Sermaye Teorisindeki Bazı Tartışmalar Üzerine

Transkript

1 Sermaye Teorisindeki Bazı Tartışmalar Üzerine Amartya Sen Muhterem Subhuti nin Buda ile yaptığı, Kuçarlı (Doğu Türkistan) Kumaraciva nın milattan önce 400 civarında Çinceye tercüme ettiği, Vajrachedikaprajñāpāramitā ya da Elmas Sutra adıyla ölümsüzleştirilmiş olan sohbet herkes tarafından iyi bilinir. Doğrusu, bu, dünyadaki ilk basılı kitaptır. Daha yeni gün ışığına çıkan gerçek ise, erdemli yaşamına rağmen Subhuti nin birtakım hatalar işlediğinden mütevellit yüzyılımızda yeniden dünyaya doğmuş olduğudur. Hataları makul derecede ciddi olduğundan dolayı Subhuti dünyaya bir iktisatçı olarak yeniden geldi ve Buda onun için kılı kırk yaran brahman diye söz ettiğinden (bkz. Kassapa Sihanada Sutta) olsa gerek, Subhuti nin kısmeti sermaye teorisinde uzmanlaşmak oldu. Bir gün Subhuti, Muhterem Harcourt un incelemesini ve konu üzerine daha yüzlerce kitap ve makaleyi okumasının ardından, bu çalışmalarda gözler önüne serilen fikirlerin azameti altında ezilmiş hâlde iç geçirdiği esnada Buda eski ahbabının bu durumuna acıyarak birden beliriverdi. Subhuti derhal sağ omzunu açıp sağ dizinin üzerine çöktü ve avuçlarını birbirine birleştirdiği ellerini yukarı kaldırarak Buda ya şöyle seslendi: Dünyaların Saydığı Kişi, beni bu sermayenin ölçülmesi karmaşasından kurtarmaya mı geldin? Buda dedi ki: Aslında gelişimin maksadı başka. Seni bu çalışmalarından vazgeçirmeye geldim. Ey Subhuti, hayatını olabildiğince değersiz bir mesele uğruna heba etme. Subhuti Buda ya dedi ki: Değersizdir aslında, Dünyaların Saydığı Kişi, Gerçekliğin Nihaî İlkesi nden bakınca. Ancak, yeniden doğuşun büyük çemberinde kısmetime düşen iktisat için mesele ciddi ve bu sefer vazifemi yerine getirmeliyim. Aydınlat beni Ey Aydınlanmış Olan. Buda Subhuti ye dedi ki: Ne diye sermayeyi ölçmek istersin Ey Subhuti? Sana ne hayrı olacak? Subhuti yanıtladı: Evvelki şüphelerime rağmen son zamanlarda bir toplam üretim fonksiyonu kullanmak ilgimi çeker oldu. Ve de ekonominin kâr oranının sermayenin marjinal ürünüyle belirlenmesini istiyorum. Ah, ne çok arzulardım ki sermaye malları homojen olsun! Sizi görünce karşımda, Ey Dünyaların Saydığı Kişi, bir fikir hâsıl oldu bana. Neden basitçe tüm sermaye mallarını homojen kılmıyorsunuz? Bunun için size öyle çok iktisatçı minnettar olur ki, Ey Tathāgata. O zaman Buda dedi ki: Birçok kereler söylediğim gibi ben büyücü değilim. İmkânsız olanı gerçekleştiremem ve bir kalem darbesiyle bunu becerebilenleri de pek takdir ediyorum doğrusu. Fakat söyle bana Subhuti, tek bir homojen sermaye malı olsaydı eğer, bu homojen sermayeyle çıktı arasındaki safi teknik ilişkiden bir kâr oranı elde edebileceğine inanıyor musun? Subhuti yanıtladı: Öyle söyleniyor bazı muhterem kitaplarda. Buda dedi ki: Onlara hürmet et, Subhuti, ama aman diyeyim güvenme onlara. Diyelim ki sermayenin marjinal ürününün değerini tüketim malı çıktısı cinsinden elde ettin. Hangi birim cinsinden ifade edeceksin onu? Bir birim homojen sermaye başına düşen ilave tüketim mallarının fiziksel ölçü birimi cinsinden mi? Ancak kâr oranı safi bir sayıdır. Muhakkak ki ilkinden ikincisine giderken sermaye malının tüketim malı karşısında nispi fiyatını yansıtacak bir şeye daha ihtiyacın olacak. Ancak, sermayenin tüketim malları cinsinden denge fiyatı, değeri

2 ıskonto etmek için, kâr oranına bağlıdır ve kâr oranındaki bir değişim, aynı fiziksel sermayenin, tüketim malları cinsinden değerindeki bir değişimden de kaynaklanıyor olabilir. Bu zorluk tek bir homojen sermaye malıyla bertaraf edilemez. Subhuti dedi ki: Peki, Muhterem Solow basit büyüme modelinde bunun tekmilini birden kolaylıkla nasıl yapabildi? O hâlde bir hata mı yaptı, Ey Aydınlanmış Olan? Yüreğim pek fena sancıyor. Buda yanıtladı: Sil yüreğinden korkuyu, Subhuti. Muhterem Solow pek çok varsayım yapabilir ama asla hata yapmaz. Sadece homojen bir sermaye malı değil, bütün ekonomide sadece tek bir mal olduğunu varsaydı. Bu da, bire eşit olması lazım gelen, sermaye ve tüketim malı arasındaki nispi fiyat sorununu ortadan kaldırdı. Subhuti sordu: Ya Muhterem Samuelson un vekil üretim fonksiyonu modeli? Eğer doğru anladıysam, ekonomide tek bir mal varsayımı yapmıyor. Buda cevapladı: Hayır, o daha yüksek bir adettin yolunu tutuyor. Sorunu, farklı mallar üreten farklı sektörlerin aynı faktör yoğunluğuna, yani aynı fiziksel sermaye emek oranına sahip olduklarını varsayarak ortadan kaldırıyor. Bu aslında nispi fiyat sorununu bertaraf etmenin bir başka yolu. Ancak, Subhuti, dikkat etmelisin ki model heterojen sermaye malları için de sorun yaratmıyor ve nispi fiyatlar sorunu eşit faktör yoğunluğu varsayımıyla dikkatlice ortadan kaldırılıyor. O zaman Subhuti şöyle konuştu: Eşit faktör yoğunluğu varsayımı beni endişelendiriyor. Gerçekten bu varsayıma ihtiyacımız var mı, Ey Aydınlanmış Olan? Buda cevap verdi: Hayır, yeterli ama gerekli değil. Diğer birtakım şeylerin özel bir şekilde düzenlenmesiyle hemen hemen tesadüf eseri bir vekil üretim fonksiyonu ortaya çıkıyor. Ancak meselenin tık ettiği yere, Muhterem Samuelson un faktör yoğunlukları varsayımıyla yaklaşabiliyoruz. Subhuti şimdi hüzün içinde konuştu: Ama bu eşit faktör yoğunluğu varsayımı gerçeğe hiç de yakın değil ki. Muhterem Samuelson un varsayımları kadar ileri gitmeden, kâr oranını sermayenin bir değerinin kısmî türevi olarak elde etmenin hiçbir yolu yok mu? Buda cevapladı: Bazı özel durumlar için elbette ki var. Kâr oranının tam olarak büyüme oranına eşit olduğu büyüme dengesindeki bir ekonomi için kâr oranının sermayenin marjinal ürününe eşit olduğu fazla zorlanmadan gösterilebilir. Ama bu sadece özel bir durumu kapsamakta. Subhuti sordu: O hâlde, Samuelsongil vekil modeli geçerli olmadığı sürece, ekonominin o anki hâlinden bağımsız olarak kâr oranının sermayenin marjinal ürününe eşit olacağı, hiçbir sermaye ölçütü yok mudur? Buda dedi ki: Aslında var. Muhterem Champernowne nin zincirleme endeksi sermayenin öyle bir ölçütünü verir ki üretim fonksiyonunda bir girdi değeri olarak kullanılabilmesinin yanında denge kâr oranı, uygun zincirleme endeks değeri noktasında, üretim fonksiyonunun sermayeye göre kısmî türevine eşit olacaktır. Elbette, neoklasik model tam olarak paçayı kurtarmış sayılmaz. Çünkü Muhterem Champernowne nin kurnaz hilesi, sermayeye maharetli bir şekilde yeniden değer biçmesinde yatar. Bu değer sermayenin piyasa fiyatından farklı olabilir.

3 Subhuti sordu: Bu her zaman işe yarar mı, Dünyaların Saydığı Kişi? Buda dedi ki: Hayır, ama vekil üretim fonksiyonuna kıyasla gerçeklikten uzaklaşma açısından daha az ödün gerektirir. Ancak, eğer teknikler arası çoklu geçişe yol açacak koşullar oluşursa, yani yüksek bir faiz oranında bir diğer tekniğe kıyasla daha kârlı, düşük bir faiz oranında daha az kârlı olan bir tekniğin, bu sefer daha da düşük bir faiz oranında diğerine kıyasla yeniden daha kârlı hâle gelmesi durumunda, Ey Subhuti, o zaman, farklı geleneklerden Brahmanlar arasında çoklu geçiş tartışmaları daha henüz patlak vermeden önce, Muhterem Champernowne nin 1954 de işaret etmiş olduğu gibi Champernowne endeksi işe yaramayabilir. Subhuti dedi ki: Hakikaten de, bu çoklu geçiş, biliyorum ki neoklasik bütüncül model için büyük öneme haizdir, Ey Aydınlanmış Olan. Buda yanıtladı: Hiç de öyle değil Subhuti. Muhterem Champernowne ninkine benzer endeksler neoklasik teoriyi kurtaramadığından, tam bir kurtarma için Muhterem Samuelson un vekil üretim fonksiyonuna gerek duyulur. Hiç çoklu geçiş olmaması muhtemel olsa da, Samuelson un varsayımları geçerliliğini kaybedebilir. Dahası, neoklasik modelde en az çoklu geçişi ihmal etmesi kadar önemli ve rahatsız edici diğer varsayımlar bulunmakta. Örneğin, denge varsayımı; beklentilerin daima gerçekleşeceği varsayımı; gelirin, sözde rekabetçi arz ve talebe dayalı olarak bölüşülmesi üzerine kurumsal varsayımlar manzumesi ve bazı modellerde geçmişteki sermayenin her biçimdeki yeni sermayeye dönüştürülebilirliği varsayımı. Aslında, çoklu geçiş mantıken olası olsa da gerçekte ne kadar sık rastlanır olduğuna dair çok az ampirik kanıt bulunuyor. Neoklasik bütüncül modelde en çok itiraz edilebilecek varsayım olmaktan uzak olduğunun ortaya çıkması olası. Ampirik bakış açısından bakıldığında, çoklu geçişin olmadığı varsayımı diğer varsayımlara kıyasla daha zararsız olabilir. O zaman Subhuti sordu: Aklımı karıştırıyorsun, Aydınlanmış Olan. Çoklu geçiş tartışmasına olan bu büyük ilgi niye o zaman? Niye bu kadar çok âlim bunca za man harcadı? Buda dedi ki: Çoklu geçişin şöhretinin muhtemelen, birçok şey için olduğu gibi, iki nedeni var. İlki, Kurukşetra, Hastings ve Waterloo gibi çoklu geçiş de bir savaş alanı olmasıdır. Burada Âlim Sraffa nın aşramasından bir grup Brahman, bir grup Boston Brahmanını karanlıkta böbürlenirken yakalar ve üzerlerine reel sayılar fırlatmak suretiyle ciddi hasara uğratırlar. İnsanlar her daim savaşlardan zevk almışlardır ve aslında çoklu geçişin büyük bir ilgi görmesinin nedeni budur. Subhuti sordu: Çoklu geçiş üzerine bu yazılan çizilen, o zaman yalnızca bir savaş destanı m ı? Buda dedi ki: Çoklu geçişin şöhretinin ardında iki neden olduğunu söylemiştim. Şimdi ikincisinden bahsedeceğim: Dikkatle dinle, Ey Subhuti. Saf teorisyen için gerçekliğe uygunluk çoğunlukla nispeten önemsiz bir mevzudur. Onu en çok ilgilendiren içsel tutarlılıktır. Çoklu geçiş, Muhterem Champernowne ninki gibi toplam sermayenin ölçülerek, neoklasik üretim fonksiyonuna yerleştirebilmesi ihtimalini ortadan kaldırdığından dolayı ve de neoklasik model çoklu geçiş sorununu analitik olarak bertaraf edemediğinden dolayı saf teorisyeni, özellikle de bir sınıf neoklasik modele karşı tamamen analitik bir eleştiri inşa ediyorsa, oldukça heyecanlandıracaktır. Bu tartışmada uygulamadaki ölçüm sorunu temel mevzu değildir.

4 Subhuti sordu: Ama, Dünyaların Saydığı Kişi, Âlim Sraffa nın aşramasındaki Brahmanlar bu dediklerinizi kabul ederler mi? Neden Âlim Sraffa, eğer doğruysa kurduğu ekolün sebeb i hareketini anlamada büyük öneme haiz bu ayrım hakkında tek bir kelime yazmadı? Buda cevapladı: Bildiğin üzere Âlim Sraffa ayda bir sayfadan daha fazla yazmayı gayriahlâkî bulur, ancak Muhterem Lutz ve Hague in (ss ) aktardığına göre, daha 1958 de Korfu Vilayetinin Akdeniz sahilinde bu mevzuda bir söylev vermiştir. Şöyle buyurur: iki tür ölçüm arasındaki ayrımın vurgulanması gerekir. İlki, temelde istatistikçilerin ilgi alanına girerdi. İkincisi teorideki ölçümdü. İstatistikçilerin ölçümleri sadece kestirimlerdi ve endeks sayısıyla ilgili sorunları çözmede münasip bir alan sağladılar. Teorik ölçümler ise mutlak kesinlik gerektiriyordu J.B. Clark, Böhm Bawerk ve diğerleri sermayenin, gerçek ölçümlere rehberlik etmek üzere değil, teorilerinin gerekli kıldığı saf bir tanımını yapmanın peşindeydiler. Çelişkilerle karşılaşıyorsak eğer, bunun nedeni teorilerdeki bozukluklardır ve sermayenin ölçütünün hatasız bir tanımını yapamamanın sonucudurlar. O zaman Subhuti dedi ki: Pekala, Âlim Sraffa nın neyin peşinde olduğu konusunda söylediklerinizi kabul ediyorum ve neoklasik modelin onun gözünde teori anlamında bir felaket olduğuna da ikna oldum. Farklı teori ekolleri arasındaki anlaşmazlıklar açısından bu husus pak önemli ve bunun Muhterem Gregnani nin iktisadî düşünce tarihi incelemesiyle olan bağını da görebiliyorum. Ancak, ben aslında, aynı zamanda teoride değil, gerçekte nasıl ölçüm yapıldığıyla da ilgileniyorum. Buda dedi ki: Görülüyor ki bu günlerde iyi ailelerden gelen birçokları da senin gibi. Oradaki resim de, neoklasik bütüncül teori söz konusu olduğunda, bir miktar iç karartıcı. Örneğin, Muhterem Fisher in bu konuyla ilgili, ekonometrik analiz ve ampirik kestirim açısından yaptığı muayenesi, özellikle birbirinden oldukça farklı sanayilerin işin içine katıldığı durumda neoklasik bütüncül modelin eksikliklerini gözler önüne seriyor. Dikkat et Subhuti, Muhterem Fisher in derdi Muhterem Sraffa nınkinden oldukça farklı ve ilkinin bulgularını ikincisinin duruşunu kanıtlamak üzere alıntılamak bizi aydınlanmaya götürmez. O zaman Subhuti Buda ya şu şekilde hitabetti: Ey Dünyaların Saydığı Kişi, neoklasik bütüncül yaklaşımın bu sorunları içimi derin buhranlarla doldurdu. Size niye öyle olduğunu anlatacağım, Aydınlanmış Olan: Sermaye teorisi patikasında yürümeye başlamadan önce kendimi kalkınma iktisadına adamıştım. Hindistan ve Çin gibi ucuz emeğin olduğu ekonomilere, daha az sermaye yoğun üretim tekniklerini seçmeleri yolunda tavsiyede bulunmanın akıl kârı olduğuna kendimi ikna etmiştim. Ama şimdi görüyorum ki, sermayenin bir üretim faktörü olarak ele alınmasındaki sorunların varlığında, aydınlanmış yol bu değilmiş. Sermayenin emeğe ya da sermayenin çıktıya oranından bahsetmenin ne anlamı var ki? Ne de safmışım! Bir daha asla ucuz emeğe sahip ekonomilere düşük serma ye yoğunluğu seçmeyi tavsiye etmeyeceğim. Buda dedi ki: Neden Ey Subhuti, neden olmasın? Daha az sermaye yoğun teknikler tavsiye ettiğini söylerken sen, diğerleri içinde belirli teknik alternatiflerden bahsediyordun. Belki bir sulama barajı inşasında böyle bir teklifle toprak, artık işgücünün olduğu bir ekonomide buldozerlerle değil de insanlar tarafından sepetlerle taşınabilir. Ve diğer benzer tavsiyelere karşılık gelir. Sepetlerle toprak taşınmasını daha az sermaye yoğun diye adlandırmış olman, aslına bakarsan, oldukça önemsiz bir durum ve senin tavsiyendeki bilgeliği azaltmıyor.

5 Bunun üzerine Subhuti şöyle konuştu: Anlıyorum, Dünyaların Saydığı Kişi. Ancak şüphesiz ki bu her şeyi tamamen duruma mahsus hâle getiriyor. Sadece şunu buna, bunu şuna tercih et diyoruz. Bu, duruma göre değişen yaklaşımda, emek fazlası olan bir ekonomide gerçek anlamda daha düşük sermaye yoğunluğunun tercih edilmesine dair bir tartışma bulunmuyor. Ancak ben bu tekniklerin daha az sermaye yoğun olduklarını sadece söylemedim, aynı zamanda bu tekniklerin seçilmesine dair tavsiyemi, daha fazla emek daha az sermaye kullanımının tercih edilmesine dair genel bir iddianın üzerine inşa ettim. Bana izah ettiklerinin ışığında böylesi genel iddialar şüphesiz ki yanlış kabul edilmeli, Aydınlanmış Olan. Buda yanıtladı: Öncelikle, bu gibi genel iddialar gerçekten oldukça şüphe götürür ve her birinin ayrıntılarına bakılmadan alternatifler arasında seçim yapılamaz. İkinci olarak, ucuz emeğin ne olduğu sorusunun kendisi cevaplaması zor bir sorudur ve diğerleriyle birlikte Muhterem Dobb un ileri sürdüğü gibi, emek fazlasının varlığı onun maliyetsiz olduğu anlamına gelmez. Üçüncü olarak ve bizim için en önemli olanı senin basit akıl yürütmenin gösterdiği gibi bazı teknikler lehine onların daha az sermaye yoğun oldukları yönünde genel bir önerme, sermaye teorisi konusunda bahsettiğimiz sorunlardan bağışıktır. Subhuti sordu: Bu nasıl olur Ey Dünyaların Saydığı Kişi? O mübarek ağzını açıp da bir bir anlattığın, sermayenin ele alınmasındaki sorunlara bakınca, şüphe yok ki, daha düşük ya da daha yüksek sermaye yoğunluğundan bahsetmenin hiçbir anlamı yok? Buda yanıtladı: Senin şu fikirlerin öyle karmaşık ve öyle renkli ki pekâlâ bir sonraki hayatında dünyaya bir bukalemun olarak gelebilirsin. Öncelikle, kâr oranının sermayenin marjinal ürünüyle belirlendiğini düşünmenin hiç de aydınlanmış bir yol olmadığı gerçeği hiçbir şekilde, verili bir kâr oranı seviyesinde bir tekniğin diğerine kıyasla daha sermaye yoğun olabileceği iddiasını etkilemez. İkinci olarak, biri, emek fazlası olan bir ekonomide daha az sermaye yoğun bir tekniğin tercih edilmesini tavsiye ederken, o kişi genellikle var olan sermaye stokundan değil, yatırımdan bahsediyordur. Demek ki, senin mütevazı Budist üslubunla işaret ettiğin şekilde muhterem ağzımdan dökülen, o sermayenin sabitlenmesiyle her dönem her tür fiziksel sermayeye dönüşmesi arasındaki zıtlık sorunu burada geçerli değil. Öyle anlıyorum ki teknikler arasında bir tercihi tavsiye ederken sen, hâlihazırda yerleştirilmiş mekanize makineleri parçalayıp onları sepetlere dönüştürmeyi önermiyorsun. Üçüncü olarak, biri, daha düşük sermaye yoğunluğuna sahip bir tekniği tavsiye ettiğinde bu, tek bir üretim faktörü olarak sermayeye dair değil, emeğin karşısında bir dolu emek dışı üretim aracından tasarruf etmeyle ilgili bir meseledir. Nerde senin sağduyun, Subhuti? Subhuti yanıtladı: Çağdaş bir iktisatçı olarak yeniden doğduğumda sağduyunun ne kadar aldatıcı olabileceğini öğrendim. Kati ve açık iddiaları tercih ederim. Senin de kabul ettiğin gibi emek dışındaki üretim araçları heterojenler. Bütün ekonomi için nasıl olur da bir sermaye yoğunluğundan bahsedebiliriz? Emek dışı üretim araçları arasında sabit, değişmeyen nispi fiyatlar mı söz konusu? Bu sorun açısından sermaye teorisindeki tartışma hiç de geçersiz değil. Buda dedi ki: Elbette geçersiz değil. Ama bir sulama projesinde toprağın buldozerlerle değil de kol gücü ve sepetlerle taşınmasını tavsiye ettiğimizde yaptığımız gibi keskin zıtlıklardan bahsediyorken bir önem teşkil etmeyecektir. Sepetlerin buldozerler karşısındaki nispi fiyatları hakkında kesin ve doğru bilgimiz olmayabilir ama makul değişimlerin çizdiği sınırlar içerisinde ilkinin her durumda ikincisine kıyasla daha az sermaye yoğun olduğunu söyleyebiliriz. Ve birisi emek fazlası ekonomiler için sermaye yoğunluğu düşük teknikler tavsiye ediyorken aklında olan

6 da bunun gibi bir şeydir. Daha belirsiz durumlar için elbette daha detaylı bir maliyet kazanç analizi yapmalıdır ve bu gibi durumlarda tüm ekonominin sermaye yoğunluklarının karşılaştırılması tutulacak doğru bir yol olmayacaktır. Ancak bazı durumlarda tüm ekonominin sermaye yoğunluğunun sıralandırılamayacağı, sıralandırılma yapılabilecek durumları yok saymayı gerektirmez. Subhuti dedi ki: Kati ve açık olmayan sunumları sevmiyorum. Kesinlik içinde ifade et lütfen, Ey Aydınlanmış Olan Buda dedi ki: Diyelim ki Teknik 1 altında bir birim çıktı için ( q1,..., q n ), Teknik 2 için de( q1,..., q n ) miktarlarında n adet sermaye malı girdisi gerekiyor. Onlara sırasıyla q 1 ve q 2 vektörleri diyoruz. Girdilerin uygun gölge fiyatları birçok şeye bağlı olarak değişecektir ve kesinlik içinde bilinmelerine imkân olmayabilir. Hatta q tercihine bağlı olabilirler. Diyelim ki planlamacının tek bildiği, iki durumdaki fiyat vektörleri p 1 ve p 2 nin bir π kümesine ait oldukları. Eğer π den alınan tüm p 1 ve p 2 fiyat vektörü çiftleri (ayrık olmak durumunda değiller) için p 1 q 1 > p 2 q 2 sağlanıyorsa, o zaman q 1 in q 2 den daha sermaye yoğun olduğunu söyleyebiliriz. Elbette biliyoruz ki herhangi bir π için q vektörlerinin sıralandırılması bir kısmî sıralama (quasi ordering) olacaktır ve örneğin geçişlilik gibi bazı sistematik özellikleri sağlayacaktır. Subhuti dedi ki: Aha, şimdi anlıyorum. Belki ilk düşündüğümden daha fazla bir iki şey daha söyleyebilirim. Hem pozitif hem de normatif alanda. İlki için bir örnek teşkil etsin diye şöyle bir şey söyleyebilirim ki buna, açık ve kati olmak için, Görüş 1 diyeceğim. Görüş 1: Durağan bir ekonomide kalıcı işsizlik varsa, atıl işçiler küçücük miktarda sermayeyle kendi kendilerini istihdam etmeye başlayabilirler (de ki, ayakkabı boyacıları ya da işportacılar). Bunu söylemişken, Allahdan Muhterem Joan Robinson yakında değil de dediklerimi işitmiyor. Beni küçücük miktarda sermaye derken duysaydı asla affetmezdi. Söyle bana Tathāgata, Muhterem Joan Robinson la karşılaşıp da böyle bir Görüş ifade etme arzusuna yakalanırsam ne halt edeceğim? Buda dedi ki: Bu, öncelikle, senin sorunun. İkincisi, cesur ol. Ve üçüncüsü, Muhterem Joan Robinson un, neden görüşüne karşı çıkacağını düşünüyorsun ki? Hiç de karşı çıkmayacaktır. Subhuti dedi ki: Elbette karşı çıkacaktır. Sermaye miktarından bahsedilmesinden hoşlanmaz o ister küçücük olsun ister büyük. Şüphesiz bir gün karşıma çıkacaktır. O zaman nasıl Görüş 1 i savunacağım? Söyle bana, Ey Aydınlanmış Olan. Buda yanıtladı: Görüş 1 in kendi kaleme aldığı Sermaye Birikimi nin sayfalarından alıntılandığını elbette fark edecek. Senin de aynı düşünceyi paylaşman ne şaşırtıcı. O zaman Subhuti konuştu: Şimdi yoruldum Dünyaların saydığı Kişi. Sermaye teorisi üzerine bu tartışmalara kafa yorup da ne kazandım, sermayenin bir üretim faktörü olarak neoklasik kullanımının ve kâr oranının sözde sermayenin marjinal ürünü tarafından belirlenmesinin foyalarının ortaya dökülmesinden başka? Zaten başından beri şu sermayenin marjinal ürünü dediklerine pek inanmamıştım. Buda dedi ki: Sermaye teorisinde içinden çıkılmaz hale gelen bilginin değerini küçümseme. Bir işi meyvesine göre değerlendirme. Söylenmiş olduğu gibi: Yaptığın işin meyvesini düşünme. İleri atıl. Subhuti sordu: Fakat, Ey Aydınlanmış Olan, bilgi kazanç sağlamamalı mı?

7 Buda dedi ki: 2500 yıl önce, Şravasti yakınlarındaki parkta, bana Eşsiz Aydınlanmanın Mükemmelliği ne erişirken Buda, hiç mi bir şey kazanmadı? diye sorduğunda sana söylediklerimi hatırlıyor musun? Subhuti yanıtladı: Unuttum. Ama bakın burada Elmas Sutra nın A.F. Price ın yaptığı İngilizce çevirisi var. Soruma verdiğiniz cevap 61. sayfada: Aynen öyle Subhuti. Eşsiz Aydınlanmanın Mükemmelliği nden en ufak bir şey elde etmedim: Bundan dolayı ki o mertebeye Eşsiz Aydınlanmanın Mükemmelliği deniyor. Buda dedi ki: Aynen öyle Subhuti, Aynen öyle. Kaynakça BLISS, C.J. (1968). On putty clay (Kil Macunu Üzerine). Review of Economic Studies. 35, CHAMPERNOWNE, D. (1954). Production function and the theory of capital (Üretim fonksiyonu ve sermaye teorisi). Review of Economic Studies, 21, DOBB, M.H. (1960). An Essay on Economic Growth and Planning (İktisadî Büyüme ve Planlama Üzerine bir Deneme). Lon dra: Routledge. FISHER, F.M. (1969). The existence of aggregate production function (Toplam üretim fonksiyonunu n varlığı). Econometrica, 37, GREGNANI, P. (1970). Heterogeneous capital, the production function and the theory of distribution (Heterojen sermaye, üretim fonksiyonu ve bölüşüm teorisi). Review of Economic Studies, 37, HARCOURT, G.C. (1972). Some Cambridge Controversies in the Theory of Capital (Sermaye Teorisinde Bazı Cambridge Tartışmaları). Cambridge: Cambridge University Press. LUTZ, F.A. v e HAGUE, D.C. (1961). The Theory of Capital (Sermaye Teorisi). Londra: Macmillan. LEVHARI, D. (1965). A non substitution theorem and switching of techniques (Bir ikame edilmezlik teoremi ve teknikler arası geçiş). Quarterly Journal of Economics, 79, LEVHARI, D. ve SAMUELSON, P.A. (1966). The non switching theorem is false (Geçişsizlik teoremi yanlıştır). Quarterly Journal of Economics, 80, McINTOSH, J. (1972). Some notes on the surrogate production function (Vekil üretim fonksiyonu üzerine bazı notlar). Review of Economic Studies, 39, PASINETTI, L. (1966). Changes in the rate of profit and switching of techniques (Kâr oranındaki değişimler ve teknikler arası geçiş). Quarterly Journal of Economics, 80, PRICE, A.F. (1955). The Diamond Sutra (Elmas Sutra). Londra: The Buddhist Society. ROBINSON, J. (1954). The production function and the theory of capital (Üretim fonksiyonu ve sermaye teorisi). Review of Economic Studies, 21, (1956). The Accumulation of Capital (Sermaye Birikimi). Londra: Macmillan.

8 SAMUELSON, P.A. (1962). Parable and realism in capital theory: the surrogate production function (Semaye teorisinde hikâye ve gerçekçilik: vekil üretim fonksiyonu). Review of Economic Studies, 29, SOLOW, R.M. (1956a). A contribution to the theory of economic growth (İktisadî büyüme teorisine bir katkı). Quarterly Journal of Economics, 70, (1956b). The production function and the theory of capital (Üretim fonksiyonu ve sermaye teorisi). Review of Economic Studies, 23, (1957). Technical change and aggregate production function (Teknik değişim ve toplam üretim fonksiyonu). Review of Economics and Statistics, 39, SRAFFA, P. (1960). Production of Commodities by Means of Commodities (Malların Mallarla Üretimi). Cambridge: University Press (Türkçe çevirisi: (2009), çev. Ümit Şenesen, İstanbul: Yordam Kitap). VON WEIZÄCKER, C.C. (1971). Modern capital theory and the concept of exploitation. Çalışma Metni No. 2, Institute of Mathematical Economics, Universtät Bielefeld. Çeviri: Benan Eres (Ağustos 2013)