Acil Servis Hemşireleri Arasında Triyaj Bilgi Düzeyinin Değerlendirilmesi

Transkript

1 JOPP Derg 1(1):14-18, 29 Acil Servis Hemşireleri Arasında Triyaj Bilgi Düzeyinin Değerlendirilmesi Emine SUNGUR *, Bengü AKSOY **, Suat BİÇER ***, Gönül AYDOĞAN **** ÖZET Amaç: Farklı pediatrik ya da genel acil birimlerde çalışan hemşirelerin triyaj konusundaki bilgi düzeyinin ölçülmesi amaçlanmıştır. Gereç ve Yöntem: Bu çalışma Sağlık Bakanlığı Eğitim- Araştırma hastaneleri (n=), üniversite hastaneleri (n=2) ve özel hastane (n=2) pediatrik ve genel acil birimlerinde gerçekleştirildi. Yedisi pediatrik acil ve ikisi genel acil olmak üzere toplam 9 hastanenin her birine, her hemşire için ayrı ayrı olmak üzere anket formu gönderildi. Bu anket formu, pediatrik triyajın tanımı ve amaçları konusunda 18 soru içeriyordu. Bulgular: Ankete 9 hastaneden 86 hemşire yanıt verdi. Triyajın amaçları konusunda 68 kişinin 46 sından (%67,6) doğru yanıtlar alındı. Üniversite hastaneleri ve özel hastanelerde çalışan hemşirelerin, triyaj eğitimi konusunda, devlet hastanelerinde çalışan hemşirelere göre daha iyi olduğu görüldü; bu hemşireler triyaj eğitimi almıştı. Sonuç: Pediatrik acil birimde çalışan hemşirelerimizin triyaj konusunda eğitim almasının gerekli olduğu görüldü. Anahtar kelimeler: acil, pediatrik acil birim, pediatrik, triyaj SUMMARY Objectives: To evaluate nurses from different paediatric or general emergency departments for their knowledge about triage. Methods: This study was carried out at the paediatric and general emergency departments of the Health Ministry Educational-Research Hospitals (n=), University Hospitals (n=2), and private hospitals (n=2) in Istanbul. A questionnaire was sent to 9 hospitals, including 7 paediatric and 2 general emergency departments, in each state studied. This questionnaire contained 18 questions about pediatric triage definitions and purposes. Results: Eighty-six nurses from 9 hospitals responded to the questionnaire. Triage nurses were asked for paediatric triage definitions and purposes. Correct answers were obtained 46/68 (67.6%) for triage definition. We showed that the nurses working in university and private hospitals were better on triage training than those working in govermental hospitals. This first group of nurses was educated on triage. Conclusion: Our study show that, nurses who worked in our paediatric emergency department must be educated on triage. Keywords: emergency, paediatric emergency department, paediatric, triage GİRİŞ Triyaj, Fransızca da trier kökünden gelen; seçmek, ayıklamak anlamına gelen bir kelime olup, tıpta hastaların acil ve öncelikli tedavi gereksinimlerine göre gruplanması anlamında kullanılır (1). Hastaların hastaneye ilk başvurduğu anda kayıt işlemleri başlamadan gerçekleştirilmesi gereken triyaj, acile getirilen * İstanbul Bakırköy Kadın Doğum ve Çocuk Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Başhemşire Yard. ** İstanbul Bakırköy Kadın Doğum ve Çocuk Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Hizmet İçi Eğitim Koordinatörü *** İstanbul Bakırköy Kadın Doğum ve Çocuk Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzm. **** İstanbul Bakırköy Kadın Doğum ve Çocuk Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Çocuk Klinik Şefi hastaların aciliyet durumunun belirlenip, durumu daha acil olan hastalara gerekli olan tıbbi girişimlerin öncelikli olarak sağlanması bakımından önemlidir. Diğer acil servislerde olduğu gibi, acil çocuk servisinde de aciliyet durumu birbirinden farklı olan hastalar aynı yerde muayene edilmektedir. Çocuk acil servisine gelen bu hastalar, pediatri dışındaki branşlarla da ilgili olabileceği için, hastaların değişik kliniklere yönlendirilmesi gerekebilmektedir. Triyajı, bu konuda eğitim almış olan hemşire, paramedik ya da doktorlar yapabilir (2-4). Çocuk hastaların triyaj derecesini sınıflandıran çeşitli değerlendirme kılavuzları kullanılmaktadır (,6). Hastaya yanıt verme süresi ve belirlenmiş triyaj düzeyine uygun sürede 14

2 E. Sungur ve ark., Acil Servis Hemşireleri Arasında Triyaj Bilgi Düzeyinin Değerlendirilmesi verilebilen yanıt yüzdesi ile ölçülen triyaj etkinliğini; acil servisin hasta yoğunluğu, fiziki koşulları, teknik ve tıbbi donanımının yeterliliği, hastanede pediatri ve pediatri dışı diğer uzmanlık dallarının varlığı gibi faktörler etkilemektedir. Halen birçok hastanede gerçek anlamda triyaj uygulanmamakta, hastalar ilk olarak muayene sırasında çocuk doktoru tarafından değerlendirilip, yönlendirilmeleri ve tedavileri bu aşamadan sonra gerçekleşmektedir. Triyaj sisteminin geliştirilmesi ile acil müdahale edilmesi gereken hastalara daha erken tıbbi girişim sağlanabilecek, acilde muayene edilmesi gerekmeyen hastaların elimine edilmesiyle, acil servislerdeki gereksiz kalabalık önlenecek ve böylece acil çocuk servisinin etkinliği arttırılabilecektir. GEREÇ ve YÖNTEM Triyaj uygulaması bakımından, çocuk acil servislerinde çalışan hemşirelere yönelik olarak hazırlanmış olan anket ile, bilgi düzeylerinin saptanması ve gereksinimlerinin belirlenmesi planlanmıştır. Sorgulanmak istenilen verilere yönelik olarak hazırlanan anket formu 18 sorudan oluşuyordu. İstanbul daki 2 üniversite hastanesi ve eğitim hastanesinin çocuk acil servisleri ile, 2 adet A tipi özel hastanenin genel acil servislerinde çalışan hemşirelere anket uygulandı. Anket sonuçları triyajın tanımı, amacı, triyajda öncelikli olarak bakılacak olan parametrelerin ve acil kriterlerinin tanımlanması konularının yanında; hemşirelerin eğitim düzeyleri, hizmet içi eğitimlere devam durumları, çalışılan hastaneler, triyaj eğitimi alıp-almama durumlarına göre de değerlendirildi. BULGULAR Çalışmaya 68 hemşire katıldı. Bunların içinde 17 hemşire İstanbul Bakırköy Kadın Doğum ve Çocuk Hastalıkları Eğitim-Araştırma Hastanesi Çocuk Acil (%2), i (%7.4) Vakıf Gureba Eğitim-Araştırma Hastanesi Çocuk Acil, 7 si (%.3) Okmeydanı Eğitim-Araştırma Hastanesi Çocuk Acil, 2 si (%2.9) Haseki Eğitim-Araştırma Hastanesi Çocuk Acil, 6 sı (%8.8) Bakırköy Dr. Sadi Konuk Eğitim-Araştırma Hastanesi Çocuk Acil, 6 sı (%8.8) İ.Ü. İstanbul Tıp Fakültesi Çocuk Acil, 7 si (%.3) İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Çocuk Acil, u (%14.7) özel International Hospital Acil, 8 i (%11.8) Özel Bakırköy Acıbadem Hastanesi acil servislerinde çalışmaktaydı (Şekil 1). Ankete katılan hemşirelerin 27 si (%39.7) sağlık meslek lisesi, 22 si (%22.4) ön Lisans, 19 u (%27.9) lisans mezunuydu (Şekil 2). Otuz yedi hemşire (%4.4) mesleki kurslara katılmamış, u ise (%44.1) katılmıştı (Şekil 3). Elli yedi hemşire (%83.8) hizmet içi eğitim seminerlerine devam ediyor, 11 i ise (%16.2) katılmıyordu (Şekil 4). Yirmi dört hemşire (%3.3) triyaj eğitimi almış, 44 ü ise (%64.7) almamıştı (Şekil ). Hemşirelerin 46 sı (%67.6) triyaj nedir? sorusuna doğru, 22 si ise (%32.4) yanlış yanıt vermişti (Şekil 6). 42 hemşire (%61.8) triyajın amacını doğru bir % % 2 SSK Bakırköy Doğumevi SSK Vakıf Guraba SSK Okmeydanı % 12 Haseki Devlet Bakırköy Sadi Konuk % % 9 % 9 % 3 % % 7 İstanbul Tıp Fakültesi Cerrahpaşa Tıp Bakırköy Acıbadem Şekil 1. Anketin uygulandığı kurumların dağılımı. International Hospital % 27.9 % 39.7 Sağlık Meslek Lisesi Ön Lisans Lisans % 22.4 Şekil 2. Ankete katılan hemşirelerin eğitim düzeyi.

3 JOPP Derg 1(1):14-18, Mesleki kurslara katılanlar Mesleki kurslara katılmayanlar Hizmet içi eğitim seminerlerine katılanlar Hizmet içi eğitim seminerlerine katılmayanlar Şekil 3. Mesleki kurslara katılım durumu. Şekil 4. Hizmet içi eğitim seminerlerine katılım durumu Triyaj eğitimi alanlar Triyaj eğitimi almayanlar Şekil. Hemşirelerin triyaj eğitimi alma durumu Triyaj amacını doğru tarif edenler Şekil 7. Triyaj amacının doğru tanımlanma durumu Triyaj amacını yanlış tarif edenler şekilde tarif etmiş, 26 sı ise (%38.2) bu soruya yanlış yanıt vermişti (Şekil 7). Sağlık meslek lisesi mezunu hemşirelerin 14 ü (%1.9) triyaj nedir? sorusuna doğru yanıt, 13 ü ise (%48.1) yanlış yanıt vermişti. Ön lisans mezunlarının i bu soruya doğru (%68.2), 7 si ise (%31.8) yanlış yanıt vermişti. Lisans mezunlarının ise 17 si (% 89.) doğru, 2 si (%.) ise yanıtlamıştı. Bu soruya verilen yanlış yanıtların %9.1 i sağlık meslek lisesi mezunları tarafından verilmişti. Triyaj nedir? sorusuna verilen doğru yanıtlar kurumlara göre değerlendirildiğinde; devlet hastanesindekilerin %48.6 inin doğru (n=18), %1.3 inin Triyaj tanımlamasını doğru yapanlar Triyaj tanımlamasını yanlış yapanlar Şekil 6. Triyaj tanımının doğru yapılma durumu. yanlış (n=19) yanıt verdiği görüldü. Bu soruya, üniversite çocuk acil birimlerinde çalışan hemşirelerin %84.6 sı doğru (n=11), %.4 ü yanlış (n=2) yanıt vermişti. Özel hastane genel acil servis hemşirelerinin ise %94.4 ü triyaj nedir? sorusunu doğru yanıtlamış (n=17), %.6 sı yanlış yanıt (n=1) vermişti. Üniversite ve özel hastane hemşirelerinin tümünün triyajın amacını doğru bir şekilde tanımladıkları, bu oranın devlet hastanelerinde %66.7, %6, %42,9, %29.4 ve % gibi çok daha düşük oranlarda olduğu görülmüştür. Kursa katılan hemşirelerin 23 ü (%76,7) triyaj nedir? sorusuna doğru yanıt, 7 si ise (%23.3) yanlış yanıt vermiş olup, triyaj amacını ise 2 sinin (%66,7) doğru, unun (%33.3) ise yanlış yanıtladığı görüldü. Kursa katılmayanların 22 sinin (%9.) triyaj nedir? sorusuna doğru, inin ise (%4.) yanlış yanıt verdiği görüldü. Acilde çalışan hemşirelerin yaş ortalaması 29,2 yıl olup, meslekte çalışma süresi ortalama 8,8 yıldır. Acil serviste çalışma süresi ortalama 2,3 yıl olarak bulunmuştur. Çalışanların %8.8 i nöbetli çalışma sistemine göre çalışmaktadır. Mesleki kurslara katılım düşük olarak (%29.4) bulunmuş olup, katılım olan kurslar içinde neonatal resusitasyon programı (NRP) %

4 E. Sungur ve ark., Acil Servis Hemşireleri Arasında Triyaj Bilgi Düzeyinin Değerlendirilmesi ilk sırada yer almıştır. Eğitim konusunda % 64.7 acil hemşireliği ilk sırayı almakta, bölümde çalışmaktan %8.8 memnuniyet duyulmaktadır. Acil servis hemşireliği konusunda kendini yeterli görmeyenlerin oranı %47.1 dir. Triyaj eğitimi almayanların oranı %7.6 iken, triyaj nedir sorusuna %3.3 doğru cevap verilmiş, triyaj amacını %11.8 kişi yanıtlayabilmiştir. Triyaj yapılacak hastada ilk bakılması gereken kriterleri doğru olarak sıralama oranı ve acilde kullanılan triyaj renklerini tam olarak bilme oranı %.9 dur. Yaşanılan sorunlarda hasta yakınlarıyla bire bir muhatap olma şıkkı %17.6 ile en çok şikayet edilen sorun olarak bulunmuştur. Independent simple-t testi sonucunda, çalışanların yaşları ve çalışma sürelerine göre; çalışma şekli, şu anki görev sorumluluğu, triyaj konusunda eğitim almalarıyla; hastanın solunumunun yeterli olup olmadığının değerlendirilmesi, hastanın havayolu açıklığının değerlendirilmesi ve bunların kontrollerinin nasıl yapılması gerektiğini ölçen seçeneklerin doğru yanıtlanması arasında anlamlı ilişki bulunmuştur (p<,). TARTIŞMA Triyaj, hastalara bakma önceliğinin hastanın durumunun aciliyetine göre değerlendirilmesi ve sınıflandırılmasıdır (1,7). Tıpta genellikle acil servislerde ve afet alanlarında kullanılır. İlk olarak askeri tıpta uygulanmış, I. ve II. Dünya Savaşı sırasında, yaralı askerlere, gereksinimleri doğrultusunda acil bakım girişimlerinde bulunmak üzere öncelik hakkı tanınması nedeniyle kullanılmıştır (7). Acil servislerde triyajın amacı; durumu daha erken değerlendirme, bakım ve tedavi gerektiren hastaların seçilerek tedavilerinin aksamasının, durumlarının kötüleşmesinin önüne geçilmesi, daha az acil olanların ve acil olmayanların seçilerek daha acil olan hastalara yapılması gereken girişimlerin gecikmesinin önlenmesi, acil olmayan olguların polikliniğe ya da bekleme alanına yönlendirilerek acillerde kalabalık oluşturmasının engellenmesi olarak özetlenebilir (7,8). Triyajı hekim, hemşire ya da paramedik yapabilir (2-4,8). Kayıt kabul, danışma, vezne, güvenlik, hizmetli personel gibi yardımcı elemanlar triyaj yapmamalıdır. Bunların triyajdaki görevi; ilk gelen hastaları triyaj alanına yönlendirmek, triyaj yapan sağlık personelinin belirlediği hastaları uygun yere yönlendirmek, götürmek şeklinde sağlık personeli ve hastalara yardım etmek olabilir. Triyaj yapan sağlık personelinin buna yönelik eğitim almış olması, branşında en az 1 yıl çalışmış ve tecrübeli olması, hasta ve yakınlarıyla sağlıklı diyalog kurabilmesi, empati yapabilmesi gerektiğinden, uygun tıbbi ve sosyal yeterliliğe sahip olması gereklidir. Hastanelerin ve acil servislerin hizmet verdiği hasta grubunun özelliklerine göre bu kişinin doktor, hemşire ya da paramedik olarak belirlenmesi acil servis sorumluları ve hastane idaresinin insiyatifindedir. Triyaj yapacak kişinin acil olarak müdahale edilmesi gereken hastalıkların bulguları yanında, acil olmayan hastalıklara ait semptomları da bilmesi gerekir. Triyaj düzeyinin yanlışlıkla düşük olarak belirlenmesi hastanın bakımı ve tedavisinde gecikmelere neden olabilir. Buna karşılık, yanlışlıkla yüksek triyaj düzeyinin belirlenmesi de benzer sonuçlara yol açabilir (8,9). Acil olmayan durumların acil olanlarla karışması, gerçek acillerin bekleme zamanını artırır. Acil serviste hasta akımının etkili bir şekilde devamı ve hasta bakımının aksamaması için değerlendirmenin her aşaması hastaların aciliyetine göre yapılmalıdır. Bu durum, semptomları sıklıkla yaşa göre değişiklik gösteren çocuk hastalar için özellikle önemlidir (8,9). ABD de yılda 64. hasta başvurusunun olduğu bir genel eğitim hastanesinin acil servisinde Pointer ve arkadaşları tarafından yapılan çalışmada, paramedikler ve hekimlerin yaptığı triyaj değerlendirilmiş ve yazılı tanı ve tedavi prosedürlerinin kullanılarak yapılan triyajın paramedikler tarafından da uygun şekilde yapılabildiği gösterilmiştir (). Bu çalışmada kullanılan tanı ve tedavi prosedürlerinin bazı semptomları (ör: güçsüzlük, nezle/grip benzeri semptomlar, kulak çınlaması, testiküler ağrı, diş/diş eti problemleri, uyuşukluk) kapsamadığı, bazı durumların ise (örn. bilinç değişikliği) birden fazla prosedürü ilgilendirdiği görülmüş, paramediklerin kesin kararın verilemediği durumlarda daha ciddi olan tanıyı kabul etmeleri önerilmiştir (). Santoro ve ark. nın, paramedikler tarafından transport edilen ve hekimler tarafından değerlendirilen hastaların triyaj düzeyinin değerlendirildiği çalışmalarında, doktor ve paramedikler olguların %8 inin triyaj düzeyinde görüş birliği içinde olmuşlar, triyaj düzeyi bakımından görüş birliği içinde olunmayan olguların ise sadece %6 sında komplikasyon görülmüştü (11). Paramedik ve hemşirelerin daha ayrıntılı ve yoğun eğitimiyle triyaj düze- 17

5 JOPP Derg 1(1):14-18, 29 yinde yanlışlık yapılmasının önüne geçilebilir (). Anketin yapıldığı hemşirelerin triyaj yapılacak hastada ilk bakılması gereken kriterleri doğru olarak sıralama ve acilde kullanılan triyaj renklerini tam olarak bilme oranları çok düşük (%,9) bulunmuştur. SONUÇ Devlet eğitim hastanelerinin çocuk acil servislerinde çalışan hemşirelerin triyaj konusundaki eğitim düzeyleri, triyaj eğitimi almamaları ve triyajı uygulamamalarıyla ilişkili olarak, bu eğitimi almış ve triyajı aktif olarak uygulamakta olan özel hastane ve üniversite hastanelerine göre düşük bulunmuştur. Devlet kurumlarına bağlı eğitim-araştırma hastanelerinin acil çocuk birimlerinde çalışan hemşirelerin bilgi düzeylerini arttırmak için acil servise yönelik kurs ve hizmet içi eğitim programlarının düzenlenmesine, mevcut eğitimlerin etkinliğinin arttırılmasına, standartları yükseltmek için triyaj formu geliştirilmesine ihtiyaç vardır. Triyaj alanı oluşturulması ve uygulanması, bunun için de triyajı uygulayacak olan doktor ve hemşirelere yönelik eğitimin başlatılması ve sürdürülmesi amacıyla, yönetim ile birlikte çalışmanın doğru olacağı kanaatine varılmıştır. KAYNAKLAR 1. Hartman RG. Tripartite triage concerns: Issues for law and ethics. Critical Care Medicine 23; 31(suppl): Kalter HD, Schillinger JA, Hosain M, et al. Identifying sick children requiring referral to hospital in Bangladesh. Bull World Health Organ 1997; 7(suppl 1): Simoes EAF, Desta T, Tessema T, Gerbreselassie T, Dagnew M, Gove S. Performance of health workers after training in integrated management of childhood illness in Gondar, Ethiopia. Bull World Health Organ 1997; 7(suppl 1): Tamburlini G, Di Mario S, Maggi RS, Vilarim JN, Gove S. Evaluation of guidelines for emergency triage assessment and treatment in developing countries. Arch Dis Child 1999; 81: Gove S, for the WHO Working Group on Integrated Management of Childhood Illness. Integrated management of childhood illness by outpatient health workers: technical basis an overwiev. Bull World Health Organ 1997; 7(suppl 1): Gove S, Tamburlini G, Molineux L, Whitesell P, Campbelle H, fort he WHO-IMCI Referral Care Project. Development and technical basis of simplified guidelines for emergency triage assessment and treatment in developing countries. Arch Dis Child 1999; 81: Kennedy K, Aghababian RV, Gans L, Lewis CP. Triage: Techniques and Applications in Decisionmaking. Annals of Emergency Medicine 1996; 28: Maldonado T, Avner JR. Triage of the Pediatric Patient in the Emergency Department: Are We All in Agreement? Pediatrics 24; 114: Wuerz R, Fernandes CMB, Alarcon J, et al. Inconsistency of emergency department triage. Ann Emerg Med 1998; 32: Pointer JE, Levitt MA, Young JC, Promes SB, Messana BJ, Ader MEJ. Can paramedics using guidelines accurately triage patients. Annals of Emergency Medicine 21; 38: Santoro JP, Smith P, Mader TJ, et al. Accuracy of field diagnosis by paramedics. Acad Emerg Med 1998; :39. 18