Likert Tipi Ölçeklere Farklı Bir Yaklaşım: Gülen Yüz Ölçeği (Smiley Face Scale) ile Kelime Tabanlı Ölçek Tiplerinin Karşılaştırılması

Transkript

1 Likert Tipi Ölçeklere Farklı Bir Yaklaşım: Gülen Yüz Ölçeği (Smiley Face Scale ile Kelime Tabanlı Ölçek Tiplerinin Karşılaştırılması Kemal KURŞUN Dr. Hakan BAYRAMLIK Arş. Gör. Orhan ÇİMENCİ Hacettepe Üniversitesi Kara Harp Okulu Kara Harp Okulu ÖZET Çalışmanın problemi: Görsel ölçek tiplerinin çoğu durumda katılımcıların görüşlerini daha güvenilir ve geçerli olarak yansıtıp yansıtmadığını gözlemlemek ve kelime tabanlı ölçekler ile karşılaştırmak ve etkinliğini değerlendirmek bu çalışmanın temel problemini oluşturmaktadır. Bu çalışmada özellikle çocuklarda güvenilir ve geçerli sonuçlar veren gülen yüz ölçek uygulamalarının, yüksek lisans ve doktora düzeyinde öğrenim gören öğrencilerdeki sonuçları araştırılmıştır. Çalışmanın amacı: Eğitim alanında yapılan anket değerlendirmelerinde görsel ölçme tipleri ile kelime tabanlı ölçek tipleri arasında anlamlı bir farklılığın olup olmadığını test etmektir. Bu amaca ulaşmak için bağımlı örneklem t testi ile iki ölçek arasındaki ilişki ölçülmüştür. Yöntem: Araştırma nicel yönelimli bir model analizini esas almaktadır ve araştırmanın yöntemi, tarama (survey araştırmasıdır. 5 li Likert tipi ölçeklerle hazırlanmış ders ve öğretim üyesi değerlendirme formu şeklindeki anketler, Ankara ilinde bir üniversitenin lisansüstü seviyesinde öğrenim gören öğrencilere uygulanmıştır. Katılımcıların ders ve öğretim görevlisi ile ilgili olarak hazırlanmış sorulara hangi sıklıkta, hangi düzeyde, nerede ve ne kadar katılıp katılmadığı ölçülerek, değerlendirme maddelerinin görüşlerini yansıtıp yansıtmadığı sorulmuş ve her bir maddeyi onaylama derecesini göstermek üzere cevaplaması istenmiştir. Maddeler cevaplandırıldıktan sonra puanlar toplanarak toplam puan elde edilmiş ve bu sonuçlara göre madde puanlarının toplam puanla arasındaki ilişki incelenmiştir. Her iki ölçekteki madde özellikleri de karşılaştırılmıştır. Bulgular ve sonuç: Toplam puanlardan hareket edilerek, toplam puanlar normal dağıldığı için, iki bağımlı örneklem arasındaki ilişkiler için t testi uygulanmıştır. İki uygulamanın ölçme puanlarının ortalamaları arasında anlamlı bir fark olmadığı (p=0,0 > 0,05 olduğu için bulgusuna ulaşılmıştır. Hipotez testinde, yüksek lisans ve doktora düzeyi öğrencilere uygulanan iki ölçeğin puanları arasında anlamlı bir fark olmadığı tespit edilmiştir. Daha çok çocuklarda yapılan araştırmalarda uygulanan gülen yüz ölçek tipinin üst düzey

2 eğitim seviyelerinde uygulandığında ölçme sonuçları açısından bir farklılık yaratmadığı ve uygulama kolaylığı bakımından zaman tasarrufu sağladığı sonucuna ulaşılmıştır. Anahtar Kelimeler: smiley (gülen yüz ölçeği, likert ölçek. GİRİŞ Eğitim alanında meydana gelen gelişmeler nedeniyle öğretmen, psikolog ve araştırmacılar, uygulanan anket değerlendirme tekniklerini geliştirmenin ve yeni standartlar belirlemenin giderek daha da önem kazandığını vurgulamaktadır (McMillan, Anket, insanların yaşam koşullarını, davranışlarını, inançlarını veya tutumlarını betimlemeye yönelik bir dizi sorudan oluşan bir araştırma materyali olarak tanımlanmaktadır (Thomas, Günümüzde anket uygulamalarında kullanılan Likert tipi ölçekler tutum ölçeklerinin en yaygın örneklerinden birisidir. Likert ölçeği 1932 de Rensis Likert tarafından geliştirildiği için bu şekilde isim verilmiştir. Bu ölçekler şahsın tek bir objeye karşı gösterdiği tutuma ilişkili olarak hazırlanmış cümle serisi içerir ve ilgi objesine karşı olumlu tutumu gösteren onaylama cümleleri kullanılır (Köklü, Likert ölçeği çeşitli cevap türleri ile bilgi edinme yöntemidir. Likert tipi ölçekler, röportaj ve soru cevap tarzı anketlere göre zamandan tasarruf sağlar. Ayrıca elektronik posta yoluyla ya da okul ortamında bu testler kolayca uygulanabilir. Uzman gerektirmeyen, kolay uygulanan ve yüksek oranda güvenirlik ve geçerlik sonuçları veren ölçek uygulamalarıdır (Aiken, Likert tipi ölçeklerin bu üstün özelliklerinin yanı sıra bazı eksiklikleri de vardır. Bunlar kriter yetersizliği, yanlış anlama güçlüğü (Hopkins ve Stanley, 1981 gibi faktörlerin yanı sıra sosyo-ekonomik, kültür, eğitim ve dil gibi etkenler sonucu kişiden kişiye değişebilen olumsuz koşullardır (Suttle, Soruların katılımcılar tarafından farklı yorumlanması sonucu, yapılan değerlendirmelerin güvenirlik ve geçerlik sonuçları farklı olabilir. Ayrıca röportajlar yoluyla elde edilebilen ince nüanslar ve zengin veri kaynakları bu ölçeklerde sınırlıdır (Russon ve Koehley, Toplumun genelince arzu edilen cevabı verme problemi nedeniyle, katılımcılar kendi düşünceleri yerine, çeşitli statü korkuları nedeniyle toplumun genelinin verdiği cevabı verebilir (Suttle,1985. Bu çalışmada özellikle çocuklarda güvenilir ve geçerli sonuçlar veren gülen yüz ölçek uygulamalarının, yüksek lisans ve doktora düzeyindeki öğrenciler üzerindeki sonuçları araştırılmıştır. Diğer tutum ölçeklerine göre Likert tipi ölçeğin daha esnek ve kolay oluşturabilir olduğu belirtilmiş, bunun yanında, resimli cevap ölçeklerinin davranışları değerlendirmede

3 diğerlerine göre daha etkili sonuçlar verdiği (Hopkins ve Stanley, 1981, resimli figürler yoluyla istenilen cevapların daha eğlenceli ve verimli yerine getirildiği tespit edilmiştir (Thomas ve Nelson, Likert tipi ölçeklerden olan gülen yüz değerlendirme ölçeği, özellikle çocuklarda kullanılmakta olan, resimli, katılımcının kendisinin cevapladığı, çok sayıdaki tutum ölçeklerinden biridir. Gülen yüz değerlendirme ölçeği (smiley face assessment scale, çoklu yetenek eksikliği olan çocukların kamp deneyimlerinin sonucunu görmek için birer hafta süreyle Camp Kononia daki araştırmacılar tarafından uyarlanarak yıllarca uygulanmıştır (Yang, Gülen yüz ölçekleri, otellerde ve restoranlarda yapılan anketlerde, hizmet, yemek ve ortam değerlendirmelerinde sıklıkla kullanılmaktadır. Bu tip ölçekler ile yetenek eksikliği olan insanlar üzerinde çok sayıda güvenirlik ve geçerlik çalışması yapılmıştır (Reynolds ve Johnson, Hatta bazı araştırmalar (Dattilo, Hoge ve Malley, 1996 bu uygulamanın ruhsal sorunları olan kişiler üzerinde bile geçerli ve güvenilir sonuçlar verdiğini göstermektedir. YÖNTEM Araştırmanın Yöntemi Araştırma nicel yönelimli bir model analizini esas almaktadır ve araştırmanın yöntemi, tarama (survey araştırmasıdır. Bir konuya ya da olaya ilişkin katılımcıların görüşlerinin ya da ilgi, beceri, yetenek, tutum vb. gibi özelliklerinin belirlendiği genellikle diğer araştırmalara göre daha büyük örneklemler üzerinde yapılan araştırmalara tarama araştırmaları denir (Büyüköztürk, Kılıç Çakmak, Akgün, Karadeniz ve Demirel, Araştırmada tarama araştırması olan 5 li Likert tipi ölçeklerle hazırlanmış ders ve öğretim üyesi değerlendirme formu şeklindeki anketler, Ankara ilinde bir üniversitenin lisansüstü seviyesinde öğrenim gören öğrencilere uygulanmıştır. Katılımcıların ders ve öğretim görevlisi ile ilgili olarak hazırlanmış sorulara hangi sıklıkta, hangi düzeyde, nerede ve ne kadar katılıp katılmadığı ölçülerek, değerlendirme maddelerinin görüşlerini yansıtıp yansıtmadığı sorulmuş ve her bir maddeyi onaylama derecesini göstermek üzere cevaplaması istenmiştir. Veri toplama işlemi öncelikle kelime tabanlı anketler ile yapılmış, sonrasında 30 gün arayla aynı kişilere gülen yüz anketi uygulanarak gerçekleştirilmiştir. Değerlendirme maddeleri cevaplandırıldıktan sonra puanlar toplanarak toplam puan elde edilmiş ve bu sonuçlara göre madde puanlarının toplam puanla arasındaki ilişki incelenmiştir. Her iki ölçekteki madde özellikleri de karşılaştırılmıştır.

4 Analizler SPSS paket programı kullanılarak gerçekleştirilmiş ve elde edilen verilere bağımlı örneklem t-testi (paired sample t-test uygulanmıştır. Evren ve Örneklem Yapılan bu araştırmanın çalışma grubunu, tarama araştırması olan 5 li Likert tipi ölçeklerle hazırlanmış ders ve öğretim üyesi değerlendirme formu şeklindeki anketlere cevap veren Ankara ilinde bir üniversitenin lisansüstü seviyesinde öğrenim gören öğrenci oluşturmaktadır. Veri Toplama Araçları Geçerlik ve güvenirlik analizleri yapılmış olan ölçekler, araştırma kapsamında bulunan kişilik yüksek lisans ve doktora öğrenci grubuna uygulanmaya hazır hale getirilmiştir. Her iki ölçek araştırmacılar tarafından uygulama yapılan okula gidilerek 30 gün arayla ders aldıkları sınıflarda 20 dk. süreyle uygulanmıştır. Her uygulama sırasında, öğrencilerin anket maddelerini doğru anlayabilmeleri açısından gerekli açıklamalar yapılmış ve samimi cevaplar vermeleri için, çalışmanın önemi hakkında genel bir bilgi verilmiştir. Likert ölçeğinin 1-9. maddeleri dersle ilgili öğrencilerin tutum boyutunu, maddeleri ise öğretmenler hakkındaki tutum boyutunu ölçmeyi amaçlamaktadır. Katılımcılar arasında Likert ölçeğini cevapsız bıraktıkları ifadeler ya da aynı ifade için birden fazla şıkkı işaretleyen olmamıştır. Anketi katılımcılar kendileri okuyup cevap vermiş, gerektiği zaman açıklama yapılmıştır. Öğrencilerin yüzde yüzü maddeleri tam ve geçerli bir şekilde yanıtlamıştır. Verilerin Analizi Maddelere verilen dereceli cevapların özellikleri ile ilgili tanımlayıcı istatistiksel analizler için frekans (f ve yüzde (% tekniği kullanılmıştır. Öğrencilerin gülen yüz ölçeği ile kelime tabanlı ölçek uygulamasına verdikleri cevaplar karşılaştırılmış ve bu amaçla bağımlı örneklemler için t testi kullanılmıştır. Verilerin analizinde anlamlılık düzeyi 0,05 olarak kabul edilmiştir. Ayrıca, maddeler arasındaki ilişkinin belirlenmesi için Pearson Momentler Çarpımı Korelasyon Katsayı analizi yapılmıştır. Frekans dağılımı için her maddenin frekans dağılımına ait sonuçlar bulgular bölümünde verilmiştir. Merkezi dağılım için, ölçekler 4, 5, 6, 7, 9 dereceli ölçek niteliklerinden 5 dereceli ölçek grubuna girdiği için mod ve medyan ölçüleri hesaplanmıştır. Değişkenlik ölçüsü için; ölçeklerin genel toplam puanları için standart sapma ve varyans değerleri hesaplanmıştır. BULGULAR VE SONUÇ Likert ölçeği toplamalı ölçektir. Hipotez test etmeye yönelik tüm hesaplamalar

5 toplam puanlarla yapılır. Ayrıca farklı Likert ölçekleri olduğu için tek tek maddeleri arasında korelasyon yerine toplam puanlar arası korelasyona bakılmıştır. Araştırılacak hipotez; H0 (boş hipotez: Öğrencilerin gülen yüz ve kelime tabanlı ölçeklerden aldıkları puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur. H1 (araştırma hipotezi: Öğrencilerin gülen yüz ve kelime tabanlı ölçeklerden aldıkları puanların ortalamaları birbirinden farklıdır. Paired Samples Statistics Mean N Std. Deviation Std. Error Mean Pair 1 kelime tabanlı ölçek gülen yüz ölçek Kelime tab. Anket Puan Ortalaması:,93 Gülen yüz Anket Puan Ortalaması :,44 Uygulanan kişi sayısı : Paired Samples Correlations Pair 1 N Correlation Sig. kelime tabanlı ölçek & gülen yüz ölçek.953 Öğrencilerin kelime tabanlı ölçek ve gülen yüz ölçekleri arasındaki pearson momentler korelasyon katsayısı 0,953'tür (yüksek düzey korelasyon. İkisinin arasındaki fark istatistiksel açıdan anlamlıdır ( Sig=0,000. Korelasyon katsayısı temel alınacak olursa kelime tabanlı ölçek puanı yüksekse gülen yüz anketinin de ölçek puanları yüksektir. Puanlar arası pozitif yönde ilişki vardır. Öğrencilerin kelime tabanlı anket ile gülen yüz anketleri ortalamaları arasındaki toplam fark 0,489 puan, standart sapma 2,755 ve ortalamanın standart hatası 0,287 dir. T testi sonucu t=1,703; Serbestlik derecesi (SD=91 ve p değeri 0.0 dir (çift kuyruk. İki anket toplam puan ortalamaları arasındaki 0,489 puanlık fark istatistiksel açıdan anlamlı değildir. Boş hipotez, Ho kabul edilmiştir (İki uygulamanın ölçme puanlarının ortalamaları arasında anlamlı bir fark yoktur ( p=0,0 > 0,05 olduğu için. Güvenilirlikle ilgili olarak; Büyüköztürk ve ark.(2008, psikolojik bir test için hesaplanan güvenirlik katsayısının 0,70 ve daha yüksek olmasını test puanlarının güvenirliği için yeterli görmektedir.

6 Reliability Statistics 1.Cronbach's Alpha 2.Cronbach's Alpha Cronbach's Alpha Based on Standardized Items N of Items Cronbach's Alpha Based on Standardized Items N of Items Yukarıdaki tabloda gösterildiği üzere, Cronbach alfa güvenilirlik katsayıları kelime tabanlı ölçek maddeleri için 0,956; gülen yüz ölçek maddeleri için ise 0,958 olarak oldukça yüksek güvenilir ölçekler olduğu sonucuna ulaşılmıştır. İki ölçeğin toplam puan analiz sonuçlarına göre iki ölçeğin mod, medyan ve ortalama değerlerinin puanlarının birbirine çok yakın değerler olduğu bulgusuna ulaşılmıştır.

7 kelime tabanlý ölçek Pearson. 8 0 N 9 2 Madde puanı-toplam puan korelasyonu (** ( * *.634(**.724(**.757(**.828 (**.739(**.567(**.885(**.825(**.735 (**.638(* *.701 (**.757(**.812(**.839(**.735 (**.742 (** (** (** Gulen yuz ölçek Pear son (**.772(**.638(**.801(**.798(**.851 (**.746(**.573(**.767(**.720(**.735 (**.713(* *.699 (**.733(**.829(**.788(**.749 (**.832 (** (** (** N

8 Madde No N kelime tabanlı ölçek Pearson 1.765(** Gulen yuz ölçek Pearson 20 Tablolar incelendiğinde; kelime tabanlı ölçekte madde puanı-toplam puan ilişkisi en yüksek olan 9. madde; genel olarak bir değerlendirme yapıldığında ders hakkında olumlu düşünüyorum (Pearson 0.885, en düşük olan ise 8. madde olan; dersin gerekliliklerini yerine getirdiğini düşünüyorumdur (Pearson 0,567. Gülen yüz ölçeğinde ise madde puanı-toplam puan ilişkisi en yüksek olan madde 19. madde, derste konuyu açıklayıcı örnekler ve gösterimler kullanıyor (Pearson 0,877, en düşük ise yine 8. madde olan dersin gerekliliklerini yerine getirdiğini düşünüyorumdur (Pearson 0,573. Bu araştırma sonucunda, katılımcılara uygulanan anket sonuçları değerlendirilerek, SPSS uygulaması ile testlerin güvenirlik katsayıları, testte yer alan maddelerin analizi ve her iki ölçeğin madde toplam puanları hesaplanarak, iki ölçek tipi arasında anlamlı düzeyde manidar bir fark olup olmadığını karşılaştırmak hedeflenmiştir. Özellikle çocuklara ve yetenek eksikliği olan katılımcılara uygulanan anket değerlendirmelerinde, yüksek düzeyde güvenirlik ve geçerlik sonucu veren gülen yüz ölçek tipinin, yüksek lisans ve doktora öğrencileri üzerinde uygulandığında da etkili olup olmadığı ve kelime tabanlı ölçek tipleri ile karşılaştırılarak yapılan analizler ve elde edilen sonuçlara dayanarak yapılan araştırma ile

9 aralarında manidar bir fark olup olmadığı görülmek istenmiş ve ayrıca gülen yüz ölçek tipinin güvenilir, geçerli, kullanımı kolay ve etkin bir ölçek tipi olup olmadığı sonucuna ulaşılmak istenmiştir. Bu araştırma sonucunda elde edilen verilerin, Türkiye de daha önce böyle bir çalışma yapılmamış olması nedeniyle, bundan sonraki dönemlerde yapılacak araştırmalara da kaynak oluşturması hedeflenmiş ve bu nedenle araştırmanın daha da önemli hale geldiği değerlendirilmiştir. Sonuç olarak hipotez testinde, yüksek lisans ve doktora düzeyi öğrencilere uygulanan iki ölçeğin puanları arasında anlamlı bir fark olmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Daha çok çocuklarda yapılan araştırmalarda uygulanan gülen yüz ölçek tipinin zaman kaybını önlemek ve uygulama kolaylığı nedeniyle üst düzey eğitim seviyelerinde de uygulanabileceği ve alınacak ölçme sonuçları açısından bir farklılık yaratmayacağı sonucuna ulaşılmıştır. Uygulamada frekans ve yüzdelere bakıldığında katılıyorum ve kesinlikle katılıyorum seçeneklerinin işaretlenmiş olması öğrencilerin ders ve öğretim elemanı ile ilgili memnuniyet düzeylerinin yüksek olduğunu göstermektedir. KAYNAKÇA Aiken, L. R. (1976. Psychological testing and assessment (2nd ed.. Boston, NY: Allen and Bacon, Inc. Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2008. Bilimsel Araştırma Yöntemleri. 18. baskı. Pegem Akademi. Cohen, L. and Manion, L. (1998. Research methods in education. Fourth edition Dattilo, J., Hoge, G., and Malley, S. M. (1996. Interviewing people with mental retardation: Validity and reliability strategies. Therapeutic Recreation Journal, 15, Fraenkel, J. R. and Wallen, N. E. (2006. How to design and evaluate research in education. (6. baskı Hopkins, K. D., and Stanley, J. C. (1981. Educational and psychological measurement and evaluation (6th ed.. Englewood Cliffs: Prentice Hall Inc. Köklü, N. (1995. Tutumların ölçülmesi ve Likert tipi ölçeklerde kullanılan seçenekler. Ankara üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 28 (2. McMillan, J. H. (2000. Fundamental assessment principles for teachers and school administrators. Practical Assessment, Research and Evaluation, Vol 7 No 8. Reynolds, L. and Johnson, R. (2011. Is a picture is worth a thousand words? Creating effective questionnaires with pictures. Practical Assessment, Research and Evaluation, Vol 16 No 8. Russon, C., and Koehly, L. M. (1995. Construction of a scale to measure the persuasive impact of qualitative and quantitative evaluation reports. Evaluation and Program Planning, 18, Suttle, N. S. (1985. Agreement in classification choices by school psychologists when evaluating children for special education placement. Unpublished doctoral dissertation, University of Tennessee, Knoxville. Tavşancıl, E.(2002. Tutumların Ölçülmesi ve SPSS ile Veri Analizi Ankara: Nobel Yayınevi. Thomas, J. R., and Nelson, J. K. (1996. Research methods in physical activity (3rd ed.. Champaign, IL: Human Kinetics. Thomas, R. M. (1998. Conducting educational research: A comparative view. West Port, Conn: Bergin&Garvey. Turgut, M. F. & Baykul, Y. (19. Ölçekleme Teknikleri. ÖSYM Yayını, Ankara Yang, J.H. (2002. Establishing the Reliability of The Smiley Face Assessment Scale: Test-Retest. Yıldırım, C. (1999. Bilim Felsefesi Ankara: Remzi Kitabevi.