İvesi ve Ost-Friz X İvesi Melez (F 1 ) Kuzularda Büyüme, Yaşama Gücü ve Bazı Vücut Ölçüleri*

Transkript

1 109 Uludag Uiv. J. Fac. Vet. Med. 21 (2002) İvesi ve Ost-Friz X İvesi Melez (F 1 ) Kuzularda Büyüme, Yaşama Gücü ve Bazı Vücut Ölçüleri* Selim KUL** Abdulkadir AKCAN*** Geliş Tarihi: Özet: Bu araştırma İvesi, Ost-Friz x İvesi melezi (F 1 ) kuzularda büyüme, yaşama gücü ile bazı vücut ölçülerii belirlemesi amacı ile yapılmıştır. Araştırma içi gerekli veriler, süt emme döemide 23 er baş, İvesi ve Ost Friz x İvesi melezi (F 1 ) ile, vücut ölçüleri ise 11 er baş saf ve melez dişi tokluda elde edilmiştir. Kuzuları vücut ölçüleri bakımıda gruplar arası farkı karşılaştırması t-testi ile yapılmıştır. İvesi ve Ost-Friz x İvesi melezi (F 1 ) kuzularda ortalama doğum ağırlığı, sırası ile 4.15 ve 4.64 kg, sütte kesim ağırlığı (105. gü yaşı) ve kg, sütte kesime kadarki döemde yaşama gücü %82.61 ve %86.96 olmuştur. İvesi ve Ost-Friz x İvesi melezi (F 1 ) 1 yaşlı dişilerde sırası ile vücut uzuluğu ve cm, göğüs çevresi ve cm, cidago yüksekliği ve cm bulumuştur. Bu araştırma soucuda melezleme ile İvesi ırkıı doğum ağırlığı ve 105. gü calı ağırlıı arttığı tespit edilmiştir. Bu edele İvesi ırkıı, Ost-Friz ile melezlemesi ekoomik verimlerii artırılabileceğii ortaya koymuştur. Aahtar Kelimeler: İvesi, Ost-Friz, Melezleme, Büyüme, Yaşama gücü. Survival Ability, Growth ad Some Body Measuremets i Awassi ad East Friesia x Awassi Crossbred (F 1 ) Lambs Summary: The aim of this study was to determie of growth rate, survival ability ad some body measures of Awassi ad East Friesia x Awassi (F 1 ) crossbred lambs. I the study, growth characteristics ad survival ability were determied i 23 Awassi ad 23 East-Friesia x Awassi (F 1 ) crossbred lambs. Body measuremets were obtaied from 11 Awassi ad East-Friesia x Awassi (F 1 ) crossbred yearligs. Comparisos betwee the groups with regard to body measures were made usig studet s t test. Average body weights at birth for Awassi ad East-Friesia x Awassi (F 1 ) lambs were 4.15 ad 4.64 kg, respectively. The average weights o weaig at 105 th day for Awassi ad East Friesia x Awassi (F 1 ) were kg, kg respectively. For the groups, the average survival ability were ad %, respectively. I oe year old female Awassi ad East-Friesia x Awassi (F 1 ) yearlig lambs, average body legth, chest circumferece ad withers hight were ad cm, ad cm ad ad 66.50, cm respectively. Our results idicate that Awassi lambs birth weight ad the average body weights o the 105 th day were icreased by crossbreedig. I the light of these, it ca be cocluded that results, crossbreedig betwee Awassi East Friesia x Awassi (F 1 ) results i icreasied ecoomical beefits. Key Words: Awassi, East-Friesia, Crossbred, Growth, Survival Ability. * Bu çalışma birici ismi doktora tezide özetlemiş ve FÜNAF tarafıda desteklemiştir. ** Fırat Üiversitesi, Veterier Fakültesi Zooteki A.D., Elazığ, TÜRKİYE. *** İmar ve İska Bakaı, Akara, TÜRKİYE.

2 110 Giriş Türkiye de yetiştirile yerli koyu ırklarıı verimlerii artırılması gerektiği bir gerçektir. Buu başarıya ulaşması içi yetiştiricilik yapılacak bölgei coğrafi, ekoomik şartlarıa göre yetiştirme yöü ve şeklii tespit edilmesi; iklim, mer a, yem materyali gibi koşulları göz öüde buludurulması ve uygu koyu geotipii belirlemesi gerekmektedir 1,20,23. Hayvacılıkta verimleri artırılması amacı ile yapıla geotipi ıslahı, ya saf yetiştirme ya da melezleme ile yapılmaktadır. Birici metot, zorluğu, pahalı olması ve uzu zama gerektirmesi gibi edelerde pek tercih edilmemektedir. Bua karşılık, kolay olması, daha kısa sürede souç alımasıda dolayı melezlemeye oldukça sık başvurulmaktadır 1,23. Türkiye koyu varlığı bakımıda düyada öde gele ülkelerde biridir. Acak bu koyu populasyouu %97 si yerli koyu ırklarıda, %3 ü ise Merios ve melezleride oluşmaktadır 10,23. Tüm bu koyu varlığıda 1998 yılıda elde edile süt miktarı 813 bi to olup, ayrıca milyo adet koyu ve kuzu derisi ile yaklaşık to yapağı ve to et üretimi gerçekleşmiştir 3. Bu ekoomik verimler üzerie değişik faktörleri etkilerii olduğu farklı araştırmalarla ortaya komuşutur. Kuzularda büyüme ile ilgili olarak daha öce yapıla araştırmalarda doğum ağırlığı; Alma Siyah Başlı Etçi x İvesi ve Hampshire Dow x İvesi (F 1 ) kuzularda 8, 4.48 ve 4.63 kg, Ost- Friz x Kıvırcık 18 tek erkek ve tek dişilerde 3.9 ve 3.8 kg, İvesi ve Sakız x İvesi lerde ve 4.62 kg, Tahirova x İmroz 17 tek erkek ve tek dişilerde 3.61 ve 3.33 kg, İvesi x Akkarama da kg, saf İvesi kuzularda kg, Sakız x Karayaka kg, İvesi lerde 3.94 kg 11 olarak bildirilmiştir. Süt emme döemide farklı ırklardaki kuzuları yaşama gücü; Ost-Friz x Kıvırcık larda 18 %93.7, İvesi lerde 21 %93, Sakız x Kıvırcık (F 1 ) lerde 2 %89.51, Ost-Friz x İvesi (F 1 ) lerde % , İvesi x Morkarama (F 1 ) larda %92.7, İvesi x Merios (F 1 ) larda %90.5, (İvesi x Merios (F 1 )) x Morkaramalarda % , İvesi lerde % , Ost-Friz x Kıvırcık (F 1 ) larda 5 %85 olarak bildirilmiştir. Vücut ölçüleri ile verimlilik arasıda ö- emli bir ilişki mevcuttur 17. Ost-Friz x Kıvırcık 12 koyularda cidago yüksekliği,vücut uzuluğu ve göğüs çevresi sırası ile 68.13, ve cm, İvesi koyuları 14 cidago yüksekliği, vücut uzuluğu ve göğüs çevresi sırası ile 64.92, ve cm olarak bildirilmiştir. Bu araştırma, Ost-Friz x İvesi melezlemeside elde edile (F 1 ) melezi kuzuları, saf İvesi kuzularla karşılaştırmalı olarak sütte kesime kadar (105. gü) büyüme ve yaşama gücü, dişi kuzularda 3 ve 12 aylardaki bede ölçüleri, 1 yaşıa kadar büyüme ve yaşama güçlerii icelemesi yie melez (F 1 ) ve (G 1 ) düzeyide çalışmaya devam edilip İvesi ırkıı doğum ağırlığı, 105.gü ağırlığı, döl verimi, yapağı verimi ve süt verimi gibi ekoomik verimlerii geliştirilmesi amaçlamıştır. Materyal ve Metot Bu araştırma F.Ü. Eğitim Araştırma ve Uygulama Çiftliği de 1995 yılıda yürütülmüştür. Hayva materyali olarak İvesi ve Ost-Friz x İvesi (F 1 ) geotipleride süt kesimie kadar döemdeki 23 er baş erkek ve dişi, 1 yaşıa kadar büyüme ve vücut ölçülerii belirlemek amacı ile de her iki geotipde 11 er baş dişi kuzu kullaılmıştır. Yem materyali olarak kuru yoca ve kuzu-buzağı büyütme yemi kullaılmıştır. Kuzular doğumda sora bir hafta süre ile aalarıyla birlikte farklı doğum bölmeleride tutulmuştur. Daha sora, geceleri aalarıyla birlikte, güdüzleri ise aalarıda ayrı tutulmuşlar, fakat öğle vakti tekrar 2 saat aaları ile birlikte kalmışlardır. O beş gülükte itibare kuzuları öleride kuru yoca ile kuzu-buzağı büyütme yemi ad libitum ve sütte kesime (105 gülük) kadar mera takviyeli olmak üzere yarı açık ağılda bakılıp büyütülmüştür. Süt emme döemi boyuca kuzulara gerekli aşı uygulamaları ve iç ve dış paraziter mücadele yapılmıştır. Kuzuları 105. gü ve 1 yaşıdaki yaşama güçleri, belirtile yaşlardaki yaşaya kuzu sayısıı calı doğa kuzu sayısıa bölümesi ile bulumuştur. Veriler; doğa kuzular doğumu müteakip ilk 6 saat içide tartılmış ve plastik küpe ile umaraladırılmıştır. Kuzular 15 güde bir aç karıa tartılmış ve 15, 30, 45, 60, 75, 90 ve 105. gülerdeki calı ağırlıkları iterpolasyola tespit edilmiştir. Dişi kuzuları 1 yaşıa kadar ola vücut ölçüleri 3 ve 12. aylarda Sadıkçıoğlu u 15 bildirdiği şekilde belirlemiştir. Kuzuları değişik gülerdeki calı ağırlıklarıı ve vücüt ölçülerie ait ortalama değerleri

3 111 karşılaştırılmasıda t-testi, grublara ait yaşama gücü değerleri ise Khi-kare testi ile yapılmıştır 7,24. Bulgular Kuzularda büyüme özelliklerii belirlemek içi doğum ağırlığı, 15, 30, 45, 60, 75, 90 ve 105 gülük calı ağırlıkları ile 1 yaş calı ağırlıkları alımıştır. İcelee döemlerde her iki geotip grubuu calı ağırlık ortalamaları, doğum tipi ve cisiyete göre Tablo I de verilmiştir. Tablo I icelediğide, doğum ağırlığı geel olarak İvesi lerde 4.15 kg, Ost-Friz x İvesi (F 1 ) lerde 4.64 kg olarak bulumuştur. Yie ayı döemde İvesi tek kuzuları, İvesi ikiz kuzularda, Ost-Friz x İvesi (F 1 ) tek kuzuları hem İvesi tek hem de Ost-Friz x İvesi (F 1 ) ikiz kuzularda, İvesi erkek kuzuları İvesi dişi kuzularda daha yüksek doğum ağırlığıa sahip oldukları görülmüştür. Doğumu takip ede 15, 30, 45, 60, 75, 90 ve 105. gü değerleri karşılaştırıldığıda, Ost-Friz x İvesi (F 1 ) melez geotip grubudaki kuzuları calı ağırlık değerlerii, İvesi geotip grubudaki kuzuları değerleride yüksek 15, 30, 45, 60. gülerde ise istatistiki açıda öemli farklılıklar belirlemiştir (P<0.05). Tablo I. Kuzuları Çeşitli Döemlerdeki Düzeltilmemiş Ortalama Calı Ağırlıkları (Kg) Büyüme döemleri Doğum 15. gü 30. gü 45. gü 60. gü 75. gü 90. gü 105. gü 1Yaş Dişi - : Öemli değil, * : (P<0.05) İvesi Ost-Friz x İvesi (F1) Doğum tipi ve t değeri x Sx %v x Sx %v cisiyeti Tek İkiz Erkek Dişi * Geel Tek * İkiz Erkek Dişi * Geel * Tek * İkiz Erkek Dişi * Geel * Tek İkiz Erkek Dişi * Geel * Tek * İkiz Erkek Dişi * Geel * Tek , * İkiz Erkek Dişi Geel Tek * İkiz Erkek Dişi Geel Tek * İkiz Erkek Dişi Geel Tek İkiz

4 112 Saf ve melez kuzularda 105. güe kadar yaşama gücü Tablo II de, dişileri 1 yaşıa kadar ola yaşama güçleri de Tablo III'de suulmuştur. Kuzularda yaşama gücüü icelemek amacı ile süt kesimie (105. güe kadar) ve süt kesimi sorası dişi kuzularda 1 yaşıa kadarki veriler değerledirilmiştir güde yaşama gücü İvesi geotip grubuda %82.61, Ost-Friz x İvesi (F 1 ) melez geotip grubuda %86.96 olup, gruplar arası fark öemsizdir. Bir yaşıda yaşama gücü, İvesi dişi geotip grubuda %76.92, Ost- Friz x İvesi (F 1 ) dişi geotip grubuda %69.23 bulumuş ve gruplar arası farkı öemsiz olduğu belirlemiştir. Vücut ölçülerii icelemek amacı ile dişi kuzuları 3. ve 12. aylardaki ölçüleri alımış ve souçlar Tablo IV de verilmiştir. Üç ve 12. aydaki bede ölçüleri bakımıda Ost-Friz x İvesi (F 1 ) melez kuzuları İvesi kuzularda daha yüksek değerlere sahip olduğu belirlemiştir. Bu üstülük 3. ayda sağrı yüksekliği (P<0.05), pelvis u- zuluğu (P<0.01), 12. ayda cidago yüksekliği (P<0.05), sağrı yüksekliği (P<0.05), vücut uzuluğu (P<0.01), pelvis uzuluğu (P<0.05), pelvis geişliği (P<0.05) ve göğüs çevresi (P<0.05), özellikleri de istatistiki olarak öemli bulumuştur. Tablo II. İvesi ve Ost-Friz x İvesi Melez (F 1 ) Kuzularda Sütte Kesime Kadar Yaşama Gücü Geotip Calı Doğa 105. Güde Yaşaya 105. Güde Yaşama Gücü (%) İvesi Ost-Frizxİvesi (F1) : Öemli değil. X 2 değeri Tablo III. İvesi ve Ost-Friz x İvesi Melezi (F 1 ) Dişi Kuzularda 1 Yaşıa Kadar Yaşama Gücü. Geotip Calı Doğa 1 Yaşıda Yaşaya 1 Yaşıda Yaşama Gücü (%) İvesi Ost-Friz x İvesi (F1) : Öemli değil. X 2 değeri Tablo IV. İvesi ve Ost-Friz x İvesi Melez (F 1 ) Dişi Kuzuları 3 ve 12 Aylık Yaştaki Vücut Ölçüleri. İcelee ölçüler (cm) 3 aylık İvesi Ost-Friz x İvesi (F1) x Sx %v x Sx %v t-değeri Cidago yüksekliği Sağrı yüksekliği * Sırt yüksekliği Vücut uzuluğu Pelvis uzuluğu ** Pelvis geişliği Göğüs geişliği Göğüs deriliği Göğüs çevresi Bacak uzuluğu İcelee ölçüler (cm) 12 aylık İvesi Ost-Friz x İvesi (F1) x Sx %v x Sx %v t-değeri Cidago yüksekliği * Sağrı yüksekliği * Sırt yüksekliği Vücut Uzuluğu ** Pelvis uzuluğu * Pelvis geişliği * Göğüs geişliği Göğüs deriliği Göğüs çevresi * Bacak uzuluğu * -: Öemli değil, * : (P<0.05), **: (P<0.01)

5 113 Tartışma ve Souç Bu çalışmada her iki geotip içi elde edile ortalama doğum ağırlıkları saflarda 4.15, melezlerde 4.69 kg olarak tespit edilmiştir. Bu değerler İvesi x Akkarama 9, Tahirova x İmroz 17, Ost-Friz x Kıvırcık 18, Sakız x Karayaka 4, İvesi 11 kuzuları doğum ağırlıklarıda yüksek, İvesi, Sakız x İvesi 6 Alma Siyah Başlı Etçi x İvesi (F 1 ) ve Hampshire Dow x İvesi (F 1 ) 8 kuzu doğum ağırlıkları ile bezer, saf İvesi 22 kuzularıda ise düşüktür. Sütte kesile kuzularda yaşama gücü, değerleri; Ost-Friz x Kıvırcık 18, İvesi 21, İvesi x Morkarama (F 1 ) lar, İvesi x Merios (F 1 ) lar ve (İvesi x Merios) x Morkarama (F 1 ) 13, İvesi 16 kuzuları değerleride düşük ike, Ost Friz x Kıvırcık (F 1 ) 5 ve Sakız x Kıvırcık 2, melez kuzuları değerleri ile bezer yie ayı değerler Ost- Friz x İvesi (F 1 ) leri 16 değeride yüksek olmuştur. Her iki geotipi vücut ölçüleri değerleri ele alıdığıda, 3 aylık cidago yüksekliği, saf ve melezlerde ve cm, vücut uzuluğu ve cm, göğüs çevresi ve cm arasıda değişmektedir. Aradaki farklar istatistiki olarak öemsizdir. Bu değerler bazı araştırıcıları 12,14 İvesi ve Ost-Friz melez koyuları içi bildirdikleri değerlerde düşük bulumuştur Bir yaş vücut ölçüleri değerledirildiğide, saf ve melez grupta cidago yüksekliği ve cm, vücut uzuluğu ve cm, göğüs çevresi ve cm bulumuştur. Bu üç vücut ölçüsü arasıdaki fark istatistiki olarak öemlidir. Öemlilik cidago yüksekliği ve göğüs çevreside (P<0.05) ike, vücut uzuluğuda (P<0.01) olarak belirlemiştir. Bu araştırmadaki saf ve melez geotipi cidago yüksekliği değerlerii bazı araştırmalar ile 12,14 bezer değerler göstermiştir. Saf gurubu vücut uzuluğu değerleri ise daha öce yapıla bir araştırma 14 ile bezer, yie bir araştırmadaki 12 değerde düşük bulumuştur. Melez gurubu vücut uzuluğu değerleri bazı araştırmalardaki 12,14 değerlerde daha üstü olduğu belirlemiştir. Bu araştırmada elde edile souçlara göre; doğum ağırlığı, 105. gü ağırlığı, 105. güde yaşama gücü, 3 aylık ve 12 aylık vücut ölçüsü değerleri Ost-Friz x İvesi (F 1 ) geotip lehie o- lurke, 1 yaş yaşama gücü değerleri saf İvesi geotip lehie bulumuş olup, bu farklılık istatistiki alamda öemli değildir. Doğum ağırlığı ve süt emme döemideki bulguları melezleri lehie olması, yaşama güçlerii düşük olmaması G 1 düzeyide kuzuları elde edilmesi düşüüldüğüde umut vericidir. Yie de bu melezleme hakkıda kesi ve sağlıklı karar verebilmek içi özellikle daha fazla sayıda materyal ile süt verimi, laktasyo süresi, döl verimi, yapağı verim ve kalitesi ile ilgili çalışmaları souçladırılması gerekmektedir. Kayaklar 1. AKÇAPINAR, H.: Koyu Yetiştiriciliği. I. Baskı Medisa Yay. Ser., No: 8, Akara, (1994). 2. ALTINEL, A., EVRIM, M., DELGÖZOĞLU, F., ÖZCAN, M. ve GÜNEŞ, H.: Kıvırcık, Sakız ve Alma Siyah Başlı Koyu Irkları Arasıda Yapılacak Melezleme Yoluyla Döl ve Et Verim Özelliklerii Geliştirilmesi: 1. Kıvırcık Koyularda Döl Verimi, Sakız x Kıvırcık (F 1 ) Kuzularda Yaşama Gücü ve Büyüme Özellikleri. Hay. Araş. Derg., 4, 1: 29-33, (1994). 3. ANONIM. Türkiye İstatistik Yıllığı, D.İ.E. Matbaası, Akara, (1999). 4. AYDOĞAN, M.: Karayaka, Ile de Frace x Karayaka (F 1 ), Sakız x Karayaka (F 1 ) Kuzularıı Büyüme, Besi Performası ve Karkas Özelliklerii Karşılaştırılması. A.Ü. Vet. Fak. Derg., 32 1: , (1985). 5. BAŞPINAR, H.: Türkiye de Geliştirile ve Geliştirilmesie Çalışıla Yei Koyu Tipleri ve Buları Performasları. Bursa Veterier Hekimler Odası Tarafıda Düzelee 1. Meslek Eğitim Semieri 4-6 Hazira. U. Ü. Vet. Fak. Zooteki Aabilim Dalı Bursa. (1987). 6. DURU. H. ve GÜNEY O.: Sakız x İvesi Melezi Birici Geerasyo (F 1 ) ve Saf İvesi Kuzularda Gelişme, Yaşama Gücü, Besi Gücü ve Karkas Kalitesii Belirlemesi Üzeride Karşılaştırmalı Bir araştırma Ç. Ü. Fe Bil. Est. Derg., 1, 1. Adaa. (1987). 7. DÜZGÜNEŞ, O., KESICI, T. ve GÜRBÜZ, F.: İstatistik Metodları I. A.Ü. Ziraat Fak. Yay., 861. A.Ü. Basımevi, Akara, (1983). 8. KADAK, R., AKÇAPINAR, H., TEKIN, M.E., AKMAZ, A. ve MÜFTÜOĞLU, Ş.: Alma Siyah Başlı Etçi x Akkarama, Hampshire Dow x Akkarama, Alma Siyah Başlı Etçi x İvesi ve Hampshire Dow x İvesi (F 1 ) Kuzuları Büyüme, Besi ve Karkas Özellikleri. Hay. Araş Derg., 3, 1: 1-7, (1993). 9. KARACA, O., ALTIN, T., KAYGISIZ, A. ve SÖGÜT, B.: İvesi x Akkarama Melezi Kuzuları

6 114 Kimi Gelişme Özellikleri Y.Y.Ü. Z. Fak. Derg., , (1990). 10. ODABAŞIOĞLU, F.: Morkarama, Akkarama ve İvesi Koyuları Süt Verim Özelliklerii Karşılaştırılması. F. Ü. Sağ. Bil. Est. Dok. Tezi. Elazığ, (1983). 11. ÖZBEY, O. ve AKCAN, A.: Morkarama, Akkarama ve İvesi Koyularıı Yarı Etasif Şartlardaki Verim Performası II. Kuzularda Büyüme ve Yaşama Gücü Özellikleri Vet. Bil. Derg., 17,1; (2001). 12. ÖZCAN, H.: Meseiz Çiftliğide Kıvırcık Koyuları ile (Doğu Frizya x Kıvıcık) Melezlerii Bede Ölçüleri ve Calı Ağırlık Üzerie Araşırma. A. Ü. Vet. Fak. Derg., : (1970). 13. ÖZSOY, M.K.: Merios x Morkarama x İvesi Üçlü Melez Kuzuları Verim Özellikleri Üzerie Karşılaştırmalı Araştırma. Vet. ve Hay. Araşt. Derg.,7, (1983). 14. ÖZTÜRK, A., KAYIŞ, S. A., PARLAT, S. S. ve GÜRKAN, M.: Koya Merioslarıda Bazı Vücut Ölçüleride Calı Ağırlığı Tahmii Olaakları. Hay. Araş. Derg., 4.1: 23. (1994). 15. SANDIKÇIOĞLU, M.: Koya Harasıda Yapıla Akkarama x Merios Melezlemeleri. Üçücü Geriye Melezlemeye Kadar Vücut Yapısı, Rek, Yapağı Özellikleri ve Melezleri Diğer Yerli Koyularımızla Mukayeseleri. A. Ü. Vet. Fak. Yay., 121: Ege Matbaası. Akara, (1960). 16. SÖNMEZ, R. ve KIZILAY, E.: E.Ü Ziraat Fak. Meeme Uygulama Çiftliğide Yetiştirile İvesi, Kıvırcık, Sakız ve Ödemiş Koyuları Verimle İlgili Özellikleri Üzeride Mukayeseli Bir Araştırma. E.Ü. Ziraat Fak. Derg., 9, 1,3-51. (1972). 17. SÖNMEZ, R. ve ALPBAZ, A. G.: Melezleme ve Seleksiyo Yolu ile İmroz Koyularıı Islahı Ü- zeride Bir Araştırma. Vet ve Hay. Araş. Grubu Teb., Akara, (1975). 18. SÖNMEZ, R., ALPBAZ, A.G. ve KIZILAY, E.: Doğu Friz x Kıvırcık Melezleride Verim Özellikleri Üzeride Bir Araştırma E. Ü. Z. Fak. Yay., 285, (1975). 19. SÖNMEZ, R., KIZILAY, E. ve TÜRKMUT, L.: Doğu Friz x İvesi Melezlerii Verim Özellikleri Bakımıda Diğer Sütçü Koyu Irkları ve Bazı Yerli Koyularla Mukayesesi. Altıcı Bilim Kogresi Veterier ve Hayvacılık Grubu Tebliğleri., , (1977). 20. TEKIN, M.E.: Türkiye Koyuculuğuu Geliştirme Projesi Çerçeveside Et Koyuculuğuu Geliştirme Çalışmaları. A.Ü. Vet. Fak. Zooteki A.B.D, Semier (1989). 21. VANLI, Y., ÖZSOY, M.K. ve EMSEN, H.: İvesi Koyularıı Erzurum Çevre Şartlarıa Adaptasyo ve Çeşitle Verimleri Üzeride Araştırmalar Doğa Bil. Derg., 1, 8, 3. (1984). 22. YALÇIN, B.C., AKTAŞ. G. ve SANDIKCIOĞLU. M.: İvesi Kuzularıı Değişik Sürelerde Sütte Kesmei Kuzuları Büyüme ve Aaları Süt Verimie Etkisi Lalaha Zoot. Arş. Est. Derg., 8, 3. (1968). 23. YALÇIN, B.C., AYTUĞ C.N., ALAÇAM. E., ÖZKOÇ, Ü., GÖKÇEN, H. ve TÜRKER, H.: Koyu-Keçi Hastalıkları ve Yetiştiriciliği. Tüm-Vet. Hayvacılık Hizmetleri Yay. Koyu Yetiştiriciliği., Tekografik Matbaası No: İstabul, (1990 ). 24. YILDIZ, N. ve BIRCAN, H.: Uygulamalı İstatistik. H. Ü. Z. Fak. Ders Kit. Şalıurfa, (1983).