İLKE Temel düşünce, temel inanca ilke denir.

Transkript

1 AKRABALIK Kan veya evlilik yoluyla birbirine bağlı olma durumuna akrabalık denir. GELENEK Bir toplumda, bir toplulukta saygın tutulup kuşaktan kuşağa iletilen, yaptırım gücü olan alışkanlıklar, bilgi, töre ve davranışlara gelenek denir. FOLKLOR Belli bir ülkede yaşayan halkın kültür ürünlerini, geleneklerini, törelerini, inanışlarını, müziğini, oyunlarını, türkülerini, vb. inceleyen bilime folklor denir. KÜLTÜR Bir toplulukta süregelen gelenek, yaşayış, düşünce, sanat varlıklarının tümüne birden kültür denir. İLKE Temel düşünce, temel inanca ilke denir. İNKILÂP Toplum düzenini ve yapısını daha iyi duruma getirmek için yapılan köklü değişiklik ve iyileştirmeye inkılâp denir. DEĞER: Bir şeyin önemini belirlemeye yarayan soyut ölçü birimine değer denir. KÜLTÜREL ÖĞE: Kültürle ilgili nesnelere kültürel öğedenir. KÜLTÜREL FARKLILIK: Kültürel öğelerin zamana ve çeşitli toplumlara göre gösterdiği farklılıkların tümüne kültürel farklılık denir. 1

2 UYGARLIKLAR BEŞİĞİ ANADOLU Herhangi bir yere gezmeye gittiğinizde o yerle ilgili neleri merak edersiniz? Tarihî ve doğal güzelliklerini merak eder misiniz? Yurdumuz en eski çağlardan itibaren önemli yerleşim yerlerinden biridir. Ülkemizin hemen hemen her yerinde bulunan binlerce tarihi kalıntı, yaşanan medeniyetleri bize göstermektedir. Yurdumuz, insanların yalnız yerleşmesine olanak sağlamamış, doğudan batıya, batıdan doğuya giden kavimlere de bir köprü olmuştur. Yurdumuzda yaşayan her uygarlık kendi kültürüne ait pek çok eser bırakmıştır. İlk çağlarda yaşayan uygarlıkların bulunduğu yerlerde yapılan kazılarda tabaklar, saplı testiler, çömlekler, resim ve heykeller bulunmuştur. Uygarlık ilerledikçe bırakılan eserler de farklılaşmış ve çoğaltılmıştır. Köprüler, medreseler, camiler, köşkler, kervansaraylar, kaleler, antik tiyatrolar, saraylar bize bırakılan en büyük tarihî mirastır. Bu eserler o dönemlerde yaşayan insanların yaşayışlarını anlatan en önemli kanıtlardır. Ülkemiz, doğal varlıklar yönünden de oldukça zengindir. Dağlar, kaplıcalar, millî parklar, ormanlar ve denizler, doğal güzelliklerimize örnek gösterilebilir. Doğal varlıkların en önemli faydaları, havayı temizlemeleri (ormanların) birçok canlıyı bünyesinde barındırmaları (dağlar, ormanlar, millî parkların) ve hastalara şifa dağıtmalarıdır (kaplıcalar, travertenler ve mağaraların).hem doğal varlıklar, hem de tarihî mekânlar, yerli ve yabancı turistlerin ilgisini çekmektedir. Ülkemizin bu özellikleriyle adını duyurması turizm gelirleri açısından da faydalıdır. Bizler bu değerlerimize sahip çıkmalı ve onları gelecek kuşaklara aktarmalıyız. Ülkemizin en güzel şehirlerinden biri İstanbul dur. Tarihî İstanbul şehri, üç tarafını Marmara Denizi, Boğaziçi ve Haliç in sardığı bir yarımada üzerindedir. İstanbul, özellikle Osmanlı imparatorluğu dönemine ait kalıntıları ile ünlüdür. Saraylar, camiler, kaleler, köşkler ve çeşmeler, Osmanlı döneminden kalan önemli tarihî eserlerdendir. Tüm bu eserleri inceleyerek, o dönemlere ait bilgilere ulaşabiliriz. Geçmişimizi, insanların yasam şekillerini ve olayları anlayabilmenin en iyi yolu, bu eserlerle sağlanabilir. Sonuç olarak; Anadolu; coğrafi konumu, iklimi ve doğal olanaklarının zenginliği ile tarih boyunca pek çok uygarlığa ev sahipliği yapmıştır. Frig, Hitit, Urartu ve İyonyalılar dan kalan birçok anıt, kitabe, lahit vb. yapıtlar, yapılan kazılarla ortaya çıkarılmıştır. YAŞAYAN TARİH Yurdumuzda geçmişten günümüze kalan pek çok tarihî eser bulunmaktadır. İşte bunlardan bazıları: Karain Mağarası Karain Mağarası Antalya'ya 27 km uzaklıktadır yılından beri bölgede yapılan kazılar buranın günümüzden yıl kadar önce yerleşim merkezi olarak kullanıldığını göstermektedir. Buluntular Karain'deki küçük bir müzede ve Antalya Müzesi'ndeki tarih öncesi bölümünde sergilenmektedir. Çifte Minareli Medrese Tebrizkapı semtinde bulunan bu eserin ismi, çeşitli kaynaklarda Hand Hatun, Hande Hatun, Eski Medrese olarak geçmektedir. İlhanlı Hükümdarı Keyhoto'nun karısı Hand Hatun tarafından yaptırılmıştır. Minarelerindeki muhteşem çinileri ve duvarlardaki çeşitli taş kabartmalarıyla günümüze kadar ulaşmıştır. Akdamar Kilisesi yılları arasında Kral I. Gagik tarafından, o zamanlar adada bulunan saray için yaptırılan Akdamar Kilisesi'nin mimarı olarak Keşiş Manuel gösterilse de kralın da bizzat planlara karıştığı söylenir. Adanın güney doğusuna kurulmuş olan kilise, pek çok yönüyle dikkat çekici bir yapıdır. Yapımında kullanılan andezit taşları, mevsimlere ve günün saatine göre sarı, kırmızı veya gri renklerde bir görünüm sunar. Kilise 29 Mart 2007 tarihinde müze olarak tekrar hizmete açılmıştır. İshak Paşa Sarayı İshak Paşa Sarayı, Ağrı Dağı'nın yakınında, Doğubeyazıt'ın 5 kilometre uzağında, eski Doğubeyazıt yanında sarp kayalar üzerine kurulmuştur. Kartal yuvasını andıran 116 odalı bu saray aslında türbesi, camii, surları, iç ve dış avluları, divan ve harem salonları, koğuşları ile bir bey kalesidir. Sarayın yapımını 1685'te Doğubeyazıt Sancak Beyi Çolak Abdi Paşa başlatmış; saray, oğlu Çıldır Valisi İshak Paşa ve onun oğlu Mehmet Paşa tarafından 1784'te bitirilmiştir. 7600m2 bir sahada yapılan sarayın inşaası 99 yıl sürmüştür. Türk mimarisinin en güzel örneklerinden olan İshakpaşa Sarayı; Türkistan, Selçuklu ve Osmanlı mimari özelliklerini birleştiren bir yapıdır. Camiinin kubbeleri Türkistan kubbeleri gibidir. Saray, Topkapı Sarayı nı andırır, kapıları ise Selçuklu stilindedir. 2

3 Truva Atı / Çanakkale ApolloTapınağı / Efes Sümela Manastırı Trabzon YURDUMUZUN DOĞAL VARLIKLARI Yarımada konumunda (üç tarafı denizlerle çevrili), Asya ve Avrupa arasında köprü olan ülkemizin doğal güzelliklerini de saymakla bitiremeyiz. Ege ve Akdeniz sahilleri Marmara ve Karadeniz'in doğal güzellikleri Ürgüp, Peri bacaları İstanbul Boğazı Pamukkale travertenleri Damlataş Mağarası doğal güzelliklerimize en güzel örneklerdir. Bu tarihî mekânlar ve doğal güzellikler, her yıl ülkemize binlerce turist çekmektedir. Kültürel öğelerin farklı bölgelerde çeşitli yönleriyle birbirlerinden farklı olmasına kültürel farklılık denir. Bölgeler arasındaki giyim, kuşam, şive, beslenme alışkanlıkları örnek olarak gösterebilir. Kültürel farklılıkların oluşmasında yer şekilleri, iklim, bitki örtüsü ve eğitim gibi faktörler etkilidir. Yurdumuz, tarihî güzelliklerin yanında doğal güzelliklere de sahip ender ülkelerden biridir. Yurdumuzu çevreleyen denizler, doğal güzellikler turizm için önemli bir gelir kaynağıdır. Hemen hemen her yerde görebildiğimiz ormanlarımız, doğada birçok canlıyı barındırmakta ayrıca ham madde olarak da kullanılmaktadır. Yurdumuzun doğal varlıkları, sadece denizler ve ormanlar değildir. Dağlar, nehirler, göller, kaplıcalar ve millî parklar da doğal zenginliklerimizdendir. Pamukkale travertenleri, Kapadokya bölgesindeki Peri bacaları; Afyon, Bursa gibi illerimizdeki kaplıcalar; Uludağ, Palandöken gibi dağlarımız doğal varlıkların oluşturduğu turizm merkezlerimizdir. Tarihî eserlerimiz ülkemiz için ne kadar önemliyse doğal varlıklarımız da o derece önemlidir. Bu nedenle hem tarihî eserlerimizi hem de doğal varlıklarımızı çok iyi korumalıyız. Düden Şelalesi Antalya'ya yaklaşık 7 km, Varsak Belediyesi'ne 1 km mesafede sanki cennetten akan bir doğa harikasıdır. Düden Şelalesi Antalya'nın en güzel şelalelerinden biridir. Dünyanın dört bir yerinden Düden Şelalesi'ni görmek için turistler akın akın Antalya'ya gelmektedir. Düden Şelalesi 10 km sonra başka bir güzelliği daha Lara'dan Akdeniz'e dökülerek bir kez daha insanlara göstermektedir. Düden Şelalesi suyunun geçtiği her yere de hayat vermektedir. Pamukkale Travertenleri Palandöken Dağı Manavgat Şelalesi 3

4 KÜLTÜREL FARKLILIKLAR ZENGİNLİKTİR Toplumun tarihsel ve toplumsal gelişme süreci içinde meydana gelen bütün maddi ve manevi değerler, kültürü oluşturur. Kültür denilince, bir toplumda yaşatılan gelenek, düşünce ve sanat varlıklarının tümü aklımıza gelir. Deve güreşleri, cirit, kılıç kalkan gibi oyunlar, düğün ve kına geceleri, halk oyunları, türküler, maniler ve destanlar Türk Kültürünün önemli öğelerindendir. Geçmişten günümüze kadar oluşan bu kültür hayatımızı, düşüncelerimizi, yaşam biçimimizi etkiler ve şekillendirir. Türk toplumunun kültürü çok eski dönemlere dayanır. Bu kültürel değerler tüm ulus tarafından kabul edilmiş ortak değerlerimizdir. Misafir ağırlama, düğün, sünnet, kına gecesi, büyüklerimizi sayma, küçüklerimizi koruma ülkemizin her yerinde önem verilen ortak değerlerdir. Kültürümüz zaman içinde değiştiği gibi yaşanan yerin iklimine, yer şekline, bitki örtüsüne, eğitimine ve yaşayış biçimine göre değişiklik gösterebilir. Ülkemiz değişik yeryüzü şekillerine ve iklime sahip bölgelerden oluşmuştur. Bu bölgelerde yaşayan insanların yaşayışları farklılık gösterir. Deniz kenarında yaşayan insanlar daha çok balık yemeklerini severler. Örneğin Karadeniz'de hamsi ile pek çok değişik yemek yapılmaktadır. Hayvancılığın gelişmiş olduğu bölgelerimizde et yemekleri öne çıkar. Ülkemizde tarım ve sebzeciliğin yoğun bir şekilde yapıldığı yörelerde sebze daha çok yapılmakta ve yenmektedir. Farklı yerlerde farklı oyunlar oynanır ve kıyafetler giyilir. Ülkemiz yedi coğrafi bölgeye ayrılmıştır. Bu bölgelerdeki kültürel özellikler de farklılık gösterebilir. Örneğin; dinlediğimiz müzik, şive farklılıkları, yemekler ve kıyafetler, yöreden yöreye değişebilir. Bu farklılıkların temel nedeni, O bölgenin coğrafi konumu, iklimi ve yüzey şeflerinin farklılığıdır. Ege Bölgesi'nde zeybek oynanırken, Karadeniz Bölgesi'nde horon tepilir. Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde ise halay çekilir. İklim ve coğrafi özellikler de kültürel farklılıkların oluşmasında etkendir. Örneğin; Karadeniz Bölgesi genelinde ahşap oymacılığı oldukça gelişmişken, Eskişehir'de lületaşı, Erzurum'da ise oltu taşından yapılan eşyalar yaygındır. Hangi bölgede ve hangi kültürde yaşarsak yaşayalım, birey olarak kültürümüze sahip çıkalım. Millî kültürümüz farklı kültürel öğelerin birleşmesiyle oluşmaktadır. Türk toplumu olarak bizi kaynaştıran, güldüren, gerektiğinde ağlatan kültürel öğelerimiz birlik ve beraberliğimizin sağlanması için de önemlidir. Yurdumuz çok zengin doğal güzelliklere ve tarihî kültüre sahiptir. Kültür, bir toplumun maddi manevi değerleri ile o topluma özgü düşünce ve sanat eserlerinin bütünüdür. Tanımdan da anlaşıldığı gibi kültür yüzlerce yıldan beri vardır. Her toplumun farklı bir kültürü vardır. Kültür toplumlarla birlikte yaşar ve gelişir. Doğal güzellik ise tabiatta bulunan insan eli değmemiş, nasıl oluşmuşsa öyle kalmış olan tabiat varlıklardır. Çok eski uygarlıklardan günümüze kalmış tarihî yerlere de tarihî mekânlar denir. Eski uygarlıklardan günümüze kalmış eşyalar da tarihi nesnelerdir. Yakın çevremizden tarihi zenginliklere örnek olarak camileri, köprüleri, sarayları, antik kalıntıları gösterebiliriz. Doğal varlıklara örnek olarak ise ormanlarımız, dağlar, kaplıcalar, nehirler, denizler, millî parkları sayılabilir.tarihî eserler ve nesneler çok önemlidir. Geçmişi anlamamıza yarayan birer kanıttır. Ayrıca geçmişle, geçmişte yaşayanlarla ve üzerinde yaşadığımız topraklarımızla duygu sal bir bağ oluşmasına katkıda bulunurlar. Doğal zenginliklerimizin yetersizliği temel ihtiyaçlarımızı karşılayamamamıza sebep olabilir. Dinlendiğimiz, eğlendiğimiz doğal güzelliklerden yoksun kalabiliriz. Ülkemiz, turizm gelirleri başta olmak üzere bazı önemli ekonomik kaynaklarını kaybedebilir. Hemen her ilimizde tarihî eserlere rastlanmaktadır. İstanbul'da; Topkapı Sarayı, Ayasofya, Yerebatan Sarayı, Kız Kulesi, Rumeli Hisarı, Kapalı Çarşı... Antalya'da; Perge, Aspendos, Alanya Kalesi... İzmir'de; Efes Antik Kenti, Piere, Kadife Kale... Gaziantep'te, Zeugma Antik Kenti Çorum'da, Hattuşaş Şanlıurfa'da; Balıklı Göl 4

5 TÜRK FOLKLORU Türk folkloru dünya tarihi içinde tarihinin eskiliği bakımından çok önemli bir yere sahiptir. Folklor, ulusların özel yaşayış ve karakteri sonucu, geniş zaman içinde meydana gelmiş olguların tümünü birden anlatan bir terimdir. Folklor ancak köklü, eski oturmuş, toplumlara has bir özelliktir. Folklor, ulustan ulusa değişiklik gösterdiği gibi ulus içinde zamana ve bölgeye göre de değişiklik gösterir. Türkülerimiz, folklorumuzun en önemli öğelerinden biridir. Türkülerin çoğunun şairi belli değildir. Söyleyeni belli olmayan eserlere anonim denir. Türkülerimizde çoğunlukla üzüntü, gurbet, sevgi konulan işlenmektedir. Türküler de oyunlar gibi yöreden yöreye değişmektedir. Çoğu zaman söylenen bir türkünün hangi yöreye ait olduğunu müzik aletlerinden ve türkü şivesinden anlarız. Halk oyunlarımız yöreden yöreye değişse de bunların ortak karakteri mertlik ve kahramanlık motifleridir. Ege ve Ankara dolaylarında oynanan zeybeklerde, Bursa'nın kılıç kalkan oyununda, Erzurum'un barında, Sivas'ın halaylarında, Karadeniz'in horonlarında hep bu ortak özellik sezilir. Ülkemizde halk oyunlarında farklılık görülürken, giyim tarzında da bölgeden bölgeye farklılıklar görülebilmektedir. Kültürümüzün yöreden yöreye değişmesi ve bu kadar çeşitli olması bizim kültürel zenginliğimizdir. Kültürümüzün bölgeler arası değişik gösterse de millet olarak aynı olaylara üzülür aynı olaylara seviniriz. Söylenen bir türküye ya da bir ağıta ağlarken, çalan bir davul zurnayla halay çeker, eğleniriz. Bütün bu olaylar kültür birliğimizin bir sonucudur. Folklor kültürümüzün en önemli unsurlarından biri olan seyirlik gösteriler de önemli bir yer tutmaktadır. Karagöz ve Hacivat, Nasreddin Hoca tiplemeleri önemli kültürel değerlerimizdendir. Millet olarak ortak değerimiz vardır. Gelenek ve göreneklerimiz, zor anlarda birbirimize yardım edişimiz, doğruluk ve dürüstlük anlayışımız, bayram kutlamalarımız, inançlarımız, komşuluk ilişkilerimiz ortak değerlerimizdir. Bu ortak değerler, millet olarak bizi birbirimize bağlar. CİRİT OYUNU Cirit oyunu Alpaslan'la beraber Anadolu'ya girmiş, daha sonra Avrupa'ya ve Arabistan'a yayılmıştır. Cirit oyunu Türklerin en büyük tören oyunudur. Daha sonra 16. yy.da Osmanlı Türkleri tarafından bir savaş oyunu olarak da kabul edilmiştir. Cirit oyunu Anadolu'da son yıllarda sadece Erzurum, Erzincan, Uşak, Bayburt, Ankara, Manisa, Kars yörelerinde oynanmaktadır. Erzurum ili 23 kulübü ile bu oyunun ayakta kalabilmesi için uğraş vermektedir. Cirit oyunu her yıl Ertuğrul Gazi Törenleri dolayısıyla Söğüt'te ve çeşitli şenliklerle Kars ve Bayburt dolaylarında da oynanmaktadır. Yemek Kültürümüz: Adana kebap ve çeşitleri ile Gaziantep baklavaları, Kahramanmaraş dondurmaları, Bitlis Siirt büryan kebabı ile, Karadeniz Kıyıları hamsi yemekleri ile, Erzurum cağ kebabı ile, Hatay içli köftesi ve künefesi, Mersin tantunisi, Afyon kaymağı ile ünlüdür. Hayvancılıkla uğraşılan Doğu Anadolu da daha çok et yemekleri yapılırken, sebzenin bol yetiştiği Ege ve Akdeniz de sebze yemekleri, balıkçılığın yaygın olduğu Karadeniz de ise balık yemekleri yaygındır. ATATÜRK İNKILÂPLARI TÜRK İNKILÂBI VE ÖNEMİ Türkiye Cumhuriyeti nden önceki devletimizin adı Osmanlı Devleti idi. Osmanlı Devleti ndeki gerileme 1.Dünya Savaşı ile dağılma sürecine girmiş ve Atatürk önderliğinde girilen bağımsızlık mücadelesi sonucu kurtuluşa ulaşılmış, Lozan Barış Antlaşması imzalanmıştı. Bütün bunlar önemli başarılardı. Ancak, yeterli değildi. Ülkenin yeniden kurulması gerekiyordu. Bilim ve teknoloji alanında çağdaş ülkeler seviyesine çıkmalıydık. Bunun için Mustafa Kemal, inkılâp hazırlıklarına başladı. Türk İnkılâbı, Mustafa Kemal'in ülkemizi çağdaş ülkeler seviyesine çıkartmak için planladığı ve uygulamaya koyduğu yeniliklerdir. Siyasal alanda, toplumsal alanda, hukuk alanında, eğitim ve kültür alanında, ekonomi alanında yapılan yenilikler Yeni Türk Devleti nin inşası için yapılan yeniliklerdir. SİYASİ ALANDA YAPILAN İNKILÂPLAR Ülkenin yönetimi, egemenliğin kullanılması gibi alanlarda yapılan inkılâplardır. Osmanlı Devleti, kuruluşundan Kurtuluş Savaşı'nın sonuna kadar padişahlıkla yönetildi. O yıllarda, dünyanın birçok yerinde babadan oğula geçen krallıklar mevcuttu. Bir sultanın, hükümdarın veya padişahın tek başına egemen olduğu sisteme monarşi denir. Mustafa Kemal, yeni Türk devletinin yönetiminin millet egemenliğine dayanmasını istiyordu. Lozan Barış Antlaşması'yla, yeni Türk devleti bağımsızlığına kavuştu. 1 Kasım 1922'de saltanat kaldırılmıştı. Bu nedenle devlet başkanlığı sorunu ortaya çıkmıştı. Aslında, 23 Nisan 5

6 1920'de TBMM'nin çalışmaya başlamasıyla ulusal egemenlik rejimi kabul edilmişti. Mustafa Kemal, milletimiz için en güzel yönetim biçimi olan cumhuriyeti ilan etmek istiyordu. Gittiği her yerde, yönetim biçiminin millî egemenliğe dayanması gerektiğini açıklıyor, halkı aydınlatıyordu. 23 Nisan 1920'de açılan birinci TBMM Kurtuluş Savaşı'nı yönetmiş, tarihî görevini tamamlamıştı. Tartışmalar içinde geçen toplantı sonucunda, meclisin yenilenmesine karar verildi. Seçimler yapıldı, ikinci TBMM çalışmalarına başladıktan kısa bir süre sonra Lozan Barış Antlaşması'nı onayladı. Ankara'nın başkent olmasını kabul etti (13 Ekim 1923). Bu arada, devletin adını koymak için çalışmalar başladı. Mustafa Kemal, 28 Ekim 1923'te Çankaya'da arkadaşlarıyla yaptığı toplantıda "Arkadaşlar yarın cumhuriyeti ilan edeceğiz." dedi. O gece bir kanun tasarısı hazırlandı. Bu tasarı ertesi gün TBMM'de kabul edildi. Milletvekillerinin "Yaşasın cumhuriyet!" sesleri ve alkışları ile cumhuriyet ilan edildi (29 Ekim 1923). Aynı gün, TBMM oy birliği ile Mustafa Kemal Paşayı cumhurbaşkanı seçti. Cumhuriyetin ilanı, bütün yurtta büyük bir sevinçle karşılandı. AYRINTILAR 1) T.B.M.M nin açılması (23 Nisan 1920) Kurtuluş Savaşı günlerinde açılan Türkiye Büyük Millet Meclisi yeni Türk devletinin habercisiydi. Böylece egemenlik hakkı padişahtan millete geçmiş oluyordu. 2) Saltanatın Kaldırılması (1 Kasım 1922) 23 Nisan 1920'de Ankara'da açılan Büyük Millet Meclisi Türkiye Cumhuriyeti'nin temelini oluşturur. TBMM, 1921 yılında hazırladığı ilk anayasada "Egemenlik kayıtsız şartsız ulusundur." maddesiyle Türk ulusunu devlet yönetiminde söz sahibi yapmıştır. 1 Kasım 1922'de TBMM saltanatı kaldırarak ulus egemenliğini perçinlemiştir. Saltanatın kaldırılmasıyla hem padişahlık hem de Osmanlı Devleti ortadan kalkmış oldu. Egemenliğin millete ait olduğu kesinleşmiş oldu. 3) Cumhuriyetin İlânı (29 Ekim 1923) TBMM'nin açılmasından ve saltanatın kaldırılmasından sonra yönetim halka geçmiştir. Milletin, egemenliğini kendi elinde tuttuğu ve bunu belirli süreler için seçtiği milletvekilleri aracılığıyla kullandığı yönetim biçimi olan cumhuriyet Atatürk'e göre en iyi yönetim şekliydi. 29 Ekim 1 923'te Cumhuriyet ilan edilerek Mustafa Kemal de Cumhurbaşkanı seçilmiştir. 4) Halifeliğin Kaldırılması (3 Mart 1924) Osmanlı Devleti zamanında halifelik ve padişahlık birlikte görev yürütüyordu. TBMM, 1 Kasım 1922'de saltanatı kaldırarak, saltanatlıkla halifeliği birbirinden ayırmış, halife olarak Abdülmecit'i seçmişti. Abdülmecit cumhuriyete gizliden gizliye karşı çıkıyordu. Ayrıca cumhuriyet yönetiminde devlet yapısının laik olması için halifeliğin kaldırılması gerekiyordu. Çünkü ülkede hem din başkanlığı hem de devlet başkanlığı olması yönetimde ikilik yaratıyordu. TBMM, 3 Mart 1924'te çıkardığı bir yasa ile halifeliği kaldırdı. Böylece devlet çağdaş ve laik bir yapıya kavuşmuş oldu. Cumhuriyetin temelleri sağlamlaştırıldı ve inkılâpların yapılması kolaylaştı. 5) Siyasi partilerin Kurulması Atatürk, demokrasi ve cumhuriyetin bir gereği olarak farklı görüşlerin ve düşüncelerin yönetimde yer almasını istiyordu.bunun için ise çok partili hayata geçmek gerekiyordu.atatürk girişimleri ile açılan siyasi partilerin cumhuriyet ve inkılap karşıtlarının eline geçmesi ile açılan partiler kapatılmak zorunda kalmıştır. HUKUK ALANINDA YAPILAN İNKILÂPLAR Hukuk Alanında İnkılâp Toplum hayatının düzenli olabilmesi için, insanların uymak zorunda oldukları bazı kurallar vardır. Bu kurallara hukuk kuralları denir. Osmanlı Devleti zamanında hukuk kuralları çağa uygun değildi, hem çok karmaşık hem de dine dayalı idi.mustafa Kemal herkesin eşit olduğu, herkes için aynı olan kuralların olmasını istiyordu.bunun için çağdaş hukuk kuralları uygulanması gerekiyordu ve hukuk alanında yeniliklere gidildi. Kanunlar, TBMM tarafından çıkarılır. Kanunları değiştirmek veya günün değişen şartlarına göre yeni kanunlar hazırlayıp yürürlüğe koymak TBMM'nin görevidir. Anayasanın (Teşkilât ı Esasiye Kanunu) Kabulü TBMM'nin açılmasından sonra egemenlik millete geçmişti. Bunun düzenli bir şekilde yürütülmesi için anayasa hazırlık çalışmaları başlatıldı. Anayasa, devletin yönetim biçimini belirleyen yasama, yürütme ve yargı ile ilgili düzenlemeleri sağlayan temel yasadır. Anayasa, bir devletin yönetim şeklini belirler. Devlet idaresinde yasama, yargı ve yürütme güçlerinin nasıl kullanılacağını da gösterir. Anayasada devletin vatandaşa, vatandaşın da devlete karşı olan sorumluluklarının nasıl yerine getirileceği açıklanır. Çıkacak olan hiçbir kanun, anayasaya aykırı olamaz. TBMM, yeni kurulan Türk devletinin ilk anayasasını hazırlayarak, 20 Ocak 1921 tarihinde kabul etti. 6

7 29 Ekim 1923 yılında anayasa'nın birinci maddesi; "Türkiye Devleti bir cumhuriyettir." şeklinde değiştirildi Anayasası, 1924 yılına kadar yürürlükte kaldı. Teşkilat ı Esasiye adı ile kabul edilen ilk anayasanın eksiklikler içermesi nedeni ile 1924 yılında yeni bir anayasa yapılmıştır. Hazırlanan ilk anayasa, 20 Ocak 192Tde Teşkilatı Esasiye Kanunu adıyla TBMM'de kabul edildi Anayasa'sının en önemli maddelerinden bazıları şunlardır: 1. Egemenlik kayıtsız ve şartsız Türk ulusunundur. 2. Kanunları yapma ve yürütme yetkisi TBMM'ye aittir. 3. Türk devleti, TBMM tarafından idare edilir. Türk Medenî Kanunu ve Türk Ceza Kanunu Toplum yaşamında evlenme, boşanma, miras gibi konuları düzenleyen yasalara Medeni Kanun denir. Cumhuriyetten önceki dönemde medenî kanunumuz çağın ihtiyaçlarına cevap vermiyordu. Kadın ve erkek, kanunlar karşısında eşit haklara sahip değildi. Boşanma hakkı erkeğe aitti. Mahkemeler çok karışık ve yargılama usulleri de yeterli değildi. Türk toplumunun hukuk sisteminde köklü bir değişikliğin yapılması gerekiyordu. Atatürk bu alandaki eksikliği görmüştü. Bir medenî kanun hazırlanması için komisyon kurulmasını istedi. Kurulan komisyon dünyadaki bütün medenî kanunları inceledi. İsviçre Medenî Kanunu, Türk toplumunun yapısına uygun hâle getirildi. Yeni Türk Medenî Kanunu 4 Ekim 1926'da TBMM'de kabul edilerek yürürlüğe girdi. Türk Medenî Kanunu, aile hayatını yeniden düzenledi. Kadın erkek eşitliği, mirastan pay alma, resmî nikâh ve tek kadınla evlenme gibi kurallar düzenlendi. Böylece Türk ailesi demokratik, çağdaş bir yapıya kavuşturuldu. Daha sonra Türk kadınına siyasî haklar da verildi. 1930'da belediye seçimlerine katılma, 1934'te de milletvekili seçme ve seçilme hakkı verilmiştir. Medenî Kanun'dan sonra, devlet ve toplum hayatını düzenleyen diğer kanunlar ele alındı. Türk Ticaret Kanunu, Türk Ceza Kanunu yeniden hazırlanıp uygulamaya konuldu. 17 Şubat 1926'da kabul edilen Türk Ceza Kanunu ile bağımsız mahkemeler kuruldu. Adalet işleri, hukuk eğitimi görmüş yargıç ve savcılara bırakıldı. Sonuç olarak; Yeni Türk devletinde hukuk, adliye, toplumsal alanlarda köklü bir değişiklik gerekiyordu. 4 Ekim 1926'da Medeni Kanun kabul edildi. Türk Medeni Kanunu resmî nikâhı, aile içinde kişilerin eşitliğini, çocukların himayesini, mülkiyet hakkını ve miras adaleti eşitliğini sağlamıştır. Medeni kanunla kadın erkek eşitliği sağlanmıştır. EĞİTİM VE KÜLTÜR ALANLARINDA YAPILAN İNKILÂPLAR Eğitim ve Kültür Alanında İnkılâp Millî Eğitim Eğitim, bireylerin, toplumların ve devletlerin yaşamını sürdürmesinde büyük bir öneme sahip olduğu için, ilkel toplumlardan günümüze kadar insanlar, eğitime çok önem vermişlerdir. Eğitim, insanın doğumuyla başlar, ölümüne kadar devam eder. Millî eğitim sistemimiz, çocuklara ve gençlere, millî kültürümüzü koruma, geliştirme bilincini kazandırır. Vatanını ve milletini sevmeyi, millet çıkarlarını her şeyin üzerinde tutmayı öğretir. Millî eğitimin amaçlarından biri de cehaleti ortadan kaldırmaktır. Çünkü cehalet ve bilgisizlik, karanlıkta yaşamaktır. Cehalet yok edilmezse, bütünlüğümüze yönelen tehlikelerden kurtulmak için yeterli bilince sahip olamayız. Millî eğitime büyük önem veren devletimiz, ilköğretimi kadın ve erkek, bütün vatandaşlara zorunlu kılmıştır. Anayasamıza "Kimse, eğitim ve öğretim hakkından yoksun bırakılamaz." diye bir madde konmuştur. Bu maddeyle, herkesin öğrenim hakkı güvence altına alınmıştır. Öğretim Birliğinin Sağlanması (Tevhid i Tedrisat kanunu) Osmanlı Devleti, kuruluş yıllarında eğitim öğretime büyük önem vermişti. Fakat daha sonra, XIX. yüzyıl sonuna kadar süren iç karı 7

8 şıklıklar ve savaşlar yüzünden, Osmanlı Devleti eğitim öğretime gerekli yatırımı yapamadı. Eğitim programları çağın gereklerine göre geliştirilemedi, Bu yüzden eğitim öğretim geriledi. Osmanlı Devleti'nde eğitim çok değişik kurumlarda yapılıyordu. Çağdaş okulların yanında eski usullere göre eğitim yapan mahalle mektepleri ve medreseler de vardı. Osmanlı Devletinde eğitim öğretim, medreselerde yapılıyordu. Ayrıca, devletin kontrolü dışında eğitim yapan azınlık okulları da vardı. Yine, son dönemdeki yenileşme hareketleriyle Avrupa'daki eğitim kurumlarına benzeyen okullar açılmıştı. Bu eğitim kurumları birbirinden çok farklı eğitim verdikleri için, farklı bilgiye, kültüre ve davranışa sahip insanlar yetişiyordu. Bu durumu çok iyi bilen Mustafa Kemal, eğitimin çağdaş ve millî olmasına çok önem veriyordu. Yeni Türk devleti, her bakımdan bütünleşmiş, millî birlik ve beraberliğe bağlı bir ülke olmalıydı. Bu amaca yönelik olarak, TBMM'de 3 Mart 1924 tarihinde Tevhid i Tedrisat Kanunu(Öğretim Birliği Yasası) kabul edildi. Bütün okullar Millî Eğitim Bakanlığına bağlandı. Öğretimin Yaygınlaştırılması Türk millî eğitiminin amaçlarından biri de, öğretimin yaygınlaştırılmasıdır. Bunun için cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren ülke genelinde okul yapımına ve eğitim araçlarının sağlanmasına büyük önem verilmiştir. Bu nedenle bütçemizde, millî eğitime büyük pay ayrılmıştır. Atatürk, cumhuriyetin ilanından sonra büyük bir eğitim seferberliği başlatmıştır. Bir ülkenin gelişmesinin, çağdaş uygarlık seviyesine ulaşmasının şartı olarak eğitimi görmüştür. Bunun da eğitimin ülke geneline yaygınlaştırılması ile olabileceğine işaret etmiş, "Millî eğitim ışığının, memleketin en derin köşelerine kadar ulaşmasına, yayılmasına, özellikle dikkat ediyoruz." demiştir. Yeni Türk Harflerinin Kabulü (1 Kasım 1928) Türkler, bugüne kadar pek çok alfabe kullanmıştır. Türkler, Müslüman olduktan sonra Arap harflerini kullanmaya başladılar. Arap harfleriyle okuma yazma öğreniyor; ama Türkçe konuşuyorlardı. Arap harfleri Türkçeye uymuyordu. Bu yüzden ve bu alfabe Türk diline uygun olmadığı için okuma yazma öğrenmek zordu. Atatürk'ün en büyük amacı halkının okuryazar hâle gelmesiydi. Türk diline uygun bir alfabeye ihtiyaç vardı. Atatürk, halkın daha kolay okuyup yazmasını sağlayacak alfabenin hazırlanması için bilim adamlarını görevlendirdi. Dolmabahçe Sarayı'nda çeşitli çalışmalar yaptırdı. Yapılan çalışmalar sonucunda Latin alfabesinin Türkçeye daha uygun olduğu saptandı. Latin alfabesinin harfleriyle yeni Türk alfabesi oluşturuldu. Yeni Türk alfabesi, 1 Kasım 1928 tarihinde TBMM'de kabul edildi. Ülkede büyük bir okuma yazma seferberliği başlatıldı. Atatürk, gittiği her yerde yeni alfabeyi öğretmek için çaba gösterdi. Bu nedenle kendisine Başöğretmen unvanı verildi. Türk Tarih Kurumu'nun Kuruluşu (12 Nisan 1931) Atatürk, Türk tarihi üzerinde önemle duruyordu. Bu alanda incelemeler ve yayınlar yapmak üzere Türk Tarih Kurumu'nu kurdu. Türk Dil Kurumu'nun Kuruluşu (12 Temmuz 1932) Osmanlı Devleti'nde Türk dili Arapça ve Farsça kelimelerden oldukça etkilenmişti. Türk dilinin zenginliğini ortaya çıkarmak isteyen kurul, Atatürk'ün önderliğinde çalışmalara başladı yılında Türk Dil Kurumu kuruldu. Kurum, Türk dili üzerinde araştırmalar yaparak Türk dilinin güzelliğini ve zenginliğini ortaya koymuştur. Kültür; bir milletin, tarihi boyunca meydana getirdiği maddî ve manevî değerlerinin tümüdür. Millî kültürün temelini, millî tarihte aramak gerekir. Yani kültürel mirasımızı kendi tarihimizde aramalıyız. Geçmiş kültürümüzün zenginliği bizlere gurur verir. Geleceğe daha güvenle bakmamızı sağlar. Bu nedenle, geçmişimize iyi bakmalı, onu iyi tanımalıyız. Atatürk, çağdaş uygarlık seviyesine çıkmamızı, geri kalmamamızı öğütlemiştir. Bunu yaparken, asla taklitçiliğe yönelmememizi istemiştir. O, Batı'dan alınan her şeyi tıpatıp uygulamaktan yana değildi. Alınan her şeyi kendi bünyemize uydurmamızı isterdi. O, Türk milletinin çağdaş dünya içinde yerini alması ve bu çağdaşlığın öncülüğünü yapmasını isterdi. Bunu; "Millî kültürümüzü çağdaş uygarlık seviyesinin üstüne çıkaracağız." diyerek belirtmiştir. TOPLUMSAL ALANDA YAPILAN İNKILÂPLAR Toplumsal Alanda İnkılâp Atatürk dayanışmaya ve insan sevgisine büyük önem vermiş, yapacağı inkılaplarda çağdaş uygarlıklar düzeyine ulaşmayı ilke edinmiştir.inkılapları yaparken de Türk milletinin yapısına, gelenek ve göreneklerine, özüne uygun olmasına dikkat etmiştir.atatürk, toplumsal alanda yaptığı inkılaplarla günlük hayatı kolaylaştırmayı ve milli birliği sağlamayı amaçlamıştır. Kıyafette Değişiklik Osmanlı Devleti zamanında, ülke genelinde belli bir kıyafet birliği yoktu. Devlet adamları, bilim adamları, şehirliler, köylüler, memurlar, din adamları ve halk ayrı ayrı kıyafetler giyerdi. Azınlıklar da kendilerine özgü giysiler giyerdi.bu da toplumda ayrılıklara neden olduğundan mili beraberliğe zarar veriyordu. Atatürk, Türk milletini her alanda olduğu gibi dış görünüşüyle de çağdaş bir toplum hâline getirmek istiyordu. Tüm yenileşme hareketlerinde olduğu gibi, kılık kıyafette de kendisi millete öncülük etti. Kastamonu'ya yaptığı gezide, başına şapka giyerek onu halka 8

9 tanıttı. Fes yerine şapka giymenin daha uygun olacağını anlattı. Ankara ya döndüğünde halk, onu şapka ile karşıladı. 25 Kasım 1925 tarihinde TBMM'de,"Şapka Giyilmesi Hakkında Kanun" kabul edildi. Giyim kuşamda birlik sağlandı. Türk halkı modern bir görüntüye kavuştu.1934 yılında ise her dinin en üst din adamları dışında dini kıyafetle gezilmesi yasaklandı. Din Kurumlarının Düzenlenmesi Atatürk, dinin ve din kurumlarının kullanılarak halkın sömürülmesine karşıydı. Birer dini kurum olan tekke, zaviye ve türbelerin dini duyguları kullanarak halkın sömürüldüğü yerler olmuştu. Bu nedenle 1925 te çıkarılan bir kanunla tekke, zaviye ve türbelerin kapatılması sağlanmıştır. Takvim, Saat ve Ölçülerde Değişiklik Osmanlı Devletinin kullandığı takvim, saat, kütle ölçüleri, Avrupa devletlerinin kullandığı ölçülerden farklıydı. Bu da onlarla olan ilişkilerimizde karışıklık yaratıyordu. Bu karışıklığı önlemek amacıyla 1 Ocak 1926'da Hicrî ve Rumi takvim yerine, miladî takvim kullanılmaya başlandı. Ayrıca 24 saatlik zaman diliminin kullanıldığı saat sistemi kabul edildi yılında milletlerarası rakamlar kabul edildi. 1 Nisan 1931'de çıkarılan bir kanunla da yeni kütle ve uzunluk ölçüleri kabul edildi. Okka yerine kilogram, endaze yerine de metre kullanılmaya başlandı. Böylece, yurdun her yerinde aynı ölçü düzeni kuruldu. Bu yenilikler, diğer devletlerle olan ticarî ilişkilerimizi de kolaylaştırmıştır yılında ise hafta tatili Cuma gününden Pazar gününe alınmıştır. Soyadı Kanunu Osmanlı Devletinde kişilerin bugünkü gibi soyadı yoktu. Kişi, babasının adıyla, doğum yeriyle veya herhangi bir özelliğiyle anılıyordu. Bu durum askerlik, okula başlama, tapu ve miras gibi konularda karışıklığa sebep oluyordu. Mustafa Kemal bu durumun düzeltilmesi için çalışmalar yaptırdı. Bütün bu karışıklıkları önlemek amacıyla, 21 Haziran 1934 yılında Soyadı Kanunu çıkarıldı. Bu kanunla her aile istediği bir soyadını aldı. TBMM, Mustafa Kemal'e Atatürk soyadını verdi. Aynı yıl kabul edilen bir kanunla da "bey, paşa, efendi" gibi unvanlar kaldırıldı. Şapka Kanunu (25 Kasım 1925) Yeni Türk Devleti'nde kurumlar ve kanunlar çağdaşlaşırken kılık ve kıyafetin de düzenlenmesi gerekiyordu. Mustafa Kemal 24 Ağustos 1 925'te gittiği Kastamonu gezisinde halka şapkayı tanıtarak kıyafetlerde yapılacak değişikliğin bilgisini de verdi. M. Kemal 25 Kasım 1925'te "Şapka Giyilmesi Hakkında Kanun" çıkardı. Böylece giyim kuşamda da çağdaşlaşma sağlandı. Türk Kadınına Verilen Haklar Türk Kadın Hakları Toplumları, kadınlarla erkekler birlikte meydana getirir. Eski Türk toplumlarında kadın ve erkek eşit haklara sahipti. Osmanlı Devleti zamanında kadınlar bazı haklarını kaybettiler. Zamanla evlenme ve boşanma, kadınların aleyhine gelişti. Mirastan pay alma, mahkemede şahitlik yapma vb. alanlarda erkeklerle eşit haklara sahip olamadılar. Hâlbuki Türk kadını, Kurtuluş Savaşı'nda erkeğinin yanı başında yer almıştı. Sırtında çocuğu ile cepheye mermi taşımaktan geri kalmamıştı. Atatürk toplumun temeli olan aileye, özellikle ailenin en temel bireyi olan kadınlara önem veriyordu. Atatürk, bu cefakâr kadınlarımızı hiçbir zaman unutmamış, hak ettikleri saygınlığa kavuşmalarını istemişti. Erkeklerle cephede omuz omuza savaşan ve her türlü fedakarlığa katlanan kadınlarımızın her alanda erkeklerle eşit olması sağlanmalıydı.bununla ilgili olarak da kadın hakları konusunda bir çok yenilik yapıldı yılından itibaren okullarda kız erkek ayrımına son verilerek karma eğitime geçildi yılında kabul edilen medeni kanun ile kadın erkek eşitliği sağlandı. Türk kadınlarına ilk olarak 1930'da belediye seçimlerine katılma hakkı verildi. 1933'te muhtarlık seçimlerine katılma hakkını elde eden kadınlarımız, 1934 yılında anayasada yapılan bir değişiklikle, milletvekili seçme ve seçilme hakkına kavuştular. Günümüzde Türk kadınları, dünyacın en gelişmiş ülkelerindeki kadınlarla aynı haklara sahiptirler. Her alanda erkeklerle eşittirler. EKONOMİK ALANDA YAPILAN İNKILÂPLAR Ekonomik Alanda İnkılâp Bir ülkenin yükselip çağdaş ve uygar bir toplum haline gelmesini sağlayan en önemli unsur ekonomidir. Ekonomik durumu zayıf olan ülkeler gelişemezler. Osmanlı Devletinin son zamanlarında, ekonomisi iyiden iyiye bozulmuştu. Uzun yıllar süren savaşlar sonucu halk, bitkin ve yorgun düşmüştü. Ülkede yatırımlar durmuş, imar işleri yapılamaz olmuştu. Tarım eski tekniklerle yapılıyor, topraklarımız gerektiği gibi ekilip biçilemiyordu. Kapitülâsyonlar sebebiyle endüstri gelişmemişti. Avrupa'nın bol ve ucuz fabrika malları ülkemize geliyordu. Bu nedenle yerli sanayi gelişemiyor, küçük sanatlar birer birer ortadan kalkıyordu. Ticaret yabancıların ve azınlıkların elindeydi. Anadolu'da sadece yabancıların ortak işlettiği demir yolları vardı. Bunlar da yeterli değildi. Millî Ekonominin Kurulması Osmanlı devleti zamanı ekonomi çok kötüydü ve ekonomi tarıma dayanıyordu. Sanayi ise hiç gelişmemiş, ülke ekonomisi büyük ölçüde 9

10 yabancı tüccarların eline geçmişti. Kurtuluş Savaşı bittiğinde ise ekonomik sorunlarımız dağ gibi yığılmıştı. Vatanımızın her tarafı harap ve yıkılmış durumdaydı. Üstelik Türk milleti yorgun ve yoksul düşmüştü. Bütün bu olumsuzlukların ortadan kaldırılması gerekiyordu. Ekonomiye yön vermek ve ekonomik bağımsızlığımızı kazanmak için çareler arayan Mustafa Kemal, İzmir'de İktisat Kongresini topladı (17 Şubat 1923). Toplantı sonunda, öz kaynaklarımıza yönelik ekonomik politika izlenmesi, ucuza gelen Avrupa mallarının alınmaması kararlaştırıldı. Ancak bu şekilde davranırsak onlarla rekabet edebilirdik. Bu ilkeyle, millî ekonomimizin temelleri atıldı. Ülkemiz her alanda kalkınmaya başladı. Cumhuriyetin ilanıyla çağdaş bir yönetim şekline kavuşan Türk ulusunun ekonomik alanda da güçlü olması gerekiyordu. Cumhuriyetin kurulduğu yıllarda çoğu ihtiyaç yurt dışından karşılanıyordu. Ekonomik alanda güçlü olmak için ilk adım 17 Şubat 1923' te İzmir'de yapılan İktisat Kongresi ile atıldı. Kongrede ülkemizin kalkınması için yapılması gerekenler tartışıldı. Kongre sonunda Misakı İktisadi (Ekonomi Andı) kabul edildi. Kongrede alınan kararlarla ulusal ekonomimizin temelleri atılmış oldu. Ülkemiz, tarım için çok elverişli topraklara sahip olduğu hâlde ülkemizde tarım geri kalmıştı. Tarım alanında gelişme sağlamak için köylülerden alınan aşar vergisi kaldırıldı (1925). Tarım ve kredi kooperatifleri kuruldu. Tarımda modern makinelerin kullanımına başlandı. Ticaretin gelişmesi için bankalar düşük faizli kredi vermeye başladılar yılında Kabotaj Kanunu çıkarılarak denizlerimizdeki gemi işletme hakkı Türk vatandaşlarına verildi. Kapitülasyonlar kaldırıldı. Sanayinin gelişmesi için çeşitli fabrikalar açıldı. Ekonomik gelişmeyi sağlamak için demiryolu, kara yolu ve hava yolu ulaşımına önem verildi. SONUÇ: Yeni Türkiye Cumhuriyeti Devleti ekonomi politikasını belirlerken tarımı, endüstriyi, ticareti ve bütün bayındırlık işlerini bir bütün olarak ele aldı. Bu konuda hızlı bir çalışmaya girildi. İlk önce köylüye çok ağır gelen aşar vergisi 1925 yılında kaldırıldı. Çiftçi ve köylünün yararlanması için, kredi kooperatifleri kuruldu. Çiftçilere kaliteli tohum ve damızlık hayvan dağıtıldı. Modern tarım yapılması özendirildi. Örnek olarak Atatürk Orman Çiftliği kuruldu. Çay, şeker pancarı gibi endüstri bitkileri yetiştirilmeye başlandı. Yabancıların elinde bulunan demir yolları devletleştirildi ve yenileri yapıldı. Kara yolları yapımına hız verildi. Türk denizlerinde yük taşıma (kabotaj) hakkı, 1926 yılında Türk gemilerine verildi. Ayrıca hava yolları ve hava alanları işletmeleri açıldı. Böylece millî ekonomimiz geliştirildi. Bugün Türkiye de, ekonomi alanında önemli bir gelişme görülmektedir. Fabrikalarımız hızla çoğalmakta, ihtiyaçlarımızın önemli bir kısmını yurt içinden sağlayabilmekteyiz. Endüstri mallarından bir bölümü ihraç edilmektedir. Kısa bir gelecekte ekonomimiz, ileri ülkeler düzeyine ulaşacaktır. ATATÜRK İLKELERİ ATATÜRKÇÜLÜĞÜN TANIMI ve ÖNEMİ ATATÜRKÇÜ DÜŞÜNCE SİSTEMİ Atatürk'ün Kendi Düşünce Sistemini Oluşturmasına Neden Olan Etkenler Atatürk, kendi düşünce sistemini oluştururken, yaşadığı dönemdeki olaylardan etkilenmiştir. Atatürk gençlik yıllarında, ülkedeki sosyal ve ekonomik durumla yakından ilgilenmiştir. Osmanlı Devletinin yönetimi ile ilgili konular onu hep ilgilendirir ve düşündürürdü. Bu arada dünyadaki olayları, ekonomik, sosyal ve kültürel gelişmeleri izlemekten geri durmazdı. Bütün bunları değerlendirerek devletin ve ülkenin durumu hakkında fikirler üretti. Ülkenin içinde bulunduğu durumdan kurtarılması için çözüm yolları aradı. Yıkılmak üzere olan Osmanlı Devleti yerine, yeni bir Türk devleti kurmak için çalıştı. Yeni Türk devletinin millî egemenliğe dayanması gerektiğine inanıyordu. Tüm bunları yapmak için gerekli olan gücün Türk milletinde olduğunu biliyor ve gücünü milletten alıyordu. Atatürkçülüğün Tanımı, Önemi ve Nitelikleri Atatürkçülük en kısa tanımıyla, Türk toplumunu her alanda ileriye götürmek ve çağdaşlaştırmaktır. Atatürkçülük, bir çağdaşlaşma düşüncesidir. Bu ise yenilikçi olmayı gerektirir. Atatürkçülük, millî egemenliğe dayalı bir düşünce sistemidir. Türkiye Cumhuriyeti'nin temelleri, Atatürkçülük üzerinde yükselmiştir. Bunların bilinmesi, uygulanması ve benimsenmesi, devletimizin yapısını sağlamlaştıracaktır. Dış etkilere karşı güçlü olmasını sağlayacaktır. Atatürkçülüğün Nitelikleri Atatürkçülüğü meydana getiren ilkeler bir bütündür. Bunlar bir sistemin parçaları ve birbirinin tamamlayıcısıdır. Çağdaşlığa ve bilime önem veren Atatürkçülük, millî birlik ve bütünlüğü esas alır. Atatürkçülük, Atatürk tarafından belirlenmiş olan, devlet, ekonomi ve düşünce hayatına ilişkin fikirleri kapsar. Atatürkçülüğü oluşturan nitelikler birbirini tamamlayan bir bütünlük halindedir. Atatürkçülük tam bağımsızlığa sahip olmayı ister. Atatürkçü düşünce sistemi, ulusal idareye dayanır. Bu düşünce sistemi inkılâpçı olmayı gerekli görür. Atatürkçülük gerçekçi ve bilimsel temellere dayanır. Toplumsal, siyasal ve ekonomik açılardan milletin refahını esas alır. Atatürk İlke ve İnkılâplarının Dayandığı Esaslar Atatürk ilke ve inkılâplarının dayandığı esaslar şunlardır: Millî tarih bilinci 10

11 Vatan ve millet sevgisi Millî dil Özgürlük ve bağımsızlık Egemenliğin millete ait olması Millî kültürün geliştirilmesi Çağdaş uygarlık düzeyinin üzerine çıkılması Türk milletine inanma ve güvenme Millî birlik ve beraberlik, ülke bütünlüğü Barışçılık (Yurtta sulh, cihanda sulh) Akılcılık (Hayatta en hakikî mürşit ilimdir.) SONUÇ: Atatürk ün düşünce ve uygulamalarından kaynaklanan Türk Devleti'nin bağımsızlık ve bütünlüğünü, millî egemenliğini, kişi özgürlüğünü, çağdaş olmayı amaçlayan; akla, bilime ve gerçeğe dayanan; evrensel ağırlıklı, geleceğe yönelik, birbiri ile uyumlu amaçlar, uygulamalar ve ilkelerin bütününe Atatürkçülük denir. Atatürkçülük, temelleri Atatürk tarafından belirlenmiş bir düşünce sistemidir. Atatürk İlkeleri 1. Cumhuriyetçilik 2. Milliyetçilik 3. Halkçılık 4. Devletçilik 5. İnkılâpçılık 6. Laiklik ATATÜRK İLKELERİNİN ORTAK ÖZELLİKLERİ 1. Türk toplumunun ihtiyaçlarından doğmuştur. 2. Akla ve mantığa uygundur. 3. Atatürk tarafından hem sözle hem de uygulama ile belirlenmiştir. Dış baskı ve zorlama yoktur. 4. Bir bütündür ve birbirinden ayrılmazlar. ATATÜRK İLKELERİ 1) Cumhuriyetçilik Cumhuriyetçilik ilkesi yönetimde egemenliğin ulusun elinde olduğunu kabul eden ilkedir. Cumhuriyetçilik ilkesiyle vatandaşların hak ve özgürlükleri anayasa ile güvence altına alınmıştır. Cumhuriyetçilik, Atatürk ilkelerinin en önemlisi ve birincisidir. Demokratik bir yönetim şekli olan cumhuriyet, halk idaresine dayanır. "Türkiye devletinin yönetim şekli cumhuriyettir" ilkesi, anayasamızın birinci maddesidir. Bu madde, anayasamızın değiştirilemez maddeleri arasındadır. Cumhuriyette halk, seçtiği milletvekilleri ile yönetime katılır. Milletvekilleri, millet adına ihtiyaç duyulan kanunları yapar. Yasalar önünde herkes eşittir, hiç kimse özel haklara sahip değildir. Halk, vekillerini belli süre için seçer. Eğer çalışmalarını beğenmezse, seçimlerde değiştirir. Atatürk, cumhuriyeti Türk gençliğine emanet etmiştir. İLKEYE GÖRE; Yönetimde demokrasi esastır. Ülke halkın seçtiği vekiller tarafından yönetilir. Vatandaşların hak ve özgürlükleri devlet koruması altına alınmıştır. Devlet işleyişi anayasa ve yasalara göre yapılır. Cumhuriyetçilik ilkesi doğrultusunda 1) TBMM açıldı. 2) Saltanat kaldırıldı. 3) Cumhuriyet ilan edildi. 4) Siyasi partiler kuruldu. 5) kadınlara seçme ve seçilme hakkı verildi. 2) Halkçılık İlkesi Aynı ülkede oturan, aynı kültürü paylaşan insanların tümüne halk denir. Halkçılık ilkesi; devletin vatandaşa, vatandaşın da devlete karşı hak ve sorumluluklarını düzenler. Halkçılık ilkesine göre herkes yasalar önünde eşit haklara sahiptir. Hiç kimseye, zümreye veya sınıfa ayrıcalık tanınmaz. Bir ülkede oturan, oturduğu yeri vatan bilen; geleceğini, mutluluğunu o ülkenin ilerlemesine, yükselmesine bağlamış insan topluluğuna halk denir. Atatürk'e göre halk ile millet birbirinin içerisinde kaynaşmış ve bir bütün oluşturmuştur. Türkiye Cumhuriyeti'ni kuran Türkiye halkına, 11

12 Türk milleti denir. Halkçılık ilkesi ile milliyetçilik ve cumhuriyetçilik ilkeleri arasında sıkı bir ilişki vardır. Halkçılık, halkın egemenliği ve mutluluğu esasına dayanır. Atatürk'ün bu ilkesinde, herkesin eşit hak ve hürriyetlerden faydalanmasını ve kanunlar önünde eşit olmalarını sağlamak esastır. Halkçılık ilkesine göre, Türk toplumunda sınıflaşma yoktur. Halkçılık ilkesi doğrultusunda, 1) Türk Medeni Kanunu kabul edildi. 2) Tekke, zaviye ve türbeler kapatıldı. 3) Kadınlara seçme ve seçilme hakkı verildi. 4) Soyadı kanunu çıkarıldı. 3) Laiklik İlkesi Laiklik; din ve devlet işlerinin ayrılması, devletin din ve vicdan özgürlüğünün gerçekleşmesi bakımından tarafsız olması demektir. Laiklik ilkesine göre devlet işlerine ya da politikaya din karıştırılamaz. Herkes istediği dini seçmekte özgürdür. Laiklik, din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılması, devlet yönetiminde din kurallarının esas alınmaması demektir. Cumhuriyetten önce padişahlar, din ve devlet işlerini bir arada yürütürlerdi. Laik devlet anlayışında din ve devlet işleri birbirinden ayrılmıştır. Laiklik ilkesi, akla ve bilime önem verir. Laik devlet anlayışı, din ve vicdan hürriyeti ile bir arada yürür. İslâm dininde de hoşgörü, inanç ve vicdan hürriyeti vardır. İslâm dini, laik düşünceye uygun bir dindir. Atatürk, islam dini ile ilgili görüşlerini de şöyle açıklamıştır: "Hangi şey akla, mantığa uygunsa biliniz ki o, bizim dinimize de uygundur. Eğer bizim dinimiz akla, mantığa uygun bir din olmasaydı, en olgun ve son din olmazdı." Laiklik ilkesi ile toplumumuz çağdaş bir yapıya kavuştu. Laiklik, cumhuriyet ve demokrasinin gelişip güçlenmesini, inkılâpların korunmasını sağladı. Laiklik ilkesi doğrultusunda, 1) Saltanat kaldırıldı. 2) Halifelik kaldırıldı. 3) Tekke, zaviye ve türbeler kapatıldı. 4) Medreseler kapatıldı. 4) Milliyetçilik İlkesi Atatürk'ün Milliyetçilik ilkesi ulusal kişilik ve benlik duygusunun bir ifadesidir. Atatürk "Türk ulusunun yönetiminde ve korunmasında ırkçılık yoktur. Ulusal birlik, ulusal duygu, ulusal kültür en yüksekte göz diktiğimiz ülküdür." derken ulus kavramını ön plana çıkarmıştır. Atatürk milliyetçiliği barıştan yanadır ve insana değer verir. Kişinin milletini, vatanını, devletini, bayrağını her şeyin üstünde tutması, sevmesi ve yüceltmeye çalışmasına milliyetçilik denir. Atatürk'ün milliyetçilik anlayışı da bu doğrultuda, devlet ve millet hayatıyla ilgili her konuda millî sorumluluk duygusu içinde bulunmaktır. Atatürk'ün milliyetçilik ilkesi, kendini aynı milletin üyeleri sayan kişilerin, o milleti yüceltme isteğinde olmasıdır. Dini, dili ne olursa olsun, kendini Türk hisseden her insan Türk'tür. Bir toplumun millet olabilmesi, milliyetçilik ilkeleri ile oluşur. Kurtuluş Savaşı'nın kazanılmasında milliyetçilik çok büyük rol oynamıştır. Atatürk, Kurtuluş Savaşı'nı ve Türk inkılâbını, dünya milletleri arasında kaybolup yok olmamak için yapmıştır. Milliyetçilik doğrultusunda; 1) TBMM açıldı. 2) Saltanat kaldırıldı. 3) Tevhid i Tedrisat Kanunu kabul edildi. 4) Harf inkılâbı kabul edildi. 5) Türk Tarih Kurumu kuruldu. 6) Türk Dil Kurumu kuruldu. 5) İnkılâpçılık İlkesi "Yaptığımız ve yapmakta olduğumuz inkılâpların gayesi, Türkiye Cumhuriyeti halkını tamamen çağdaş ve bütün anlam ve görüşüyle uygar bir toplum hâline ulaştırmaktır." diyen Atatürk, inkılâplarıyla Türk toplumunu çağdaş uygarlık seviyesine yükseltmiştir." İnkılâp, kelime anlamı olarak devrim, değişiklik demektir. Türk milletinin gelişmesini ve güçlenmesini sağlayan bütün yenilikler Türk inkılâbının sonucudur, inkılâpçılıkta geriye dönüş yoktur. Hep ileriye yönelmeyi, değişmeyi ve gelişmeyi ifade eder. Atatürk, her şeyden önce, çağdaş değerleri benimsemiş bir toplum meydana getirmek istiyordu. "Dünya'da her şey ilerlemekte; Türk milleti de bu ilerlemeye ayak uydurmalıdır." diyordu. Onun inkılâp ve ilkelerinin temel felsefesi, "Hayatta en hakikî mürşit ilimdir." sözü ile açıklanabilir. Türk inkılâbı, gerçeklere ve çağdaş uygarlığa asla ters düşmemiş, ülkeyi çağdaşlığa yöneltmiştir. Atatürk inkılâpları, ilmin ve aklın ışığında uygarlığa doğru atılmış bir adımdır. İnkılâpçılık, Atatürk ilkelerine canlılık ve süreklilik kazandırır. Bizler, atılmış bu adımları daha ileri götürmeli, Atatürk ilke ve inkılâplarına sahip çıkmalıyız. Yapılan bütün inkılâplar, inkılâpçılık ilkesi gereği olarak yapılmıştır. 6) Devletçilik İlkesi Devletçilik; devletin ekonomi hayatında yer almasıdır. Devletçilik ilkesi ekonomik kalkınmayı, sosyal ve kültürel gelişmeyi temel alır. Bu ilkede devlet ve vatandaş, iş birliği içinde çalışarak ülkenin ekonomik kalkınmasını sağlayacaktır. Devletçilik ilkesiyle ülkemizde sanayi kuruluşlarının sayısı arttı. Devlet, özel sektör şirketlerine yardım ederek ekonomik gelişmeyi sağladı. Atatürk'ün devletçilik 12

13 anlayışı, Kurtuluş Savaşı'ndan sonra Türkiye'nin içinde bulunduğu şartların tabii bir sonucu olarak doğmuştur. Bu ilkenin amacı, Türk toplumunun kalkınmasını, refaha kavuşmasını ve mutlu olarak yaşamasını sağlamaktır. Bunun gerçekleşmesi de güçlü bir ekonomik yapıyla mümkündür. Kurtuluş Savaşı sonrasında Türk Devleti, ekonomik bakımdan geri kalmıştı. Uzun savaşlar vatandaşı yormuş, elinde sermayesi kalmamıştı. Yeni iş yerleri açılamıyordu. Yeni Türk devletinin, bu güçlükleri yenmesi gerekiyordu. Bu nedenle devletçilik ilkesi, Türkiye'nin ihtiyaçlarından doğdu. Aynı zamanda kendine özgü bir ekonomik siyaset olarak gelişti. Devletçilik sisteminin gelişmesiyle, Türkiye birçok sanayi kuruluşuna kavuştu. Çeşitli fabrikalar açıldı. Özel teşebbüs sahiplerinin ekonomiye katılımları sağlandı. Demir yollarımız yabancı işletmecilerden alınarak millileştirildi. Madenlerimizi kendimiz işletmeye başladık. Böylece Türk ekonomisi hızla gelişmeye başladı. Devletçilik doğrultusunda, 1) İzmir İktisat Kongresi toplandı. 2) Sümerbank ve Etibank gibi devlet bankaları kuruldu. 3) Karabük demir çelik fabrikası kuruldu. Atatürk, bütün hayatını Türk halkına adamıştır. Kurtuluş Savaşı sonrası yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti'ni daha çağdaş bir duruma getirebilmek için hiç durmadan çalışmıştır yılında çıktığı Bursa gezisi sırasında hastalandı. Doktorlar bu hastalığın dinlenmeyle atlatılabileceğini söyledi. Atatürk biraz dinlendikten sonra çalışmalarına devam etti. 19 Mayıs 1938'de Gençlik ve Spor Bayramı gösterilerini izledikten sonra güney illerinde incelemeye çıktı. Bu gezi Atatürk'ü çok yordu. Dinlenmek ve tedavi olmak için İstanbul'a gitti.istanbul da uzman doktorların muayenesi sonucunda karaciğerlerinden hasta olduğu anlaşıldı.1 Haziran 1938'de Atatürk "Savarona" yatında kalıp dinlenmeye başladı. Devlet işlerini buradan yönetti. 4 Temmuz 1938'de Hatay bağımsız bir devlet hâline geldi. Bu çalışma sonrasında Atatürk ciddi şekilde rahatsızlandı.8 Kasım 1938'de hastalığı normal seyirden çıkarak durumu ağırlaştı. Atatürk 9 Kasım gecesini koma içinde geçirdi. 10 Kasım 1938 günü saat dokuzu beş geçe büyük önder hayata gözlerini yumdu. Atatürk'ün ölüm haberi tüm yurtta ve diğer ülkelerde büyük bir üzüntü meydana getirdi. 19 Kasım günü Dolmabahçe Sarayı'ndan alınan naaşı, büyük bir törenle Gülhane Parkı'na getirildi. Buradan Ankara'ya götürülerek, Etnografya Müzesi'nde hazırlanan geçici kabre yerleştirildi. 19 Kasım 1938'de Yavuz zırhlısına konan cenaze önce İzmir e, oradan da trenle 20 Kasım 1938'de Ankara'ya getirilerek Etnografya Müzesi'ne konuldu. 10 Kasım 1938'te Etnografya Müzesi'nden alınan naaşı büyük bir törenle Anıtkabir'e nakledildi. Mustafa Kemal Atatürk'ün ölümü, milletimizi derin bir acıya boğdu. Ölüm haberi gerek yurt içinde, gerekse yurt dışında geniş yankılar uyandırdı. KAYNAKLAR; Buhan Yayınları Bahar Yayınları Özer Yayınları Zambak Yayınları Ata Yayıncılık 13