olan ev, 25,17 x 4,80 m. boyutlarında dörtgen plana sahiptir. Evin, cümle kapısı doğu cephenin ortasında ve 1,96 x 1,05 m. boyutlarında, düz kemerli ve tudya ile kaplı bir kapıdır. Bu cümle kapısı ile parselin ortasına konumlanmış olan avluya giriş sağlanmaktadır (Şekil 4.233, 4.234, 4.235).

217 198 Şekil Demirciyan Evi Zemin Kat Planı, Rölöve (B. Gören'den) Şekil Demirciyan Evi Kuzeydoğu Cephesi, Rölöve (B. Gören'den) Şekil Demirciyan Evi Doğu Cephe Ana Giriş, 2011

218 199 Arsa, 12,55 x 25,17 x 23,71 m. Boyutlarında üçgen planlıdır. Avlunun zemin döşemesi: özgünlüğünü kaybetmiştir (Şekil 4.236). Şekil Demirciyan Evi Avlu Görünümü, 2011 Avlu; kuzeydoğu cephesinde, mahremiyeti korumak için kesme taştan örülü, 3,71 m. yüksekliğinde istinat duvarı ile çevrelenmiştir. Avlunun batısında ise, 2,23 x 1,68 m. boyutlarında oval bir havuz yer almaktadır. Restorasyondan sonra, havuzun orijinal yapım özellikleri kaybolmuştur ve havuz betonla kaplanmıştır. Havuzun çevresinde, 3,20 x 4,00 m. boyutlarında dikdörtgen yer döşemesi mevcuttur, bu yer döşemesi iki farklı renkte, siyah ve beyaz karo seramik ile yapılmıştır (Şekil 4.237). Şekil Demirciyan Evi Havuz, 2011

219 200 Hitit Kafe, avlunun kuzeyine konumlanmış ve yan yana dizilmiş hacimlerden oluşan katı bir kütledir. Geleneksel Gaziantep evlerinde olduğu gibi bu evde de, evin alt katlarına avludan düzayak girilmektedir. Bu katta; mutfak, kiler, banyo ve iş odası gibi günlük genel faaliyetlerin yürütüldüğü ve ihtiyaçların karşılandığı fonksiyonel mekânlar yer almaktadır İş Odası (Plan: Z.01) Bu odaya iş odası denilmesinin sebebi, avlu ile direkt ilişki içerisinde bulunması ve evin hanımının günlük işlerini organize ettiği bir mekân olma niteliği taşımasıdır. İş odası, avlunun kuzeybatısında yer alan 7,24 x 3,40 m. boyutlarında dikdörtgen planlı bir odadır. Avludan iş odasına, genişliği 1,20 m., rıhtı ise 0,16 m. boyutlarında olan yöre ismiyle bartış denilen taş bir basamaktan geçilmektedir. Odaya girildikten sonra ilk ayak basılan yer eşikliktir. Bu eşiklik, 1 x 1 m. boyutlarında olup, oda tabanında 0,25 m. daha alçakta yapılmıştır. Bu oda, 0,91 x 2,48 m. boyutlarında basık kemerli ve sade ahşap bir kapıyla avluya açılmaktadır (Şekil 4.238, 4.239). Şekil Demirciyan Evi İş Odası Kapı Örneği, Rölöve (B. Gören'den)

220 201 Şekil Demirciyan Evi İş Odası, Eşiklik ve Kapı Görünümü,2011 İş odasının, 0,87 x 1,71 m. boyutlarında ve demir kafesleri olan kemerli ve ahşap kepenklere sahip dört penceresi bulunmaktadır. Bu pencerelerin hepsi avluya bakmaktadır. Odanın daha fazla ışık alması için ve geleneksel Gaziantep evlerinin genelinde görülen tipik özelliklerini devam ettirmesi amacıyla, bu pencerelere cephede yer verilmiştir. Avluya bakan her pencerenin üzerinde, kaş kemerli tepe pencereleri bulunmaktadır. Tepe pencereleri, 0,22 x 0,46 m. boyutlarındadır (Şekil 4.240, 4.241). Şekil Demirciyan Evi İş Odası Pencere ve Tepe Pencere Örneği, Rölöve (B. Gören'den)

221 202 Şekil Demirciyan Evi Avluya Bakan Pencere Görünümü, 2011 Odanın güney cephesinde yer alan duvara açılan nişlere beş ahşap dolap yerleştirilmiştir. Dolapların her biri, 0,84 x 0,42 x 2,18 m. boyutlarındadır. Dolaplar çift kapaklı olup, yüklük vazifesi görmektedir. Odanın batı cephesindeki nişlere de, üç ahşap dolap yerleştirilmiştir. Dolaplardan ikisi, 0,84 x 0,26 x 2,18 m. boyutlarında olup tek kapaklıdır. Ortadaki dolap ise, 1,20 x 0,26 x 2,18 m. boyutlarında çift kapaklıdır ve yüklük vazifesi görmektedir. Odanın tavanı, Gaziantep evlerinde en fazla kullanılan direkli tavandır. Odanın yer döşemesi ise ahşap kaplamadır (Şekil 4.242, 4.243, 4.244, 4.245). Şekil Demirciyan Evi İş Odası Güney Cephe Dolap Örneği, Rölöve (B. Gören'den)

222 203 Şekil Demirciyan Evi Güney Cephe Dolap Görünümü, 2011 Şekil Demirciyan Evi İş Odası Batı Cephe Dolap Örneği, Rölöve (B. Gören'den) Şekil Demirciyan Evi Batı Cephe Dolap Görünümü, 2011

223 Yemek odası (Plan:Z.02) Avlunun kuzeybatısında yer alan oda, 3,53 x 3,96 m. boyutlarında ve dörtgen formdadır. Yapılan araştırmalardan bu odanın yemek odası olarak kullanıldığı anlaşılmaktadır 4. İş odasına göre konumu, odanın güney istikametinde yer almaktadır. Avlu ile yemek odası arasında, 0,25 m. lik kot farkı bulunmaktadır. Bu kot farkında dolayı avludan odaya geçiş, aşağıya doğru inen bir basamak yardımıyla sağlanmaktadır. Bu basamak, 0,88 x 0,40 m. boyutlarındadır, rıht yüksekliği ise 0,25 m. dir. İş odası ile arasında 0,91 m. lik bir kot farkı bulunmaktadır (Şekil 4.246, 4.247). Bu oda, 0,88 x 2,03 m. boyutlarında ve düz ahşap bir kapıyla avluya açılmaktadır. Şekil Demirciyan Evi Yemek Odası Girişi, Eylül 2011 tarihinde Kafe nin işletmecisi Ceyhun Ağaoğlu ile yerinde yapılan görüşme notları

224 205 Şekil Demirciyan Evi Avludan Yemek Odasına Geçiş, 2011 Yemek odasının; avluya bakan ve 0,52 x 0,81 m. boyutlarında demir kafesleri olan, ahşap kepenkli dikdörtgen bir penceresi bulunmaktadır. Odanın yer döşemesi renkli karodur ve tavanı düz sıvalı tavandır. Günümüzde bu yapıların özgünlüğünü yitirdiği görülmektedir. Oda, kafenin kullanımı için oturma alanına dönüştürülmüştür (Şekil 4.248). Şekil Demirciyan Evi Yemek Odası Genel Görünüm, Hazna: Kiler (Plan:Z.03) Avlunun kuzeybatısında yer alan mekân; 2,76 x 3,57 m. boyutlarında ve dörtgen planlıdır. Yemek odasına göre ise konumu, odanın batı istikametinde yer almaktadır. Kiler ile yemek odası arasında, 0,25 m. lik kot farkı bulunmaktadır. Bu kot farkında dolayı, odadan odaya geçiş, aşağıya doğru inen bir basamak yardımıyla sağlanmaktadır. Bu basamak, 0,78 x 0,40 m. boyutlarındadır ve rıht yüksekliği 0,25 m. dir (Şekil 4.249).

225 206 Şekil Demirciyan Evi Kiler, 2011 Ayrıca, avludan da odaya giriş sağlanmaktadır. Bu oda, 0,89 x 2,08 m. boyutlarında basık kemerli ve ahşap bir kapıyla avluya açılmaktadır. Odanın, avluya bakan 0,60 x 0,81 m. ve 0,54 x 0,59 m. boyutlarında demir kafesleri olan, ahşap kepenkli ve düz iki penceresi bulunmaktadır (Şekil 4.250, 4.251, 4.252). Şekil Demirciyan Evi Avludan Giriş Kapısı,2011 Şekil Demirciyan Evi Avluya Bakan Pencere, 2011

226 207 Şekil Demirciyan Evi Mutfak Genel Görünüm, 2011 Hazna, yapılan restorasyon çalışmalarında orijinal özelliklerini kaybetmiştir. Restorasyon planına göre; tuvalet ihtiyacını karşılamak amacıyla odanın güney ve doğu duvarlarına, tuvalet ve lavabo monte edilmiş olup, mekânın çevresi 0;10 m. lik, briket duvarlarla çevrilmiştir. Fakat yerinde gidip yapılan gözleme göre; bu mekânın, Kafe nin mutfak alanı olarak kullanıldığı saptanmıştır (Şekil 4.253). Şekil Demirciyan Evi Zemin Kat Planı, Restorasyon (B. Gören'den) Ocaklık: Mutfak (Plan: Z.04) Avlunun güney doğusunda yer alan mutfak, 2,93 x 5,79 m. boyutlarında ve dörtgen planlıdır. Restorasyon planına göre; mutfağa sonradan ilave edilmiş bir kapı yardımıyla, 1,79 x 5,35 m. boyutlarında bir hole açılmaktadır. Mekânın rölöve planına göre bu iki alan, mutfak olarak kullanılmıştır. Fakat yerinde gidip yapılan gözleme göre; bu mekânın, Kafe nin tuvalet ve depo alanı olarak kullanıldığı saptanmıştır (Şekil 4.254, 4.255, 4.256, Çizelge 4,21, 4,22).

227 208 Şekil Demirciyan Evi Ocaklık, Rölöve (B. Gören'den) Günümüzde depo ve tuvalet olarak kullanılan mekâna geçiş, 0,64 x 2,13 m. boyutlarında düz ahşap bir kapı ile sağlanmaktadır. Bu kapının özgün halinde de, mutfaktan avluya açılan kapı olarak kullanıldığı bilinmektedir. Bu kapının kuzeydoğu cephesinde yer alan 0,76 x 2,06 m. boyutlarındaki ahşap demir kafesli dikdörtgen pencere, mekânın tek penceresi olup avluya bakmaktadır. Şekil Demirciyan Evi Bay Bayan Tuvalet Girişi, 2011

228 Şekil Demirciyan Evi Bay Bayan Tuvalet,

229 Çizelge Demirciyan Evi Zemin Kat Planı İç Tespit Fişi 210

230 Çizelge Demirciyan Evi Zemin Kat Planı İç Tespit Fişi 211

231 Birinci Kat Planı Avlu içerisinde ve kuzey cepheye entegre edilmiş, keymıh taşı kullanılarak yapılmış merdivenin basamak genişliği 0,28 m., boyu 0.92 m., rıhtı ise 0.19 m. dir. Basamak sayısı ise 12 dir. Bu merdiven ile avlunun kuzeyine cephelenmiş olan ahşap, basık kemerli bir kapı ile başodaya geçiş sağlanmaktadır. Başoda ile misafir odası arasında olan kot farkından dolayı, tek kollu merdiven ilk sahanlıktan sonra devam eden 5 basamak bulunmaktadır. Bu basamakların genişliği 0,28 m., boyu 0,92 m. ve rıhtı 0,19 m. dir. Bu basamaklardan sonra 2. sahanlığa çıkılmaktadır. Bu sahanlığın genişliği 1,34 m. dir. 2. sahanlığın kuzeyinde yer alan kemerli ve dış cephesi taş söveli ahşap bir kapı yardımıyla, başodaya geçiş sağlanmaktadır. Bu kat, avlunun kuzey ve batı cephesinde üç odadan (başoda, gelin odası ve kış odası) oluşmaktadır (Şekil 4.257, 4.258). Şekil Demirciyan Evi Birinci Kat Planı, Rölöve ( B. Gören'den) Şekil Demirciyan Evi Avludan Katlara Giriş Merdiveni, 2011

232 Gelin Odası (Plan: 1.06) Avlunun kuzeybatısında yer alan oda, 3,57 x 3,99 m. boyutlarındadır ve dörtgen planı vardır. Avludan odaya geçiş; basamak sayısı 12 olan, basamak genişliği 0,28 m., boyu 0,92 m. ve rıhtı 0,19 m. olan bir merdiven ile yapılmaktadır. Bu odaya geçiş, 0,77 x 2,08 m. boyutlarında basık kemerli ve ahşap bir kapıyla sağlanmaktadır. Odanın; avluya bakan 0,60 x 0,81 m. boyutlarında, demir kafesleri ve ahşap kepenkleri olan, kemerli iki penceresi bulunmaktadır (Şekil 4.259). Şekil Demirciyan Evi Avluya Bakan Oda Pencereleri, 2011 Odanın kuzeydoğu duvarında 0,38 x 0,82 x 2,17 m. (çift kanatlı) boyutlu ahşap dolaplar vardır. Bu dolapların üzerinde, kapaklı ya da kapaksız ana dolaptan daha küçük, üst kısımları kemerli, kübbiye isimli dolaplar yer almaktadırlar. Bu dolapların güney ucunda, dolap görünümlü 0,77 x 2,17 m. boyutlarında bir kapı bulunmaktadır ve bu kapı, iş odası ile gelin odası arasında geçişi sağlamaktadır. Odalar arasında, m. kot farkı bulunmakta, bu geçişi odanın batı yönündeki 5 basamaklı ahşap kaplı merdivenle sağlanmaktadır (Şekil 4.260, 4.261). Şekil Demirciyan Evi Kuzeydoğu Cephesi Dolap Örneği, Rölöve (B. Gören'den)

233 214 Şekil Demirciyan Evi Kuzeydoğu Cephesi Dolap Görünümü, 2011 Bu odanın güneybatı yönünde 0,40 x 0,40 x 1,77 m. boyutlarında iki dolap ve 0,40 x 0,85 x 1.77 m. boyutlarında, ahşap çift kapaklı ve çekmeceli dolaplar vardır (Şekil 4.262, 4.263). Şekil Demirciyan Evi Güneybatı Cephesi Dolap Örneği, Rölöve ( B. Gören'den) Şekil Demirciyan Evi Güneybatı Cephesi Dolap Görünümü, 2011 Odanın batı cephesinde, 0,40 x 0,55 x 1,77 m. boyutlarında ve ahşap, çift kapaklı ve çekmeceli bir dolaptır. Diğer dolap ise; 0,40 x 1,13 x 1,77 m. Boyutlarında iki dolap vardır. Duvarın güney ucunda, dolap görünümlü, 0,60 x 2,17 m. Boyutlarında ahşap bir kapı ile kış odasına geçiş sağlanmaktadır (Şekil 4.264,

234 ). Odadaki yer döşemesi seramikle kaplanmıştır. Odanın tavanı ise, ahşap direkli tavandır. Şekil Demirciyan Evi Batı Cephesi Dolap Örneği, Rölöve ( B. Gören'den) Şekil Demirciyan Evi Kış Odasına Geçiş Sağlayan Kapı, Kış Odası (Plan: 1.07) Bu odanın kış odası olarak düşünülmesinin sebebi; Geleneksel Türk Evi nde kış odalarının orta katta yer alması, alçak tavanlı olması, küçük kapı ve pencerelerle donatılmasıdır. Bu oda da, bu genel özelliklerin hepsini barındırdığı için, kış odası olarak adlandırılmıştır. Avlunun kuzeybatısında yer alan kış odası, 2,91 x 3,53 m. boyutlarında ve dörtgen planlıdır. 0,60 x 2,17 m. Boyutlarında bir kapı ile kış odasına geçiş sağlanmaktadır. Odanın avluya bakan kuzeybatı cephesinde, 0,81 x 1,58 m. boyutlarında demir kafesleri ve ahşap kepenkleri olan kemerli iki pencere yer almaktadır. Odanın tavanı ahşap çıtalı tavanla kaplanmıştır. Odadaki yer döşemesi özgün halini kaybetmiştir, karo seramik ile kaplanmıştır. Odanın günümüzde kafe nin yönetim mekânı olarak kullanılmaktadır (Şekil 4.266).

235 216 Şekil Demirciyan Evi Odası Genel Görünüm, Başoda: Cennet Odası (Plan:1.05) Başodanın, diğer odalara göre daha büyük olması ve daha aydınlık olması, mimari bakımdan en prestijli oda olması nedeniyle, cennet odası adlandırılmıştır. Başoda; avlunun kuzey cephesine konumlanmış, 3,60 x 7,23 m. boyutlarında ve dikdörtgen planlı bir odadır. Bu odaya giriş dışarıdan, 0,90 x 2,35 m. boyutlarında ahşap bir kapı ile sağlanmaktadır. Bu kapı, basık kemerli olup, süsleme amacı ile taştan oyulmuş söveler ile kapıya görsel zenginlik kazandırılmıştır (Şekil 4.267, 4.268). Şekil Demirciyan Evi Baş Oda Kapı Örneği, Rölöve ( B. Gören'den)

236 217 Şekil Demirciyan Evi Baş Odaya Giriş, 2011 Cennet odanın avluya bakan, demir kafesli ve kemerli 0,84 x 1,84 m. boyutlarında dört penceresi bulunmaktadır. Odanın kuzeydoğu cephesinde ise; 0,84 x 1,84 m. boyutlarında üç demir kafesli ve ahşap kepenkli basık kemerli pencere yer almaktadır. Bu kepenkler, iç mekânda uyumu sağlamak amacıyla dolap görünümlü olarak tasarlanmıştır. Avluya ve güneye bakan her pencerenin üzerinde ise, kaş kemerli tepe pencereleri bulunmaktadır (Şekil 4.269, 4.270) Şekil Demirciyan Evi Baş Oda Pencere ve Kepenk Örneği, Rölöve ( B. Gören'den)

237 218 Şekil Demirciyan Evi Tepe Pencereleri, 2011 Bu tepe pencereleri, normal pencerelerin üstünde dıştan kemerli, içten düz dikdörtgen görünümlü pencerelerdir. Bu mekânın içinde tepe pencerelerinin aralarında, kalem işi ile yapılmış duvar resimleri yer almaktadır (Şekil 4.271). Başoda olması nedeniyle bu odadaki tepe pencereleri, gösterişli bezemelerle donatılmıştır. Şekil Demirciyan Evi Tavanda Yer Alan Kalem İşi Süslemeleri Odanın güneybatı cephesinde duvar içerisine açılan nişlere ahşap dolaplar yerleştirilmiştir. Bu dolaplar 0,40 x 1,05 x 2,17 m. ve 0,40 x 1,44 x 2,17 m. boyutlarında olup, ahşaptan çift kanatlı tasarlanmıştır (Şekil 4.272, 4.273).

238 219 Şekil Demirciyan Evi Baş Oda Dolap ve Tavan Örneği, Rölöve (B. Gören'den) Şekil Demirciyan Evi Güneybatı Cephesi Dolap Görünümü, 2011 Başodanın güneydoğu cephesinde yer alan ve nişler içerisine yerleştirilmiş üç basık kemerli dolap bulunmaktadır. Güneybatı cephesinde yer alan dolap 0,40 x 0,74 x 2,17 m. boyutlarında, çift kanatlı ve tek çekmeceli ahşap bir dolaptır. Duvarın kuzeybatısına yerleşmiş olan dolap ise; 0,40 x 0,90 x 2,17 m. boyutlarında, çift kanatlı ve ahşap bir dolaptır. Bu dolabın kapaklarının altında yer alan boşluk ise; ayakkabıların istiflendiği, günümüzün vestiyeri olarak kullanılmaktadır. Bu iki dolabın ortasında yer alan dola, iki kanatlı ve camekânlı bir dolaptır ve kapakların alt kısmında, ikişerli sıra halinde çekmeceler bulunmaktadır. Bu dolapların bitiminde ve duvarın en batı ucuna yerleşmiş olan 0,84 x 2,18 m. boyutlarındaki ahşap, kemerli ve

239 220 kapılarla aynı ahşap işlemeye sahip bir kapı ile merdiven boşluğuna çıkılmaktadır (Şekil 4.274, 4.275). Şekil Demirciyan Evi Baş Oda Güneybatı Dolap ve Tavan Örneği, Rölöve (B. Gören'den) Şekil Demirciyan Evi Güneybatı Cephesi Dolap Görünümü, 2011 Odanın zemini, özgünlüğünü yitirmiş olup karo seramikle kaplanmıştır. Tavanı ise, bağdadi sıvalı tekne tavandır ve kalem işi süslemeler içermektedir.

240 Müştemilat: Hizmetli Odası (Plan:1.04) Avlunun kuzeyine cephelenmiş olan hizmetli odası, 5,89 x 6,76 m. boyutlarında ve dörtgen planlıdır. Odaya, evin içersinden geçiş bulunmayıp, direkt olarak avludan odaya doğru çıkan tek kollu bir merdiven ile geçiş sağlanmaktadır. Bu merdiven, avlunun doğu dış duvarına monte edilmiş ve keymih taşından bir merdivendir. Avlu ve hizmetli odası arasındaki m. lik kot farkı, 10 basamaklı ve basamak genişliği 0,25 m., basamak boyu 1,10 m. ve rıht yüksekliği 0,21 m. olan bir merdiven ile yapılmaktadır. Basamakların bitiminde, 1,10 x 1,29 m. boyutlarında bir sahanlık yer almaktadır. Bu sahanlıktan sonra hizmetli odasına geçiş, 0,63 x 2,66 m. boyutlarındaki ahşap ve basık kemerli bir kapı ile sağlanmaktadır (Şekil 4.276). Şekil Demirciyan Evi Hizmetli Odasına Çıkış Sağlayan Merdiven, 2011 Hizmetli odasının, avluya bakan üç penceresi bulunmaktadır. Bu pencereler; 0,63 x 1,71 m. boyutlarında ve ahşap, kemerli, demir kafesleri olan pencerelerdir. Oda, ahşap çıtalı düz tavanla örtülmüştür. Restorasyon planına göre; odanın batı duvarına banyo ve tuvalet tesisatı döşenmiş olup, çevresi alçıpanla kapatılmıştır. Bu mekân, günümüz ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla bu şekilde planlanmıştır. Fakat yerinde gidip yapılan gözleme göre, mekânın bütün yer döşemesinin yıkılmış olduğu gözlenmiştir. Mekân günümüzde fonksiyonel durumunu yitirmiş olup, Kafe nin fazla eşyalarının konulduğu depo alanı olarak kullanılmaktadır (Şekil 4.277).

241 222 Şekil Demirciyan Evi Depo Olarak Kullanılan Mekân, 2011 Binanın çatısı, alaturka kiremitle kaplıdır; fakat çok yıpranıp kullanılamayacak hale gelmesi sebebiyle, restorasyon çalışması ile ahşap çatı sistemi haline dönüştürülmüştür (Şekil 4.278, Çizelge 4.23, 4.24). Şekil Demirciyan Evi Çatı Görünümü, 2011

242 Çizelge Demirciyan Evi Birinci Kat Planı İç Tespit Fişi 223

243 Çizelge Demirciyan Evi Birinci Kat Planı İç Tespit Fişi 224

244 İkinci Kat Planı Başodanın güneybatı duvarındaki dolapların bitiminde, merdiven boşluğu yer almaktadır. Bu merdiven, tek kollu ankastre olup, basamak genişliği 0,20 m., basamak uzunluğu 0,50 m., rıht yüksekliği ise 0.20 m. olan 7 basamaklı bir merdivendir. Merdivenin odayla kesiştiği bölümde, 0,50 x 0,50 m. boyutlarında bir sahanlık bulunmaktadır. Bu merdiven ile başodadan yaz odasına geçiş sağlanmaktadır. Aynı zamanda bu merdiven, birinci kattan ikinci kata geçiş sağlayan tek dikey sirkülasyon elemanıdır (Şekil 4.279). Şekil Demirciyan Evi İkinci Kata Geçiş Merdiveni, 2011 Bu kat, avlunun kuzey ve batı cephesinde bir oda (yazlık oda) ve terastan oluşmaktadır (Şekil 4.280). Şekil Demirciyan Evi İkinci Kat Planı, Rölöve, (B. Gören den)

245 Yaz odası (Plan:2.08) Bu oda; terasa açılıp, hava akımı sağlayan ve yaz aylarında serinlemek amacıyla kullanılan bir oda olması sebebiyle, yaz odası olarak adlandırılmıştır. Yaz odası; 3,67 x 4,79 m. boyutlarında ve dörtgen planlı bir odadır. Odanın kuzeydoğu duvarına yerleşmiş olan ahşap dolaplar, 0,41 x 0,74 x 2,17 m. (çift kanatlı) ve 0,41 x 0,46 x 2,17 m. (tek kanatlı) boyutlarındadır (Şekil 4.281). Şekil Demirciyan Evi Kuzeydoğu Cephesi Dolap Görünümü, 2011 Odanın güneydoğu cephesinde, 0,39 x 0,95 x 2,17 m. boyutlarında çift kapaklı ve camlı dolap yer almaktadır. Odanın kuzeybatı cephesi ise; basık kemerli, demir kafes ve ahşap kepenklerle donatılmış olan, 0,72 x 1,58 m. boyutlarındaki avluya açılan üç pencereye sahiptir (Şekil 4.282, 4.283). Şekil Demirciyan Evi Baş Oda Dolap ve Tavan Örneği, Rölöve (B. Gören'den)

246 227 Şekil Demirciyan Evi Güneydoğu Cephesi Dolap Görünümü, 2011 Odadaki yer döşemesi seramik kaplamadır. Odanın tavanı ise, kubbe tavandır (Şekil 4.284). Bu oda, kot farklılığından dolayı (başoda m kotunda yer almaktadır, yaz odası ise kotunda yer almaktadır), başodaya galeri oluşturup, bu galeriden başodayı görebilmektedir (Şekil 4.285). Şekil Demirciyan Evi Oda Tavanı, 2011 Şekil Demirciyan Evi Galeri Boşluğu, 2011

247 228 Odanın güneydoğu cephesinin kuzey ucunda, 0,84 x 2,17 m. boyutlarındaki ahşap dolap görünümlü bir kapıyla terasa geçiş sağlanmaktadır. Teras, 3,25 x 4,131 m. boyutlarında dörtgen planlıdır. Güneybatı cephesi, 1,73 m. uzunluğunda taş duvarlarla örülüdür. Kuzeybatı cephesi ise, avluya doğru 1,04 m. boyutlarında çıkma yapan ve korkuluğu 0,86 m. boyutlarında olan bir balkon ile avluyu görmektedir (Şekil 4.286, 4.287). Binanın çatısı alaturka kiremitle kaplıdır; fakat çok yıpranıp kullanılamayacak hale gelmesi sebebiyle, restorasyon çalışması ile ahşap çatı sistemi haline dönüştürülmüştür. Şekil Demirciyan Evi Teras, 2011 Şekil Demirciyan Evi Teras, 2011

248 Çizelge Demirciyan Evi İkinci Kat Planı İç Tespit Fişi 229

249 Çizelge Demirciyan Evi İkinci Kat Planı İç Tespit Fişi 230

250 Bodrum kat planı Bodrum da, evin diğer mekânları gibi avlunun kuzeybatısında yer almaktadır ve avludan bodruma, direkt geçiş bulunmamaktadır. Bodruma geçiş, sadece yemek odasının kuzey cephesinde yer alan taş basamaklardan sağlanmaktadır. Mağara ve avlu arasında, 2,27 m. lik kot farkı bulunmaktadır. Aynı zamanda bu kot farkı, mağaranın iş odası ile olan kot farkını da ifade etmektedir. Bu taş basamakların genişliği, 0.78 m., rıhtı 0,29 m. ve basamak sayısı 8 dir. Bodrum kat, 10,63 x 3,71 m. boyutlarında ve dörtgen plana sahiptir (Şekil 4.288, 4.289). Şekil Demirciyan Evi Bodrum Kat Planı, Rölöve (B. Gören den) Şekil Demirciyan Evi Bodrum Kata Geçiş Sağlayan Basamaklar, 2011 Kuzey ve doğu cephelerinde, üç tepe penceresi yer almaktadır. Bu pencereler ahşap olup; içten dikdörtgen görünümlü, dıştan ise kaş kemerli tepe pencereleri şeklindedir. Bodrum katın yer döşemesi doğal taştır. Mekân, yapılan restorasyon çalışmalarının ardından, yere konulan ve yer döşekleri ile duvarlara asılan kilimlerin oluşturduğu bir oturma mekanı olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu mekân, özellikle yaz aylarında Kafe yi tercih eden insanlar tarafından rağbet görmektedir. Bunun sebebi ise, mağarada doğal klima etkisi olmasıdır denilebilir (Şekil 4.290, 4.291).

251 232 Şekil Demirciyan Evi Bodrum Kat Penceresi, 2011 Şekil Demirciyan Evi Bodrum Kat Genel Görünüm, 2011