Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 46, Mayıs 2017, s

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 46, Mayıs 2017, s Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date Haydar HOŞGÖR İstanbul Üniversitesi, Sağlık Yönetimi Bölümü Doktora Öğrencisi hosgorsen.haydar@gmail.com Öğr. Gör. Özden TANDOĞAN Haliç Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi ozdentandogan@halic.edu.tr Öğr. Gör. Derya GÜNDÜZ HOŞGÖR İstanbul Şişli Meslek Yüksekokulu Sağlık Yönetimi Programı deryagunduz.hosgor@sisli.edu.tr NOMOFOBİNİN GÜNLÜK AKILLI TELEFON KULLANIM SÜRESİ VE OKUL BAŞARISI ÜZERİNDEKİ ETKİSİ: SAĞLIK PERSONELİ ADAYLARI ÖRNEĞİ Öz Mobil telefon yoksunluğu olarak tanımlanan nomofobi, 21. yüzyılın modern korkularından birisidir. Nomofobi üzerine yapılmış olan birçok çalışmanın öğrenciler ile ilgili olması, konunun gençler üzerindeki olumsuz etkilerini işaret etmesi bakımından oldukça önemlidir. Bu olumsuz etkilerin en önemlileri, düşük okul başarısı ve akıllı telefonun aşırı kullanımıdır. Bu bağlamda çalışmanın temel amacı, nomofobinin günlük akıllı telefon kullanım süresi ve okul başarısı üzerindeki etkisini incelemektir. Çalışmanın katılımcılarını, sağlıkla ilgili bölümlerde okuyan 195 öğrenci oluşturmaktadır. Çalışmada Yıldırım ve Correia tarafından geliştirilen ve Yıldırım, Sumuer, Adnan ve Yıldırım tarafından Türkçeye uyarlanmış Nomofobi ölçeği ve demografik bilgi formu vasıtasıyla toplanan veriler, betimsel istatistikler, t testi, ANOVA ve yapısal eşitlik modeli ile analiz edilmiştir. Analiz sonuçlarına göre; nomofobi ölçeğinden elde edilen ortalama değerin, nomofobi alt boyutlarından elde edilen ortalama değerlerden yüksek çıktığı tespit edilmiştir. Ayrıca; nomofobi alt boyutlarından Çevrimiçi Olamama faktörünün okul başarısı değişkeni üzerinde

2 negatif, günlük akıllı telefon kullanım süresi değişkeni üzerinde ise pozitif yönlü anlamlı bir etkiye sahip olduğu saptanmıştır. Diğer bulgular ise makalede sunulmuştur. Anahtar kelimeler: Akıllı Telefon, Nomofobi, Okul Başarısı, Kolej Öğrencileri, Sağlık EFFECT OF NOMOPHOBIA ON DURATION OF DAILY SMARTPHONE USAGE AND SCHOOL SUCCESS: THE EXAMPLE OF HEALTH PERSONNEL CANDIDATES Abstract Nomophobia (No MObile PHOBIA) described as suffer from lack of mobile phone, is one of the modern fears of the 21st century. Most of the studies done on the nomophobia is related to the students because they are suffer most from effect of nomophobia rather than other age groups. The most important of these negative effects are low school success and overuse of mobile phone. The main aim of study in this context is to examine the effect of nomophobia on duration of daily smartphone usage and school success. Participants of the study consist of 195 students who take education in health-related departments. The Nomophobia Scale developed by Yildirim & Correia, and adopted to Turkish by Yildirim, Sumuer, Adnan and Yildirim was used in this study. In order to analyze the data were used t-test, one-way ANOVA and Structural Equation Model. According to the analysis results; the mean value obtained from the nomophobia scale was higher than the mean values obtained from the nomophobia subscales. Our findings showed that "can not be online" factor which one of subdimensions of nomophobia scale is have positive significant effect on success of school, but it is have negative effect on duration of daily smartphone usage. Other findings were presented in the article. Keywords: Smartphone, Nomophobia, School Success, College Students, Health 574 GİRİŞ Alvin Toffler; üçüncü dalga kuramında, uygarlık tarihinin yaklaşık bin yılının tarımsal üretime bağlı olarak geçtiğini, bunu buhar makinelerinin icadıyla başlayan ve ikinci dalga olarak düşünülen sanayi devriminin izlediğini ifade etmiştir. Sanayi devriminden sonraki son aşamanın ise bilgi toplumu olduğunu belirtmiştir (Karabulut, 2015: 11). Bilgi toplumda en önemli meta bilgidir. Geleneksel ağır sanayinin yerini de bilişim veya bilgi iletişim teknolojisi almaktadır (Selvi, 2012: 192). Bilişim teknolojileri genel olarak; bilginin yaratılması, toplanması, biriktirilmesi, işlenmesi, depolanması ve ağlar aracılığıyla bir yerden başka bir yere iletilmesini sağlayan araçlardır (Özen, 2014: 9). Bu teknolojiler, bilgi toplumu çağıyla hayatımıza girmiş ve hatta yaşamımızın ayrılmaz bir parçası halini almıştır. Özellikle cep telefonları gibi ucuz mobil cihazların çoğalması, bu mobil iletişim teknolojileri çağının son evrimi olarak düşünülmektedir (Yıldırım ve Correia, 2015: 130). Literatürde sıklıkla iletişim teknolojilerinin mobil olduğundan söz edilmektedir. Dolayısıyla mobil teriminin ifade edilmesi önem arz etmektedir. Mobil, kelime köke-

3 ni Fransızca olup (mobile), Türk Dil Kurumu resmi web sitesinde haraketli, taşınabilir olarak tanımlanmaktadır (Çakır ve Arslan, 2013: 25). Bilgi iletişim teknolojilerindeki hızlı değişim, bireylerin yaşam tarzları da dahil pek çok alışkanlıkları derinden etkilemiş (Gezgin vd., 2017: 4) ve başta akıllı telefonlar olmak üzere, tablet bilgisayarlar, notebooklar, e-kitap okuyucular, müzik çalarlar gibi daha pek çok teknolojik cihaz günlük rutinlerimiz içerisinde birer zorunluluk halini almıştır. Gelinen bu durumu Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) raporlarından incelemek, konunun önemini vurgulayabilmek adına yerinde olacaktır. TÜİK in 2016 yılına ait Hanehalkı Bilişim Teknolojileri Kullanım Araştırması raporuna göre; hanelerin %96,9 unda cep telefonu veya akıllı telefon bulunduğu, %22,9 unda masaüstü bilgisayar, %36,4 ünde diz üstü bilgisayar, %29,6 sında ise tablet bilgisayar olduğu belirtilmiştir. Peki bireyleri bu bilgi işlem teknolojileriyle, özellikle de akıllı telefonlarla içli dışlı hale getiren durum nedir? Bireyleri akıllı telefonlara karşı bu kadar bağımlılık derecesinde düşkün hale getiren, kullanım konusunda onları tetikleyen faktörler nelerdir? Sevi M vd. (2014: 16) tarafından yapılmış olan çalışmada, bireyleri cep telefonu kullanma konusunda motive eden çeşitli faktörler olduğu ve bu faktörlerin; sosyal ilişki kurma, aşk yaşama, arkadaş edinme, gönderilen iletilerin hediye olarak algılanması ve dedikodu ihtiyacını giderme olduğu belirtilmiştir. Dolayısıyla aile veya arkadaşlarla bir yemek esnasında yapılan konuşmalar, yakın dostlarla paylaşılan sırlar, sınıf ortamında öğrenciler arasında geçen diyaloglar gibi örneklerle açıklayabileceğimiz yüz yüze iletişim ortamlarının yerini, günümüzün bilgi iletişim teknolojileri (cep telefonları, bilgisayarlar vb) vasıtasıyla gerçekleştirilen iletişim ortamları almıştır (Özkan, 2013: 1). İnternet in özellikle gençler üzerindeki popülaritesinin günden güne artması ile çalışma hayatında bilgisayar başına mahkûm olan çağımız insanı, gündelik yaşamında yakalayamadığı sosyalliği bu yeni alanda aramaya başlamıştır (Aksoy, 2015: 367). Başka bir ifadeyle, teknolojik gelişmelerin etkisiyle şekillenen dünyamızda, iletişim de bu gelişmeler ışığında hızla değişmeye devam etmektedir (Yengin A, 2016: 107). 575 İletişim teknolojilerinin en yeni ve hızlı gelişme trendine sahip olan unsuru akıllı telefonlardır. Burada cep telefonu ve akıllı cep telefonu kavramlarının temel itibariyle bazı noktalarda birbirinden ayrı nüansları barındırdığını belirtmek yerinde olacaktır. Cep telefonu (cell phone), kolaylıkla taşınabilen ve kapsama alanı geniş olan kablosuz bir sistemi ifade etmekteyken (Gezgin vd., 2017: 4); akıllı telefon (smart phone) ise, internete bağlanabilen, kullanıcılar tarafından yüklenebilen (upload) ve indirilebilen (download) bazı uygulamaları destekleyen mobil cihazları tanımlamak için kullanılmaktadır. Bu noktada cep telefonları ilk sürümlerinden farklı olarak, yani sadece görüşme ve kısa mesaj gönderimi bakımından (Ada ve Tatlı, 2012), artık akıllı olarak adlandırılan bir sürece evrilmiştir Dolayısıyla telefonun akıllı olmaması hareket kabiliyetinin (mobility) olduğunu, fakat bağlantının (connectivity) olmadığını ifade etmektedir (Özdemir, 2014: 2). Haberleşme teknolojilerinin sosyal hayata dönük en çarpıcı örneği olan cep telefonları, 1990 larda piyasaya sürülmüş, Türkiye de ise 1994 yılından itibaren kullanılmaya başlanmıştır (Çakır ve Demir, 2014: 214). The World FactBook un en son 2015 yılında güncellemiş olduğu raporlarda; Türkiye de toplam milyon adet cep telefonu olduğu, nüfusun %93 ünün cep telefonu abonesi olduğu ve bu veriler doğrultusunda Türkiye nin dünya sıralamasında 21. sırada (CIA, 2017) yer aldığı belirtilmiştir. Diğer pek çok ülkeden 4 yıl sonra cep telefonu kullanmaya başlayan bir ülke için, CIA raporları dikkate alındığında bugün erişilen rakamların yüksekliği oldukça dikkat çekicidir. Gerek TÜİK gerekse de CIA raporları göz önünde bulundurulduğunda,

4 Türkiye nin cep telefonu pazarı için uygun bir talep ortamı teşkil ettiğini ifade etmek mümkündür. Buna ek olarak her geçen gün artan cep telefonu ve abone sayısı gibi göstergeler, cep telefonlarına olan ilginin; hatta bağımlılığın da yükselme trendinde olduğunun bir işareti olarak değerlendirilebilir. Özellikle günümüz gençleri başta olmak üzere pek çok yetişkinin dahi ellerinden düşürmedikleri akıllı telefonlar, onlar için farklı dünyaların kapısını aralamalarını sağlayan bir anahtar konumundadır. Akıllı telefonları vasıtasıyla kolaylıkla internete bağlanabilen bireyler, çeşitli uygulama programlarını indirebilmekte, her türlü güncellemeleri gerçekleştirebilmekte, mesajlaşabilmekte, elektronik postalarını kontrol edebilmekte, çevrimiçi müzik dinleyip, film izleyebilmekte, Facebook, Twitter, Youtube gibi sosyal paylaşım ağlarına bağlanabilmekte, Google gibi arama motorlarında sörf yapabilmekte, her türlü bilgi ve haber sitesini okuyabilmekte, oyun oynayabilmekte, fotoğraf çekebilmekte, faturalarını ödeyebilmekte, online haldeyken alışveriş yapabilmekte ve hatta yemek siparişi verebilme gibi daha pek çok kolaylığın keyfini sürebilmektedir. Örneğin Kanmani vd. (2017: 6) tarafından yapılan çalışmada kişilerin akıllı telefonları niçin kullandıkları şu sırayla tespit edilmiştir: aile veya arkadaşlarla yazışmak, sosyal medyayı kontrol etmek, müzik dinlemek, aile veya arkadaşlarla konuşmak ve internetten bilgi aramak. Bu özellikler sayesinde akıllı telefonlar günlük hayatın vazgeçilmez bir unsuru haline gelmiş ve kullanımları gün geçtikçe artmıştır. Sonuç olarak, akıllı telefonları kullanmak gençler arasında bir tutkuya dönüşmüştür (Kumcağız ve Gündüz, 2016: 145). Bu kolaylık ve tutkunun her zaman yanlarında olmasını arzulayan genç bireyler ne yazık ki çoğu zaman birtakım bağımlılık ve huzursuzluk gibi negatif etkilere maruz kaldıklarının farkında olamamaktadırlar. 576 Kişisel özerkliğin elde tutulmasına olanak veren, bireylere kimlik ve prestij sağlayan, kişilerarası ilişkilerin kurulması ve sürdürülmesini destekleyen, oyun ve eğlencenin kaynağı olarak görülen cep telefonları 21. yüzyılın en büyük uyuşturucu olmayan bağımlılıklarından birisi olarak kabul görmeye başlamıştır (Choliz, 2010: 373). Bu yargıyı desteklemesi bağlamında Tossell vd. (2015: 37) nin makalesi oldukça dikkat çekicidir. Adı geçen bu çalışmada ankete dayalı gerçekleştirilmiş olan ilginç bir araştırmanın bulgularına atıf yapılmıştır. Çalışmada katılımcıların çoğunluğu iphone akıllı telefonları olmadan yaşamak yerine; dişlerini fırçalamaktan, seks ve egzersiz yapmaktan, ayakkabılarını giymekten, çikolata yemekten ve duş almaktan vazgeçebileceklerini belirtmişlerdir. Konuyla ilgili olarak Demirci vd. (2014); bireylerin alkol ve uyuşturucu gibi çeşitli maddelere bağımlı olabileceği gibi online oyun, kumar, alışveriş, televizyon, bilgisayar ve internet gibi davranışsal bağımlılıklar (Kim, 2013: 501; Akın vd., 2014: 75) da yaşayabildiklerini ifade etmiştir. Ayrıca internet bağımlılığına benzer şekilde, akıllı telefonlara olan bağımlılığın da yükseldiğini belirtmiştir. Bu noktada akıllı telefon bağımlılığı ile internet bağımlılığı konularının genellikle birlikte ele alındığını ifade etmek mümkündür. Önceki yıllarda yapılmış olan telefon bağımlılığı çalışmalarının çoğunlukla, internet bağımlılığına ait geçmiş çalışmalara dayanıyor olması (Bian ve Leung, 2015: 62) bunu destekler niteliktedir. Yukarıda verilen bağımlılık örneklerine ek olarak Lin vd. (2014); akıllı telefon bağımlılığını, teknolojik bağımlılıkların bir türü olarak ele almış, teknolojik bağımlılık kavramını ise, insan-makine etkileşimini içeren ve doğada kimyasal olmayan bağımlılık olarak ifade etmiştir. Synovata tarafından 2009 yılında 8 binden fazla bireyle yapılmış olan röportaj sonuçları incelendiğinde, tıpkı alkol ve uyuşturucu bağımlılığı gibi telefonların da bağımlılık yapabileceği görüşünün desteklendiği görülmektedir. Bu çalışmaya katılan bireylerin %75 i cep telefonu

5 olmadan evden dışarı adım atmadıklarını, %36 sı uyuduklarında yeni gelişmeleri kaçırmak istemedikleri için geceleri telefonlarını kapatmadıklarını, %42 si uyurken telefonlarını yanlarından eksik etmediklerini ve %36 sı ise telefonları olmaksızın yaşayamayacaklarını belirtmişlerdir (Yılmaz vd., 2015: 21-22). Buna benzer olarak Cheever vd. tarafından 2014 yılında üniversite öğrencileri üzerinde gerçekleştirilmiş olan çalışmada ise; akıllı telefonlarından ayrı kalan öğrencilerin kaygı düzeylerinin yükselme eğiliminde olduğu ve bu cihazlara karşı duyulan eksiklik/yoksunluk ihtiyacının, düşük düzeyde akıllı telefon kullananlara kıyasla daha fazla olduğu tespit edilmiştir (Doğan ve Tosun İ, 2016: 103). Akıllı telefon kullanımındaki artış, aynı zamanda internetin de aşırı kullanımı sorununu gündeme getirmiştir. Akıllı telefonları olmaksızın bir adım dahi atmayan bireyler artık internetsiz yapamaz duruma gelmişlerdir. Bazı insanlar ise internete bağlanma ve o sanal ortamda kalmayla ilgili yoğun istekleri nedeniyle sosyal yaşamlarından fedakârlık yapabilmektedirler. Dahası bu kişiler internette geçirdikleri süreyi kontrol edememektedirler. Bu durum internet bağımlılığı olarak isimlendirilebilir (Demir ve Seferoğlu, 2016: 4). Bu bakımdan günümüz dünyasında internetin yaygınlaşmasıyla birlikte, toplumun gündelik yaşam ilişkileri de büyük ölçüde değişikliğe uğramıştır (Dağtaş ve Yıldırım, 2015: 149). TÜİK in 2016 yılı akıllı telefon kullanım raporlarına ek olarak internete dair bilgilerine de bakıldığında; yaklaşık on hanenin sekizinin internete erişim imkanına sahip olduğu ve düzenli internet kullanıcısı sayısının artarak 2016 yılının ilk üç ayında %94,9 olduğu görülmektedir. Dolayısıyla Türkiye de akıllı telefon bağımlılığının yanı sıra sorunlu internet kullanımı veya bir diğer ifadeyle internet bağımlılığının da yükselme eğiliminde olduğunu ifade etmek mümkündür. 577 Geliştirilen yeni teknolojilerin hayatımıza getirdiği avantajlara rağmen, teknolojinin sorunlu kullanımının bazı insanlar üzerinde olumsuz etkileri olabileceği de doğrudur; zira nomofobi bunlardan sadece birisidir (Argumosa-Villar vd., 2017: 127). Nomofobi nispeten yeni bir olgudur. Bu nedenle üzerinde çok fazla araştırma bulunmamaktadır. Fakat giderek yaygınlaşması konuya verilen önemi artırmaktadır (Öztürk, 2015: 633). Cep telefonunun aşırı kullanımı arttıkça psikolojide Nomofobi adı verilen yeni bir fobi kavramı ortaya çıkmıştır. İlk kez 2008 yılında İngiltere'de ortaya atılan kavram bugün yaygın olarak kullanılan bir fobi biçimine dönüşmüş gibi görünmektedir (Şar vd., 2015: 3). Fadzil vd. (2016: 617); nomofobi kavramının İngilizce nomophobia (NO MObile PHOBIA) kelimesinden türetildiğini ve bireylerin akıllı telefonlar gibi mobil cihazlarına erişemediklerinde veya onun vasıtasıyla iletişime geçemediklerinde yüz yüze kaldıkları istemsiz korku (Gezgin vd. (2017: 4)) olduğunu ifade etmişlerdir. Yildirim (2014: 8) a göre Nomofobi; cep telefonu veya internet üzerinden iletişim kuramamanın yol açtığı bir modern çağ korkusudur. Nomofobi, cep telefonu kullanımıyla ilgili davranış veya semptomların bir bütününü ifade eden bir terimdir. Nomofobi, agarafobiyle ilişkili durumsal bir korku olup, hastalığa yakalanma ve acil yardım alamama gibi korkuları da içermektedir. Bragazzi ve Del Puente (2014: 157) nin çalışmasında nomofobi ile ilgili olarak yapılmış olan bazı çalışma sonuçları paylaşılmıştır. Örneğin Stewart Fox-Mills tarafından İngilizler üzerinde yapılmış olan bir araştırmada, 13 milyondan fazla bireyin nomofobiden mustarip olduğu belirlenmiştir. SecurEnvoy tarafından yapılan bir araştırmada, mobil cihazları kaybetme konusunda kadınların erkeklerden daha fazla endişe düzeyine sahip oldukları tespit edilmiştir. Ayrıca ergenlerde nomofobi düzeyinin daha yüksek olduğu ve bunu yaş grubu ile 55 yaş üstünün izlediği saptanmıştır. Ayrıca, ABD'den Hindistan'a, Avrupa'dan Japonya'ya kadar çeşitli ülkelerde ve kültürlerde gerçekleştirilen diğer birçok araştırmanın, bu bulguları doğruladığı ve nomofobinin evrensel olarak yaygın olduğunun altı çizilmiştir.

6 Nomofobi, nispeten yeni bir olgu olduğundan, akıllı telefon bağımlılığının benzersiz semptomlarını tanımlayan çalışmalar nadirdir (Kim vd., 2014). Diğer taraftan konuyla ilgili literatür incelendiğinde; mobil cihazlardan yoksunluk, cep telefonu bağımlılığı, akıllı telefon bağımlılığı, sorunlu cep telefonu kullanımı, cep telefonuna bağlılık, kompulsif cep telefonu kullanımı, cep telefonunun aşırı kullanımı, problemli internet kullanımı ve internet bağımlılığı gibi terimlerin hemen hemen benzer olumsuz durumları tanımlamak için kullanıldığı (Al-Barashdi ve., 2015: 211; Ching vd., 2015: 2) bilgisine ulaşılmaktadır. Bu terimleri içeren ve aynı zamanda bireylerde birtakım tıbbi sorunlara yol açtığı konusuna atıf yapan çalışmaların varlığı da dikkat çekmektedir. Bu durum aynı zamanda nomofobinin bir teknoloji bağımlılığı mı yoksa sendrom mu olduğu hususunu gündeme getirmektedir (Tavolacci vd., 2015). Örneğin; Randler vd. (2016: 465) nomofobiye bağlı olarak akıllı telefon bağımlılığı olan kişilerde boyun, omurga, ön kol yaralanmalarının yanı sıra depresyon da dahil olmak üzere psikolojik ve fizyolojik bozukluklar görülebileceğinin altını çizmiştir. Tao vd. (2017: 2); zihinsel sağlık sorunları görülme sıklığının dünya çapında artış gösterdiğinden, aşırı cep telefonu kullanımının öğrencilerin fiziksel ve zihinsel sağlıkları üzerinde tehdit oluşturduğundan bahsederek, hızla artan uyku bozukluğu ve depresyon riskine dikkat çekmiştir. Kumar (2014: 43-44) tarafından, ergenlerde akıllı telefon kullanımıyla ilgili yapılmış olan çalışmada; radyasyon, stres, depresyon, uyku bozukluğu, gerginlik ve sinirlilik gibi semptomlara vurgu yapmıştır. Gezgin ve Çakır (2016: 2506); akıllı telefonlar gibi mobil cihazlara bağımlı hale gelen nomofobik bireylerin, psikososyal bozukluğu olan bireylerde gözlemlenen belirtileri gösterdiğini vurgulamış ve bu tür bireylerin günlük faaliyetlere konsantre olma anlamında sorunlar yaşadıklarının önemini vurgulamıştır. Sarwar ve Soomro (2013: 222); akıllı telefon takıntısının, beynin algılama kapasitesini önemli ölçüde negatif açıdan etkilediğini belirtmiştir. Pellowe vd. (2015: 20) ise anksiyete ve bilişsel performans üzerinde durmuştur. İnal E vd. (2015: 183) tarafından 102 öğrenci üzerinde gerçekleştirilen çalışmada, akıllı telefon bağımlılığının ellerin klinik ve fonksiyonel durumuna etkileri incelenmiştir. Kim vd. (2014) tarafından 322 üniversite öğrencisi üzerinde yapılan çalışmada akıllı telefon bağımlılığı ile depresyon, direnç ve dürtüsellik ilişkileri incelenmiştir. Çalışma sonuçlarına göre dürtüselliğin, üniversite öğrencilerinde akıllı telefon bağımlılığını etkileyen önemli bir faktör olduğu sonucuna varılmıştır. Sharma vd. (2015: 705) tarafından 130 tıp fakültesi öğrencisi ekseninde yapılmış olan çalışmada; öğrencilerin %73 ünün nomofobik kategoride olduğu, nomofobik öğrencilerin %21 inde endişenin varlığı, %83 ünün telefonlarını unuttuklarında panik atak geçirdikleri, %61 inde ise nomofobinin en yaygın etkileri olarak bilinen bağ ağrısı ve laterji görüldüğü belirtilmiştir. Kanmani vd. (2017: 6) tarafından 1500 akıllı telefon kullanıcısı üzerinde gerçekleştirilen çalışmada, katılımcılar akıllı telefonlarını ellerine alamadıklarında veya kullanma imkanları olmadığı durumlarda; panik atak, nefes darlığı, titreme, kalp atışlarında hızlanma, el eklemlerinde, boyunlarında ve sırtlarında ağrı gibi fiziksel yan etkiler deneyimlediklerini belirtmişlerdir. Bunların yanı sıra; düşük öz saygı ve yaşam beklentilerinde azalma (Takao vd., 2009; Lepp vd., 2014) gibi negatif sonuçlara atıf yapan çalışmalar da mevcuttur. 578 Yakın zamanda gündeme gelmiş olan nomofobi konusunda yapılmış çalışmalar incelendiğinde, pek çok araştırmanın örneklem gurubunu ergenler, lise ve üniversite öğrencileri oluşturmasına rağmen, nomofobi-okul başarısı üzerine odaklanan az sayıda çalışmanın mevcut olduğu görülmüştür. Örneğin; Matoza-Báez ve Carballo-Ramírez (2016) tarafından 234 tıp fakültesi öğrencisi üzerinde yapılan çalışmada; öğrencilerin nomofobi düzeyleri arttıkça akademik performanslarının azaldığı tespit edilmiştir. Ayrıca bu öğrencilerin % 15 inin ileri düzeyde nomofobik oldu-

7 ğu hesaplanmıştır. Benzer şekilde Nikhita vd. (2015) tarafından 415 öğrenci üzerinde yapılmış olan çalışmada da, öğrencilerin %31,3 ünün nomofobik kategoride olduğu saptanmıştır. Gupta vd. (2016) tarafından tıp öğrencisi üzerinde yapılan çalışmada, akıllı telefonlar ile çok fazla zaman geçirme durumunun, öğrencilerin psikolojik sağlıkları, uyku kaliteleri ve akademik performansları üzerinde olumsuz etkiler doğurduğu tespit edilmiştir. Thomas (2016) tarafından 243 öğrenci üzerinde yapılmış olan çalışmada telefon bağımlılığı ile akademik stres arasında orta düzeyde anlamlı bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. Bunların aksine, Figueroa vd. (2015) nin çalışmasında okul başarısı ile nomofobi arasında; Jena (2015) nın çalışmasında ise nomofobi ile aktif öğrenme arasında anlamlı bir ilişki olmadığı belirtilmiştir. Bu çalışmanın temel amaçlarından ilki; gelecekte sağlık personeli olarak faaliyet gösterecek kolej (lise) öğrencilerinin günlük akıllı telefon kullanma süreleri ve okul başarıları üzerinde, nomofobinin etkili olup olmadığını incelemektir. Çalışmanın bir diğer amacı ise; öğrencilerin sosyo-demografik özellikleri ile nomofobi ölçeği ortalamaları arasında anlamlı bir farklılığın olup olmadığını belirlemektir. Konuyla ilgili sınırlı sayıda çalışmanın varlığı, bu araştırmanın gerçekleştirilmesinde temel belirleyici olmakla beraber, çalışmanın özgünlüğünü de içermektedir. Bu eksende aşağıdaki hipotezlerin test edilmesi hedeflenmiştir: H1a: Öğrencilerin nomofobi ölçeği alt boyutlarından Çevrimiçi Olamama durumları, okul başarıları (GANO) üzerinde negatif yönlü anlamlı bir etkiye sahiptir. H1b: Öğrencilerin nomofobi ölçeği alt boyutlarından Çevrimiçi Olamama durumları, günlük akıllı telefon kullanma süreleri (GATKS) üzerinde pozitif yönlü anlamlı bir etkiye sahiptir. 579 H2a: Öğrencilerin nomofobi ölçeği alt boyutlarından İletişimi Kaybetme durumları, okul başarıları (GANO) üzerinde negatif yönlü anlamlı bir etkiye sahiptir. H2b: Öğrencilerin nomofobi ölçeği alt boyutlarından İletişimi Kaybetme durumları, günlük akıllı telefon kullanma süreleri (GATKS) üzerinde pozitif yönlü anlamlı bir etkiye sahiptir. H3a: Öğrencilerin nomofobi ölçeği alt boyutlarından Cihazdan Yoksunluk durumları, okul başarıları (GANO) üzerinde negatif yönlü anlamlı bir etkiye sahiptir. H3b: Öğrencilerin nomofobi ölçeği alt boyutlarından Cihazdan Yoksunluk durumları, günlük akıllı telefon kullanma süreleri (GATKS) üzerinde pozitif yönlü anlamlı bir etkiye sahiptir. H4a: Öğrencilerin nomofobi ölçeği alt boyutlarından Bilgiye Ulaşamama durumları, okul başarıları (GANO) üzerinde negatif yönlü anlamlı bir etkiye sahiptir. H4b: Öğrencilerin nomofobi ölçeği alt boyutlarından Bilgiye Ulaşamama durumları, günlük akıllı telefon kullanma süreleri (GATKS) üzerinde pozitif yönlü anlamlı bir etkiye sahiptir. H5a: Öğrencilerin cinsiyetleri ile nomofobi düzeyi ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık vardır H5b: Öğrencilerin yaşları ile nomofobi düzeyi ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık vardır H5c: Öğrencilerin şarj cihazı taşıma durumları ile nomofobi düzeyi ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık vardır H5d: Öğrencilerin uyanır uyanmaz akıllı telefonlarını kontrol etme durumları ile nomofobi düzeyi ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık vardır

8 H5e: Öğrencilerin uyumadan önce akıllı telefonlarıyla zaman geçirme durumları ile nomofobi düzeyi ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık vardır H5f: Öğrencilerin uyumadan önce akıllı telefonlarını kapatma durumları ile nomofobi düzeyi ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık vardır H5g: Öğrencilerin okudukları bölümler ile nomofobi düzeyi ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık vardır H5h: Öğrencilerin akıllı telefon kullanma yılları ile nomofobi düzeyi ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık vardır H5i: Öğrencilerin akıllı telefonlarını günlük kaç kez kontrol ettiği ile nomofobi düzeyi ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık vardır H5j: Öğrencilerin günlük akıllı telefon kullanma süreleri ile nomofobi düzeyi ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık vardır YÖNTEM Evren ve Örneklem: Araştırmanın evrenini İstanbul Esenyurt Era Teknik Koleji nde öğrenim gören toplam 495 öğrenci oluşturmaktadır. Tavşancıl (2010) ile Gözüm ve Aksayan (2003); örneklem hacminin, ölçekteki madde sayısının 5-10 katı arası olması gerektiğini ifade etmişlerdir. Dolayısıyla bu çalışmada, ölçekte 20 adet soru ifadesi olması sebebiyle, ölçekteki toplam soru ifadesinin en az 10 katı kadar öğrenciye (200) ulaşılması hedeflenmiş ve toplamda 211 öğrenciye ulaşılmıştır. Bu öğrencilerden 16 sının anketi eksik doldurdukları tespit edilmiş ve noksan olan bu anketler kapsam dışı tutulmuştur. Araştırmaya katılmayı kabul eden ve anketleri eksiksiz dolduran toplam 195 öğrenci araştırma kapsamına alınmıştır. Araştırmanın yürütülmesinde kolej yönetiminden yazılı izin ve araştırmaya katılan öğrencilerden sözlü onam alınmıştır. 580 Veri Toplama Aracı ve Verilerin Analizi: Araştırma kapsamında veri toplama aracı olarak anket yönteminden yararlanılmıştır. Bunlardan ilki; öğrenciyi tanıtıcı (demografik) bilgi formu, diğeri ise Nomofobi ölçeğidir. Bireylerin nomofobi düzeylerini ölçmek için veri toplama aracı olarak Yildirim ve Correia (2015) tarafından geliştirilen ve Yildirim, Sumuer, Adnan ve Yildirim (2015) tarafından Türkçeye uyarlanan Nomofobi Ölçeği (NMP-Q) kullanılmıştır. Söz konusu ölçek 20 maddeden meydana gelmekte ve Çevrimiçi Olamama (5 ifade), İletişimi Kaybetme (6 madde), Cihazdan Yoksunluk (5 ifade) ve Bilgiye Ulaşamama (4 ifade) olmak üzere toplam dört alt boyuttan oluşmaktadır. Ölçeğin geçerliği ve güvenilirliğini tatmin edici seviyede olduğu belirtilmiştir. Ölçekte veriler 5 li Likert (1:Kesinlikle Katılmıyorum, 2: Katılmıyorum, 3: Kararsızım, 4: Katılıyorum, 5: Kesinlikle Katılıyorum) olarak alınmıştır. Bunlara ek olarak Genel Ağırlıklı Not Ortalaması (GANO) da kullanılmıştır. Bu amaç doğrultusunda öğrencilerin okul başarıları 100 üzerinden değerlendirilmiştir. Öğrencilere ait GANO verilerinin elde edilmesinde kolej yönetiminin izni ve desteği sağlanmıştır. Elde edilen verilerin test edilmesinde keşfedici faktör analizi, t testi, ANOVA testi ve doğrulayıcı faktör analizi kullanılmıştır. Verilerin analizinde SPSS 21.0 ve AMOS 24.0 paket programlarından faydalanılmıştır. Yapılan istatistiksel çözümlemelerde istatistiksel anlamlılık düzeyi 0,05 olarak alınmıştır. BULGULAR Çalışma kapsamında nomofobi (genel) ölçeği ve alt boyutlarına ait ortalama ve standart sapmalarının sırayla şu şekilde olduğu hesaplanmıştır: nomofobi (genel) ölçeği 2,83, ±0,866, çevrimiçi olamama alt boyutu 2,45 ±1,033, iletişimi kaybetme alt boyutu 3,10 ±1,108, cihazdan yoksun-

9 luk alt boyutu 2,82 ±1,158, bilgiye ulamamama alt boyutu 2,88,±1,158. Bu bakımdan çevrimiçi olamama ve cihazdan yoksunluk alt boyut ortalamalarının, genel ölçek ortalamasının altında olduğu belirlenmiştir. Genel itibariyle nomofobi ölçeğinden elde edilen ortalama değerin, nomofobi alt boyutlarından elde edilen ortalama değerlerden yüksek çıktığı tespit edilmiştir. Tablo 1 incelendiğinde; öğrencilerin % 40 ının kadın, %60 ının erkeklerden oluştuğu görülmektedir. Öğrencilerin yaş ortalaması 16,51 ±0,992 dir. Öğrencilerin büyük bir kısmının (%64,6) hemşire yardımcılığı bölümünde okumakta olduğu, %41,5 inin en az 4 yıldır akıllı telefon kullandığı, %36,4 ünün akıllı telefonunu günlük en az 49 kez kontrol ettiği, %41 inin günlük 1-4 saat arasında akıllı telefonla vakit geçirdikleri, %52,8 inin yanında şarj cihazı taşıdığı, %72,3 ünün uyanır uyanmaz akıllı telefonunu kontrol ettiği, %84,1 inin uyumadan önce akıllı telefonla zaman geçirdiği ve %75,4 ünün gece yatarken akıllı telefonunu kapatmadığı tespit edilmiştir. Ayrıca öğrencilerin günlük akıllı telefon kullanım süreleri (GATKS) ortalamasının 6,50 ±4,28 olduğu belirlenmiştir. Tablo 1: Öğrencilerin Sosyo-demografik Özellikleri Cinsiyet f % Yaş f % Kadın , ,6 Erkek 78 40, ,4 Bölüm f % Akıllı Telefon Kullanma Yılı f % 581 Anestezi 9 4,6 <1 Yıl 14 7,2 Hemşire Yardımcılığı ,6 1-2 Yıl Arası 42 21,5 Hemşire 48 24,6 3-4 Yıl Arası 58 29,7 Radyoloji 12 6,2 >4 Yıl 81 41,5 Günlük Akıllı Telefon Kontrolü f % Günlük Akıllı Telefon Kullanma Süresi f % 1-16 Kez 48 24,6 1-4 saat 80 41, Kez 48 24,6 5-8 saat 63 32, Kez 28 14,4 9 saat ve üzeri 52 26,7 > 49 ve üzeri 71 36,4 Şarj Cihazı Taşıma Durumu f % Uyanır Uyanmaz Akıllı Telefonu Kontrol Etme Durumu f % Hayır 92 47,2 Hayır 54 27,7 Evet ,8 Evet ,3 Uyumadan Önce Akıllı Telefonla Zaman Geçirme Durumu f % Akıllı Telefonu Gece Kapatma Durumu f %

10 Hayır 31 15,9 Hayır ,4 Evet ,1 Evet 48 24,6 TOPLAM Ölçeklerin Geçerlilik ve Güvenilirlik Testleri: Nomofobi ölçeğinin geçerliliğini belirlemek amacıyla öncelikle Keşfedici Faktör Analizi (KFA) daha sonra da Doğrulayıcı Faktör Analizi (DFA) yapılmıştır. KFA yapılırken veriler varimax yöntemiyle döndürülerek analizlere dâhil edilmiştir. Yapılan KFA sonucunda verilerin Yildirim ve Correira (2015) nın ve Yildirim vd. (2015) nin yaptığı çalışmalara benzer şekilde dört faktör altında toplandığı görülmüştür. 4. ve 16. sorular birden fazla faktör yüküne sahip olması dolayısıyla ölçekten çıkarılmış ve KFA sonuçlarının ayrıntısı Tablo 2 de sunulmuştur. 582

11 Tablo 2: Nomofobi Ölçeği KFA Sonuçları Soru No Ölçek İfadeleri Faktör_1: Çevrimiçi Olamama S_03 Bağlantılarımdan ve çevrimiçi ağlardan gelen güncelleme bildirimlerini 0,790 takip edemediğim için kendimi tuhaf hissederim Elektronik postalarımı kontrol edemediğim için kendimi huzursuz hissederim. S_02 0,775 Sosyal medya ve diğer çevrimiçi ağlarda güncel kalamadığım için rahatsızlık duyarım. S_01 0,716 S_05 Çevrimiçi kimliğinden kopacağım için gergin olurum. 0,714 Faktör_2: İletişimi Kaybetme Ailemle ve/veya arkadaşlarımla iletişim halinde olamadığım için endişelenirim. S_07 0,843 Ailem ve/veya arkadaşlarımla olan bağlantım kesileceği için kendimi S_08 0,827 huzursuz hissederim. S_06 Ailem ve/veya arkadaşlarım bana ulaşamayacakları için endişelenirim. 0,819 Ailemle ve/veya arkadaşlarımla hemen iletiştim kuramayacağım için S_09 0,767 kaygı duyarım. S_10 Birinin bana ulaşmaya çalışıp çalışmadığını bilemediğim için gerilirim. 0,717 Gelen aramaları ve mesajları alamayacağım için kendimi huzursuz hissederim. S_11 0,551 Faktör_3: Cihazdan Yoksunluk S_13 Akıllı telefonumun şarjının bitmesinden korkarım. 0,710 Telefonum çekmediğinde veya kablosuz internet bağlantısına erişemediğimde sürekli olarak sinyal olup olmadığını veya kablosuz erişim bağ- 0,708 S_15 lantısı bulup bulamayacağımı kontrol ederim. Akıllı telefonumu kullanamadığımda, bir yerlerde mahsur kalacağımdan S_14 0,617 korkarım. Kontörüm (TL kredim) bittiğinde veya aylık kota sınırımı aştığımda S_12 0,476 paniğe kapılırım. Faktör_4: Bilgiye Ulaşamama S_19 Haberlere (örneğin neler olup bittiğine, hava durumuna ve diğer haberlere) akıllı telefonumdan ulaşamamak beni huzursuz yapar. Faktör Yükleri 0,717 Akıllı telefonumu ve telefonumun özelliklerini istediğim her an kullanamadığımda rahatsız olurum S_20 0,653 Akıllı telefonumdan istediğim her an bilgiye bakamadığımda canım sıkılır. S_17 0,539 Akıllı telefonumdan sürekli olarak bilgiye erişemediğimde kendimi rahatsız hissederim. S_18 0,504 KMO: 0,915 Bartlett Küresellik Testi Sonuçları: [X 2 : 2139,899; df: 190; p: 0,000] Özdeğer 1,331 8,527 2,146 0,926 Faktör Yükü (%) 13,678 21,213 16,364 13,

12 Ölçeğin yapı geçerliliğini belirlemek amacıyla Amos 24.0 paket programı kullanılarak DFA yapılmış, faktör yapılarına ait uyum indeksi değerleri Tablo 3 de sunulmuştur. Yapısal Eşitlik Modeli (YEM) araştırmalarında hangi uyum iyiliği değerlerinin raporlanacağı konusunda literatürde net bir fikir birliği olmayıp (James, 2012; Geçti ve Zengin, 2013; Faraji vd., 2014; Aali vd., 2014; Aydınlı ve Arslan, 2016), bunun araştırmacının amacına bağlı olarak farklılık göstereceği (İlhan ve Çetin, 2014: 31) ifade edilmektedir. Dolayısıyla bu çalışmada; X 2 /df, SRMR, GFI, AGFI, CFI, TLI ve RMSEA uyum iyiliği indekslerine ait göstergeler sunulmuştur. Tablo 3 incelendiğinde uyum indeksi değerlerinin kabul edilebilir sınırlar içerisinde olduğunu (Bentler, 1980; Jöreskog ve Sörbom, 1993; Marsh vd., 2006; Kazançoğlu, 2011; İlhan ve Çetin, 2014; Cirik, 2015; Kocaarslan, 2016) ifade etmek mümkündür. Bu bağlamda ölçeğin yapısal olarak geçerli olduğu tespit edilmiştir. Tablo 3: Modele İlişkin Elde Edilen Uyum İyiliği Değerleri X 2 /df 1,428 SRMR 0,059 GFI 0,904 AGFI 0,867 CFI 0,964 TLI 0,955 RMSEA 0,047 p 0,000 Ölçeğinin iç tutarlılığını belirlemek amacıyla DFA sonrası hesaplanan Cronbach Alpha değerleri Tablo 4 de sunulmuştur. Görüldüğü üzere tüm ölçeklerin içsel tutarlılık düzeylerinin Nunnally (1978:245) tarafından önerilen içsel tutarlılık kabul sınırı olan 0,70 in üzerinde olduğu belirlenmiştir. Dolayısıyla ölçeğin yüksek bir güvenilirliğe (Durmuş vd., 2011) sahip olduğu söylenebilir. Tablo 4: Ölçek Faktörlerinin Güvenilirlik Düzeyleri Nomofobi Faktörleri Cronbach's Alpha Çevrimiçi Olamama 0,809 İletişimi Kaybetme 0,902 Cihazdan Yoksunluk 0,756 Bilgiye Ulaşamama 0,802 Genel Ölçek (Nomofobi) 0, Öğrencilerin nomofobi düzeylerinin okul başarıları (GANO) ve günlük akıllı telefon kullanma süreleri (GATKS) üzerindeki etkileri incelemek amacıyla YEM ve yol (path) analizi uygulanmıştır. YEM ile yapılan yol analizlerinde değişkenlerin birbiriyle olan ilişkisi analiz edilmekte ve değişkenler arasındaki ilişkiler bütüncül bir bakış açısıyla tahminlenebilmektedir (Erdem vd., 2016: 929). Yapılan analizler sonucunda nomofobinin bütün alt boyutları arasından sadece Çevrimiçi Olamama faktörünün GANO ve GATKS değişkenleri üzerinde anlamlı bir etkiye sahip olduğu saptanmıştır. Bu etkinin yönünün GANO için negatif, GATKS içinse pozitif olduğu sonucuna varılmıştır (H1a ve H1b: Kabul). Eroğlu (2016: 1105); 0,10 un altındaki standardize edilmiş katsayıların düşük, 0,10 ile 0,30 arasında yer alan standardize edilmiş katsayıların orta ve 0,50 nin üstündeki standardize edilmiş katsayıların ise yüksek düzeyde etkiye işaret ettiğini bildirmiştir. Buna dayanarak Çevrimiçi Olamama alt boyutunun GANO ve GATKS yi orta düzeyde etkilediği söylenebilir. Yol analizine ilişkin regresyon katsayıları ve uyum indeksi değerleri Tablo 5 de, yol analiz modeliyse Şekil 1 de sunulmuştur.

13 Tablo 5: Yol Analiz Modeli Regresyon Değerleri, Uyum İndeksleri ve Hipotez Sonuçları Yol (Path) Standardize Olmayan Standardize Standart Hata Çevrimiçi Olamama GANO -2,89-0,22 1,271 0,023* Çevrimiçi Olamama GATKS 0,39 0,24 0,147 0,009* İletişimi Kaybetme GANO 0,99 0,09 1,354 0,464 İletişimi Kaybetme GATKS -0,9-0,07 0,156 0,547 Cihazdan Yoksunluk GANO -2,16-0,20 2,035 0,288 Cihazdan Yoksunluk GATKS 0,34 0,26 0,238 0,148 Bilgiye Ulaşamama GANO 0,47 0,05 2,090 0,820 Bilgiye Ulaşamama GATKS 0,05 0,04 0,241 0,847 X 2 /df: 1,428; SRMR: 0,059; GFI: 0,904; AGFI: 0,867; TLI: 0,955; CFI: 0,964; RMSEA: 0,047; p: 0,000 Şekil 1: Nomofobi-GANO-GATKS Yapısal Eşitlik Modeli Yol Analizi p 585

14 Öğrencilerin sosyo-demografik özellikleri ile nomofobi düzeyleri ortalaması arasında anlamlı bir farklılığın mevcut olup olmadığı Tablo 6 ve Tablo 7 de sunulmuştur. Bu bağlamda bağımsız gruplarda t testi sonuçlarına göre; öğrencilerin cinsiyetleri ile nomofobi düzeyi ortalamaları arasında kadınlar açısından anlamlı bir farklılık saptanmıştır (p < 0,05). Aynı şekilde öğrencilerin yanlarında şarj cihazı taşıma durumları, uyanır uyanmaz akıllı telefonlarını kontrol etme durumları ve uyumadan önce akıllı telefonla zaman geçirme durumları ile nomofobi düzeyi ortalamaları arasında Evet cevabını verenler açısından anlamlı bir farklılık olduğu (p < 0,05) tespit edilmiştir. (Tablo 6). Diğer taraftan öğrencilerin yaş grupları ve gece yatmadan önce akıllı telefonlarını kapatma durumları ile nomofobi düzeyi ortalamaları arasında anlamlı bir farklılığın olmadığı saptanmıştır. Tablo 6: İkili Gruplarda T Testi Sonuçları Değişken Grup N X ss df t p Cinsiyet Kadın 117 2,94 0,833 Erkek 78 2,67 0, ,17 0,031* Yaş ,76 0, ,89 0, ,98 0,328 Yanında Şarj Cihazı Taşıma Durumu Hayır 92 2,70 0,838 Evet 103 2,95 0, ,075 0,039* 586 Uyanır Uyanmaz Akıllı Telefonu Kontrol Etme Durumu Hayır 54 2,40 0,845 Evet 141 3,00 0, ,494 0,000* Uyumadan Önce Akıllı Telefonla Zaman Geçirme Durumu Hayır 31 2,54 0,951 Evet 164 2,89 0, ,055 0,041* Akıllı Telefonu Gece Kapatma Durumu Hayır 147 2,88 0,840 Evet 48 2,68 0, ,441 0,151 *p<0,05 Anlamlı bir ilişki var ANOVA testi sonuçlarına göre; öğrencilerin akıllı telefon kullanma yılları ile nomofobi düzeyi ortalamaları arasında anlamlı bir farklılığın olduğu belirlenmiştir. Bu anlamlı farklılığın hangi gruplar arasında olduğunu tespit etmek amacıyla Tukey post-hoc testinden faydalanılmıştır. Tukey testi sonuçlarına göre mevcut anlamlı farklılığın <1 Yıl ile 3-4 Yıl; <1 Yıl ile >4 Yıl arasında olduğu saptanmıştır (en fazla 1 yıl < 3-4 yıl < en az 4 yıl). Yine aynı şekilde öğrencilerin akıllı telefonlarını günlük kaç kez kontrol ettiği durumu (1-16 kez < kez < en az 49 kez) ve günlük akıllı telefon kullanma süreleri (1 saat < 2 saat < 3 saat) ile nomofobi düzeyi ortalamaları arasında da anlamlı bir farklılık olduğu saptanmıştır.

15 Tablo 7: İkiden Fazla Gruplarda ANOVA Testi Sonuçları Değişken Bölüm Akıllı Telefon Kullanma Yılı Günlük Akıllı Telefon Kontrolü Günlük Akıllı Telefon Kullanma Süresi *p<0,05 Anlamlı bir ilişki var Varyansın Kareler Kareler df Kaynağı Toplamı Ortalaması Gruplar Arası 1, ,562 Gruplar İçi 143, ,753 Toplam 145, Gruplar Arası 6, ,319 Gruplar İçi 138, ,725 Toplam 145, Gruplar Arası 19, ,371 Gruplar İçi 126, ,662 Toplam 145, Gruplar Arası 20, ,281 Gruplar İçi 124, ,651 Toplam 145, F p Anlamlı Farklılık 0,746 0, ,197 0,025* 9,626,000* 15,797,000* <1 Yıl ile 3-4 Yıl; <1 Yıl ile >4 Yıl 1-16 kez ile >49 kez; 1-16 kez ile kez 1 saat ile 2 saat; 1 saat ile 3 saat; 2 saat ile 3 saat Tablo 5, Tablo 6 ve Tablo 7 deki analiz sonuçları neticesinde Tablo 8 oluşturulmuştur. Tablo 8 e göre; H1a, H1b, H5a, H5c, H5d, H5e, H5h, H5i ve H5j dışındaki hipotezlerin desteklenmediği sonucuna varılmıştır. 587 Tablo 8: Hipotez Sonuçları Hipotezler Hipotez İfadeleri Sonuç H1a Çevrimiçi Olamama GANO Desteklendi H1b Çevrimiçi Olamama GATKS Desteklendi H2a İletişimi Kaybetme GANO Desteklenmedi H2b İletişimi Kaybetme GATKS Desteklenmedi H3a Cihazdan Yoksunluk GANO Desteklenmedi H3b Cihazdan Yoksunluk GATKS Desteklenmedi H4a Bilgiye Ulaşamama GANO Desteklenmedi H4b Bilgiye Ulaşamama GATKS Desteklenmedi H5a Cinsiyet...Nomofobi Desteklendi H5b Yaş..Nomofobi Desteklenmedi H5c Şarj Cihazı Bulundurma.....Nomofobi Desteklendi H5d Uyanır Uyanmaz Kontrol Nomofobi Desteklendi H5e Uyumadan Önce Vakit Geçirme....Nomofobi Desteklendi H5f Telefonu Kapatma.....Nomofobi Desteklenmedi H5g Bölüm. Nomofobi Desteklenmedi H5h Akıllı Telefon Kullanma Yılı.....Nomofobi Desteklendi H5i Günlük Akıllı Telefon Kontrolü.....Nomofobi Desteklendi

16 H5j Günlük Akıllı Telefon Kullanma Süresi Nomofobi Desteklendi TARTIŞMA ve SONUÇ Bu makalede; sağlıkla ilgili bölümlerde (hemşirelik, hemşire yardımcılığı, radyoloji ve anestezi) okuyan toplam 195 lise öğrencisinin, GATKS ve GANO ları üzerinde nomofobinin etkili olup olmadığına araştırılmıştır. Buna ek olarak öğrencilerin sosyo-demografik özellikleri ile nomofobi düzeyleri arasında anlamlı bir farklılık olup olmadığı da inceleme kapsamına alınmıştır. Konuyla ilgili literatür incelendiğinde yapılmış olan çalışmaların çoğunun, öğrencilerde nomofobi görülme sıklığı ve nomofobinin yol açtığı sağlık sorunları ekseninde gerçekleştirildiği görülmektedir. Diğer taraftan, öğrencilerin okul başarıları üzerinde nomofobi etkisinin araştırıldığı az sayıda çalışmanın varlığı dikkat çekmektedir. Örneğin; Erdem vd. (2016) tarafından 312 üniversite öğrencisi üzerinde yapılmış olan çalışmada nomofobi ölçeği alt boyutlarından tümünün (Çevrimiçi Olamama, İletişimi Kaybetme, Cihazdan Yoksunluk ve Bilgiye Ulaşamama) öğrencilerin akademik başarısı üzerinde negatif yönlü ve anlamlı bir etkiye sahip olduğunu saptamıştır. Öğrencilerin GANO ve GATKS leri üzerinde nomofobi etkisinin araştırıldığı bu çalışmada ise nomofobi ölçeği alt boyutlarından sadece Çevrimiçi Olamama faktörünün GANO ve GATKS üzerinde anlamlı bir etkisi olduğu tespit edilmiştir. GANO için bu etkinin negatif, GATKS içinse pozitif olduğu sonucuna varılmıştır. Çalışmamızda, öğrencilerin cinsiyetleri ile nomofobi düzeyi ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık saptanmıştır. Bu anlamlı farklılığın ise kadınlar yönünde olduğu sonucuna varılmıştır. Dolayısıyla bu çalışmada kadın öğrencilerin, erkeklere kıyasla az da olsa daha yüksek bir nomofobi düzeyine sahip oldukları belirlenmiştir. Schifferstein vd. (2006) ve Lee vd. (2014) tarafından yapılmış olan çalışmalarda kızlar açısından anlamlı farklılık saptanırken; Öztunç (2013), Kwon vd. (2013) ve Takao vd. (2009) nin çalışmalarında erkekler açısından anlamlı bir farklılık saptanmıştır. Mok vd. (2014) tarafından 448 üniversite öğrencisi üzerinde yapılmış olan çalışmada kadınların, erkeklere kıyasla daha fazla akıllı telefon bağımlısı olduğu saptanmıştır. İnternet bağımlılığı bakımından ise erkeklerin daha yüksek ortalamaya sahip oldukları tespit edilmiştir. Yine bizim sonuçlarımıza paralel olarak; Gezgin vd. (2016) nin 818 öğretmen adayı, Gezgin ve Çakır (2016) ın 475 lise öğrencisi, Erdem vd. (2016) nin 312 üniversite öğrencisi, Erdem vd. (2017) nin 467 kamu çalışanı ve üniversite öğrencisi ekseninde gerçekleştirmiş oldukları çalışmalarda da anlamlı bir farklılık tespit edildiği bildirilmiştir. Diğer taraftan Dixit vd. (2010) tarafından Hindistan da sağlıkla ilgili bölümlerde eğitim almakta olan 200 öğrenci üzerinde gerçekleştirilmiş olan çalışmada ise anlamlı bir farklılığın olmadığı saptanmıştır. Benzer şekilde; Uysal vd. (2016) tarafından 265 öğrenci, Pavithra vd. (2015) tarafından 200 öğrenci üzerinde yapılan olan çalışmalarda da cinsiyet ile nomofobi düzeyi arasında anlamlı bir ilişki tespit edilmemiştir. 588 Öğrencilerin yaşları ve okumakta oldukları bölümler ile nomofobi düzeyi ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık tespit edilmemiştir. Bizim sonuçlarımızın aksine Kwon vd. (2013), yaşları daha küçük olan öğrencilerde akıllı telefona yatkınlığın daha fazla olduğunu belirtmişlerdir. Buna paralel olarak Park ve Park (2014), mantıklı karar verme yaşına ulaşmamış olmaları sebebiyle çocukların akıllı telefonlara bağımlı hale gelmeye daha yatkın olduklarını ifade etmiştir. Öğrencilerin akıllı telefon kullanma yılları ve nomofobi düzeyi ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık saptanmıştır. Gruplar arasındaki anlamlı farklılık; akıllı telefon kullanımı daha eskilere dayanan öğrencilerde, nomofobik eğilimin daha fazla olduğu şeklinde yorumlanabilir. Bizim sonuçlarımıza paralel olarak Nikhita vd. (2015) tarafından 415 öğrenci üzerinde yapılmış olan

17 çalışmada da anlamlı bir farklılık saptandığı belirtilmiştir. Gezgin vd. (2017) tarafından 1151 sosyal ağ kullanıcısı üzerinde gerçekleştirilmiş olan çalışmada ise anlamlı bir farklılığın olmadığı sonucuna varılmıştır. Benzer olarak Adnan ve Gezgin (2016) tarafından 433 üniversite öğrencisiyle gerçekleştirilmiş olan çalışmada da anlamlı bir farklılık bulunamamıştır. Çalışmamızda öğrencilerin akıllı telefonlarını günde kaç kez kontrol ettikleri ile nomofobi düzeyleri arasında anlamlı bir farklılığın varlığı tespit edilmiştir. Buna paralel olarak Gezgin vd. (2017) tarafından yapılan çalışma sonuçları da, bizim sonuçlarımızı destekler niteliktedir. Pavithra ve Madhukumar (2015) ın çalışmasında da, katılımcılarının %49 unun telefonlarını yeni gelen mesaj, e-posta ya da aramalara bakmak için saatte 2-3 kere kontrol ettikleri tespit edilmiştir. Bu çalışmada öğrencilerin GATKS ile nomofobi düzeyleri ortalaması arasında anlamlı bir farklılık bulunmuştur. Noyan vd. (2015) tarafından 367 öğrenciyle gerçekleştirilmiş olan çalışmanın sonuçları da bizim bulgularımızı destekler niteliktedir. Benzer şekilde Nikhita vd. (2015) tarafından 415 öğrenci üzerinde yapılmış olan çalışmada da anlamlı bir farklılık saptandığı belirtilmiştir. Kalaskar (2015) tarafından yapılan bir araştırmada, araştırmaya katılan öğrencilerin % 90'ı iki yıldan uzun süredir bir akıllı telefon kullandıklarını belirtmişlerdir. Aynı çalışmada, akıllı telefonlarında 5-6 saat boyunca zaman harcayanların anksiyete, uyku bozuklukları, stres, ilgisizlik veya derslere karşı motivasyon gibi nomofobinin etkilerine daha yatkın olduğu tespit edilmiştir. Bulgularımız incelendiğinde; öğrencilerin yanlarında şarj cihazı taşıma, uyanır uyanmaz telefonlarını kontrol etme ve uyumadan önce telefonla zaman geçirme durumları ile nomofobi düzeyleri ortalaması arasında, yanımda şarj cihazı taşırım, uyanınca ilk iş olarak telefonumu kontrol ederim ve uyumadan önce telefonla vakit harcarım yönünde cevap verenler açısından anlamlı bir farklılık olduğu tespit edilmiştir. Diğer taraftan öğrencilerin telefonlarını gece yatmadan önce kapatma durumları ile anlamlı bir farklılık tespit edilmemiştir. Bulgularımıza paralel olarak Akıllı K ve Gezgin (2016) tarafından 683 üniversite öğrencisi üzerinde yapılmış olan çalışmada da bahsi geçen tüm durumlar arasında birebir aynı sonuçlara erişildiği teyit edilmiştir. Rosen ve arkadaşları (2016) tarafından teknolojinin uyku düzeni üzerindeki etkisine ilişkin gerçekleştirilen çalışmada, üniversite öğrencilerinin yaklaşık yarısının mobil telefonları açık halde uyuduğu tespit edilmiştir. Bizim çalışmamızda da öğrencilerin %75,4 ünün akıllı telefonlarını gece kapatmadıkları belirlenmiştir. 589 Genel itibariyle bakıldığında, nomofobi ölçeği alt boyutlarından sadece Çevrimiçi Olamama faktörünün öğrencilerin okul başarıları (GANO) ve günlük akıllı telefon kontrol süreleri (GATKS) üzerinde etkili olduğu sonucuna varılmıştır. Çalışmanın katılımcılarını temsil eden kolej öğrencilerinin 16,51 yaş ortalamasına sahip olan ergenlik çağındaki bireyler olduğu göz önünde bulundurulduğunda, online olamama halinin okul yaşamlarına etkisi daha net görülmekte ve yorumlanabilmektedir. Okul çağındaki ergenler için çevrimiçi olamama, yani internetten mahrum olma demek; Facebook, Twitter gibi sosyal paylaşım sitelerini ziyaret edememe, kendi aralarında WhatsApp dan yazışamama, Youtube dan video izleyememe, müzik dinleyememe, oyun oynayamama gibi, kendileri için oldukça önemli görülen birtakım alışkanlıkların gerçekleştirilememesi anlamına gelmektedir. Bu durumda akıllı telefonları vasıtasıyla bu tür eylemleri gerçekleştirmek yönünde daha fazla istek duyan öğrencilerin, derslerinden fedakârlık etmeleri kaçınılmaz hale gelmektedir. Bu da öğrencilerin daha düşük bir GANO ya ve daha yüksek bir GATKS ye yol açmaktadır.

18 KAYNAKLAR Aali, S. vd. (2014). Effects of relationship marketing strategies on customer responses in ıran's banking ındustry: role of mediator the relationship quality. Research Journal of Recent Science, 3(5): Ada, S. ve Tatlı, H.S. (2012). Akıllı telefon kullanımını etkileyen faktörler üzerine bir araştırma tarihinde adresinden alınmıştır. Adnan, M. ve Gezgin, D.M. (2016). Modern çağın yeni fobisi: üniversite öğrencileri arasında nomofobi prevalansı. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 49(1): Akıllı, G.K. ve Gezgin, D.M. (2016). Üniversite öğrencilerinin nomofobi düzeyleri ile farklı davranış örüntülerinin arasındaki ilişkilerin incelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (40): Akın, A. vd. (2014). The validity and reliability of the turkish version of the smart phone addiction scale-short form for adolescent. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 152, Aksoy, V. (2015). İnternet bağımlılığı ve sosyal ağ kullanım düzeylerinin fen lisesi öğrencilerinin demografik özelliklerine göre değişimi ve akademik başarılarına etkisi. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(19): Al-Barashdi, H.S., Bouazza, A. ve Jabur, N.H. (2015). Smartphone addiction among university undergraduates: a literature review. Journal of Scientific Research & Reports, 4(3), Argumosa-Villar, L., Boada-Grau, J. ve Vigil-Colet, A. (2017). Exploratory investigation of theoretical predictors of nomophobia using the mobile phone involvement questionnaire (mpıq). Journal of Adolescence, 56, Aydınlı, C. ve Arslan, S. (2016). Hizmet kalite boyutlarının memnuniyete etkisi: iletişim sektöründe. multisektörel bir uygulama. İşletme Araştırmaları Dergisi, 8(2): Bentler, P.M. (1980). Multivariate analysis with latent variables: causal modeling. Annual Review of Psychology, 31, Bian, M. ve Leung, L. (2015). Linking loneliness, shyness, smartphone addiction symptoms, and patterns of smartphone use to social capital. Social Science Computer Review, 33(1), Bragazzi, N.L. ve Del Puente, G. (2014). A proposal for including nomophobia in the new dsmv. Psychology Research and Behavior Management, 7: Ching, S. M. vd. (2015). Validation of a malay version of the smartphone addiction scale among medical students in malaysia. PloS one, 10(10): Choliz M. (2010). Mobile phone addiction: a point of issue. Addiction, 105(2): CIA (2017). Country comparison to the world tarihinde adresinden alınmıştır.