Norduz ve Karakaş Koçlarında Eşeysel Davranış Özellikleri ve

Transkript

1 TARIM BİLİMLERİ DERGİSİ 2009, 15 (3) ANKARA ÜNİVERSİTESİ ZİRAAT FAKÜLTESİ Norduz ve Karakaş Koçlarıda Eşeysel Davraış Özellikleri ve Yaşla Değişimi* Ayha YILMAZ 1 Ferda KARAKU 2 Abdullah YE İLOVA 2 Geliş Tarihi: Kabul Tarihi: Öz: Bu çalışma, Akkarama varyetesi Norduz ve Karakaş koçlarıda eşeysel davraış özelliklerii yaşa göre değişimii belirlemek amacıyla yapılmıştır. Bu amaçla koçlar, yaşlarıa göre iki gruba ayrılmış; birici ve ikici grubu sırasıyla 3 ve 2 yaşlı koçlar oluşturmuştur. Eşeysel davraışları belirlemesi içi birici (=7) ve ikici grup (=5) koçlar bireysel olarak 2 güde bir 15 dakika süreyle 3-5 kızgı koyula test edilmiştir. Çalışmada icelee davraış özellikleride flehmesiz geital orgaları koklama (FSGOK), flehmeli geital orgaları koklama (FGOK), kuyruk kaldırma (KK), ses çıkarma (SÇ), ejakulasyosuz (EJSBS) ve ejakulasyolu biiş sayısıa (EJBS) ilişki ortalama değerler sırasıyla; 4.65±0.53, 2.08±0.19, 8.58±0.97, 62.90±6.30, 38.73±3.04 ve 1.29±0.19 bulumuştur. Biiş süresi (BS), ejakulasyo süresi (ES) ve ejakulasyo etkiliğie (EJET) ilişki e küçük kareler ortalamaları sırasıyla; 0.65±0.11 dk, 5.16±0.71 dk ve 0.05±0.006 olarak belirlemiştir. Çalışmada 3 yaş grubu koçlar kuyruk kaldırma, ses çıkarma, ejakulasyolu biiş sayısı, ejakulasyo süresi ve ejakulasyo etkiliği bakımıda 2 yaş grubu koçlarda üstü bulumuştur (P<0.05). Eşeysel etkilik testii özellikle 2 yaşlı koçlarda icelee özellikler bakımıda bir iyileşme sağlamadığı gözlemiştir. Aahtar Kelimeler: Akkarama, koç, eşeysel davraış, eşeysel uyarım, ejakulasyo Sexual Behaviour Characteristics i Norduz ad Karakaş Rams ad Chages with Age Abstract: This study was performed to determie the chages of sexual behaviour traits based o age i Norduz ad Karakaş rams Akkarama variety. For this purpose, the rams were divided ito two groups accordig to age. First ad secod group cosisted of 3 ad 2 years old rams, respectively. To determie sexual behaviours, the rams of the first (=7) ad secod (=5) groups were tested idividually with 3-5 estrous sheep for 15-mi periods i each 2 days. The defied values for aogeital ivestigatios without flehme, aogeital ivestigatios with flehme, risig of tail, vocalizatio, mouts without ejaculatio ad ejaculatios i rams were foud as 4.65±0.53, 2.08±0.19, 8.58±0.97, 62.90±6.30, 38.73±3.04, 1.29±0.19, respectively. The least squares mea for moutig duratio, ejaculatio duratio ad ejaculatio efficiecy were foud as 0.65±0.11 mi., 5.16±0.71 mi. ad 0.05±0.006, respectively. Over the 4 test days, 3 years old rams were superior i terms of risig of tail, the vocalizatio, ejaculatios, ejaculatio duratio ad ejaculatio efficiecy tha 2 years old rams (P<0.05). It was observed that sexual activity test did ot provide a improvemet i 2 years old rams. Key Words: Akkarama, ram, sexual behavior, sexual stimulatio, ejaculatio Giriş Koyu yetiştiriciliğide döl verimi, diğer verimleri döemsel olarak yeilemeside temel ve belirleyici bir verimdir. Bu yüzde döl verimie ilişki soruları üzerie gidilmesi ve temel edelerii alaşılması yetiştirme programlarıı öemli hedefleri arasıda görülmektedir. Koçları seleksiyouda, özellikle birde fazla dişi ile çiftleşebilmeleri edeiyle daha duyarlı davraılması gerekmektedir. Döl verim özellikleride eşeysel davraış özellikleri bakımıda bir koçu etkili kur yapma, kızgı koyuu saptama ve kızgılığı uyarma yeteeği, birim zamada aştığı ve ilgilediği koyu sayısı gibi göstergeler üzeride durulmakta, ilgili özellikler bakımıda koçlar arasıdaki varyasyo ortaya komaktadır. Acak koçlarda eşeysel davraış özellikleri bakımıda gözlemlee farklılıkta yetiştirme * Bu çalışma 5. Ulusal Zooteki Bilim Kogresi de sözlü bildiri olarak suulmuştur. 1 Bitlis Ere Üiversitesi, Hiza Meslek Yüksek Okulu, Bitlis, Türkiye 2 Yüzücü Yıl Üiversitesi, Ziraat Fakültesi, Zooteki Bölümü,Va, Türkiye

2 YILMAZ, A., F. KARAKU ve A. YE İLOVA, Norduz ve Karakaş koçlarıda eşeysel davraış özellikleri ve yaşla 271 değişimi sistemlerii öemli etkisi bulumaktadır. Buda dolayı bu tür çalışmalarda hem davraışı doğasıı alaşılması hem de sürü yöetimii erkekleri eşeysel gelişimii sağlayıcı itelikte oluşturulması olmak üzere iki temel hedef ortaya çıkmaktadır (Zechak ve Aderso 1980, Katz ve ark. 1988, Price ve ark. 1994a, Price ve ark. 1994b, Price ve ark. 1996a, Price ve ark. 1996b, Price ve ark. 1998, Kridli ve Said 1999, Price ve ark. 1999, Price ve ark. 2000, Kridli ve Al-Yacoub 2006, Ramos ve Ugerfeld 2006, Stellflug ve Lewis 2007, Ugerfeld ve ark. 2008). Bu çalışmada 2 ve 3 yaş grubu koçları eşeysel davraış özellikleri bakımıda karşılaştırılması amaçlamıştır. Ayrıca, birbirii takip ede aşım performas değerledirme testleride ilgili özellikler bakımıda bir iyileşme olup olmadığı araştırılmıştır. Materyal ve Yötem Çalışmaı hayva materyalii 2 ve 3 yaşlı toplam 12 baş Akkarama varyetesi Norduz ve Karakaş koçu oluşturmuştur. Koçları ortalama ağırlığı 70.21±1.71 kg dır. Koçlar, yaşlarıa göre iki gruba ayrılmış; birici grubu 3 yaşlı (1), ikici grubu ise 2 yaşlı (2) koçlar oluşturmuştur. Eşeysel davraışları belirlemesi içi birici (=7) ve ikici grup (=5) koçlar bireysel olarak 2 güde bir 15 dakika süreyle 3-5 kızgı koyula bir arada buludurulmuş ve bu süre içide koçu eşeysel etkiliği, icelee davraış özelliklerie göre subjektif olarak pualadırılmıştır. Eşeysel davraış gözlemleri, deeme süresice her bir hayva içi 4 er kez gerçekleştirilmiştir. Test zamaıı etkisii ortada kaldırmak içi koçlar şasa bağlı olarak seçilerek deemiştir. Eşeysel davraış özellikleri Price ı (1993) bildirdiği şekilde tespit edilmiştir. Araştırmada eşeysel davraışları belirleebilmesi içi ele alıa özellikler; flehmesiz geital orgaları koklama (FSGOK), flehmeli geital orgaları koklama (FGOK), kuyruk kaldırma (KK), ses çıkarma (SÇ), ejakulasyosuz (EJSBS) ve ejakulasyolu biiş sayısı (EJBS), biiş süresi (BS), ejakulasyo süresi (ES) ve ejakulasyo etkiliği (EJET) dir. Elde edile verileri değerledirilmeside SAS (2005) istatistik yazılım programı kullaılmıştır. Biiş süresi, ejakulasyo süresi ve ejakulasyo etkiliğie ilişki istatistiksel aalizler varyas aalizi kullaılarak yapılmıştır. Eşeysel davraış özellikleride flehmesiz ve flehmeli geital orgaları koklama, kuyruk kaldırma, ses çıkarma, ejakulasyosuz ve ejakulasyolu biiş sayısı kesikli değişkeler olduğuda dolayı bulara ilişki istatistiksel aalizlerde geelleştirilmiş doğrusal modelleri esas ala Poisso regresyou uygulamıştır (Yeşilova 2003). Kesikli veriler içi Karşılaştırmalar (Cotrastlar) kullaılarak ortalamalar ikili olarak karşılaştırılmıştır. İcelee eşeysel kesikli davraış özellikleri arasıdaki korelasyolar ise Spearma korelasyou yötemiyle belirlemiştir. Bulgular Koçlarda eşeysel davraış özellikleride FSGOK, FGOK, KK ve SÇ davraışıa ilişki temel istatistikler sırasıyla; 4.65±0.53, 2.08±0.19, 8.58±0.97 ve 62.90±6.30 bulumuştur (Çizelge 1). Aşım performas değerledirme testleri arasıdaki farklılığı davraış özelliğie göre değiştiği görülmektedir. Kuyruk kaldırma (KK) dışıdaki eşeysel davraışlar (FSGOK, FGOK ve SÇ) bakımıda 4 test grubu, öemli farklılık göstermektedir (P<0.05). Deeyim arttıkça FSGOK davraışıı azaldığı, FGOK davraışıı 3. test zamaıda e yüksek değere (2.75) ulaştığı ve koçları SÇ davraışıı test zamaıa göre değiştiği belirlemiştir. Yaş grubu bakımıda değerledirildiğide, tüm davraış özellikleri bakımıda 1. grup koçlar (3 yaş), 2. yaş grubua (2 yaş) göre daha yüksek ortalamalara sahip olmuşsa da sadece kuyruk kaldırma ve ses çıkarma davraışı bakımıda gözlee farklılıklar öemli bulumuştur (P<0.01). Koçlarda ejakulasyosuz (EJSBS) ve ejakulasyolu biiş sayısı (EJBS) ile ejakulasyo etkiliğie (EJET) ilişki temel istatistikler sırasıyla; 38.73±3.04, 1.29±0.19 ve 0.05±0.006 bulumuştur (Çizelge 2). Eşeysel davraış özellikleride yalızca EJSBS bakımıda aşım performas değerledirme testleri arasıdaki farklılığı öemli (P<0.01) olduğu; EJBS ve EJET i test zamaıa göre değişmediği belirlemiştir. Yaş grupları karşılaştırıldığıda ise 3 yaşlı koçlar (1. yaş grubu), EJBS davraışı ile EJET bakımıda 2 yaşlı (2. yaş grubu) koçlarda üstü bulumuştur (P<0.05). Koçlarda biiş (BS) ve ejakulasyo süresie (ES) ilişki e küçük kareler ortalamaları Çizelge 3 te verilmiştir. Söz kousu özellikler bakımıda aşım performas testlerii farklılık göstermediği, acak 3 yaşlı koçları ES i 2 yaşlılarda öemli düzeyde (P<0.01) kısa olduğu görülmektedir.

3 272 TARIM BİLİMLERİ DERGİSİ 2009, Cilt 15, Sayı 3 Çizelge 1. Koçlarda flehmesiz geital orgaları koklama (FSGOK), flehmeli geital orgaları koklama (FGOK), kuyruk kaldırma (KK) ve ses çıkarma (SÇ) davraışlarıa ilişki temel istatistikler ve karşılaştırmalar FSGOK FGOK KK SÇ X ± X S Geel ± ± ± ± ±1.05 b 2.50±0.38 ab 8.83± ±18.88 c ±1.28 ab 1.83±0.37 a 8.58± ±11.39 d ±0.91 a 2.75±0.30 b 9.00± ±09.00 a ±0.63 a 1.25±0.39 a 7.92± ±06.24 b P değeri Yaş grubu ± ± ±1.43 a 66.71±9.91 a ± ± ±0.79 b 57.55±6.13 b P değeri a, b: Ayı sütuda ilgili faktöre ait farklı harfleri taşıya ortalamalar arasıdaki farklılıklar istatistik öemlidir. Test 1, 2, 3, 4: Eşeysel davraış gözlemleri (koçları bireysel olarak iki güde bir 15 dk süreyle, toplam dört defa, kızgı koyularla buludurulması). Yaş grubu 1: 3 yaş grubu koçlar, 2: 2 yaş grubu koçları göstermektedir. Çizelge 2. Koçlarda ejakülasyosuz (EJSBS) ve ejakülasyolu biiş sayısıa ilişki temel istatistikler ve ejakülasyo etkiliğie (EJET) ilişki e küçük kareler ortalaması EJSBS EJBS EJET X ± S X Geel ± ± ± ±4.79 a 1.17± ± ±6.41 b 1.17± ± ±6.06 ab 1.25± ± ±7.08 ab 1.58± ±0.02 P değeri Yaş grubu ± ±0.27 a ±0.01 a ± ±0.20 b ±0.01 b P değeri a, b: Ayı sütuda ilgili faktöre ait farklı harfleri taşıya ortalamalar arasıdaki farklılıklar istatistik öemlidir. Test 1, 2, 3, 4: Eşeysel davraış gözlemleri (koçları bireysel olarak iki güde bir 15 dk süreyle, toplam dört defa, kızgı koyularla buludurulması). Yaş grubu 1: 3 yaş grubu koçlar, 2: 2 yaş grubu koçları göstermektedir. Çizelge 3. Koçlarda biiş süresi (BS) ve ejakülasyo süresie (ES) ait e küçük kareler ortalaması BS X ± S X ES X ± S X Geel ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±1.75 P değeri Yaş grubu ± ± ± ±3.54 P değeri a, b: Ayı sütuda ilgili faktöre ait farklı harfleri taşıya ortalamalar arasıdaki farklılıklar istatistik öemlidir. Test 1, 2, 3, 4: Eşeysel davraış gözlemleri (koçları bireysel olarak iki güde bir 15 dk süreyle, toplam dört defa, kızgı koyularla buludurulması). Yaş grubu 1: 3 yaş grubu koçlar, 2: 2 yaş grubu koçları göstermektedir.

4 YILMAZ, A., F. KARAKU ve A. YE İLOVA, Norduz ve Karakaş koçlarıda eşeysel davraış özellikleri ve yaşla 273 değişimi Eşeysel davraış özellikleri poisso regresyo parametre tahmi değerleri: Geelleştirilmiş doğrusal modellerde, parametre tahmileri içi kesikli bağımsız değişkeleri birer düzeyleri referas olarak alımaktadır. Bu edele Çizelge 4 ve 5 de aşım performas değerledirme testleri ve yaş grubuu birer düzeyleri referas grubu olarak alımış, böylece test zamaı içi 3 test, yaş içi de 1. grup (3 yaş) koçlar dikkate alımıştır. Flehmesiz (FSGOK) ve flehmeli geital orgaları koklama (FGOK) davraışları içi Poisso regresyouda elde edile parametre tahmi değerleri Çizelge 4 de verilmiştir. FSGOK davraışı icelediğide; yalızca 1. test ile test x yaş iteraksiyoua (2. test x 3 yaş grubu) ilişki tahmi değerlerii öemli (P<0.05) olduğu görülmektedir. Bu durum, ikici testi 3 yaş grubuda FSGOK davraışıı pozitif yöde etkilediğii göstermektedir. Diğer yada FGOK davraışıa ilişki parametre tahmi değerleri, tüm test zamaları içi bezer bulumuştur. Kuyruk kaldırma (KK) davraışı içi Poisso regresyouda elde edile parametre tahmi değerleri icelediğide (Çizelge 5), tüm testlere ilişki değerleri egatif acak 3. testi öemli (P<0.05) olduğu görülmektedir. Ayrıca KK davraışıa yaşı etkisi pozitif ve öemsiz ike test x yaş iteraksiyou (3. test x 3 yaş grubu) pozitif ve öemli (P<0.01) bulumuştur. Diğer yada ses çıkarma (SÇ) davraışı içi tahmi değerleri icelediğide; 1. ve 2. testi (P<0.01) pozitif, 3. testi ise egatif olduğu görülmektedir. Söz kousu davraışa ilişki yaş grubu (P<0.01) ve test x yaş iteraksiyou (P<0.05) tahmi değerleri de egatif yöde öemli bulumuştur. İcelee eşeysel davraış özellikleri arasıdaki feotipik korelasyolar Çizelge 6 da verilmiştir. Özellikle EJBS ve EJET ile FSGOK ve SÇ davraışı arasıdaki ilişkiler egatif yöde ve geelde öemli bulumuştur (P<0.05, P<0.01). Bu durum, aşım davraışı göstermede başarısız ola koçları sürekli olarak kur yapmaya yöeldiklerii açık bir şekilde göstermektedir. Diğer yada KK, EJBS ve EJET arasıda da P<0.01 düzeyide öemli pozitif korelasyolar belirlemiştir. Çizelge 4. Flehmesiz geital orgaları koklama (FSGOK) ve flehmeli geital orgaları koklama (FGOK) davraışları içi Poisso regresyouda elde edile parametre tahmi değerleri (TD) ve stadart hataları (SH) FSGOK FGOK SD TD SH P değeri TD SH P değeri İtercept Yaş Test x yaş iteraksiyou (2x1) * * 0.82 * Parametre tahmii sıfırdır. Test 1, 2, 3, 4: Eşeysel davraış gözlemleri (koçları bireysel olarak iki güde bir 15 dk süreyle, toplam dört defa, kızgı koyularla buludurulması). Yaş grubu 1: 3 yaş grubu koçlar, 2: 2 yaş grubu koçları göstermektedir. Çizelge 5. Kuyruk kaldırma (KK) ve ses çıkarma (SÇ) davraışları içi Poisso regresyouda elde edile parametre tahmi değerleri (TD) ve stadart hataları (SH) KK SÇ SD TD SH P değeri TD SH P değeri İtercept Yaş Test x yaş iteraksiyou (3x1) KK: Kuyruk kaldırma, SÇ: Ses çıkarma. Test 1, 2, 3, 4: Eşeysel davraış gözlemleri (koçları bireysel olarak iki güde bir 15 dk süreyle, toplam dört defa, kızgı koyularla buludurulması). Yaş grubu 1: 3 yaş grubu koçlar, 2: 2 yaş grubu koçları göstermektedir.

5 274 TARIM BİLİMLERİ DERGİSİ 2009, Cilt 15, Sayı 3 Çizelge 6. Koçlarda eşeysel davraış özelikleri arasıdaki korelasyolar KK SÇ EJSBS EJBS BS ES EJET FSGOK (0.04) (0.16) (0.15) -0.31(0.03) 0.32 (0.02) 0.20 (0.29) (0.08) FGOK (0.11) (0.13) 0.27 (0.06) 0.16 (0.26) (0.50) 0.27 (0.06) KK (0.02) (0.98) 0.59 (0.001) 0.48 (0.006) 0.01 (0.91) 0.50 (0.003) SÇ 0.22 (0.98) (0.004) 0.40 (0.005) 0.01 (0.96) -0.44(0.002) EJSBS (0.001) (0.97) 0.35 (0.92) (0.001) EJBS (0.001) (0.006) 0.94 (0.001) BS 0.14 (0.48) -0.51(0.003) ES (0.002) FSGOK: Flehmesiz geital orgaları koklama, FGOK: Flehmeli geital orgaları koklama, KK: Kuyruk kaldırma, SÇ: Ses çıkarma, EJSBS: Ejakulasyosuz biiş sayısı, EJBS: Ejakulasyolu biiş sayısı, BS: Biiş süresi, ES: Ejakulasyo süresi, EJET: Ejakulasyo etkiliği 1) Korelasyo katsayısı (r) ve paratez içide P değeri Tartışma ve Souç Akkarama varyetesi Norduz ve Karakaş koçlarıda flehmesiz geital orgaları koklama davraışıı, değişik kızgılık uyarım biçimlerii etkisii icelediği erkek kuzular ile Kıvırcık, Karya, İvesi, Dorset, St. Croix White ve Barbados Blackbelly ırkıda düşük (Price ve ark. 1994b, Taşkı 1995, Maia ve Katz 1997, Godfrey ve ark. 1998, Kridli ve Said 1999, Gökdal ve ark. 2007); Dağlıç kuzularıda ise yüksek olduğu belirlemiştir (Taşkı 1995). Diğer yada flehmeli geital orgaları koklama davraışı, Dorset ve Karya ırkıda yüksek (Maia ve Katz 1997, Gökdal ve ark. 2007); Dağlıç ırkıa bezer (Taşkı 1995); Kıvırcık, St. Croix White ve Barbados Blackbelly ırkıda düşük bulumuştur (Taşkı 1995, Godfrey ve ark. 1998). Norduz ve Karakaş koçlarıı, 1 ve 2 yaşlı İvesi koçları ile Norduz erkek kuzularıda daha fazla kuyruk kaldırma davraışı gösterdiği belirlemiştir (Kridli ve Said 1999, Yılmaz 2006). Çalışmada, ortalama olarak belirlee ses çıkarma davraışıı da Kıvırcık (2.8) ve Dağlıç (1.3) koçları ile Karya (1.96) ve Norduz erkek kuzularıda (8.1) çok yüksek olduğu saptamıştır (Taşkı 1995, Gökdal ve ark. 2007, Yılmaz 2006). Ses çıkarma davraışıa ilişki yüksek değeri, ejakulasyou gerçekleştirilememeside kayakladığı düşüülmektedir. İcelee eşeysel davraış özellikleride ejakulasyosuz biiş sayısı içi belirlee değerii, farklı araştırıcılar tarafıda çeşitli geotipleri aşım davraışlarıı belirlemek amacıyla yürütüle çalışmalarda bildirile ve ortalama arasıda değişe değerlerde daha yüksek olduğu bulumuştur (Katz ve ark. 1988, Price ve ark. 1994b, Taşkı 1995, Maia ve Katz 1997, Godfrey ve ark. 1998, Price ve ark. 1998, Kridli ve Said 1999, Price ve ark. 1999, Price ve ark. 2000, Price ve ark. 2001, Yılmaz 2006, Gökdal ve ark. 2007, İce 2007). Söz kousu davraışa ilişki belirlee yüksek değeri, ses çıkarma davraışıda olduğu gibi ejakulasyou gerçekleştirilememeside dolayı hayvaları daha fazla biiş yapmalarıda kayakladığı söyleebilir. Norduz ve Karakaş koçlarıı ejakulasyolu biiş sayısı ile ejakulasyo etkiliğii, Karya ve Çie Çaparı geç ve ergi koçları ile St. Croix White ve Barbados Blackbelly koçlarıda düşük olduğu belirlemiştir (Godfrey ve ark. 1998, İce 2007). Araştırma materyali koçlarda 0.65 dk olarak belirlee biiş süresii, Price ve ark. ı (1991) ergi Targhee koçları içi bildirdiği s, Taşkı ı (1995) Kıvırcık ve Dağlıç erkek kuzularıda belirlediği sırasıyla 102 s ve 83 s, İce i (2007) Karya ve Çie Çaparı geç koçlarıda belirlediği sırasıyla s ve 286 s değerleride düşük olduğu saptamıştır. Norduz ve Karakaş koçlarıı ejakulasyo süresi ise Karya ve Çie Çaparı geç koçlarıda düşük, ergi koçlarıda ise yüksektir (İce 2007). Çalışmada, aşım performas değerledirme testleri ve koç yaş grubu bakımıda farklılıklar eşeysel davraış özelliğie göre değişme göstermiştir. Geellikle koçları aşım programlarıda kullaılmada öce aşım performas testie tabi tutulmaları hem ilgili özellikler bakımıda değerledirilmeleri hem de eşeysel etkiliklerii geliştirilmesi açısıda öemlidir. Bu çalışmada, eşeysel etkilik testii özellikle 2 yaşlı koçlarda icelee özellikler bakımıda bir iyileşme sağlamadığı gözlemiştir. Yaş grubu bakımıda değerledirildiğide kuyruk kaldırma, ses çıkarma, ejakulasyolu biiş sayısı, ejakulasyo süresi ve ejakulasyo etkiliği bakımıda 3 yaş grubu koçları daha üstü oldukları saptamıştır. Bu edele koçları aşım programlarıda kullaılmada öce eşeysel etkilikleri bakımıda değerledirilmesi ve deeyim kazadırılması, koyu yetiştiriciliği programlarıda öemli bir etkilik olarak düşüülmelidir.

6 YILMAZ, A., F. KARAKU ve A. YE İLOVA, Norduz ve Karakaş koçlarıda eşeysel davraış özellikleri ve yaşla 275 değişimi Çalışmada, kimi eşeysel davraış özellikleri arasıdaki egatif korelasyolar açıkça ortaya koymaktadır ki aşım davraışıı gerçekleştirmede başarısız ola koçlar kur yapma eğilimi göstermektedir. Bazı koçlarda bu tür kur davraışları sürekli bir davraış karakteristiği olarak ortaya çıkmakta ve aşım programları açısıda öemli bir soru olarak algılamaktadır. Nitekim yapıla çalışmalarda da erkekleri aşım davraışı göstermede deeyimsiz olduğu yaş döemleride bütü ağırlığı kur yapma davraışlarıa verdiği gözlemiştir. Bu durum, erkek kuzulara uygu zamada ve yeterli düzeyde deeyim kazadırmaı kaçıılmaz olduğuu göstermektedir (Katz ve ark. 1988, Price ve ark. 1988, Kridli ve Said 1999, Paagoitis ve ark. 2006). Bu oktada hareketle; koç seleksiyo programlarıı, üreme özelliklerii birlikte kapsayacak şekilde plalaması gerektiği ortaya çıkmaktadır. Başka bir ifadeyle sadece testis özellikleri ve ka testostero kosatrasyou dikkate alıarak yapılacak bir seleksiyou yeterli olmayacağı ve eşeysel davraış özelliklerii de kapsaya modellemeleri daha etkili souçlar sağlayacağı alaşılmaktadır (Yılmaz ve Cegiz 2006). Souç olarak seleksiyoa ayrılacak koçları eşeysel etkiliğii aşım programlarıda göz öüde buludurulması gerektiği ortaya çıkmaktadır. Ayrıca erkekleri eşeysel gelişimii sağlamak içi uygu yetiştirme sistemlerii saptaması ve koç seleksiyouda diğer verim özellikleride olduğu gibi eşeysel davraış özellikleri üzeride de durulması gerekmektedir. Kısacası, diğer verim özellikleride olduğu gibi eşeysel davraış özelliklerii de dikkate alıdığı seleksiyo programları düşüülmeli ve ilgili özellikler bakımıda koçlar arasıdaki varyasyo ortaya komalıdır. Koçları eşeysel performaslarıı belirlemek içi daha büyük sürüler üzeride de bezer çalışmalar yürütülmelidir. Ayrıca, olası bir koç seleksiyo programıda eşeysel davraış özellikleri bakımıda feotipik değerler arasıdaki farklılıkta koç yaşı, koç ağırlığı ve eşeysel davraış testide kullaıla kızgı koyuu ağırlığı gibi faktörler de göz öüde buludurulmalıdır. Kayaklar Godfrey, R.W., J.R. Collis ad M.L. Gray Evaluatio of sexual behaviour of hair sheep rams i a tropical eviromet. Joural of Aimal Sciece 76 (3): Gökdal, Ö., O. Atay,. Kum, A. Yılmaz, V. Ere ve. Çetier Karya tipi erkek kuzularda rasyoa ilave edile vitami E i eşeysel davraış, testis özellikleri ve ergelik çağı başlagıcı üzerie etkileri. 5. Ulusal Zooteki Bilim Kogresi. Poster Bildiriler: 1-13, 5-8 Eylül 2007, Va. İce, D.K Çie Çaparı ve Karya tipi geç ve ergi koçlarıda testis özellikleri, sperma kalitesi ve eşeysel davraışlar. Ada Mederes Üiversitesi Fe Bilimleri Estitüsü, Doktora Tezi, 165 s. Katz, L.S., E.O. Price, S.J.R. Wallach ad J.J. Zechak The relatioship of male-male moutig to the sexual prefereces of youg rams. Joural of Aimal Sciece 66: Kridli, R.T. ad S.I. Said Libido testig ad the effect of exposig sexually Native Awassi rams to estrous ewes o sexual performace. Small Rumiat Research 32: Kridli, R.T. ad A. Al-Yacoub Sexual performace of Awassi ram lambs reared i differet sex compositio groups. Applied Aimal Behaviour Sciece 96: Maia, D. ad L.S. Katz Exposure to a recetly mated male ıcreases ram sexual performace. Applied Aimal Behaviour Sciece 51: Paagiotis, E., E. Simitzis, S.G. Deligeorgis ad J.A. Bizelis Effect of breed ad age o sexual behaviour of rams. Theriogeology 65: Price, E.O., L.S. Katz, S.J.R. Wallach ad J.J. Zechak The relatioship of male-male moutig to the sexual prefereces of youg rams. Applied Aimal Behaviour Sciece 21: Price, E.O., S.J.R. Wallach ad M.R. Dally Effects of sexual stimulatio o the sexual performace of rams. Applied Aimal Behaviour Sciece 30 (3-4): Price, E.O Practical cosideratios i the measuremet of sexual behavior. Methods i Neurscieces 14: Price, E.O., R.E. Borgwardt, J.K. Blackshaw, A. Blackshaw, M.R. Dally ad H. Erhard. 1994a. Effect of early experiece o the sexual performace of yearlig rams. Applied Aimal Behaviour Sciece 42: Price, E.O., J.K. Blackshaw, A. Blackshaw, R.E., Borgwardt, M.R. Dally ad R.H. Bodurat. 1994b. Sexual resposes of rams to ovariectomized ad itact estrous ewes. Applied Aimal Behaviour Sciece 42: Price, E.O., R.E. Borgwardt, M.R. Dally ad P. Hemsworth, 1996a. Repeated matigs with idividual ewes by rams differig i sexual performace. Joural of Aimal Sciece 74: Price, E.O., R.E. Borgwardt ad M.R. Dally. 1996b. Heterosexual experiece differetially affects the expressio of sexual behaviour 6 ad 8 moth old ram lambs. Applied Aimal Behaviour Sciece 46: Price, E.O., R.E. Borgwardt, O. Agusti ad M.R. Dally Sexual stimulatio i male sheep ad goats. Applied Aimal Behaviour Sciece 59: Price, E.O., R.E. Borgwardt, M.R. Dally Effect of early fecelie exposure to estrous ewes o the sexual performace of yearlig rams. Applied Aimal Behaviour Sciece 64: Price, E.O., C.J. Bech, R.E. Borgwardt ad M.R. Dally Sexual performace of twi ram lambs ad the effect of umber ad sex of cotemporary sibligs. Applied Aimal Behaviour Sciece 68:

7 276 TARIM BİLİMLERİ DERGİSİ 2009, Cilt 15, Sayı 3 Price, E.O., R.E. Borgwardt ad M.R. Dally Male-male competitio fails to sexually stimulate domestic rams. Applied Aimal Behaviour Sciece 74: Ramos, M.A. ad R. Ugerfeld A ote o ram preferece by estrous ewes: Ifluece of rams age ad sexual performace. Applied Aimal Behaviour Sciece 100: S.A.S User s Guide: Statistics. SAS Ist. Ic. Cary, NC. Stellflug, J.N. ad G.S. Lewis Effect of early ad late expoure to estrual ewes o ram sexual performace classificatios. Aimal Reproductio Sciece 97: Taşkı, T Kıvırcık ve Dağlıç erkek kuzularıda kimi üreme özelliklerii mevsimsel değişimi. Ege Üiversitesi Fe Bilimleri Estitüsü, Doktora Tezi, 132 s. Ugerfeld, R., M.A. Ramos ad S.P. Gozalez-Pesado Ram effect: adult rams iduce a greater reproductive respose i aestrous ewes tha yearlig rams. Aimal Reproductio Sciece 103 (3-4): Yeşilova, A The use of mixed poisso regressio models for categorical data i biology. Yüzücü Yıl Üiversitesi Fe Bilimleri Estitüsü, Doktora Tezi, 67 s. Yılmaz, A Norduz erkek kuzularıda bazı üreme özelliklerii belirlemesi. Yüzücü Yıl Üiversitesi Fe Bilimleri Estitüsü, Doktora Tezi, 156 s. Yılmaz, A. ve F. Cegiz Norduz erkek kuzularıda testis özellikleri ve serum testostero kosatrasyou yaşa göre değişimi. Tarım Bilimleri Dergisi 12 (3): Zechak, J.J. ad G.C. Aderso Sexual performace levels of rams (ovis aries) as affected by social experieces durig rearig. Joural Aimal Sciece 50: İletişim adresi: Ferda KARAKU Yüzücü Yıl Üiversitesi Ziraat Fakültesi Zooteki Bölümü Va,Türkiye Tel: (432) / 2705 Faks: (432) e-posta: fkarakus@yyu.edu.tr