Bursa-Yenişehir İlçesinde Yetiştirilen Holştayn Buzağıların Doğum Ağırlığı, Sütten Kesim Yaşı, Süt Tüketimleri ve Yaşama Güçleri

Transkript

1 77 Uludag Uiv. J. Fac. Vet. Med. 21 (2002) Bursa-Yeişehir İlçeside Yetiştirile Holştay Buzağıları Doğum Ağırlığı, Sütte Kesim Yaşı, Süt Tüketimleri ve Yaşama Güçleri Emi KARAKAŞ* Geliş Tarihi: Özet: Bu çalışma Bursa ili Yeişehir ilçeside süt sığırı yetiştire 10 işletmede doğa 135 buzağıı doğum ağırlığı, sütte kesim yaşı, süt tüketimleri ve yaşama güçlerii belirlemek amacıyla yapılmıştır. Araştırmada yer ala işletmelerde yetiştirile Holştay dişi ve erkek buzağılarda doğum ağırlığı sırasıyla 32 ve 35 kg bulumuştur. İşletmelerde buzağıları sütte kesim yaşı ortalaması 82 gü, bu süre içeriside tüketile süt miktarı ise 419 kg bulumuştur. Sütte kesim yaş ortalamaları arası farklar öemsiz olmasıa karşı, süt tüketim ortalamaları arası farklar öemli bulumuştur (P<0.01). Buzağıları yaşama gücü büyümei 0-3 ve 0-6 aylık iki devreside iceledi. Buzağıları 3. ve 6. aya kadarki gelişme döemleride ölüm oraları sırasıyla 14.1 ve 16.3 bulumuştur. Bua göre bu gelişme döemlerideki yaşama gücü ise yie ayı sırayla 85.9 ve 83.7 olarak hesaplamıştır. Aahtar Kelimeler: Holştay, Buzağı, Doğum Ağırlığı, Süt Tüketimi, Yaşama Gücü. The Birth Weight, Weaig Age, Milk Cosumptio ad The Survival Rate of Holstei Calves Raised i The Dairy Farms Located i Bursa-Yeişehir District Summary: The aim of this study was to determie the birth weight, weaig age, milk cosumptio ad the survival rate of Holstei calves raised i the dairy farms i Bursa-Yeişehir district. The birth weights of male ad female Holstei calves raised i these farms were foud 32 ad 35 kg, respectively. The results showed that the average weaig age was 82 days ad the amout of the milk cosumed durig this period was 419 kg. Although the differeces amog the average weaig age i groups were ot sigificat, that of the average milk cosumptios were foud statistically sigificat (P<0.01). The survival rates of calves were studied i two stages of life: The first stage was 0-3 moths period ad the secod oe was 0-6 moths period. The rates of calves mortalities up to three ad six moths of ages were 14.1 ad 16.3, respectively. The results idicated that the survival rates of calves i both stages were calculated as 85.9 ad 83.7, respectively. Key Words: Holstei, Calf, Birth Weight, Milk Cosumptio, Survival Rate. Giriş Buzağılarda sütte kesim yaşıa göre belirlee sütle büyütme yötemleri, ormal ve erke sütte kesme olarak taımlaır. Normal sütte kesme yötemide, 16 hafta ya da daha uzu süre ile buzağılara süt verilir. İkici haftada itibare buzağılara verilmeye başlaa kosatre yem ve kuru ot artırılırke süt miktarı azaltılır. Erke sütte kesmede ise, buzağılara sadece ilk iki hafta süt verilir ve geelde buzağılar sekizici haftada sütte kesilirler 11. Süt sığır işletmeleride yetiştirile buzağılara süt emme döemide sağlıklarıı, büyüme ve gelişmelerii, hayat boyu verimlilikle- * Dr.; Öğretim Görevlisi, U.Ü.Yeişehir İbrahim Orha M.Y.O., Bursa-Türkiye.

2 78 rii etkilemeyecek miktarda süt içirilmesi gerekmektedir. Bu işletmede tekik ve ekoomik verimlilik yöüde dikkat edilmesi gereke öemli bir koudur. Kume ve Bicoku 10 Holştay-Friesia buzağıları iyi bakım ve besleme koşullarıda doğum ağırlığıı 35.4 kg, yetersiz bakım ve besleme koşullarıda 30.4 kg bulmuşlardır. Orels ve ark. 12 Meksikada yetiştirile Holştay-Friesia buzağıları doğum ağırlığıı 35.6 kg bildirmişlerdir. Asla ve Altıel 6 Karacabey Tarım İşletmeside yetiştirile Holştay dişi buzağıları doğum ağırlığıı kg saptamışlar. Norto ve Eato 11, Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri'de sütçü sığır ırkı buzağıları 7-10 hafta arasıda sütte kesildiklerii bildirmişlerdir. Persto 15 ve Quayle 16 buzağıları gü sütle büyütmede calı ağırlık artışları ve gelişmeleride olumsuz yöde bir etkilemei olmadığıı saptamışlardır. Uludağ 21 ca Karacabey Harasıda yapıla çalışmada, Esmer ırk buzağılar 120 gülük süt emme döemide, ilk 30 gü tam yağlı sütle büyütülmüş, gü arası yağsız süte geçiş uygulamış ve 40. güde sora sütte kesime kadar tamame yağsız sütle büyütülmüşlerdir. Deeme ve kotrol grubu buzağıları gelişmeleride öemli farka rastlaılmamış ve yağsız süt grubu lehie yaklaşık 50 bir ekoomi sağladığı bildirilmiştir. Arpacık ve ark. 5 Karacabey Tarım İşletmeside Karacabey Esmeri dişi buzağıları 350 kg yağlı, 300 kg yağsız toplam 650 kg süt verile büyütme gruplarıa 4. ayı souda sütte kesme metodu uyguladığıı bildirmişler, büyüme ve fertilite performası yöüde gruplarda öemli farkları görülmediği, 650 kg süt ile beslemei işletme ekoomisi yöüde yaklaşık 47'ye vara daha fazla bir maliyet oluştuğuu belirtmişlerdir. Tüzeme 20 beş hafta souda erke sütte kesile Esmer, Holştay ve Simetal buzağılarda erke sütte kesmei büyüme ve gelişmeyi olumsuz etkilemediğii ayrıca öemli boyutta ekoomi sağladığıı bildirmiştir. Ersoy 7 Bursa İli merkez ilçede bulua ithal Holştay ieklerle çalışa işletmeler geelide buzağılarda sütte kesme yaşıı 68 gü ve bu sürede içirile süt miktarıı 410 kg bulmuştur. Değişik çevre koşullarıa uyum sağlaya ırklarda yaşama gücüü yüksek bulumasıa karşı, uyum sağlayamayalarda yaşama gücü düşük bulumuştur. Hill 9 Amerika Birleşik Devletleri de Utah Araştırma İstasyou sürüsüde 27 yıllık süreyi içere sürede, buzağı ölümlerii 6 aya kadar 5.0 bulmuştur. Arold ve Becher 4 20 yıllık bir döemde Jersey buzağılarıda altı aya kadar ölüm oraıı 12.2 bildirmişlerdir. Vaccaro ve ark. 22 Veezuela'da Holştay ve Brahma X Holştay melezi buzağılarda 0-6 ay arasıda buzağı ölüm oraıı sırasıyla 9.7 ve 2.6 bulmuşlardır. Alıç 2 Lalaha Zooteki Araştırma Estitüsüde Amerika ve Hollada kökeli Holştay buzağıları 0-6 ay arası ölüm oralarıı sırasıyla 10.3 ve 10.7 bulmuştur. Alpa ve ark. 3 ca Almaya'da Karacabey Harasıa ithal edilmiş Holştaylarda doğa buzağılarda 0-6 ay arası ölüm oraı 7.0 bildirilmiştir. Güey 8 Çayır Mera Yem Bitkileri ve Zooteki Araştırma Estitüsü de doğa Holştay buzağıları 0-3 ve 3-6 aylık döemde ölüm oralarıı sırasıyla, 13.8 ve 0.9 saptamıştır. Sezgi 18 Boztepe Veterier Zooteki Araştırma Kurumu da doğa Holştay buzağıları 0-6 ay yaşta ölüm oralarıı 16.4 bulmuştur. Sağkal 17 Sakarya İli Karasu Zooteki Kurumu ve Halk elideki Siyah Alaca buzağılarda ölüm oralarıı sırasıyla 7.8 ve 7.5 bildirmiştir. Akca ve Alpa 1 Atalya yöreside 0-6 ay yaşta buzağı ölüm oraıı Holştaylarda 9.0 saptamalarıa karşı Holştay X GAK F1 ve G1 melezleride ölümle karşılaşılmadığıı bildirmişlerdir. Özca ve Altıel 14 yaptıkları çalışmada Holştay ırkı dişi buzağıları 90. güe kadar yaşama gücüü 94.8 bulmuşlardır. Materyal ve Metot Bursa-Yeişehir ilçe merkezide 3, Merkeze yakı iki köyüde 7 olmak üzere toplam 10 süt sığır işletmeside yetiştirile 135 Holştay buzağı bu çalışmaı materyalii oluşturmuştur. Bu çalışmada 67 dişi, 62 erkek buzağıda oluşa toplam 129 buzağıda doğum ağırlığı, 93 buzağıda sütte kesim yaşı, 82 buzağıda süt tüketimi ve 135 buzağıda yaşama gücü icelemiştir. Araştırmada yer ala işletmelerde değişik çağlarda sığırlar ayı kapalı barıakta barıdırılmış, dişi buzağılar işletme damızlığı olarak alıkoulup, erkekler geelde ayı işletme koşullarıda besi yapılarak kasaplık ya da diğer besi işletmelerie calı materyal olarak satılmıştır. İşletmelerde olaakları sıırlı oluşu ve barıakları yetersizliği edeiyle büyüme döemleride her iki cisiyetide barıak içide ayı bölmelerde birlikte barıdırıldığı gözlemiştir. İşletmelerde kayıtlı yetiştiricilik yapılmadığı içi doğa buzağılara plastik kulak küpesi takılarak çalışmaya yöelik veriler kayıt edilmiştir. Doğa buzağılarda doğum ağırlığı doğumu takip ede ilk güde el katarı ile

3 79 tartılarak tespit edilmiştir. İşletmelerde buzağılara içirile gülük süt miktarları her işletmei kedie özgü uyguladığı süt emzirme programıa göre kayıt edilmiş ve sütte kesim yaşıa kadar geçe süre, gülük içirile süt miktarı ile çarpılarak her buzağı içi tüketile süt miktarları ayrı olarak hesaplamıştır. İşletmelerde buzağıları doğumda 3. ve 6. ay yaşa kadar büyüme döemleride ölümler kayıt edilmiş, uygulaa yetiştirme koşullarıa uyumu öemli bir ölçüsü ola ölüm oraları ve yaşama güçleri belirlemiştir. Buzağılarda sütte kesim yaşı ve süt tüketim özellikleri yöüde gruplar arası farklı ortalamaları öemlilik kotrolleride tek yölü varyas aalizi metodu uygulamıştır 13,19. Bulgular 1. Doğum Ağırlığı Yeişehir merkezide 3 ve yakı iki köyüde 7 işletmede yetiştirile Holştay buzağıları cisiyetler ve geelide doğum ağırlıkları Tablo I de suulmuştur. Tablo I. Holştay Buzağıları Cisiyetler ve Geelide Doğum Ağırlıkları Table II. The birth weight of the male ad female Holstei calves Doğum Ağırlıkları (Kg) Dişi Erkek Geel İşletmeler x ± S x x ± S x x ± S x Merkez 9 34 ± ± ± 0.5 Köyler ± ± ± 0.4 GENEL ± ± ± 0.2 Yeişehir merkez işletmeleride 9 dişi, 13 erkek, toplam 22 Holştay buzağıda doğum ağırlıkları sırasıyla 34, 36 ve 35 kg, köy işletmeleride 58 dişi, 49 erkek, toplam 107 buzağıda yie ayı sırayla 32, 34 ve 33 kg bulumuştur. İşletmeler geelide 67 dişi, 62 erkek, toplam 129 buzağıda aıla bu değer sırasıyla 32, 35 ve 33 kg olarak hesaplamıştır. 2. Sütte Kesim Yaşı ve Süt Tüketimi Bu çalışmada yer ala işletmelerde yetiştirile Holştay buzağıları sütte kesim yaşı ve süt tüketimleri Tablo II de suulmuştur. Tablo II. Holştay Buzağıları Sütte Kesim Yaşı ve Süt Tüketimleri Table II. The weaig age ad milk cosumptio of the Holstei calves Sütte Kesim Yaşı (Gü) Tüketile Süt (Kg) İşletmeler x ± S x x ± S x Merkez ± ± 14 Köyler ± ± 10 GENEL ± ± 8 Yeişehir geeli süt üretim işletmeleride 93 Holştay buzağıı sütte kesim yaş ortalaması 82 gü bulumuştur. Bularda 82 buzağıı süt tüketimi ise ortalama 419 kg olarak saptamıştır. Sütte kesim yaşı, ilçe merkezide 16 buzağıda 97 gü, köylerde 77 buzağıda 79 gü bulumuştur. Bu yaş süreleride buzağıları ortalama süt tüketimleri, Merkezde 14 buzağıda 630 kg, köylerde 68 buzağıda 374 kg hesaplamıştır. Araştırmada yer ala merkez ve köylerdeki işletmeler geelide buzağıları süt tüketim ortalamaları arası farklar yüksek düzeyde öemli bulumuş olmasıa karşı (P<0.01), sütte kesim yaşı ortalamaları arası farklar istatistiksel öemde bulumamıştır. 3. Ölüm Oraı ve Yaşama Gücü Araştırma yapıla Yeişehir merkez ve köylerdeki işletmelerde yetiştirile Holştay buzağıları gelişme döemleride ölüm oraları ve yaşama gücü Tablo III de suulmuştur. Tablo III. Holştay Buzağıları Ölüm Oraı ve Yaşama Gücü Table III. The rates of the survival ad mortality i the Holstei calves İşletmeler Doğa Öle 0-3 Ay 0-6 Ay Ölüm Oraı Yaşama Gücü Öle Ölüm Oraı Yaşama Gücü Merkez Köyler GENEL İşletmeler geelide toplam 135 buzağıda 3. aya kadarki büyüme döemide 19, 6. aya kadar ola döemde ise toplam 22 buzağı ölmüş, aıla bu döemlerde ölüm oraları sırasıyla 14.1 ve 16.3 bulumuştur. Yeişehir geelide 3. ve 6. aya kadarki döemlerde ölelere göre yaşama güçleri sırasıyla 85.9 ve 83.7 olarak

4 80 hesaplamıştır. Merkezdeki işletmeler geelide doğa 26 buzağıda 3. aya kadar 2 buzağı, 6. aya kadar 3 buzağıı ölümü ile bu döemlerdeki ölüm oraları sırasıyla 7.7 ve 11.5, bua göre yaşama güçleri ise aıla her iki döemde sırasıyla 92.3 ve 88.5 bulumuştur. Köyler geelide doğa 109 buzağıda ölüm oraları her iki döemde sırasıyla 17 kayıpla 15.6 ve 19 kayıpla 17.4 saptamış, yaşama güçleri ise sırasıyla 84.4 ve 82.6 olarak hesaplamıştır. Tartışma ve Souç Yeişehir geelide süt üretim işletmelerideki 129 Holştay buzağıda ortalama 33 kg, dişilerde 32 kg, erkeklerde 35 kg tespit edilmiş ola doğum ağırlıkları bildirile literatür değerleri geriside bulumuştur 10,12,6. Süt üretim işletmeleride doğa 93 Holştay buzağıda sütte kesilme yaş ortalaması 82 gü, 82 Holştay buzağıda süt tüketim ortalaması 419 kg bulumuştur. Bu bulguları Ersoy 7 'u Bursa ili merkez ilçede ithal Holştaylarla çalışa süt üretim işletmeleride 68 güde 410 kg bulgusua göre buzağıları daha geç yaşta sütte kesildiğii göstermesie karşı Arpacık ve ark 5 'ı Karacabey Tarım işletmesi buzağılarıda uygulaa 120 güde 650 kg süt tüketimi ile U- ludağ 21 'ı Karacabey Harası Esmer buzağılarda uygulaa 30 gü yağlı 90 gü yağsız sütle büyütme bulgularıa göre daha erke yaşta sütte kesim uyguladığı ve daha az miktarda süt tükettikleri saptamıştır. Yeişehir süt işletmeleri geelide doğa toplam 135 Holştay buzağıı 3.aya kadar büyüme döemide 14.1 bulua ölüm oraı, 6. aya kadar döemde 16.3'e çıkmıştır. Bu döemlerde buzağıları yaşama güçleri sırasıyla 85.9 ve 83.7 bulumuştur. 6. aya kadar ola döemde ölüm oraları Akca ve Alpa 1 'ca Atalya yöresi Holştay buzağılarda 9.0, Alpa ve ark 3 'ca Karacabey Harasıa ithal edilmiş Holştayları buzağılarıda 7.0, Sağkal 17 'ca Sakarya ili Karasu Zooteki Kurumu ve Halk elideki Holştay buzağılarda sırasıyla 7.8 ve 7.5, Alıç 2 'ca Lalaha Zooteki Araştırma Estitüsüde Amerika ve Hollada kökeli Holştay buzağılarda sırasıyla 10.3 ve 10.7, Vaccaro ve ark 22 'ca Veezuela'da Holştay ve Holştay X Brahma melezi buzağılarda sırasıyla 9.7 ve 2.6, Hill 9 ce Amerika Birleşik Devletleri Utah Araştırma İstasyou sürüsüde 5.0, Güey 8 'ce Çayır Mera Araştırma Kurumu Holştay buzağılarıda 13.8, Arold ve Becher 4 'ce Jersey buzağılarda 12.2 olarak bildirile bulguları üzeride gerçekleşmiş olmakla birlikte, Sezgi 18 'i Boztepe Veterier Zooteki Araştırma Kurumu Holştay buzağılarıda 16.4 bildirişie yakı bezerlik içide bulumuştur. Souç olarak, bu bildirişlere göre yüksek çıka Yeişehir geelide Holştay buzağıları sütte kesim yaşı, tüketile süt miktarları ve ölüm oralarıı gerekli ölemleri alımasıyla daha da düşürülebileceği ve böylece işletmeleri daha fazla gelir elde edebileceği soucua varılmıştır. Kayaklar 1. AKCAN, A., ALPAN, O. Holştay ve Holştay X G.A.K. melezleride bazı verim özellikleri. I. Büyüme ve yaşama gücü. Doğa Bil. Derg. 1984, D1:6, ALIÇ, K. Değişik orjili Holstei ve Esmer sığırları Lalaha şartlarıda büyüme, yaşama ve döl verimleri. Lalaha Zooteki Araştırma Estitüsü Dergisi. 1973, 13:(1-2), ALPAN, O., YOSUNKAYA, H., ALIÇ, K. Türkiye ye ithal edile Esmer Holştay ve Simetal sığırlar üzeride karşılaştırmalı bir adaptasyo çalışması. Lalaha Zooteki Araştırma Estitüsü Dergisi. 1976, 16:(1-2), ARNOLD, P. T. D., BECKER, R. B. Dairy calves: Their developmet ad survival. Aim. Breed. Abstr. 1955, 23, ARPACIK, R., YOSUNKAYA, H., ERTURAN, M. Farklı miktarlarda süt ile beslee Karacabey Esmeri dişi buzağıları büyüme ve fertilite performaslarıı karşılaştırılması. Lalaha Zooteki A- raştırma Estitüsü Dergisi. 1977, XVII, 3-4, ASLAN, S. A., ALTINEL, A. Karacabey Tarım İşletmesi iekleride Amerika orijial sperma kullaımı ile elde edile Esmer ve Siyah-Alaca daaları verim özellikleri üzerie araştırmalar. İstabul Üiversitesi Veterier Fakültesi Dergisi. 1992, 18:2, ERSOY, K. Bursa ili Merkez ilçede bulua ve ithal ieklerle çalışa işletmelerde bakım besleme, yöetim ve ahır içi koşullarıı değerledirilmesi üzerie bir araştırma (Doktora Tezi). U.Ü. Fe Bilimleri Estitüsü, Bursa, GÜNEY, O. Akara Çayır-Mera Yem Bitkileri ve Zooteki Araştırma Estitüsü sığırcılık faaliyetleri. Zooteki Dergisi. 1971, 3:12, HILL, F. E. Reproductive efficiecy i dairy cattle. Ketucky Agric. Exp. Sta. Bull. 1950, 402:

5 KUME, K., BİCOKU, Y. Holstei-Friesia cattle i Albaia: 1. Effect of the pregacy period i Albaia o the live weight of first calvig cows ad the birth weight of calves. Stocarstvo. 1993, 47:11-12, NORTON, C. L. ad EATON, H. D. Dry calf starters for dairy calves. Corell Agric. Exp. Sta. Bull. 1946, ORNELAS, G. T., ROMAN, P. H. Some evirometal effects o birth weight of Holstei- Friesia ad Brow Swiss calves i the tropics. Aim. Breed. Abst. 1984, OSTLE, B. Statistic i research. The Iova Stage College press. U.S.A ÖZCAN, M., ALTINEL, A. Siyah-Alaca sığırları yaşama gücü, döl verimi ve süt verimi özelliklerii etkileye bazı çevresel faktörler üzerie araştırmalar. I. Yaşama gücü ve döl verimi özellikleri, İstabul Üiversitesi Veterier Fakültesi Dergisi. 1995, 21:1, PERSTON, T. R. Dry feedig of calves. Agriculture. 1956, 62: QUAYLE, P. D. A study of the effects of dietary aureamyci ad methods of weaig i early weaed calves. J. Agric. Sci. 1958, 50: SAĞKAL, S. Sakarya yöreside Holştay ve muhtelif tipteki Holştay X Yerli ırk melezleride bazı verim özellikleri. TÜBİTAK yayıları, 1978, V.H.A.G. 10:389, SEZGİN, Y. Holştay, Güey Aadolu Kırmızısı ve melezi F1 ve G1 gruplarıda bede yapısı ve bazı verim özellikleri. Lalaha Zooteki Araştırma Estitüsü Dergisi, 1976, SNEDECOR, G. W., COCHRAN, W. G. Statistical methods. The Iova Stage College press. U.S.A TÜZEMEN, N. Erke sütte kesile Esmer, Siyah Alaca ve Sarı Alaca buzağıları yemde yararlama ve büyüme özelliklerii karşılaştırılması. Doğa-Tr. Joural of Veteriary ad Aimal Sci. 1991, 16: ULUDAĞ, N. Yağsız sütle buzağı büyütme ve ekoomisi. TUBİTAK 1. Bilimsel Kogre tebliği, Akara, 8-10 Ekim, VACCARO, R., VACCARO, L., CAMBELLAS, J., MARTİNEZ, N. Growth ad viability to 12 moths of age of Brahma X Holstei Friesia, Holstei-Friesia ad Brow Swiss calves, Aim. Breed. Abstr. 1986, 54:9, 5719.