G i r i ş. M a t e r y a l v e M e t o d. Araştırma Makalesi

Transkript

1 İstabul Üiv. Vet. Fak. Derg. J. Fac. Vet. Med. Istabul Uiv. 33 (3), 43-58, (3), 43-58, Araştırma Makalesi ESMER SIĞIRLARIN SÜT VERİM ÖZELLİKLERİ ÜZERİNDE ARAŞTIRMALAR Fige ÇAKILLI Halil GÜNEŞ ** Geliş Tarihi : Kabul Tarihi : Studies o the Milk Productio Traits of Brow Swiss Cattle Abstract: The preset study was carried out to ivestigate the milk productio characteristics of Brow Swiss cattle i Altıova State Farm. A commo feedig ad maagemet program was applied to the cattle i the study. I the statistical aalysis of data, Duca test for the comparisos of mea values i groups were used i GLM procedure. I the Brow Swiss cattle i the study lactatio milk yield estimated were kg, 305 days milk yields were kg, persistecy of milk yield estimated with P 2:1, P 3:1 ad P 3:2 models were 94.35%, 62.55% ad 65.87%, lactatio duratio was days, dry period was days. It was determied that the milk yields of the cattle i the study were geerally at high levels accordig to the stadards i Turkey ad milk yields could be improved by the use of appropriate feedig ad maagemet practices. Key Words: Brow Swiss, milk yield, persistecy. Özet: Bu çalışma, Altıova Tarım İşletmesi de yetiştirile Esmer sığırları süt verim özelliklerii belirlemesi amacıyla yapılmıştır. Araştırmadaki hayvalara ortak bir bakım ve besleme programı uygulamıştır. Verileri istatistik aalizleride, gruplardaki ortalama değerleri karşılaştırılmasıda Duca testi, GLM prosedürü kullaılarak yapılmıştır. Çalışmadaki Esmer sığırları laktasyo süt verimi kg, 305 gülük süt verimleri ise kg, P 2:1, P 3:1 ve P 3:2 modellerie göre hesaplaa süt verimii devamlılığı %94.35, %62.55 ve %65.87, laktasyo süresi gü ve kuruda kalma süresi gü belirlemiştir. Araştırmadaki sığırları süt verimlerii Türkiye içi geellikle yüksek düzeyde olduğu, uygu bakım ve besleme koşulları ile süt verimii daha da arttırılabileceği belirlemiştir. Aahtar Kelimeler: Esmer sığırlar, süt verimi, persistes. Bu çalışma, ilk yazarı Esmer Irk Sığırları Süt Verim Özellikleri İle İlgili Bazı Parametreler koulu doktora tezide özetlemiştir. İstabul Üiversitesi Veterier Fakültesi Zooteki Aabilim Dalı, Avcılar, İstabul. G i r i ş Türkiye hayva varlığı bakımıda Düya ve Avrupa ülkeleri arasıda ö sıralarda yer almaktadır. Bua karşılık hayva başıa alıa verimler düşük düzeylerdedir. Türkiye i 10.5 milyo başlık sığır populasyou %34.52 oraıda (3.6 milyo) yerli ırklarda, %43.11 oraıda (4.5 milyo) melezlerde ve %22.37 oraıda (2.4 milyo) kültür ırklarıda oluşmaktadır. Ülkede üretile toplam 11.1 milyo to sütü 10.0 milyo tou (%90.3) sığırlarda elde edilmektedir. Sığırlarda elde edile sütü geel ırklara göre dağılımı, sayısal dağılımda farklılık göstermektedir. Sığırlarda alıa süt %17.78 oraıda yerli, %46.35 oraıda melez ve %35.87 oraıda kültür ırklarıda üretilmektedir. Yerli ırklarda sığırları ortalama yıllık süt verimi 1316 kg, melezleri 2706 kg, kültür ırklarıı 3885 kg ve geel olarak 2508 kg düzeyleride, ülkede kişi başıa üretile süt miktarı ise 164 kg düzeyidedir (37). Türkiye'de hayvacılığa plalı yaklaşımı başladığı Cumhuriyet te bugüe kadar verimleri arttırılabilmesi amacıyla yerli sığırları ıslahı alaıda bir çok çalışma yapılmıştır. Bu çalışmalarda e fazla yararlaıla kültür ırkı Esmer ırk olmuş ve bugükü Karacabey ve Aadolu Esmeri ortaya çıkarılmıştır. Bu çalışma, Altıova Tarım İşletmesi Müdürlüğü'de yetiştirile Esmer ırk sığırları süt verim özellikleride laktasyo ve 305 gülük süt verimleri, süt verimii devamlılığı, laktasyo ve kuruda kalma sürelerie ait düzeyleri belirlemesi, bu koudaki bilgi birikimii arttırılması ve Türkiye sığır yetiştiriciliğie katkı sağlaması amacıyla yapılmıştır. M a t e r y a l v e M e t o d Araştırma, Tarım İşletmeleri Geel Müdürlüğü e (TİGEM) bağlı Koya Kadıhaı daki Altıova Tarım İşletmesi deki Esmer sığırlarda elde edile veriler üzeride yürütülmüştür. Çalışmada, sığırları 1991 ile 1997 yılları arasıdaki verim değerleri kullaılmıştır. İşletmedeki sığırları araştırma kapsamıa alıdıkları döem içeriside 630 sığıra ait 1479 verim kayıdı iceleebilir bulumuştur. Bularda laktasyou tamamlamaya hayvaları verileri çalışma dışıda bırakıldığıda, 542 hayvaa ait 1316 verim kayıdı değerledirilmiştir. Kuruda kalma süresi, bir soraki laktasyou başladığı kayıtlar ile hesapladığıda, 813 veri kullaılmıştır. İşletmedeki ahırlar serbest gezimeli sistemde yapılmış olup, hayvalar sabah ve akşam olmak üzere, eşit aralıklı olarak güde iki kez sağılmışlardır. Tohumlamalar, su i tohumlama metoduyla yapılmıştır. İşletmedeki hayvalar içi ortak olarak hazırlaa rasyo, hayvaları bireysel gereksiimie göre bilgisayarla belirleerek verilmiştir. Altıova Tarım İşletmesi e bir İtalya firması tarafıda yıllarıda bilgisayarlı kotrol ve yemleme sistemi kurulmuştur. Bu sisteme göre,

2 Esmer Sığırları Süt Verim Özellikleri Üzeride Araştırmalar yaşama payı olarak hayvalara verilmesi gereke kosatre ve kaba yemler stadart olarak hazırlamıştır. Bua ek olarak, sağıla hayvaları süt verimie göre bilgisayarla belirlee ilave kosatre yem verilmiştir. Süt verimleri ile ilgili veriler, işletmedeki bilgisayar kayıtlarıda alıarak kotrol kartlarıa işlemiştir. Çalışmada, süt verimi özellikleri olarak laktasyo ve 305 gülük süt verimleri, süt verimii devamlılığı (persistecy) ile laktasyo ve kuruda kalma süreleri üzeride durulmuştur. Süt verim kotrolleri, her ayı 15. güüdeki süt verimleri dikkate alıarak yapılmıştır. Her ayı 10. güüde sora doğuraları ilk süt verim kotrolleri, bir soraki ayı 15. güüde başlatılmıştır. Çalışmaı bu bölümüde icelee laktasyo süt verimi; aşağıdaki formül kullaılarak hesaplamıştır (19). M = k + k' [( A D) k ] + ( A' A) + [( S A ) k ] 1 1 i 2 Bu formüldeki sembollerde; M : Herhagi bir ieği bir laktasyodaki süt verimii, D : Doğurma tarihii, S : Kuruya çıkarılma tarihii, : Herhagi bir ieği bir laktasyodaki süt verim kotrolleri sayısıı, A ve A' : Birbirii izleye kotrol tarihlerii, k ve k' : Birbirii izleye kotrollerdeki süt miktarlarıı göstermektedir. Laktasyou devamlılık düzeyii (P) belirlemek amacıyla, Johasso ve Hasso (21) tarafıda geliştirile aşağıdaki üç metod kullaılmıştır. P 2:1 P 3:1 P 3:2 = = = Laktasyou güleri arasıdaki süt verimi Laktasyou ilk 100 güüdeki süt verimi Laktasyou güleri arasıdaki süt verimi Laktasyou ilk 100 güüdeki süt verimi Laktasyou güleri arasıdaki süt verimi Laktasyou güleri arasıdaki süt verimi Süt verimii devamlılığı ile ilgili hesaplamalarda, sığırları doğurdukları tarihte itibare ilk 100 gülük, 101 gü ile 200 gü arasıdaki ve 201 gü ile 300 gü arasıdaki süt verimleri, kotrol tarihleri ve bu döemlerdeki süt verimleri dikkate alıarak hesaplamıştır. Sığırları 305 gülük süt verimi hesaplaırke, laktasyo süresi 305 güde kısa ola laktasyolar herhagi bir düzeltme yapılmada olduğu gibi alımıştır. Daha uzu ola laktasyolar içi düzeltme faktörleri kullaılmamış, 305. güe kadar ola verimler esas alımıştır. Değişik edelerle eksik kala laktasyo süt verimleri ve laktasyo süresi 270 güde daha az ola sığırları verileri, araştırmadaki sığırları süt verimleri ile birlikte, süt verimii devamlılığı da icelediğide, ayı sayıda veri kullaılması amacıyla, değerledirmeye alımamıştır. İcelee özellikler üzeride etkisi ölçülebilir çevre faktörleri olarak laktasyo sırası, yıl ve mevsimi etkileri üzeride durulmuş, icelee verim özelliklerie ilişki istatistik aalizleri içi aşağıdaki model kullaılmıştır: Y ijkl = µ + L i + S j + M k + e ijkl Bu modeldeki sembollerde; Y ijkl : Herhagi bir bireyi icelee verim özelliği değerii, µ : Beklee ortalamayı, L i : Laktasyo sırasıı etkisii (i = 1-8), S j : Laktasyo yılıı etkisii (j = ), M k : Laktasyo mevsimii etkisii (k = Kış, ilkbahar, yaz ve sobahar), e ijkl : Herhagi bir bireye ait tesadüfi hatayı göstermektedir. Bu çalışmada, icelee özellikler içi, değişik gruplardaki alt-gruplara ait ortalama değerlerii karşılaştırılmasıda, Duca ı Multiple Rage Test i kullaılmış (13), elde edile verileri aalizide, icelee faktörler arasıda öemli düzeyde iteraksiyo bulumadığı varsayılmış ve hazırlaa modele göre kurula deklem sistemleri GLM prosedürüde yararlaılarak çözülmüştür (17). B u l g u l a r Esmer sığırları Altıova Tarım İşletmesi deki laktasyo ve 305 gülük süt verimleri laktasyo sırası, laktasyoa başlaa yıl ve mevsimlere göre değerledirilerek souçlar Tablo 1 de verilmiştir. Laktasyo süt verimie ait geel ortalama kg olarak belirlemiştir. Laktasyo sırasıa göre hesaplaa laktasyo süt verimi kg ile kg, laktasyoa başlaa yıllara göre kg ile kg, mevsimlere göre ise kg ile kg arasıda değişe düzeylerde bulumuştur. Esmer sığırları 305 gülük süt verimlerie ait alıa 1316 laktasyou geel ortalaması kg olarak belirlemiştir. Laktasyo sırasıa göre 305 gülük süt verimi kg ile kg arasıda, laktasyoa başlaa yıllara göre kg ile kg arasıda, laktasyou başladığı mevsimlere göre kg ile kg arasıdaki düzeylerde belirlemiştir. Laktasyo sırası, laktasyoa başlaa yıl ve mevsimlere göre belirlee laktasyo ve 305 gülük süt verimlerie ait ortalama değerler arasıdaki farklılıklar, istatistik bakımıda öemli bulumuştur (P<0.05).

3 Esmer Sığırları Süt Verim Özellikleri Üzeride Araştırmalar Tablo 1: Esmer sığırları laktasyo ve 305 gülük süt verimlerie ait ortalama değerler ve Duca-testi souçları (kg). Table 1: Mea values ad Duca-test results of lactatio ad 305 days milk yield of Brow Swiss cows (kg). Faktör Laktasyo süt verimi 305 gülük süt verimi s s Laktasyo sırası c d a ab a ab a a a a a ab ab bc bc cd Yıl Mevsim e d d c cd bc bc b ab a a a cd b Kış a a İlkbahar b b Yaz c c Sobahar b b Geel a, b, c, d, e : Her sütudaki alt gruplarda farklı harf taşıya değerler arasıdaki farklılıklar istatistik bakımıda öemlidir (P<0.05). Esmer sığırları laktasyo ve kalma süresi laktasyo sırası, yıllar ve mevsimlere göre grupladırılarak değerledirilmiş ve souçlar Tablo 2 de verilmiştir. Esmer sığırları laktasyo süresie ait geel ortalama gü olarak belirlemiştir. Çalışmada ele alıa faktörlere göre grupladırmada, laktasyo süresii birbirie yakı düzeylerde olduğu belirlemiştir. Laktasyo sırasıa göre hayvaları sağıldıkları süre gü ile gü arasıda, yıllara göre gü ile gü arasıda ve mevsimlere göre ise gü ile gü arasıda değişmiştir. Laktasyo süresi içi laktasyo sırası ve laktasyou başladığı mevsimlerdeki alt gruplar arasıdaki farklılıkları istatistik bakımıda öemsiz ve laktasyou başladığı yıllar arasıdaki farklılıkları ise öemli (P<0.05) olduğu bulumuştur. Tablo 2. Esmer sığırları laktasyo ve kuruda kalma sürelerie ait ortalama değerler ve Ducatesti souçları (gü). Table 2. Mea values ad Duca-test results of lactatio duratio ad dry period of Brow Swiss cows (day). Faktör Laktasyo süresi Kuruda kalma süresi s s Laktasyo sırası b b b b b b b a Yıl b a a ab a b a ab ab ab a ab a Mevsim Kış b İlkbahar b Yaz b Sobahar a Geel a, b : Her sütudaki alt gruplarda farklı harf taşıya değerler arasıdaki farklılıklar istatistik bakımıda öemlidir (P<0.05).

4 Esmer Sığırları Süt Verim Özellikleri Üzeride Araştırmalar Kuruda kalma süresi icelee Esmer sığırlarda toplam 813 değere ait geel ortalama gü olarak bulumuştur. Laktasyo süresi e yüksek ola gruptaki az sayıda hayvaı kuruda kalma süresi (81.25 gü) dışıda, diğerleri birbirie yakı düzeylerde belirlemiştir. Kuruda kalma süresi laktasyo sırasıa göre gü ile gü, yıllara göre gü ile gü ve mevsimlere göre ise gü ile gü arasıda değişe değerlerde belirlemiştir. Laktasyo sırası, yıllar ve mevsimlere göre, gruplar arasıdaki farklılıklar öemli (P<0.05) bulumuştur. Altıova Tarım İşletmesi de yetiştirile Esmer sığırları süt verimii devamlılığı ile ilgili olarak P 2:1, P 3:1 ve P 3:2 düzeylerie ait değerler, laktasyo sırası, laktasyoa başlaa yıllar ve mevsimlere göre Tablo 3 te verilmiştir. Süt verimii devamlılığıı hesapladığı modellerde bazılarıda elde edile yüksek değerler düşük devamlılığı gösterirke, bu çalışmada kullaıla P 2:1, P 3:1 ve P 3:2 modelleride elde edile yüksek değerler, yüksek düzeyde süt verimii devamlılığıı ifade etmektedir. Süt verimii devamlılığıa ait P 2:1, P 3:1 ve P 3:2 modellerie göre geel ortalamalar sırasıyla %94.35, %62.55 ve %65.87 olarak belirlemiştir. Laktasyo sırasıa göre P 2:1, P 3:1 ve P 3:2 modelleride hesaplaa süt verimii devamlılığı sırasıyla %88.40 ile %97.45 arasıda, %56.29 ile %69.24 arasıda ve %59.87 ile %71.22 arasıdaki düzeylerde, laktasyoa başlaa yıllara göre %85.15 ile % arasıda, %57.14 ile %74.28 arasıda ve %63.63 ile %68.06 arasıdaki düzeylerde, laktasyoa başlaa mevsimlere göre ise %91.84 ile %95.62 arasıda, %61.51 ile %63.73 arasıda ve %64.48 ile %68.00 arasıdaki düzeylerde bulumuştur. Laktasyo sırası, laktasyou başladığı yıllar ve mevsimlere göre P 2:1, P 3:1 ve P 3:2 modellerideki süt verimii devamlılığı düzeyleri arasıdaki farklılıklar, P 3:1 modelide mevsimler arasıdaki farklılıklar dışıda, istatistik bakımıda öemli bulumuştur (P<0.05). T a r t ı ş m a v e S o u ç Esmer sığırlar üzeride Altıova Tarım İşletmesi deki verimler kullaılarak yapıla bu çalışmada, laktasyo ve gülük süt verimleri, 5. laktasyoa kadar düzeli bir artış göstermiştir (Tablo 1). Daha soraki laktasyolarda da, 8. laktasyoa kadar düzeli bir azalış görülmüştür. E belirgi artış 1. ile 2. laktasyolar arasıda ve e fazla azalış 7. ile 8. laktasyolar arasıda bulumuştur. Sürüdeki sığırları sayıları, 5. laktasyoda itibare azalmıştır. Ayıklaa hayvaları geellikle yaşlı ve düşük verimli olacağı düşücesi ile, kala hayvalarda düşük verimlilik beklememektedir. Acak bu çalışmada icelee ileriki döem laktasyolarıda düşük süt verimi gözlemiştir. Süt verimii ileriki döem laktasyolarda düşük olması bekleebilir. Fakat buradaki düşük düzey, araştırmaı icelediği yıllar içideki dağılım ile birlikte değerledirilir ise, soraki laktasyo döemide veya daha düşük verimleri alıdığı ilk yıllarda kayakladığı daha doğru olarak açıklaabilir. Zira, ilk verileri alıdığı 1991 yılıda 1996 yılıa kadar laktasyo süt verimii düzeli olarak arttığı görülmektedir. Yıllara göre e az laktasyou buluduğu 1997 yılıda ise, bir öceki yılda daha az süt üretilmiştir. Özellikle 1991 yılıda 1992 yılıa geçişte kg ve kg daha fazla ve daha soraki yıllarda daha az artış görülmesi, yıllarıda başlaa, verime göre bilgisayar kotrollü beslemei souçları olarak açıklaabilir. Tablo 3: Esmer sığırları süt verimii devamlılığıa ait ortalama değerler ve Duca-testi souçları (%). Table 3: Mea values ad Duca-test results of lactatios persistecy of Brow Swiss cows (%). Faktör P 2:1 P 3:1 P 3:2 s s s Laktasyo sırası a a a ab b b ab b b ab b b ab b b ab b b b b b b b b Yıl d c ab d c ab d c a c c ab c c b b b ab a a ab Mevsim Kış ab ab İlkbahar a b Yaz a ab Sobahar b a Geel a, b, c, d : Her sütudaki alt gruplarda farklı harf taşıya değerler arasıdaki farklılıklar istatistik bakımıda öemlidir (P<0.05).

5 Esmer Sığırları Süt Verim Özellikleri Üzeride Araştırmalar Laktasyo sırası, laktasyoa başlaa yıl ve mevsimlere göre, gruplar arasıdaki farklılıklar istatistik bakımıda öemli bulumuştur (P<0.05). Kış mevsimide laktasyoa başlayaları diğerleride daha fazla ve yaz mevsimide laktasyoa başlayaları da diğerleride daha az süt verimie sahip oldukları belirlemiştir. Bu durum, her e kadar sığırlar kotrollü olarak beslese de, laktasyou başlagıcıda olaları, yaz mevsimii egatif koşullarıda daha fazla etkilediğii göstermektedir. Bu araştırmada kg düzeyideki laktasyo süt verimi ve kg düzeyideki 305 gülük süt verimii, bu araştırmaı yürütüldüğü işletmei de içide buluduğu Tarım İşletmeleri Geel Müdürlüğü e bağlı işletmelerde yetiştirile Esmer sığırlar içi bildirile (34) ve ayı işletmelerdeki sığırları 1984 ile 1997 yılları arasıdaki verim özelliklerii iceleye İci ve ark. (20) tarafıda bildirile değerlerde yüksek olduğu belirlemiştir. Buradaki değerler, Tarım İşletmeleri Geel Müdürlüğü ü 2004 yılı raporlarıda yer ala Altıova ve Kouklar Tarım İşletmesi deki Esmer sığırları süt verimleride (6674 kg ve 6369 kg) daha düşük, diğer işletmelerde yetiştirilelerde daha yüksektir (34, 40). Araştırmaı gerçekleştirildiği işletmede farklı değerler belirlemesi, özellikle 1990 lı yılları başıda uygulamaya başlaa bakım ve besleme sistemide kayaklamaktadır. Bu edele, çalışmaı so yılı ola 1997 yılıda sora da sürüü verimideki yükselme devam ettiğide, TİGEM (34) tarafıda daha yüksek bir değer belirlemiştir. Ayrıca, kullaıla yüksek verimli boğaları spermalarıı da verimlerde etkili olduğu tahmi edilmektedir. İci ve ark. (20) tarafıda belirlee değerde (5340 kg) ise, söz kousu sistemi uygulamaya başlamasıda öceki 1984 ile 1990 arasıdaki yıllara ait düşük verimler etkili olarak, ortalamaı düşmesie ede olmuştur. Süt verimleri içi belirlee düzeyleri, Türkiye de yapıla araştırmalarda belirlee düzeylerde oldukça yüksek düzeyde olduğu görülmüştür. Esmer sığırlar üzeride değişik bölgelerde 1996 yılıa kadar yürütüle çalışmalarda, süt verimleri 3500 kg düzeyii altıda belirlemiştir (1, 2, 3, 7). Soraki yıllarda Kırşehir (12, 25), Malatya (32), Muş (6) ve Koya da (35, 36) yapıla çalışmalarda Esmer sığırları süt verimleri 3000 kg ile 4400 kg arasıda bildirilmiştir. Bu çalışmalarda ayrı olarak, Özbeyaz ve ark. (26) tarafıda Kırşehir deki Malya Tarım İşletmesi de yürütüle çalışmada belirlee 5469 kg ile 5772 kg arasıdaki değerler, bu araştırmada elde edile değerlere e yakı olarak belirlemiştir. Burada belirlee laktasyo ve 305 gülük süt verimlerii, Türkiye dışıdaki Esmerler üzeride öceki döemlerde çalışa bazı araştırıcılarda, İsviçre deki döemide Kuzi (23), Avusturya sığır yetiştiricilerie kayıtlı sığırları bazı verim özellikleri ve buları yaşam boyu performaslarıı araştıra Fuerst ve Sölker (16), İtalya daki Bussolego daki yetiştiricileri sığırları üzeride çalışa Satus ve ark. (27), Almaya, Frasa ve İtalya daki yılları arasıdaki değişimleri iceleye Frahm (15) tarafıda 3427 kg ile 6107 kg arasıda bildirile değerlerde yüksek olduğu görülmüştür. Acak, bu çalışmada belirlee süt verim düzeyleri, so döemlerdeki çalışmalarda, İsviçre de Schweizer Brauviehzuchtverbad (28), Avusturya da Zetrale Arbeitsgemeischaft österreichischer Riderzuchter (39), Almaya ı güeyideki Arbeitsgemeischaft Süddeutscher Riderzuchtverbäde e.v. (4) ve yie Almaya daki sığırları kotrol işlemlerii yürüte Vereiigte Iformatiossysteme Tierhaltug w.v. (38) ile doğu ve orta İsviçre deki yetiştiriciler birliğie kayıtlı hayvaları 1988 ile 2001 yılları arasıdaki yaşam boyu verimlilik ve verim düzeylerii iceleye Bielfeldt ve ark. (9) tarafıda 6730 kg ile 6760 kg arasıda, Amerika Birleşik Devletleri deki Brow Swiss Associatio tarafıda hazırlaa 2006 raporlarıda 8268 kg olarak belirtile (10) değerlerde daha düşüktür. Esmer sığırları bu araştırmadaki laktasyo süresi gü bulumuştur (Tablo 2). Bu süre, stadart olarak kabul edile 305 gülük düzeyde 14 gü daha uzudur. Laktasyo sırasıa göre e fazla 10 gülük farklılıklar göstere laktasyo süresi içi, laktasyo sırası öemsiz bir faktör olarak belirlemiştir. Bezer şekilde, değişik mevsimlerde laktasyoa başlaya sığırları laktasyo süreleri arasıdaki farklılıklar da öemsiz bulumuştur. Acak bu iki faktör içi, laktasyo süresi, süt verimi ile birlikte icelediğide, e fazla süt alıa 5. laktasyou e kısa laktasyo süresie sahip olduğu, e az süt alıa 1. laktasyou da e fazlaya yakı süre laktasyoda kaldığı, e fazla süt verimii kış mevsimide laktasyoa başlayalarda bulumasıa karşılık buları e uzu süre sağıldığı ve e az süt vereleri yaz mevsimide laktasyoa başlayalarda bulumasıa karşılık buları da e kısa süre sağıldıkları görülmüştür. Bua bezer durum, laktasyo süresi içi öemli (P<0.05) farklılıkları buluduğu yıl faktörüde de gözlemiştir. E az süt alıa 1991 yılıda laktasyoa başlaya sığırları e kısa süre laktasyoda kaldıkları belirlemiştir. E fazla süt alıa yıl, laktasyo süresi e uzu ola yıla yakı ( gü) olarak bulumuştur. Bu çalışmadaki Esmer sığırları laktasyo süresie ait 319,39 gü düzeyideki değer; bu çalışmaı yürütüldüğü işletmei de bağlı buluduğu Tarım İşletmeleri Geel Müdürlüğü ü (34) Esmer sığırlar içi bildirdiği geel değerde (309 gü) uzu olmasıa karşılık, Altıova ve Aadolu Tarım İşletmesi içi ve Özbeyaz ve Küçük (25) tarafıda Malya Tarım İşletmesi deki Esmer sığırlar içi bildirile değerlere ( gü) bezer düzeylerdedir. Bua karşılık bu çalışmada belirlee laktasyo süresi; Alparsla, Karacabey, Kouklar, Malya, Sultasuyu ve Ulaş taki tarım işletmeleride (34), Altıova Tarım İşletmesi de (20), Bahri Dağdaş Uluslararası Tarımsal Araştırma Estitüsü de (35, 36), Alparsla Tarım İşletmesi de (6), Sultasuyu Tarım İşletmesi de (32), Kouklar Tarım İşletmesi de (40), Malya Tarım İşletmesi de (12), Aadolu Tarım İşlemesi de (7), Karacabey Tarım İşletmesi de (3), Kumkale Veterier Zooteki Araştırma Kurumu da (2), Karacabey Harası da (1) ve Almaya, Frasa ve İtalya daki (15) bazı çalışmalarda Esmer sığırlar içi 253 gü ile 315 gü

6 Esmer Sığırları Süt Verim Özellikleri Üzeride Araştırmalar arasıda bildirile değerlerde daha uzu belirlemiştir. Bu karşılaştırmalara göre, laktasyo süresi, beklee 305 gülük sürede uzu olmakla beraber, özellikle Esmer yetiştiriciliğii ilk yıllarıdaki araştırmalarda elde edile değerlerde olduğu gibi, so yıllarda yapıla çalışmalarda da uzu olduğu gözlemiştir. Bu durumda, laktasyo süresii uzamasıda e büyük etke ola, doğumda sora gebe kalıcaya kadar geçe sürei, dolayısıyla buzağılama aralığıı kısaltılmasıa yöelik ölemleri alıması gerektiği ortaya çıkmaktadır. Araştırmadaki Esmer sığırları iki laktasyo arasıdaki kuruda kalma süresi (66.57 gü), sığır yetiştiriciliğide 60 gü olarak kabul edile stadart değere oldukça yakıdır (Tablo 2). Laktasyo sırasıa göre, ilk laktasyoda 7. laktasyoa kadar kuruda kalma süreleri birbirie oldukça yakı ve istatistik bakımıda öemsiz farklılıklar göstere düzeylerde bulumuştur. Acak e az sayıda (16) laktasyou icelediği 8. laktasyoda diğerleride oldukça uzu (81.25 gü) ve istatistik bakımıda öemli (P<0.05) bir farklılıkta belirlemiştir. İcelee 8. laktasyoda ayı zamada e uzu laktasyo süresi, e düşük düzeye yakı laktasyo ve 305 gülük süt verimleri ile süt verimii devamlılığıda P 2:1 modelide yie e düşük düzeyde bulumuş olması da dikkati çekmektedir. E yüksek süt verimii alıdığı ve e kısa laktasyo süresie sahip ola 5. laktasyoda, yie diğerleride kısa kuruda kalma süresii buluması da, bu laktasyodaki yüksek süt verimii süreye bağlı olmadığıı ifade etmektedir. Yıllara göre laktasyo süresi değerleri arasıdaki farklılıkları e fazla 5.48 gü olmasıa karşılık istatistik bakımıda öemli (P<0.05) ve icelee ilk yıldaki e yüksek düzey dışıda birbirie yakı düzeylerde bulumuştur. Mevsimlere göre de e uzu kuruda kalma süresi sobaharda (P<0.05) laktasyoa başlayalarda, diğerleride ise birbirie yakı düzeylerde belirlemiştir. Kuruda kalma süresi, süt sığırlarıı yei laktasyo döemie hazırlaabilmesi amacıyla öerile 60 gülük süreye yakı bir düzeyde (30), bua karşılık bu sürei 40 güde daha kısa olmasıı öere araştırıcıları bildirdikleride uzu bulumuştur (5, 18). Bu çalışmada belirlee kuruda kalma süresi, Malya Tarım İşletmesi deki Esmer sığırları 8 yıllık verimlerii değerledire Özbeyaz ve Küçük (25) tarafıda belirlee 69.1 gülük düzeye yakıdır. Acak, Altıova Tarım İşletmesi deki Esmer sığırları döl ve süt verimlerii iceleye İci ve ark. (20), Koya daki Bahri Dağdaş Uluslararası Tarımsal Araştırma Estitüsü de araştırmalarıı yürüte Tilki ve ark. (36) tarafıda bildirile değerlerde daha düşük olarak bulumuştur. Bu çalışmada, laktasyou güleri arasıdaki süt verimii ilk 100 güdeki süt verimie oraı ola P 2:1 modelideki süt verimii devamlılığı %94.35, laktasyou güleri arasıdaki süt verimii ilk 100 güdeki süt verimie oraı ola P 3:1 modelide %62.55 ve yie güleri arasıdaki süt verimii güleri arasıdaki süt verimie oraı ola P 3:2 modelide %65.87 düzeyleride belirlemiştir (Tablo 3). Bu değerlere göre, laktasyou ilk 100 güüde alıa süt verimii, yaklaşık olarak tamamı (%94.35) kadar, ikici 100 güde ( güler arasıda) de üretildiği görülmüştür. Acak üçücü 100 güde üretile süt miktarıı daha düşük olması edeiyle P 3:1 ve P 3:2 modelleride belirlee süt verimii devamlılığı daha düşük düzeylerde bulumuştur. İlk laktasyodaki süt verimii devamlılık düzeyi tüm modellerde e yüksek değerlerde belirlemiştir. Süt verimii devamlılığı P 2:1 modelide, 6. laktasyo dışıda geel olarak azalarak e düşük 8. laktasyoda bulumuştur. Laktasyo süt verimii 5. laktasyoa kadar artış göstererek, 6. laktasyoda itibare azaldığı gibi, P 3:1 ve P 3:2 modellerideki devamlılık da 5. laktasyoa kadar düzeli bir azalmayla, e düşük 5. laktasyoda belirlemiş, daha soraki döemlerde birbirie yakı düzeylerde gerçekleştiği gözlemiştir. Bua göre, süt verimi ile birlikte değerledirildiğide, e yüksek süt verimii olduğu laktasyoda e düşük ve e düşük süt verimii olduğu laktasyoda da e yüksek süt verimii devamlılığıı buluduğu ifade edilebilir. Her üç modelde de laktasyolar arasıdaki farklılıkları istatistik bakımıda öemli olduğu bulumuştur (P<0.05). Yıl faktörüe göre P 2:1 ve P 3:1 modelleride, düzeli olmaya bir artışla e yüksek 1997 yılıda, P 3:2 modelide ise geellikle birbirie yakı düzeyler ve tüm modellerde yıllar arasıda öemli (P<0.05) farklılıklar belirlemiştir. Süt verimii devamlılığıda P 2:1 modeli içi 1996 ve 1997 yıllarıda elde edile yüksek değerler, bu yıllarda sağıla hayvaları, ilk 100 güe göre, soraki 100 güde ( güler arası) daha fazla süt üretildiğii göstermektedir. Mevsimlere göre P 3:1 modelide öemsiz, P 2:1 ve P 3:2 modelleride ise öemli (P<0.05) olarak belirlee farklılıklar ile birbirie yakı düzeylerde süt verimii devamlılığı bulumuştur. Süt verimii devamlılığı ile ilgili P 2:1, P 3:1 ve P 3:2 modellerie göre belirlee değerler, bu kouda çalışa araştırıcıları bildirdikleri gibi, P 2:1 modelide e yüksek, P 3:2 modelide e düşük ve P 3:1 modelide ise ikisii arasıdaki bir değerde bulumuştur. Süt verimii devamlılığı, sürüdeki bu özelliği kalıtım derecesi, verime başlagıcı düzeyi, laktasyo sırası, buzağılama aralığı, kuruda kalma süresi, kodisyo ve besleme düzeyleride etkilediğide (8), farklı çalışmalarda değişik düzeylerde belirlemiştir. Bu çalışmadaki süt verimii devamlılığı; Scheeberger (29) tarafıda İsviçre deki Esmer sığırlar içi bildirile P 2:1 modelide yüksek, P 3:1 ve P 3:2 modelidekide düşüktür. Bua göre bu sürüdeki süt verimii devamlılığı, İsviçre dekilerde daha azdır. Bezer durum; Bursa Karacabey deki Siyah Alacalar üzeride çalışa Çetikaya-Arkıl (11) ile Daimarka kayaklı Siyah Alacalarda çalışa Evrim ve Altıel (14), Tarım İşletmeleri Geel Müdürlüğü e bağlı Tahirova, Dalama ve Türkgeldi deki işletmeler ile Sarımsaklı Tohum Üretme Çiftliği deki Siyah Alacalarda araştırmasıı yürüte Kaya (22), Daimarka da ilk laktasyodaki süt sığırlarıı iceleye Madse (24) tarafıda bildirile bulgularda da gözlemektedir. Bua karşılık belirlee, süt verimii devamlılığıa ait düzeyler, TÜRK ANAFİ projeside yetiştiricilere dağıtıla Siyah Alacalar üzeride çalışa Tekerli (33),

7 Esmer Sığırları Süt Verim Özellikleri Üzeride Araştırmalar Simmetal sığırları süt verimliliğii devamlılığıı araştıra Sölker ve Fuchs (31) ile Daimarka da yetiştirile değişik yaşlardaki süt sığırlarıı iceleye Madse (24) tarafıda bildirilelerde daha yüksek bulumuştur. Çalışma geel olarak değerledirildiğide; Altıova Tarım İşletmesi de yetiştirile Esmer sığırları süt verim düzeylerii diğer ülkelerdeki düzeylerde olamasa da, Türkiye de yetiştirile Esmer sığırlarda geellikle yüksek olduğu, elde edile yüksek düzeydeki verimleri; işletmede, hayvaları bakım ve beslemesi ile seleksiyo ve ayıklama işlemlerii yeterli düzeyde uygulamasıda kayakladığı, daha yüksek verimler içi; hayvaları 5. veya 6. laktasyoa kadar sürüde bırakılmalarıı, laktasyou e yüksek süt verimie ulaştığı döemdeki sürei uzatılmaya çalışılmasıı, daha yüksek verimli damızlıkları spermalarıı kullaılmasıı, ekoomik verimliliği sağlaması bakımıda buzağılama aralığı ve ilk buzağılama yaşıı kısaltılmaya çalışılmasıı yararlı olabileceği görülmüştür. K a y a k l a r 1. Alpa, O., Yosukaya, H., Alıç, K.: Türkiye ye ithal edile Esmer, Holştay ve Simetal sığırlar üzeride karşılaştırmalı bir adaptasyo çalışması. Lalaha Zoot. Araş. Est. Derg., 1976; 16 (1-2): Altıel, A.: Esmer Irk Sığırları Büyüme ve Süt Verimi Özelliklerii Etkileye Bazı Çevresel Faktörler Üzeride Araştırmalar. İstabul Üiv. Vet. Fak. Zooteki Birimi, Doktora Tezi, İstabul, Asla, S.A.: Karacabey Yetiştirmesi Esmer ve Siyah-Alaca Sığırlarda, Amerika Kökeli Spermaları Kullaılmasıı Souçları Üzeride Araştırmalar. İstabul Üiv. Sağ. Bil. Est. Zooteki Aabilim Dalı, Doktora Tezi, İstabul, ASR (Arbeitsgemeischaft Süddeutscher Riderzuchtverbäde e.v.): Jahresbericht Zahle, Date, Fakte/Besamug, Milchleistugsprüfug. Erişim: Bachma, K.C.: Milk productio of dairy cows treated with estroge at the oset of a short dry period. J. Dairy Sci., 2002; 85 (4): Bakır, G., Kaygısız, A.: Esmer ırk sığırlarda süt verim özelliklerie ilişki geetik yöelim usurlarıı ve geetik korelasyou tahmii. Atatürk Üiv. Zir. Fak. Derg., 2003; 34 (4): Balcı, F.: Eskişehir Aadolu Tarım İşletmesi de Esmer Irk Sığırlarda Başlıca Verim Özellikleri ve Bu Özelliklere Etki Ede Çevre Faktörleri. Uludağ Üiv. Sağ. Bil. Est. Zooteki Aabilim Dalı, Doktora Tezi, Bursa, Biederma, G., Graz, E.: Riderproduktio. Verlag Paul Parey, Hamburg ad Berli, 1976; pp Bielfeldt, J.C., Tölle, K.H., Badertscher, R., Krieter, J.: Logevity of Swiss Brow cattle i differet housig systems i Switzerlad. Lives. Sci., 2006; 101 (1-3): BSA (Brow Swiss Associatio, USA): Aual Report. Brow Swiss Productio Averages Erişim: Çetikaya-Arkıl, S.: Siyah Alaca Sığırlarda Laktasyou Devamlılık Düzeyi ve Bua Etki Ede Faktörler Üzerie Bir Araştırma. Uludağ Üiv. Fe Bil. Est. Zooteki Aabilim Dalı, Yüksek Lisas Tezi, Bursa, Doğa, M., Kaygısız, A.: Türkiye deki İsviçre Esmer sığırlarda süt protei polimorfizmi ile süt verim özellikleri arasıdaki ilişkiler. Turk. J. Vet. Aim. Sci., 1999; 23: Ek Sayı 1: Duca, D.B.: Multiple rage ad multiple F-tests. Biometrics, 1955; 11: Evrim, M., Altıel, A.: Daimarka kayaklı Siyah-Alaca sığırları Marmara Bölgesi özel işletme koşullarıda ilk laktasyo süt verimi özellikleri üzeride araştırmalar. İstabul Üiv. Vet. Fak. Derg., 1988; 14 (1): Frahm, K.: Riderrasse i de Läder der Europäische Gemeischaft. Ferdiad Eke Verlag, Stuttgart, 1982; pp Fuerst, C., Sölker, J.: Additive ad oadditive geetic variaces for milk yield, fertility, ad lifetime performace traits of dairy cattle. J. Dairy Sci., 1994; 77 (4): Goodight, J.H., Harvey, W.R.: Least-squares meas i the fied effects geeral liear model. SAS Techical Report (R-103), Cary, North Carolia: SAS Istitute Icorporated, Gulay, M.S., Haye, M.J., Bachma, K.C., Bellosa, T., Liboi, M., Head, H.H.: Milk productio ad feed itake of Holstei cows give short (30 d), or ormal (60 d) dry period. J. Dairy Sci., 2003; 86: Güeş, H.: Kumkale Tarım İşletmesi de 10 yıllık Siyah-Alaca sığır yetiştiriciliği üzeride araştırmalar. II. Süt verim özellikleri. İstabul Üiv. Vet. Fak. Derg., 1996; 22 (2): İci, S., Kaygısız, A., Efe, E., Baş, S.: Altıova Tarım İşletmeside yetiştirile Esmer sığırları süt ve döl verim özellikleri. Akara Üiv. Zir. Fak. Tarım Bil. Derg., 2006; 12 (3): Johasso, I., Hasso, A.: Causes of variatio i milk ad butterfat yield of dairy cows. Kugliga Latbruksakademies Tidskrift, 1940; 79 (6½): Kaya, İ.: Siyah Alaca Sığırlarda Laktasyou Devamlılık Düzeyie Ait Parametre Tahmileri ve Süt Verimi İle İlgisi Üzeride Araştırmalar. Ege Üiv. Fe Bil. Est., Zooteki Aabilim Dalı, Doktora Tezi, İzmir, Kuzi, N.: Zukuft der Riderzucht. Wiewiel Milch darf bei usere Kuhe flieβe? KB- Mitteiluge, 1995; 33 (3): Madse, O.: A compariso of some suggested measures of persistecy of milk yield i dairy cows. Aim. Prod., 1975; 20:

8 Esmer Sığırları Süt Verim Özellikleri Üzeride Araştırmalar Özbeyaz, C., Küçük, M.: Malya Tarım İşletmesi Esmer ırkı iekleride süt verim özellikleri. Lalaha Hayv. Araş. Est. Derg., 1999; 39 (2): Özbeyaz, C., Üal, N., Çolakoğlu, N.: İsviçre Esmeri ieklerde meme ve meme başı şekil ve ölçülerii sağılabilirlik ve süt verimi üzerie etkisi. II. Sağılabilirlik ve meme başı şekli. Lalaha Hayv. Araş. Est. Derg., 1998; 38 (2): Satus, E.C., Everett, R.W., Quaas, R.L., Galto, D.M.: Geetic parameters of Italia Brow Swiss for levels of herd yields. J. Dairy Sci., 1993; 76: SBZV (Schweizerischer Brauviehzuchtverbad): Leistugsprüfuge Herdebuch, Statistike: Milchleistugsprüfuge. Erişim: ide.html?page_id=94&l= Scheeberger, M.: Iheritace of lactatio curve i Swiss Brow cattle. J. Dairy Sci., 1981; 64: Sorese, J.T., Eevoldse, C.: Effect of dry period legth o milk productio i subsequet lactatio. J. Dairy Sci., 1991; 74: Sölker, J., Fuchs, W.: A compariso of differet measures of persistecy with special respects to variatio of test-day milk yields. Lives. Prod. Sci., 1987; 16: Şeker, İ., Bayraktar, M.: Esmer ırk ieklerde bazı meme özellikleri, meme puaı ve bular ile süt verimi arasıdaki ilişkiler. Fırat Üiv. Sağ. Bil. Derg., 2001; 15 (1): Tekerli, M.: Değişik işletme koşullarıda yetiştirile sığırları süt verim özelliklerii etkileye başlıca faktörler ve seleksiyoa esas parametreler. I. Holştaylarda çevre ve kalıtımı laktasyo eğrisii şeklie etkisi. Lalaha Hayv. Araş. Est. Derg., 2000; 40 (1): TİGEM (Tarım İşletmeleri Geel Müdürlüğü): TİGEM İstatistikleri, Hayvacılık, Tekik Bilgiler, İşletmeler, Erişim: Cotets&ID=658 ve 480,...PO=TigemWorkig_View&ID= Tilki, M., İal, Ş., Çolak, M., Garip, M.: Relatioships betwee milk yield ad udder measuremets i Brow Swiss cows. Turk. J. Vet. Aim. Sci., 2005; 29: Tilki, M., İal, Ş., Çolak, M., Teki, M.E.: Bahri Dağdaş Uluslararası Tarımsal Araştırma Estitüsü de yetiştirile Esmer iekleri süt verim özellikleri ve bu özelliklere bazı çevre faktörlerii etkileri. Turk. J. Vet. Aim. Sci., 2003; 27: TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu): Hayvacılık İstatistikleri. Erişim: ve VIT (Vereiigte Iformatiossysteme Tierhaltug w.v.): Jahresbericht 2006 des VIT, III. Milchleistugsprüfug, 23. Erişim: Biary1610/VIT_JB_2006_3_MLP.pdf. 39. ZAR (Zetrale Arbeitsgemeischaft österreichischer Riderzüchter): Jahresbericht Zuchtdata 2006, Leistugsprüfug Milch, Erişim: dowload/rizu/zuchtdata-jahresbericht-2006.pdf. 40. Zülkadir, U., Boztepe, S.: Kouklar Tarım İşletmesi de yetiştirile Esmer sığırları bazı verim özelliklerii feotipik ve geetik parametreleri. I. Feotipik parametreler. Selçuk Üiv. Zir. Fak. Derg., 2001; 15 (27): 1-10.