TARİH. kpss SORU. Önce biz sorduk. Güncellenmiş Yeni Baskı. Genel Yetenek Genel Kültür. 120 Soruda

Transkript

1 Önce biz sorduk kpss Soruda 83 SORU Güncellenmiş Yeni Baskı Genel Yetenek Genel Kültür TRİH Konu nlatımı Pratik Bilgiler Sınavlara En Yakın Özgün Sorular ve çıklamaları Çıkmış Sorular ve çıklamaları

2 Serkan ksoy KPSS TRİH KONU NLTIMLI ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. Pegem kademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem kademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti ye aittir. nılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem kademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır. 37. Baskı: 207, nkara Yayın-Proje: Özge Işıkcı Dizgi-Grafik Tasarım: Vedat Hancı Kapak Tasarımı: Gürsel vcı Baskı: Vadi Grup Ciltevi.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:05 Yenimahalle/NKR ( ) Yayıncı Sertifika No: 4749 Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / NKR Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

3 SUNU Değerli daylar; Bu kitap Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Genel Kültür Testi'nde önemli bir yer tutan Tarih kapsamındaki 27 soruyu etkili bir şekilde çözebilmeniz amacıyla hazırlanmıştır. Kitap, sorulmuş ve sorulması olası soruların titizlikle incelenmesiyle meydana getirilmiş olup; ü İslamiyet Öncesi Türk Tarihi, ü Türk-İslam Tarihi, ü Osmanlı Tarihi, ü Osmanlı Yenileşme ve Demokratikleşme Hareketleri, ü vrupa da Yaşanan Gelişmeler ve Bu Gelişmelerin Türk-İslam Dünyasına Etkileri, ü XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti, ü Kurtuluş Savaşı Hazırlık Dönemi, ü Kurtuluş Savaşı Muharebeler ve ntlaşmalar Dönemi, ü Cumhuriyet Dönemi, ü tatürk Dönemi Türk Dış Politikası ve ü Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi bölümlerinden oluşmaktadır. Kitapta; bölümlerin sınav formatına uygun ve soru çözümünü kolaylaştıracak bir şekilde ele alınmasına ve bilgilerin açık ve anlaşılır bir dille ifade edilmesine, bilginin resim, şekil, şemalarla somutlaştırılmasına, kavram haritaları, tablolar, grafik ve etkinliklerle akılda kalıcı biçimde sunulmasına özen gösterilmiştir. Her ünitenin sonunda, ü ü çözümlü testler, cevaplı testler ve ü çıkmış sorulara; yer verilmiştir. Bu kitabın hazırlanmasında yardım, destek ve katkılarını esirgemeyen meslektaşlarıma, PEGEM KDEMİ yayınevi ve dershanesi çalışanlarına ve öğrencilerime teşekkürü bir borç bilirim. Bu kitap, uzun bir birikimin ve yoğun bir emeğin ürünüdür. Kitapla ilgili görüş ve önerileriniz bu ürünün niteliğini daha da artıracaktır. Değerli görüş ve önerilerinizi lütfen bizimle aracılığıyla paylaşınız. Kitabın çalışmalarınızda yararlı olması dileğiyle, KPSS de ve meslek hayatınızda başarılar. Serkan ksoy

4 iv İÇİNDEKİLER. BÖLÜM İslamiyet Öncesi Türk Tarihi Türk dının nlamı, Türklerin na Yurdu ve Türk Göçleri...3 İslamiyet Öncesi Türk Devletleri...4 İskitler (Sakalar) (MÖ VII. yy.)...4 Büyük Hun İmparatorluğu (sya Hunları)...4 Kavimler Göçü (375)...4 vrupa Hunları ( )...5 Göktürk (I. Köktürk) Devleti ( )...5 II. Göktürk-Köktürk (Kutluk) Devleti ( )...6 Uygur Devleti ( )...6 Orta sya da Kurulan Diğer Türk Devletleri ve Toplulukları...7. Kırgızlar Sabirler (Sibirler-Sabarlar) khunlar (Eftalitler) Hazarlar Türgişler Karluklar varlar Bulgarlar Macarlar Peçenekler...8. Kıpçaklar (Kumanlar) Oğuzlar (Uzlar)...9 İslamiyet Öncesi Türk Devletlerinde Kültür ve Medeniyet...9. Devlet Yönetimi...9 B. Ordu (Sü)...0 C. Din ve İnanış... D. Hukuk (Könilik)...2 E. Sosyal ve Ekonomik Hayat...2 F. Yazı, Dil ve Edebiyat...3 G. Bilim ve Sanat...4 H. Müzik...4 Çözümlü Test...5 Cevaplı Test...8 Çıkmış Sorular...2

5 v 2. BÖLÜM Türk - İslam Tarihi Türklerin İslamiyet i Kabulü Talas Savaşı (75) İlk Türk - İslam Devletleri Karahanlılar (840-22) Gazneliler (963-87) Büyük Selçuklu Devleti (040-57) Harzemşahlar (097-23) Mısır'da Hâkimiyet Kuran Türk-İslam Devletleri Tolunoğulları ( ) kşitler (İhşidler) ( )... 3 Eyyûbiler (74-250)... 3 Memlûkler (250-57)... 3 İlk Türk - İslam Devletlerinde Kültür ve Medeniyet Devlet Yönetimi B. Ordu C. Toprak Yönetimi D. Ekonomik Yapı E. Sosyal Hayat ve Hukuk F. Bilim, Dil ve Edebiyat G. Sanat ve Mimari Türkiye Tarihi Malazgirt Savaşı ndan Sonra nadolu da Kurulan İlk Türk Beylikleri Saltuklular ( ) Mengücekliler ( ) Danişmentliler (080-78) rtuklular (02-409) Çaka Beyliği (08-093) nadolu (Türkiye) Selçuklu Devleti ( ) Uçlar ve nadolu Beylikleri Kösedağ Savaşı Sonucunda Kurulan Beylikler Karamanoğulları ( ) Hamitoğulları ( ) Eşrefoğulları ( ) Dulkadiroğulları (337-55) Ramazanoğulları ( ) Germiyanoğulları ( ) Saruhanoğulları (33-40) ydınoğulları ( ) Menteşeoğulları (26-424) Osmanoğulları ( ) Karesioğulları ( ) Candaroğulları (İsfendiyaroğulları) (292-46) Pervaneoğulları ( ) Taceddinoğulları (Canik Beyliği) ( ) İnançoğulları ( ) Sahip taoğulları ( ) Eretna Devleti (335-38) Kadı Burhaneddin Devleti (38-398)... 40

6 vi nadolu Selçuklu Devleti ve Beylikler Döneminde Kültür ve Medeniyet Devlet Yönetimi... 4 B. Ordu C. Toprak Yönetimi D. Ekonomik ve Sosyal Hayat E. Hukuk F. Din ve İnanış G. Fikir, Dil ve Edebiyat H. Bilim, Sanat ve Mimari Orta sya ve Yakın Doğu da Kurulan Devletler Fatımîler (909-7) Moğollar (96-227) Timur Devleti ( ) Babür Devleti ( ) Karakoyunlular ( ) kkoyunlular ( ) Safeviler ( ) Çözümlü Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular BÖLÜM Osmanlı Tarihi Kuruluş Dönemi (Beylikten Devlete) ( ) Yükselme Dönemi (Dünya Gücü: Osmanlı Devleti) ( ) Osmanlı Devleti Kültür ve Medeniyeti Devlet nlayışı B. Merkez Teşkilatı C. Taşra ve Eyalet Teşkilatı D. Toprak Sistemi E. Ordu ve Donanma F. Ekonomik Hayat G. Sosyal Hayat H. Hukuk I. Eğitim J. Dil ve Edebiyat K. Bilim Dünyası ve Fikir Hayatı L. Basın - Yayın M. Mimari N. Güzel Sanatlar Çözümlü Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular... 0

7 vii 4. BÖLÜM Osmanlı Yenileşme ve Demokratikleşme Hareketleri Duraklama Dönemi (rayış Yılları) (7. Yüzyıl) ( )... XVII. Yüzyıl Islahatları (Duraklama Dönemi)...4 Gerileme Dönemi (8. Yüzyıl) ( )...6 XVIII. Yüzyıl (Gerileme Dönemi) Islahatları...9 Dağılma Dönemi (En Uzun Yüzyıl) (9. Yüzyıl) ( )...2 XIX. Yüzyıl Islahatları (Dağılma Dönemi)...26 II. Mahmut Dönemi Islahatları ( )...27 Tanzimat Dönemi Islahatları ( )...29 II. bdülhamit Dönemi Islahatları...3 Çözümlü Test...35 Cevaplı Test...40 Çıkmış Sorular BÖLÜM vrupa da Yaşanan Gelişmeler ve Bu Gelişmelerin Türk-İslam Dünyasına Etkileri Orta Çağ'da vrupa Kilise ve Papalık...55 B. Feodalite (Derebeylik)...55 C. Haçlı Seferleri...55 D. Magna Carta (Büyük Şart) (25)...56 E. Yüzyıl Savaşları ( )...56 Yeni Çağ'da vrupa Coğrafi Keşifler...57 B. Rönesans...57 C. Reform D. ydınlanma Çağı E. Otuz Yıl Savaşları (Mezhep Savaşları) (68-648) F. Yedi Yıl Savaşları ( ) G. merika Birleşik Devletleri nin Kurulması (787) Yakın Çağ'da vrupa Fransız İhtilali (789) B. Sanayi İnkılabı Sanayi İnkılabı ve Osmanlı Devleti C. 830 İhtilalleri D. 848 İhtilalleri E. İtalya ve lmanya nın Siyasi Birliklerini Kurmaları Çözümlü Test... 6 Cevaplı Test Çıkmış Sorular ve çıklamaları... 68

8 viii 6. BÖLÜM XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti Trablusgarp Savaşı (9-92)... 7 Balkan Savaşları (92-93) I. Balkan Savaşı II. Balkan Savaşı (93) Osmanlı Devleti nin Balkan Devletleri ile İmzaladığı ntlaşmalar I. Dünya Savaşı (94-98) I. Dünya Savaşı nda Osmanlı Devleti Paris Barış Konferansı (8 Ocak 99) Mondros teşkes nlaşması ve Cemiyetler Mondros teşkes nlaşması (30 Ekim 98) İzmir in İşgali ve Kuvayimillîye İzmir in İşgali (5 Mayıs 99) Kuvayimillîye nin Kurulması Çözümlü Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular BÖLÜM Kurtuluş Savaşı Hazırlık Dönemi Genelgeler ve Kongreler Dönemi Mustafa Kemal in Samsun a Çıkışı Samsun Raporu Havza Genelgesi (28 Mayıs 99) masya Genelgesi (Tamimi) (22 Haziran 99) Erzurum Kongresi (23 Temmuz 7 ğustos 99) II. Balıkesir Kongresi (26-30 Temmuz 99) laşehir Kongresi (6-25 ğustos 99) Sivas Kongresi (4- Eylül 99) masya Görüşmeleri (Protokolü) (20-22 Ekim 99) Temsil Heyetinin nkara ya Gelişi (27 ralık 99) Son Osmanlı Mebusan Meclisinin Toplanması (2 Ocak 920) Misakımillî Kararları (28 Ocak 920) İstanbul un Resmen İşgali (6 Mart 920) I. TBMM Dönemi Bilecik Görüşmesi (5 ralık 920) Millî Mücadele Dönemi Basın Yayın TBMM ye Karşı Yapılan yaklanmalar Düzenli Ordunun Kurulması (Kasım-ralık 920) Çözümlü Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular

9 ix 8. BÖLÜM Kurtuluş Savaşı Muharebeler ve ntlaşmalar Dönemi Kurtuluş Savaşı nda Cepheler Doğu Cephesi Gümrü ntlaşması (3 ralık 920) Ermeni Sorunu Güney Cephesi Batı Cephesi...24 I. İnönü Savaşı (6-0 Ocak 92)...24 Teşkilat-ı Esasiye Kanunu (20 Ocak 92)...24 Londra Konferansı (23 Şubat - 2 Mart 92) fganistan la Dostluk ntlaşması ( Mart 92) İstiklâl Marşı nın Kabulü (2 Mart 92) Moskova Dostluk ve Kardeşlik ntlaşması (6 Mart 92) II. İnönü Savaşı (23 Mart - Nisan 92) Eskişehir - Kütahya Muharebeleri (0-24 Temmuz 92) Tekalif-i Millîye Emirleri (Millî Yükümlülükler) (7-8 ğustos 92) Sakarya Meydan Muharebesi (23 ğustos - 3 Eylül 92) Kars ntlaşması (3 Ekim 92) nkara ntlaşması (20 Ekim 92) İtilaf Devletleri nin teşkes Teklifleri (22 Mart 922) İtilaf Devletleri nin Barış Teklifleri (26 Mart 922) Büyük Taarruz (26 ğustos - 9 Eylül 922) Çanakkale Olayı Mudanya teşkes nlaşması ( Ekim 922) Saltanatın Kaldırılması ( Kasım 922) Lozan Barış ntlaşması (24 Temmuz 923) Sınırlar Kapitülasyonlar zınlıklar Boğazlar İstanbul un Boşaltılması Borçlar Yabancı Okullar Patrikhane Mısır, Sudan, Kıbrıs Ticaret, Sağlık ve dalet Savaş Tazminatları Çözümlü Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular...259

10 x 9. BÖLÜM Cumhuriyet Dönemi II. Türkiye Büyük Millet Meclisi Dönemi...27 İnkılap Kavramı...27 Siyasi landa Yapılan İnkılaplar Saltanatın Kaldırılması ( Kasım 922) nkara'nın Başkent Oluşu (3 Ekim 923) Cumhuriyetin İlanı (29 Ekim 923) Halifeliğin Kaldırılması (3 Mart 924) nayasası (20 Nisan 924) Çok Partili Yaşama Geçiş Denemeleri a) Halk Fırkası (CHP) (9 Eylül 923) b) Terakkiperver (İlerici) Cumhuriyet Fırkası (7 Kasım 924) Ordunun Siyasetten yrılması (9 ralık 924) Şeyh Sait İsyanı (3 Şubat 925) Mustafa Kemal Paşa'ya Suikast Girişimi (5 Haziran 926) c) Serbest Cumhuriyet Fırkası (2 ğustos 930) Kadınlara Siyasi Hakların Verilmesi Hukuk lanında Yapılan İnkılaplar Medeni Kanun'un Kabulü (7 Şubat 926) Hukuk lanındaki Diğer Gelişmeler Eğitim ve Kültür lanında Yapılan İnkılaplar Eğitim Sisteminde Gözetilecek Esaslar: Tevhid-i Tedrisat Kanunu (Öğretimin Birleştirilmesi) (3 Mart 924) Maarif Teşkilatı Hakkındaki Kanun'un Çıkarılması (2 Mart 926) Türk Harflerinin Kabulü (Harf İnkılabı) ( Kasım 928) Türk Tarih Kurumunun Kurulması (5 Nisan 93) Türk Dil Kurumunun Kurulması (2 Temmuz 932) Halkevleri (9 Şubat 932) Üniversite Reformu (933) Eğitim ve Kültür lanındaki Diğer Gelişmeler Sosyal landa Yapılan İnkılaplar Şapka Kanunu (25 Kasım 925) Tekke, Zaviye ve Türbelerin Kapatılması (30 Kasım 925) Soyadı Kanunu (2 Haziran 934) Takvim, Saat, Rakam, Ölçü ve Hafta Tatilinin Değiştirilmesi Ekonomik landa Yapılan İnkılaplar TBMM'nin Mart 922'de Ortaya Koyduğu Ekonomik Hedefler İzmir İktisat Kongresi (7 Şubat 923) Tarım lanında Yapılan Düzenlemeler...282

11 xi 4. Ticaret lanında Yapılan Düzenlemeler Sanayi ve Madencilik lanında Yapılan Düzenlemeler Devletçi Ekonominin Uygulanması Bayındırlık ve Ulaştırma lanındaki Gelişmeler Sağlık ve Sosyal landaki Gelişmeler tatürk İlkeleri tatürkçülüğün Tanımı ) Temel İlkeler Cumhuriyetçilik Milliyetçilik Halkçılık Laiklik Devletçilik İnkılapçılık B) Bütünleyici İlkeler Çözümlü Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular BÖLÜM tatürk Dönemi Türk Dış Politikası Türk Dış Politikasının Temel İlkeleri rası Türk Dış Politikası Patrikhane Sorunu Nüfus Mübadelesi (Değiş Tokuş) Sorunu Yabancı Okullar Sorunu Borçlar Sorunu Musul (Irak) Sorunu rası Türk Dış Politikası Milletler Cemiyetine Üyelik (8 Temmuz 932) Balkan ntantı (9 Şubat 934) Montrö (Montreux) Boğazlar Sözleşmesi (20 Temmuz 936) Sadabat Paktı (8 Temmuz 937) Hatay (Sancak) Sorunu (30 Haziran 939) Çözümlü Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular

12 xii. BÖLÜM Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi XX. Yüzyıl Başlarında Dünya Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB), Orta sya daki Türk Devletler ve Topluluklar Çarlık Rusyası nın Yıkılışı ve Bolşevik İhtilâli Rusların Orta sya yı İstilası SSCB Yönetimindeki Türk Topluluklarının Durumu B. Orta Doğu da Manda Yönetimlerinin Kurulması Orta Doğu da Büyük Devletlerin Durumu ve Politikaları C. Uzak Doğu da Yeni Bir Güç: Japonya D. 929 Dünya Ekonomik Krizi (Kara Perşembe) E. vrupa da Totaliter Rejimlerin Kurulması F. İki Savaş rası Dönemde Dünyada Gelişmeler G. Barışa Katkı maçlı Diğer ntlaşmalar II. Dünya Savaşı Yeni Bir Savaşa Doğru Savaşa Katılan Devletler ve Gruplar B. II. Dünya Savaşı nda Türkiye dana Görüşmeleri (30 Ocak - Şubat 943) Kahire Konferansı (4-6 ralık 943) Dönemin Önemli İç Olayları C. II. Dünya Savaşı Sırasında Yapılan Konferanslar tlantik Bildirisi (94) Kasablanca Konferansı (4-24 Ocak 943) Washington (Trident) Konferansı (2-26 Mayıs 943) Quebec Konferansı (4-24 ğustos 943) Moskova Konferansı (9-30 Ekim 943) Tahran Konferansı (28 Kasım- ralık 943) Dumbarton Oaks Konferansı (944) Yalta Konferansı (4- Şubat 945) San Francisco Konferansı (25 Nisan-26 Haziran 945) Potsdam Konferansı (7 Temmuz-2 ğustos 945) II. Dünya Savaşı Öncesi ve Savaş Sırasında Gerçekleşen Önemli Olaylar Soğuk Savaş Dönemi Blokların Kuruluşu Doğu Blokunun Kuruluşu Batı Blokunun Kuruluşu B. Paylaşılamayan Orta Doğu İsrail in Kuruluşu Eisenhower Doktrini

13 xiii C. Uzak Doğu da Çatışma Çin Halk Cumhuriyeti nin Kuruluşu Uzak Doğu da Hâkimiyet Mücadeleleri D. sya ve frika nın Kurtuluşu Güney sya daki Gelişmeler frika daki Gelişmeler E. Soğuk Savaş Dönemi nde Türkiye Soğuk Savaş Dönemi nde Türk Dış Politikası Türkiye de Hayat Dönemin Önemli İç Olayları Dünya daki Sosyal, Kültürel ve Ekonomik Gelişmeler Yumuşama (Detant) Dönemi ve Sonrası Uluslararası İlişkilerde Değişim Süreci Yumuşama Dönemi Politikaları Nükleer Silahların Sınırlandırılması Görüşmeleri Helsinki Konferansı ( ğustos 975) B. Yumuşama Dönemi Çatışmaları Küba Buhranı Vietnam Savaşı Keşmir Sorunu fganistan ın SSCB Tarafından İşgali C. Barış İçinde Bir rada Yaşama D. rap - İsrail Savaşları ve Büyük Devletlerin Politikaları Camp David nlaşmaları İslam Konferansı Örgütü E. Uluslararası Politikada Petrolün Yeri F. İran - Irak Savaşı ( ) Irak ta Rejim Değişikliği İran da Rejim Değişikliği Savaş ve Sonuçları G. Yumuşama Döneminde Dünya Ekonomi Bilimsel ve Teknolojik Gelişmeler Kültürel Hayat H. Türk Dış Politikası Türk - Yunan İlişkileri I. Türkiye de Bunalımlı Yıllar ( ) ve 982 nayasalarının Karşılaştırılması Küreselleşen Dünya SSCB de Değişim ve Sonuçları SSCB nin Dağılması

14 xiv SSCB nin Dağılmasının Doğu vrupa ya Etkileri SSCB nin Dağılmasının Dünya Güçler Dengesi Üzerine Etkileri sya da Yeniden Yapılanma Doğu Blokundan Sonra vrupa da Yeni rayışlar Türkiye ve vrupa Birliği B Organları Yeni Oluşum Sürecinde Balkanlar Orta Doğu ve fganistan da Gelişmeler Dünyadaki Gelişmeler Değişen Dünya ve Türk Dış Politikası Sonrası Türkiye Toplumsal Sorunlar Küresel Sorunlar Çözümlü Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular Kronoloji

15 İSLMİYET ÖNCESİ TÜRK TRİHİ TÜRK DININ NLMI, TÜRKLERİN N YURDU VE TÜRK GÖÇLERİ İSLMİYET ÖNCESİ TÜRK DEVLETLERİ İSLMİYET ÖNCESİ TÜRK DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE MEDENİYET Y So Y So Ey Türk budunu (mille ), Çin in tatlı sözüne, yumuşak ipeğine kanma; yok olursun. ORHUN YZITLRI

16 OKUM PRÇSI ESKİ TÜRKLER Eski Türklerde, ülke daha kolay yönetilmesi açısından doğu ve batı olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Devletin doğusunu asıl hükümdar, batısını ise yabgu unvanı ile hükümdarın kardeşi yönetmiştir. Ülke, hükümdar ailesinin ortak malı sayılmış, aileye mensup her erkeğe hükümdar olma hakkı tanınmıştır. Bu anlayış sık sık taht kavgalarına neden olmuştur. Hükümdarlara devleti yönetme yetkisinin tanrı tarafından verildiğine inanılmış, bu yetkiye kut adı verilmiştir. Ülke, töre adı verilen yazılı olmayan hukuk kurallarına göre yönetilmiştir. Hükümdara devlet yönetimiyle ilgili konularda toy, kengeş, kurultay gibi adlarla bilinen danışma meclisi yardımcı olmuştur. Eski Türklerde toprak, yurt olarak adlandırılmıştır. Yurt hükümdarın şahsi malı değildir. Göçebe toplumların özelliği olarak Türkler, hür ve bağımsız yaşayabildiği toprakları ülke olarak görmüşlerdir. Bağımsızlıklarını kaybetmektense mümkün olduğu zaman ailelerini yanlarına alarak hayvanlarını önlerine katarak bağımsız yaşayabilecekleri topraklara göçmüşlerdir. Türklerde ordu teşkilatını ilk Mete Han kurmuştur. Onun kurduğu ordu onlu sisteme göre teşkilatlanmıştır. Türklerde askerlik özel bir meslek değildi. Kadınlar bile savaş sanatını bilirler, gerektiğinde kendi beylerinin komutasında orduya katılırlardı. Bu bakımdan Türk toplumu Ordu-Millet tabiri ile nitelendirilmişti. Türkler savaşlarda Turan adı verilen savaş taktiğini kullanmışlardır. Turan taktiği, ordunun üç kuvvete ayrılıp ortadaki kuvvetin düşmana saldırmasıyla başlar. Daha sonra bu kuvvet yenilmiş gibi aniden geri çekilir. Bunun üzerine düşman ordusu karşı taarruza geçer. Bu sırada sağ ve soldaki Türk kuvvetleri düşmanı çember içine alarak yok etmeye çalışır. Hun Devleti, hayvancılığa elverişli bozkırlarda kurulmuştur. Tarıma uygun toprakların azlığı nedeniyle ekonominin temeli hayvancılığa dayalıdır. İklim ve arazi şartlarından dolayı genellikle at, koyun, sığır, deve gibi hayvanlar yetiştirmişlerdir. t, Türklerin yaşamlarının vazgeçilmez bir parçası olmuştur. Ulaşımda, orduda, spor faaliyetlerinde atlara büyük ölçüde yer verilmiştir. Türklerin hayvancılıkla uğraşmaları konar-göçer hayat tarzını benimsemelerinde etkili olmuştur. Türkler, bozkır şartlarının gereği olarak yaz aylarını yaylak denilen yüksek yerlerde, kış aylarını ise kışlak denilen alçak yerlerde geçirmişlerdir. Türkler, tabiatta bulunan birtakım varlıkların ruhu olduğuna ve ölümden sonraki yaşama inanmışlardır. Bu yüzden ölen kişinin eşyaları kurgan adı verilen mezara konulmuştur. Mezarlarının başına da kişinin hayattayken öldürdüğü düşman sayısı kadar balbal adı verilen taşlar dikilmiştir. Ölen kişinin ardından yapılan törene yuğ adı verilmiştir. Türklerin asıl dini Gök Tanrı dini idi. Eski Türklerde sanat, Türklerin yaşadıkları konar-göçer hayat şartlarına uygun olarak gelişmiştir. rkeolojik kazılarda onlara ait kemer tokaları, kılıç kabzaları, süs eşyaları, at koşum takımları gibi taşınabilir eşyalar bulunmuştur. Bu eşyaların üzerine pars, kaplan, kurt, geyik, koyun ve at gibi hayvanların birbirine karşı mücadelelerini gösteren figürler işlenmiştir. Türkler arasında, dokumacılık, dericilik ve maden işletmeciliği yaygınlaşmıştır. Bakır ve demiri eski dönemlerden beri kullanan Türkler, altın ve gümüş gibi değerli madenleri de işlemişlerdir. Türkler nsiklopedisi, Cilt II, s den özetlenmiştir.

17 3. BÖLÜM İSLMİYET ÖNCESİ TÜRK TRİHİ TÜRK DININ NLMI, TÜRKLERİN N YURDU VE TÜRK GÖÇLERİ Türk adı Uygur metinlerinde güç, kuvvet, Kaşgarlı Mahmut un Divan-ı Lügati t Türk adlı eserinde olgunluk çağı, Çin kaynaklarında miğfer anlamında kullanılmıştır. Ziya Gökalp ise Türk adının türeli (töreli), kanun nizam sahibi anlamına geldiğini belirtmiştir. yrıca rmin Wambery türemek fiilinden geldiğini, Gerhard Doerfer de devlete bağlı halk anlamına geldiğini ifade etmiştir. Türk kelimesini siyasal ad olarak ilk defa kullanan Göktürkler olmuştur. Türkiye tabiri daha VI. yy.da Bizanslılar tarafından Orta sya için kullanılıyordu. Yine onlar IX. ve X. yy.larda Volga dan Orta vrupa ya kadar uzanan sahaya da Türkiye adını vermişlerdi. XI.- XII. yy.larda Mısır ve Suriye ye Türkiye denirdi. nadolu ise XII. yy.dan itibaren Türkiye olarak tanınmaya başlanmıştır. Türklerin anayurdu Orta sya dır. Türkler ilk olarak ltay-sayan Dağları nın kuzeybatısı, Tanrı Dağları nın kuzeyi, ral Gölü çevresi ve Hazar Denizi nin doğusunda yaşamışlardır. Orta sya, geniş bozkırların ve çöllerin bulunduğu bir bölgedir. ltay Dağları, Ötüken Dağları, Sayan Dağları bölgenin en önemli dağlarıdır. Bu bölgede muderya (Ceyhun), Siriderya (Seyhun), Orhun, Selenga ve İrtiş ırmakları ile Baykal, Balkaş ve ral gölleri vardır. Orta sya da birçok kültür merkezi bulunmaktadır. Şöyle ki; nav kültürü, Batı Türkistan da şkabat yakınlarında yapılan kazılarda ortaya çıkarılmıştır. Orta sya nın en eski kültürüdür. fanesyevo kültürü ise ltay- Sayan Dağları nın kuzeybatısında yapılan kazılarda ortaya çıkarılmış, Türklerin en eski kültürüdür. ndronova kültürü, Hazar Denizi nin kuzey doğusundan Ural Dağları na kadar uzanan bölgede en geniş yayılma alanına sahip kültürdür. Karasuk kültürü, Yenisey Irmağı nın bir kolu olan Karasuk Nehri kenarında oluşturulmuştur. bakan bölgesindeki Tagar kültürü ise en gelişmiş kültürdür. Bu kültür merkezinde ok uçları, iğne, bilezik, küpe gibi eşyalara rastlanmıştır. Zamanla Türkler, Orta sya dan çeşitli nedenlerle göç etmişlerdir. Göçlerin Nedenleri Ekonomik ve Sosyal Nedenler İklim koşullarının değişmesi Kuraklığa bağlı olarak otlak ve meraların azalması Hızlı nüfus artışı Salgın hastalıklar Siyasi Nedenler Boylar arasında mücadeleler yaşanması Dış güçlerin baskısı (Çin-Moğol baskıları) Cihan hakimiyeti (yeni yurtlar edinme) düşüncesi Not Göçlerin Sonuçları Türkler göç ettikleri yerlerdeki, değişik kültürlerle etkileşime girmişlerdir. Türk kültür ve medeniyeti geniş alanlara yayılmıştır. Türkler göç ettikleri yerlerde büyük ve güçlü devletler kurmuşlardır (vrupa Hun, var, Bulgar, Macar devletleri gibi). Türkler gittikleri yerlerde yaşayan toplumlara, tarımı, hayvancılığı ve maden işlemeyi öğretmişlerdir. Türklerin, dünyanın çeşitli yerlerine yayılmaları ve çok sayıda devlet kurmaları, Türk tarihinin araştırılmasını zorlaştırmıştır. Bazı Türk kavimleri zamanla özbenliklerini kaybetmişlerdir. Not Orta sya dan göç etmeyip ana yurtta kalan Türkler, sya Hun, I. ve II. Köktürk ve Uygur devletlerini kurdular.

18 4 İSLMİYET ÖNCESİ TÜRK DEVLETLERİ Uyarı Mete Han ın ilk düzenli orduları kurduğu MÖ. 209 tarihi Türk Kara Kuvvetlerinin kuruluş tarihi olarak da kabul edilir. İskitler (Sakalar) (M.Ö. VII. yy.) Bozkırların kuyumcuları olarak tanımlanmışlardır. Büyük Hun İmparatorluğu (sya Hunları) Mete nin, ülkesini prensler arasında bölüştürerek yönetmesi (veraset geleneği) nedeniyle Hun Devleti zayıflamış ve Çin entrikaları yüzünden ülkede iç karışıklıklar baş göstermiştir. Uyarı (MÖ. 3. yy. - MS. 3. yy.) Ki-Ok, Ho-Han-Yeh ve Çi-Çi sya Hun Devleti nin hükümdarları arasında yer alır. Özellikleri Tarihte bilinen ilk Türk devletidir. Merkezi Ötüken şehridir. Bilinen ilk hükümdarı Teoman dır. Teoman zamanında başlayan Türk akınlarını engellemek isteyen Çinliler bu dönemde ünlü Çin Seddi ni yapmak zorunda kalmışlardır. Sonuçta MÖ. 54 tarihinde Batı Hunlar ve Doğu Hunlar olarak ikiye ayrılmışlardır. Doğu Hunlar ise MS. 48 de tekrar ikiye ayrılmıştır. Kuzey Hunları batıya göç ederken Güney Hunları Çin hakimiyetine girmiştir. S Not O T L Y N U S YE SURİ at ta Fır R po sra Hoten ŞH N L zi TİBET N SI İZ U M M N D E N İ Z İ B E N G L K Ö R F E Z İ 3750 km H İ N T UNUTMYINIZ Ç İ N R rfe D JPON DENİZİ K HUN DEVLETİ KU Kö IM E ER ya Y R D 3000 K NİL m Ba P IL 2250 İ S IZ 500 R S Karakurum GÜNEY HUNLRI Turfan NİZ ezo Semerkant Kaşgar Yarkent DE MISIR 750 BLKŞ GÖLÜ Buhara RI K D E N İ Z F Ötüken RL GÖLÜ K Türk toplulukları Mete Han Devri nde ilk kez bir bayrak altında toplanmıştır. Türk tarihinde vatanmillet düşüncesi ilk defa Mete Han zamanında ortaya çıkmıştır. Mete Han ıslık çalan bir ok da yapmıştır. Mete Han dünya askerlik sisteminde ilk olarak onlu sistemi uygulamıştır. Mete Han ın oluşturduğu bu sistem diğer Türk devletlerince de örnek alınmıştır. Y S Ostrogotlar Lombartlar P. KRDENİZ DO ĞU RO M İMP. M İM OM TI R B le Mete Han, Çin i hakimiyeti altına almasına rağmen Türklerin Çin e yerleşmesini istemedi. Bu politikasının temel nedeni Türklerin kalabalık Çin nüfusu içinde eriyerek milli benliklerini kaybetmesini önlemektir. R HUNLRI B Ü Y Ü K H U N D EKUZEY VLETİ Kavimler Kapısı Bulgar ic Yorum İ BYKL GÖLÜ Burgontlar VRUP HUN DEVLETİ 0 B S Hunlar en parlak devirlerini Mete Han zamanında (MÖ ) yaşamışlardır. Mete Han zamanında Çin, baskı ve denetim altına alınarak vergiye bağlanmıştır. İ U D Çin Seddi, MÖ. 300 lü yıllarda Çin İmparatoru tarafından ülke topraklarını düşman saldırılarından korumak için yapılan duvardır km uzunlukta 6 m yükseklikteki seddin 40 kapısı vardır. K O K Y N U S Sanatta hayvan motiflerinin ve bozkır kültürünün temelleri bu döneme kadar uzanır. O K Y N U S U B Ü Y Ü K lp Er Tunga ve Şu Destanları vardır. Hunlar, İpek Yolu nun güvenliğini sağlayarak ticaretin gelişmesine de katkıda bulunmuşlardır. ncak MÖ. 60 yılında İpek Yolu nun denetimini kaybeden Hunlar ekonomik yönden zayıflamıştır. UR Y Tomris bilinen ilk Türk kadın hükümdardır. NÇ İlk Türk topluluğudur. Oğuz Kağan Destanı, Mete Han ın anlatıldığı bu döneme ait bir destandır. M Özellikleri Büyük Hun Devleti Kuşhanlar Devleti ttila zamanında vrupa Hun Devleti k Hun Devleti Hunların ilk yurtları vrupa Hunlarının vrupada ilk yerleştikleri alan Çin Seddi Pür İlk Türk topluluğu İskitler, düzenli t teşkilatlı ilk Türk D kka devleti ise sya Hunlarıdır. Hunlar hem sya da hem de vrupa da devlet kurmuştur. Kavimler Göçü (375) Hun Devleti nin parçalanmasından sonra Çin egemenliğine girmek istemeyen Kuzey Hunları, Karadeniz in kuzeyinden batıya doğru göç etmişlerdir. Bu ilerleyiş sırasında önlerine çıkan yabancı kavimleri (Ostrogot, Vizigot, Vandal, Süev, Burgond gibi) vrupa içlerine doğru göçe zorlamışlardır. Tarihte bu olaya Kavimler Göçü denmektedir.