SÜT SIĞIRCILIĞI İŞLETMECİLERİNİN IPARD PROJE DESTEKLERİNE İLİŞKİN DÜŞÜNCELERİ *

Transkript

1 SÜT SIĞIRCILIĞI İŞLETMECİLERİNİN IPARD PROJE DESTEKLERİNE İLİŞKİN DÜŞÜNCELERİ * Ayhan KOÇ 1 F.Handan GİRAY 2 ayhankoc@tarim.gov.tr handangiray@sdu.edu.tr 1 GTHB Tarımsal Ekonomi ve Politika Geliştirme Enstitüsü 2 SDÜ Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü ÖZET Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumuna sunulan IPARD projelerinin desteklenmesi için proje başvuru aşamasından hibe ödemesine kadar olan süreçte uyulması gereken bir dizi kurallar söz konusudur. Türkiye için yeni olan bu uygulamada, kuralların zorluk veya kolaylık algısı proje başvuru sayısını doğrudan etkilemektedir. Bu çalışmada, gelecek dönemlerdeki IPARD uygulamalarının daha etkili ve verimli olmasına katkı sağlayabilmesi amacıyla, IPARD desteğinden yararlanmak üzere sözleşme imzalamış süt sığırcılığı işletmelerinin algı ve görüşleri değerlendirilmiştir. On başvuru çağrı dönemi boyunca süt üreten tarımsal işletmeler (101.1) alt tedbirinde en yüksek miktarda IPARD hibesine hak kazanmış olan Yozgat ve Sivas illerindeki sözleşme imzalayan tüm süt sığırcılığı işletmeleri ile Kasım 2014-Ocak 2015 tarihlerinde tam sayım yöntemi kullanılarak mülakatlar gerçekleştirilmiştir. Mülakatlarda yatırımcılardan proje hazırlık sürecinden uygulamaya kadar pek çok konuda veri ve bilgi toplanmıştır. Elde edilen sonuçlara göre, incelenen işletmelerin %83 ü IPARD proje kurallarının zor olduğunu ve %80 i proje kapsamında desteklenen uygun harcama kalemlerinin yetersiz olduğunu düşünmektedirler. İşletmelerin %93 nün ücret karşılığında danışmanlık hizmeti aldığı fakat alınan hizmetten %43 nün memnun kaldığı; proje başvuru aşamasında istenilen belgeler içerisinde en çok sorun yaşanan belgelerin teklif alma ile ilgili olduğu da çalışma sonucunda elde edilen bulgular arasındadır. Anahtar Kelimeler: IPARD, Hibe, TKDK, Proje Danışmanlık Hizmeti, Süt Sığırcılığı. DAIRY CATTLE ENTERPRENEURS' OPINIONS ON IPARD PROJECT SUPPORTS ABSTRACT There is a set of rules project during the process from project recourse to grant payment in order to support IPARD projects submitted to Agriculture and Rural Development Support Institution. The perception on difficulty or simplicity of these rules, which new for Turkey * Bu çalışma, Avrupa Birliği ne Uyum Sürecinde Türkiye de Kırsal Kalkınmanın Finansmanı Kapsamında IPARD adlı doktora tez çalışmasından üretilmiştir. 975

2 directly affects the numbers of projects recourses. This study centers upon perception and opinions of dairy cattle entrepreneurs who signed agreement to take advantage of IPARD support with the aim of contributing that future IPARD implementations being more effective and productive. All dairy cattle enterprises in Yozgat and Sivas which signed agreement for IPARD grant were interviewed from November 2014 to January 2015 because these two provinces were entitled the highest quantity of the grants under the measure of Dairy Producing Agricultural Enterprises (101.1). A variety of data and information from preparation process of the project to implementation were gathered through interviews with enterprisers. Results show that 83% of the companies think that IPARD project rules are difficult and 80% of them find that eligible expense items within the context of the project are not enough 93 % of the companies got consultancy service for a specific fee, however; only 43 % of them were satisfied by this service, and "receive tender" was considered the most problematical document among documents requested in the step of project recourse. Keywords: IPARD, grant, TKDK, project consultancy service, dairy cattle 1.GİRİŞ Türkiye ile Avrupa Birliği arasında 3 Ekim 2005 tarihinde başlayan katılım müzakereleri otuz beş başlık altında yürütülmektedir (Karluk, 2013). Bu başlıklardan biri de Tarım ve Kırsal Kalkınma faslıdır. Avrupa Birliği, adaylık statüsü tanıdığı ülkelere Birlik müktesebatının benimsenmesi ve üyeliğe hazırlık amacı ile çeşitli şekillerde mali yardımlarda bulunmaktadır. Geçmiş dönemlerde bu amaç için farklı programlar aracılığı ile birbirinden bağımsız olarak yapılan mali yardımlar döneminde tek çatı altında toplanmıştır. Aday ve potansiyel aday ülkelere yedi yıllık bir süre için yapılacak olan yardımlar IPA (Instrument for Pre- Accession Assistance) kapsamında tasarlanmış ve 1085/2006 sayılı AB Konsey Tüzüğü ile uygulamaya konulmuştur (EU, 2006) döneminde IPA beş bileşenli bir mali yardım aracı olup, beşinci bileşeni kırsal kalkınmaya [Instrument for Pre-Accesion Rural Development (IPARD)] yönelik destekleri içermektedir. 231/2014 sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konseyi Tüzüğü ile oluşturulan IPA II çerçevesinde, bileşenlerin yerini politika alanları almış ve aday ülkelere dönemde de tarım ve kırsal kalkınma politika alanında yardımlarının yapılması planlanmıştır (EU, 2014). Türkiye de IPARD hibeleri kırk iki ili kapsamakta olup, IPARD Programı ile belirlenen sektörlerde sunulan projeler desteklenmektedir (TKB, 2006). Türkiye ye IPARD bütçesinden dönemi için milyon avro kaynak ayrılmış (EC, 2014) ve bu dönemde on beş başvuru çağrı ilanına çıkılarak uygun görülen projelere hibe desteği yapılmıştır (TKDK, 2016). IPARD II döneminde de ( ) benzer büyüklükte bir bütçe ile daha yüksek hibe oranı ve bazı sektörlerin de destek kapsamına alınarak yardımın devam etmesi öngörülmektedir (GTHB, 2015). Türkiye IPARD Programı nda; gıda zincirinin modernizasyonu ve yeniden yapılandırılmasına duyulan ihtiyaç nedeniyle küçük işletmelerin yoğunlukta olduğu parçalanmış yapıdaki süt üretim işletmeleri en öncelikli konu olarak ortaya çıkmıştır (TKB, 2006). IPARD katkısı, süt üreten tarımsal işletmeler alt tedbirinde desteklenecek projeler aracılığı ile süt üreten işletmelerin rekabet gücünün artırılmasını ve Avrupa Birliği nin bu alandaki standartlarının işletmeler tarafından benimsenmesini hedeflemektedir uygulama döneminde sınırlı sayıda süt sığırcılığı işletmeleri IPARD desteklerinden yararlanmıştır (TKDK, 2016). 976

3 Yeni dönemde ( ) bu alt tedbirde proje sunacak işletmeler bir önceki döneme göre daha fazla hibe katkısı ile desteklenecektir (GTHB, 2015). İşletmelere yapılacak yüksek oranda hibenin yanında çok sayıda süt sığırcılığı işletmelerinin hibelerden yararlandırılmasının önemli olduğu düşünülmektedir. 2. MATERYAL VE YÖNTEM Çalışmanın materyalini, araştırma alanında yapılan anketlerden elde edilen birincil veriler ve anket sırasında gözlemlerden toplanan bilgiler oluşturmuştur. IPARD destekleri için başvuru çağrı ilanına çıkma, değerlendirme ve sözleşme imzalamakla görevli Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu(TKDK) nun konu ile ilgili yayımlamış olduğu bilgi ve kayıtlardan, ayrıca yorum ve yazım aşamasında benzer çalışmalardan yararlanılmıştır. TKDK tarafından yapılan proje başvuru çağrıları sonucunda on çağrı dönemi toplamında uygun görülen ve desteklenmek üzere faydalanıcılarla imzalanan sözleşmeler içinde en yüksek miktarda AB katkısı süt üreten tarımsal işletmeler alt tedbirinde süt sığırcılığı işletmelerine tahsis edilmiştir (TKDK, 2014). Türkiye IPARD Programında süt sektörünün öncelikli konu olarak belirlenmesi ve on çağrı dönemi boyunca imzalanan toplam hibe sözleşmeleri içinde süt sığırcılığı işletmelerinin en yüksek oranda paya sahip olması nedeniyle çalışma yapılacak destek başlığının süt üreten tarımsal işletmelere yatırım alt tedbiri olmasına karar verilmiştir. Süt üreten tarımsal işletmelere yatırım alt tedbirinde on çağrı süresince desteklenen kırk iki il içerisinde en yüksek miktarda hibe sözleşmesi Yozgat ve Sivas illerindeki süt sığırcılığı işletmeleri ile imzalanmıştır. Söz konusu iki ilde bulunan süt sığırcılığı işletmelerine alt tedbirinde toplam AB katkısının %24 ü, geriye kalan kırk ile ise %76 sı ayrılmıştır (TKDK, 2014). Diğer illerde imzalanan sözleşme miktarlarının az ve illerin dağınık olması ayrıca, araştırmada zaman ve kaynaklardan tasarruf sağlamak amacıyla çalışma yapılacak araştırma bölgesi Sivas ve Yozgat illeri ile sınırlı tutulmuştur. Destek sözleşmesi imzalayan yetmiş altı işletmenin yetmişi ile tam sayım yöntemi kullanılarak Kasım2014-Ocak 2015 tarihleri arasında mülakat gerçekleştirilmiş ve anket formları aracılığı ile veriler toplanmıştır. Elde edilen verilerin analiz edilmesinde işletmeler iki gruba ayrılmış, birinci grupta yeni kurulum işletmelere, ikinci grupta ise daha önce işletmesi olup modernizasyon amaçlı destek almış işletmelere yer verilmiştir. 3. BULGULAR 3.1 İşletme Yöneticisinin Yaş, Cinsiyet ve Eğitimi İşletme yöneticisi olarak gerçek kişi şahıs işletmelerinde işletme sahibi, tüzel kişi işletmelerinde ise şirketi temsile yetkili kişiler belirlenmiştir. İncelenen işletmelerde işletme yöneticisinin cinsiyeti göz önüne alındığında %4.3 nün kadın olduğu, yöneticilerinin birinci grupta %40 ının, ikinci grupta %36 sının ve genelde %38.6 sının kırk yaş altında olduğu belirlenmiştir. Çizelge 3.1. İncelenen işletmelerde işletme yöneticisinin yaş ve cinsiyet durumu Yaş 1. Grup (45) 2. Grup (25) Genel (70) 40 yaş altı 18 % % % yaş üstü 27 % % %61.4 Cinsiyet Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın 43 % % %96 1 %4 67 % %

4 Süt üreten tarımsal işletmeler alt tedbirinde sunulan projelerde, genç çiftçileri teşvik etmek amacı ile işletme sahibi ve/veya yöneticilerinin kırk yaş altında olması halinde %5 ilave destek verilmekte, ayrıca proje değerlendirme aşamasında kullanılan sıralama ölçütlerinde kırk yaş üstünde olanlara göre, kırk yaş altındakilere 5 puan ekleme yapılarak daha ayrıcalıklı bir konum elde etmeleri sağlanmaktadır (TKB, 2006). Yukarıda sözü edilen genç (kırk yaş altı) işletme sahibi veya yöneticilerle ilgili teşvik edici unsurların, hedeflendiği gibi genç çiftçilerin proje başvurusunda bulunma kararı üzerine pozitif bir katkı sağladığı görülmektedir. İncelenen birinci grup işletmelerde işletme yöneticilerinin %15.6 sı ve ikinci grup işletmelerde %68 i ilkokul mezunudur. Üniversite mezunlarının oranı ise birinci grup işletmelerde %37.8 iken ikinci grup işletmelerdeki oranı daha düşüktür (%12). Genel ortalamada, işletme yöneticilerinin eğitim düzeyinin %34.2 ile en fazla ilkokul olduğu belirlenmiştir. Çizelge 3.2. İncelenen işletmelerde işletme yöneticisinin eğitim durumu Mezuniyet 1.Grup 2.Grup Genel F % F % F % İlkokul Ortaokul Lise Üniversite Lisansüstü Toplam Yatırım Uygulama Süresi ve Kapasitesi İncelenen işletme grupları genelinde yatırım uygulama süresinin 5.6 ay, yatırım kapasitesinin 72 baş sağmal inek ve kapasite kullanım oranının ise %29.7 dir. Birinci grup işletmelerin yatırım uygulama süresi ve yatırım kapasitesinin ikinci grup işletmelerle karşılaştırıldığında oldukça yüksek olduğu görülmektedir. Süt sığırcılığı işletmeleri için desteklenecek kapasitenin üst sınırı sekizinci başvuru çağrı dönemine kadar 100 baş süt ineği ile sınırlı iken, IPARD Programı değişikliği yapılarak sekizinci başvuru çağrı döneminde 120 başa yükseltilmiştir (TKDK, 2012). Birinci grup işletmelerin yatırım kapasitesi, desteklenen kapasitenin üst sınırına yakındır. Ancak, yatırımın kullanım kapasitesi oldukça düşüktür. İkinci grupta yer alan modernizasyon işletmeleri %57.3 kapasite kullanım oranı ile birinci grup işletmelerden daha iyi performans göstermektedir. Çizelge 3.3. İncelenen işletmelerde yatırım uygulama süresi ve kapasitesi Yatırım Ait Bilgi İşletme Grupları 1. Grup (45) 2. Grup (25) Genel (70) Yatırım Uygulama Süresi (Ay) Yatırım Kapasitesi (Baş) Kapasite Kullanım Oranı (%) Yatırımın Finansmanı IPARD projelerinde verilmesi ön görülen kamu katkısı hibe miktarı, yatırımın ilgili birimler tarafından, kurallar ve ilgili mevzuat çerçevesinde tamamlandığının yerinde kontrollerle doğrulaması yapıldıktan sonra başvuru sahiplerinin hesaplarına aktarılmaktadır. Bu nedenle, işletmeler yatırım uygulama süresinde toplam proje tutarının tamamını, yatırım tamamlandıktan ve hibe ödemesi gerçekleştirildikten sonra ise faydalanıcı tarafından 978

5 karşılanacak olan proje uygun harcama miktarının (%35-%50) finansmanını sağlaması gerekmektedir (TKB, 2006). Yatırımın finansmanı için birinci grupta on beş, ikinci grupta altı işletme olmak üzere toplam yirmi bir işletme kredi kullanmıştır. İşletmeler tarafından kredi kullanımında özellikle ipotek kabulü konusunda zorluklar yaşandığı ifade edilmiştir. Bazı işletmeler bu aşamada karşılaştıkları güçlükleri aşamadıkları için yatırımdan vazgeçerek hibe sözleşmesini feshettikleri belirlenmiştir IPARD Desteklerinden Haberdar Olma ve Tanıtım İncelenen İşletmeler genelinin %35 i IPARD desteklerinden Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu tarafından yürütülen tanıtım faaliyetleri sayesinde haberdar olmuşlardır. İkinci grup işletmelerde, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı İl ve İlçe Müdürlüklerinin destek hakkında yapmış olduğu bilgilendirmelerin (%42) diğer haberdar olma yollarının önünde olduğu dikkati çekmektedir. Çizelge 3.4. İncelenen işletmelerde desteklerden haberdar olma yolları (%) Haberdar Olma Yolu İşletme Grupları 1.Grup 2.Grup Genel Tarım ve Kırsal Destekleme Kurumu Tanıtım Faaliyetleri Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Bilgilendirmeleri Basın (Radyo, Televizyon, Gazete vb.) Diğer (Komşu, Tanıdık, Proje Başvurusunda Bulunanlar, vb.) Özel Danışmanlık Faaliyeti Yapan Kişi ve Kuruluşlar Tanıtım faaliyetleri, IPARD desteklerinden yararlanmak için proje başvurusunda bulunmak isteyenlerin kararlarda ilk aşamayı oluşturmaktadır. Tanıtım faaliyetlerinde, proje başvurusu için yerine getirilmesi gereken koşullar, tedbirler, izlenilecek yol, usul, finansman, ödeme detayları ve yatırımla ilgili birçok teknik ayrıntı katılımcılara aktarılmaktadır. Tanıtım toplantılarında yapılan doğru, net ve açıklayıcı bilgilendirme yapılacak yatırımın başarıya ulaşmasına önemli bir katkı sağlamaktadır. Tanıtım toplantılarına katılan faydalanıcılar, genel olarak verilen bilgileri yeterli görmekle birlikte, özellikle verilecek hibenin gelir vergisine tabi tutulması, tedarik sözleşmesi ile ilgili harçlar gibi mali konular ile yatırım uygulama sürecinde ortaya çıkan proje uygun harcama kesintileri konularında yeterli bilgilendirme yapılmadığını düşünmektedirler. İncelenen birinci grup işletmelerin %82 si, ikinci grup işletmelerin %92 si ve genel ortalamada %86 sının tanıtım toplantılarına katıldığı ortaya çıkmıştır. 979

6 1.Grup İşletmeler (45) 2.Grup İşletmeler (25) Genel (70) 18% Katıldı 8% Katıldı 14% Katıldı 82% Katılmadı 92% Katılmadı 86% Katılmadı Şekil 3.1.İncelenen işletmelerde IPARD tanıtım toplantılarına katılım durumu (%) 3.5 Danışmanlık Hizmetinden Yararlanma ve Memnuniyet Düzeyi IPARD Projeleri, başvuru aşamasından ödemelerin yapılmasına kadar geçen zamanda bir dizi usul ve kuralları barındıran bir yapı içerisinde değerlendirilmekte ve uygulanmaktadır. Bu süreçte konu ile ilgili uzman kişi ve kuruluşlardan yardım almak projenin başarıya ulaşmasına çok önemli katkı sağlamaktadır. İlk uygulama illerini ve tüm tedbirleri kapsayan danışmanlık hizmeti ile ilgili yapılan bir çalışmada; ilk üç çağrı döneminde alınan ve sözleşmeye bağlanan projelerin %92.7 sinin danışman firma veya kişiler tarafından hazırlandığı belirtilmiştir (Karakurt, 2014). İncelenen birinci grup işletmelerin %96 sında, ikinci grup işletmelerin ise tamamında proje tasarım aşamasında danışmanlık hizmetinden yararlanılmıştır. İşletmelerin danışmanlık hizmeti kullanım oranı yukarıda bahsedilen çalışmada ortaya çıkan orana yakındır. Bu durum IPARD Projeleri için danışmanlık hizmetine olan gereksinime işaret etmektedir. İncelenen işletmelerde yüksek oranda danışmanlık hizmeti kullanılmış olmasına rağmen, işletmeler genelinde danışmanlık hizmetinden memnuniyet oranının %40 olduğu belirlenmiştir. İkinci grupta yer alan modernizasyon işletmelerinde memnuniyet birinci grup işletmelerden daha yüksektir (%48). Genel (70) 2.Grup İşletmeler (25) 1.Grup İşletmeler (45) Memnun Olmayan 52% 64% 60% Memnun Olan 48% 46% 40% Şekil 3.2. İncelenen işletmelerde danışman memnuniyet durumu (%) 980

7 Danışmanlık hizmeti memnuniyet düzeyinin düşük olmasında; özellikle inşaat işleri içeren yatırımlarda yapının kuruluş yeri ve yönü, mimari ve statik projelendirmelerdeki uyumsuzluk gibi teknik konularda yaşanan sorunların etkili olduğu anlaşılmıştır. Ayrıca, uygun yüklenicilerin belirlenememesi, makine-ekipman tedariki ve sonrasında yaşanan sorunlar ve tüm bu sorunların çözümünde danışman kişi ve kuruluşların yeterince deneyimli ve etkili olmamalarının danışmanlık hizmeti memnuniyet düzeyinin düşük olmasında büyük rol oynadığı gözlemlenmiştir. 3.6 Belge Temini ve Proje Kuralları Hakkında Düşünceler IPARD projeleri için başvuru aşamasından, desteğin ödeme aşamasına kadar olan süreçte belirli kuralların yerine getirilmesi ve istenilen belgelerin eksiksiz biçimde tamamlanması gerekmektedir. Gerekli belgelerin bir kısmı kamu kurum ve kuruluşlarından temin edilirken, diğer kısmı da ilgisine göre mal veya hizmet sağlayıcılardan alınmaktadır. İncelenen işletmeler genelinin %67.1 inde proje başvuru aşamasında istenilen belgelerin tamamlanmasında kısmen ve tamamen güçlük çekildiği belirlenmiştir. Birinci grup işletmeler belge temininde ikinci grup işletmelere göre daha fazla zorluk yaşamışlardır. İstenilen belgeler içerisinde temininde en çok güçlük çekilen ve sorun yaşanılan belgelerin başında teklif alma ile ilgili olan belgeler gelmektedir. Teklif ile ilgili belgelerde yaşanan sorunlar ikinci grup modernizasyon işletmelerinde çok daha yüksektir. Çizelge 3.5. Temin edilmesinde güçlük yaşanan belgeler Belge Adı İşletme Grupları 1. Grup 2. Grup Genel F % F % F % Teklif Alma İle İlgili Belgeler Yapı Ruhsatı Kredi Niyet Mektubu Hayvancılık İşletmesi Faaliyet Belgesi Çevre İle İlgili Belgeler Toplam İncelenen işletmelerde, proje başvuru aşamasından hibenin ödemesine kadar geçen süreçte TKDK tarafından uygulanan işlem ve kuralların zorluk durumları hakkındaki düşünceleri araştırılmış ve işletmeler genelinin %83 ü uygulanan kural ve prosedürlerin çok zor ve kısmen zor olduğunu ifade etmişlerdir. 3.7 Hibe Desteği ve Uygun Harcama Kalemlerinin Yeterliliği IPARD projelerinde, süt üreten tarımsal işletmeler alt tedbiri için desteklenmesi uygun bulunan harcama kalemlerinin içinde yer aldığı toplam proje maliyetinin bir milyon avroya kadar olan kısmı hibe ödemesi hesabında dikkate alınmakta ve söz konusu miktara kadar olan tutarın %50 - %65 i kamu katkısı olarak hibe şeklinde başvuru sahiplerine ödenmektedir (TKB, 2006). İncelenen işletmeler genelinin %62.9 u, kamu katkısı olarak verilen yardım oranı (%50- %65) ve üst sınır olan bir milyon avroyu yeterli görür iken, %37.1 i yetersiz bulmaktadır. Kamu katkısı desteğini yeterli bulanların oranı ikinci grup modernizasyon işletmelerinde daha yüksektir. 981

8 Çizelge 3.6. Kamu katkısı ve uygun harcama kalemleri yeterlilik durumu (%) İşletme Grupları Kamu Katkısı Oranı Uygun Harcama Kalemleri Yeterli Yeterli Değil Yeterli Yeterli Değil 1.Grup (45) Grup (25) Genel (70) İşletmeler genelinin %80 i uygun harcama olarak kabul edilen ve desteklenen masraf kalemlerinin yetersiz olduğunu ve kapsamının genişletilmesi gerektiğini düşünmektedirler. İşletmelere hangi giderlerin uygun harcama kalemine dâhil edilmesi gerektiği sorulmuş ve en çok desteklenmesi istenen masraf kaleminin damızlık inek alımı olduğu tespit edilmiştir. Desteklenmesi istenen harcama unsurları içinde arazi alımı, işçilik giderleri ve diğer cari masraflar da bulunmaktadır (Şekil 3.3). Diğer Cari Masraflar Genel Masraf Unsurları İşcilik Giderleri Arazi Alımı Grup İşletmeler 1.Grup İşletmeler Damızlık İnek Alımı Ölçek (1:Kesinlikle Hayır, 5:Kesinlikle Evet) Şekil 3.3. İncelenen işletmelerde uygun harcama olması istenilen giderler 3.8 Yatırım Yapma Kararında IPARD Desteğinin Etkisi IPARD hibe desteği varlığının yatırım yapma kararı üzerindeki etkisi incelenmiş ve işletmeler genelinin %80 ninde hibe desteğinin yatırım kararında çok etkili/kesinlikle etkili olduğu belirlenmiştir. Birinci grupta yer alan yeni kurulum işletmelerde IPARD desteğinin yatırım kararı verilmesinde çok daha etkili olduğu görülmektedir. Çizelge 3.7. IPARD hibe desteğinin yatırım yapma kararı üzerinde etkisi (%) İşletme Grupları Etkisiz Biraz Etkili Kararsız Çok Etkili Kesinlikle Etkili 1. Grup Grup Genel

9 3.9 IPARD Yatırımlarının Tarımsal Faaliyet ve Göçün Azalmasına Etkisi İncelenen işletmeler genelinin, %35.9 u IPARD kapsamında yatırım yaptığı için bölgede kalıp, tarımsal faaliyet gerçekleştirdiklerini, %62.2 si ise IPARD desteğinden yararlanmamış olsaydılar bile bulundukları yerde kalarak mevcut şartlar içinde tarımsal faaliyetlerine devam etme düşüncesinde olduklarını ifade etmişlerdir. Çizelge 3.8. IPARD yatırımlarının tarımsal faaliyetlere etkisi (%) İşletme Grupları Evet Hayır Kararsız 1. Grup Grup Genel İşletmeler genelinin, %85.7 si IPARD ve benzeri desteklerin varlığı halinde yörenin gelişeceğini ve kentlere olan göçün azalacağını, %5.7 si ise, desteklerin yörenin gelişmesi ve kentlere olan göçün azalmasında etkili olmayacağını düşünmektedir (Çizelge 3.9). Çizelge 3.9. IPARD yatırımlarının yörenin gelişmesi ve göçün azalmasına etkisi (%) İşletme Grupları Evet Hayır Kararsız 1. Grup Grup Genel SONUÇ ve ÖNERİLER İncelenen işletmeler genelinde, yatırım projesinde belirlenen kapasitenin yaklaşık %30 u kullanılmaktadır ve ikinci grupta yer alan modernizasyon işletmelerinde kapasite kullanım oranı yeni kurulum işletmelere göre daha yüksektir. Birinci grupta yer alan yeni kurulum işletmelerde yatırım kapasitesinin yüksek tutulması proje uygun harcama içerisinde inşaat işleri için ayrılan bütçenin de fazla olmasına neden olmakta ve kapasite kullanımı ile desteklenmediği takdirde yatırım atıl duruma düşmektedir. Proje bütçesi içerisinde danışmanlık hizmeti alımlarına uygulanan üst sınır (%12) gibi inşaat harcamalarında da bir sınırlama getirilmelidir. Daha fazla sayıda modernizasyon işletmelerin desteklerden yararlandırılması için bu işletmelerin lehine düzenlemeler yapılmalıdır. İşletmelerin %83 ü, IPARD projelerinde uygulanan işlem ve kuralların çok zor ve kısmen zor olduğunu düşünmektedirler. Bu durum, danışman kullanımının gerekliliğine işaret etmektedir. İncelenen işletmelerin tamamına yakını proje tasarım aşamasında danışman kişi ve kuruluşlardan danışmanlık hizmeti satın almıştır. İşletmeler, yüksek oranda danışmanlık hizmeti kullanmalarına rağmen, almış oldukları hizmetten %40 ı memnun kalmıştır. Danışman memnuniyet düzeyinin yükseltilmesi için danışmanlık hizmetinin proje konusunda uzman danışman kişi/kuruluşlar aracılığı ile yerine getirilmesine yönelik düzenlemeler gerçekleştirilmelidir. İşletmeler genelinin %63 ü IPARD kamu katkısı oranının (%50-65) ve uygun harcama üst sınırının (bir milyon avro) yeterli olduğunu düşünmektedirler. Ancak, %80 ni uygun harcama kalemlerinin yetersiz olduğunu ve kapsamının genişletilmesi gerektiğini ifade etmişlerdir. Uygun harcamaya dâhil edilmesi ve desteklenmesi istenilen masraf kalemlerinde damızlık inek alımının ilk sırada yer aldığı görülmüştür. Çoğu yeni kurulum işletmelerin inek alımı için yeterli öz kaynağı olmadığı için kapasite kullanım oranının düşük kaldığı anlaşılmıştır. Damızlık inek alımı uygun harcama kalemine dâhil edilerek desteklenmelidir. 983

10 Hibe sözleşmesi imzalayan işletmelerin %30 u yatırımın finansmanı için kredi kuruluşlarından kredi kullanmıştır. Kredi kullanımı ve kredi kuruluşlarından kredi niyet mektubunun alınması konularında sorunlar yaşandığı, özellikle bankalar tarafından istenilen ipoteğin kabulünde zorluğa düşüldüğü ve bazı işletmelerin sadece bu nedenlerden dolayı yatırımı gerçekleştiremediği belirlenmiştir. IPARD projeleri ile desteklenmesine karar verilen işletmelere kredi niyet mektubu ve kredi temininin kolaylaştırılması amacı ile çalışmalara ihtiyaç duyulmaktadır. Proje başvuru aşamasında istenilen belgelerin içinde en çok teklif alma ile ilgili belgelerin temin edilmesinde sorunlar yaşanmaktadır. Teklif belgelerinde yaşanan sorunların çözümü için özellikle on bin avro üzerindeki alımlarda üç teklif kuralı irdelenmelidir. Uygulanan işlem ve kurallarda, bürokrasinin azaltılması yönünde adımlar atılmalı, İnşaat işleri içeren yatırımlarda proje başvuru aşamasında istenilen mimari, statik projeler için taslak projeler kabul edilmeli ve hibe kararı kesinleştikten sonra kesin projeler istenilmelidir. KAYNAKLAR EC, Annual Report on Financial Assistance for Enlargement (IPA, PHARE, CARDS, Turkey Pre-Accession Instrument, Transition Facility), Brussels. [Erişim: ] EU, Council Regulation (EC) No: 1085/2006, Official Journal of the European Union, L210/82-93, [Erişim: ] EU, Council Regulation, (EC) No: 231/2014, Official Journal of the European Union, L77/11-26, [Erişim: ] Karakurt, H., Ülkemizde AB Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı Kırsal Kalkınma (IPARD) Bileşeni Kapsamındaki Fonların Kullanımı Amacıyla Hazırlanan Projelerde Danışmanlık Hizmetinin Rolü, Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi 22: Karluk, S.R., Avrupa Birliği Türkiye İlişkileri: Bir Çıkmaz Sokak, Beta Yayınları, Yayın No: 2920, İstanbul. T.C. GTHB, Avrupa Birliği Katılım Öncesi Yardım Aracı Kırsal Kalkınma Programı (IPARD), ( ), ] T.C. TKB, Katılım Öncesi Yardım Aracı Kırsal Kalkınma (IPARD) Programı, ( ), ] TKDK [Erişim: ] TKDK [Erişim: ] 984