Daha sonraları kanunların nasıl oluşturulup, uygulandığını, değiştirildiğini görürler.

Transkript

1 ÇOCUKLARDA AHLAK GELİŞİMİ Çevrenizdeki çocukları izlediyseniz, kurallara uyma konusunda çok katı davrandıklarını görürsünüz. Onlar için bir şey ya doğrudur ya da yanlıştır. İkisinin ortası yoktur. Eğer bir suç işlenmişse cezası çekilmelidir. İlköğretim ya da lise yıllarında, insanlar kuralları kendi amaçları için değiştirdiklerinde; bazıları için kuralları uygulayıp bazıları için uygulamadıklarını gördüklerinde hayal kırıklığına uğrarlar. Daha sonraları kanunların nasıl oluşturulup, uygulandığını, değiştirildiğini görürler. Bireyin ahlak gelişimi belli aşamalar izler. Bu aşamalar bireyin zihinsel gelişiminden bağımsız değil, ona paraleldir. 1 / 9

2 PIAGET NİN AHLAK GELİŞİMİ KURAMI Piaget, çocuğun bilişsel gelişimi ile ahlaki yargıları arasında ilişki olduğuna inanmaktadır (Kognitif görüş). Piaget ye göre (0-6 yaş arasında), çocukların kuralları yoktur. Okulöncesi dönemde, çocuklarda kural kavramı olmadığından, bu dönemde ahlak söz konusu değildir. Bu nedenle ahlak gelişimi, çocuğun işlem öncesi dönemden, somut işlemler dönemine geçtiği 6 yaşına kadar başlamaz. Ortalama 2 yaşındaki çocukların, kural olmaksızın sadece oynadıklarını gözlemiştir. 2-6 yaş arasındaki çocuklar ise, kuralların farkındadırlar. Ancak, kuralların ne amaçla olduğunu, uyulduğunu ve gerektiğini anlayamazlar yaş arasındaki çocukların kuralları izlemede sık sık tutarsızlık göstermekle birlikte, 2 / 9

3 kuralları kabul ettiklerini belirlemiştir. Bu yaş çocukları, kuralların yüksek bir otorite tarafından konulduğunu ve değiştirilemez olduğunu düşünürler. Oyun kurallarının, grubun kararına göre değiştirilebileceğini anlayamazlar yaşına kadar kurallar bilinçli olarak kullanılmaz ve izlenmez. Oyunu aynı kurallarla oynayabilir; kuralların oyuna yön vermek ve oyuncular arasındaki anlaşmazlıkları en aza indirmek için konulduğunu anlayabilirler. Aynı zamanda, kuralların herkesin üstünde anlaştığı basit şeyler olduğunu; bireylerin anlaşarak kuralları değiştirebileceklerini kavrayabilirler. Piaget, ahlak gelişimini iki dönemde incelemektedir: a-) Dışsal Kurallara Bağlılık Dönemi: Bu dönem, 6-12 yaş arasını kapsamaktadır. Çocuk kuralların değişmezliğine inanmaktadır, kurallara uymayanların otomatik olarak cezalandırılması gerektiğini düşünür. Kayıtsız şartsız otoriteye uyma söz konusudur. Bu dönemde çocuğa anne- baba ve diğer yetişkinler tarafından ne yapması ve ne yapmaması gerektiği söylenir. Kurallara uymamasının doğal sonucunun cezalandırılmak olduğuna inanır. Davranışın arkasındaki nedenler dikkate alınmaz. Bu mantık çocukların, kuralların kesin ve değişmez olduğunu inanmalarına neden olur. 3 / 9

4 b-) Ahlaki Özerklik Dönemi: Bu dönemde, çocuğun sosyal dünyası giderek artan arkadaş guruplarıyla genişlemiştir. Çocuğun sürekli diğer çocuklarla etkileşimde bulunması ve işbirliği yapması, kurallar hakkındaki fikirlerin değişmesine zemin oluşturur ve ahlak ilkeleri değişmeye başlar. Kuralların insanlar tarafından oluşturulduğu ve gerektiğinde değiştirilebileceği bilincine ulaşır. Ceza, artık kuralların ihlal edilmesiyle otomatik olarak uygulanması gereken bir durum değildir. Kuralların ihlal edilme nedenleri ve niyet de önemlidir. KOHLBERG İN AHLAK GELİŞİMİ KURAMI *Kohlberg, ahlak gelişim araştırmasını ABD, Meksika, Tayvan ve Türkiye de yapmıştır. *Aşamaların aşağı yukarı aynı yaşlardaki bireylerde aynı sırayı izlediğini ortaya koymuştur. *Kohlberg in ahlak gelişim kuramı, Piaget nin kuramının yeniden incelenmesi ve anlamlandırılmasıdır. *Kohlberg de Piaget gibi çocuk ve yetişkinlerin, belirli durumlarda davranışlarını yöneten kuralları nasıl yorumladıklarını incelemiştir. *Ancak Kohlberg araştırmasını, çocukları oyunda gözleyerek değil, çocuklara ahlaki ikilemleri kapsayan belirli hikayeler okuyarak nasıl tepkide bulunacaklarını sorarak yapmıştır. *Kohlberg in kullandığı hikayelerden iki örnek: 4 / 9

5 ÖRNEK. 1 Joe nun babası, Joe 50 dolar kazandığı taktirde onu kampa götüreceğine söz vermiştir. Ancak daha sonra fikrini değiştirmiş, Joe dan kazandığı parayı kendisine vermesini istemiştir. Joe da yalan söyleyerek 10 dolar kazandığını söylemiş; 40 doları kampta kullanmak üzere kendisine ayırmıştır. Joe kampa gitmeden önce, küçük kardeşi Alex e babasına yalan söylediğini ve kazandığı para miktarını söylemiştir. Alex bu durumu babasına söylemeli mıdır? ÖRNEK.2 Avrupa da bir kadın, hasta ve ölmek üzeredir. Son zamanlarda hayatını kurtarabilecek bir ilaç, aynı kasabada oturan bir eczacı tarafından bulunmuştur. Eczacı, ilaç için 2000 dolar istemektedir. Bu fiyat, ilacın maliyetinin 10 katıdır. Hasta kadının kocası Heinz borç para alabileceği her yere gider. Fakat topladığı paralar, ilaç fiyatiın yarısı kadardır. Heinz, eczacıya karısının ölmek üzere olduğunu söyleyerek ya ilacı biraz ucuza satmasını ya da daha sonra ödemesine izin vermesini ister. Ancak eczacı bunu kabul etmez. Hainz çaresiz bir durumdadır. Eczanenin camını kırarak karısı için ilacı çalar. Bu durumda hasta kadının kocası ne yapmalıydı? Niçin? (Kohlberg, 1963, s. 379 ). *Kohlberg, yukarıdaki durumlar ve benzerleri için aldığı cevapları sınıflayarak, insanların altı yargı aşaması geçirdiklerini belirtmektedir. Bu altı aşama ise, üç düzey içinde yer almaktadır. Bu düzeyler: Gelenek öncesi düzey Geleneksel düzey Gelenek sonrası düzey *Bu üç düzey, çocuk ya da yetişkinin doğru ya da ahlaki davranış olarak neyi algıladığına ve bunu nasıl belirlediğine göre sıralanmıştır. *Her bir düzey kendinden öncekine dayanmakta, kendinden sonraki döneme temel oluşturmaktadır. 5 / 9

6 *Ancak aynı kişi, bazı zaman ve durumlarda bir aşamada davranış gösterirken, bir başka zaman ve durumda da başka bir aşamada davranış gösterebilmektedir. *Bu düzeyler ve düzeylerin içinde yer alan aşamalar aşağıda kısaca açıklanmıştır. GELENEK ÖNCESİ DÜZEY Bu düzey Piaget nin dışsal kurallara bağlılık döneminin özelliklerini kapsar. Kurallar başkaları tarafından konur. Bu düzeydeki çocuk, kültür içinde kabul edilen iyi ve kötü ölçütlerine göre davranır. Aşama 1: Ceza ve itaat eğilimi Bu düzeydeki çocuklar sadece otoriteye uyar ve cezalandırılmaktan kaçınırlar. Genel olarak olayların dış görünüşüne ve meydana gelen zararın büyüklüğüne bakarak karar verirler. Olayın gerisindeki neden önemli değildir. Etkinliğin fiziksel sonuçları, etkinliğin iyi ya da kötü olduğunu belirler. Örneğin bir çocuk, annesine yardım ederken on tane tabağı kazara düşürüp kırmıştır. Bu dönemdeki çocuklara, hangi çocuğun daha suçlu olduğu sorulduğunda; on tane tabağı kıran çocuğun daha suçlu olduğunu söylemişlerdir. Aşama 2: Araçsal İlişkiler Eğilimi Çocukların kendi ihtiyaç ve isteklerinin karşılanması önemlidir. Ancak, ahlaki yargıda bulunacakları zaman, başkalarının ihtiyaçlarını somut bir şekilde dikkate almakla birlikte, hala birinci planda kendileri vardır. Ne kadar alırlarsa o kadar vermeleri söz konusudur. sen benim sırtımı kaşı, bende seninkini atasözüne uygun davranmaktadır. GELENEKSEL DÜZEY Birey, için aile, grup ve ulusun beklentileri, her şeyden önemlidir. Bu beklentiler yakın ve açık sonuçları düşünülmeksizin kabul edilir ve değerlidirler. Sosyal düzeni destekleme ve sadakat önemlidir. Kendi ihtiyaçları bazen grubunkilere göre ikinci planda kalır. 6 / 9

7 Aşama 3: Kişiler Arası Uyum Eğilimi Akran gruplarıyla işbirliği gözlenir. İyi davranış, başkalarına yardım etmek ya da onları mutlu etmektir. Başkaları tarafından onay görmek, iyi çocuk olmak önemlidir. Benmerkezciliğin azalması ve somut işlemler dönemine girmesiyle çocuk, olaylara başkaları açısından bakabilme özelliğini kazanır. Ahlaki yargılarda başkalarının hissettiklerini de dikkate alır. Ancak yaptıklarını sadece ceza almamak için (aşama 1) ya da kendisi için (aşama 2) değil; aynı zamanda başkalarını mutlu etmek için yapmaya çalışır. Aşama 4: Kanun ve düzen eğilimi Bu dönemde doğru davranış, otoriteye ve sosyal düzene uygun olarak kişinin görevini yerine getirmesidir. Artık, akran gruplarının kurallarının yerini, toplumun kuralları ve kanunları almıştır. Kanunlar soru sorulmaksızın izlenir. Kanunlara uymayanlar asla onaylanmazlar. Birçok yetişkin, muhtemelen bu dönemde kalır. GELENEK SONRASI DÜZEY Bireyin, başkaları ve otoriteden bağımsız olarak izlemek istediği ahlak ilkelerini seçtiği ve kendine özgü değer sistemini örgütlediği düzeydir. Aşama 5: Sosyal sözleşme eğilimi Kanunların kullanımı ve bireysel haklar eleştirici bir şekilde incelenir. Toplumun kanunları ve 7 / 9

8 değerlerinin göreli ve topluma özgü olduğu kabul edilmektedir. Kanunların demokratik olarak değiştirilebileceği ilkesine sahiptirler. Kanunlar, sosyal düzeni korumak, temel yaşama ve özgürlük haklarını güvence altına almak için gerekli görülmektedir. Bu ahlak gelişimi düzeyine, yetişkinlerin ancak %25 den azı gelebilmektedir. Aşama 6: Evrensel ahlak gelişimi Bu aşama ahlak ilkelerinin sonuncu aşamasıdır. Kişi ahlak ilkelerini kendisi seçip oluşturur. Bu ilkeler, adalet, eşitlik, insan hakları gibi bazı soyut kavramlara dayalıdır. Bireyin haklarına saygı esastır. *Son zamanlarda Kohlberg, 6. Dönemin, 5. Dönemden gerçekte çok farklı olmadığını bu nedenle de bu iki dönemin birleştirilebileceğini önermiştir. *Sonuç olarak, Kohlberg in ahlak gelişimi dönemlerinin kesinlik derecesi ve evrenselliği tartışmaya açıktır. Kaynak: GÜNGÖR, Prof. Dr. Erol, Hollanda Türk Akademisyenler Birliği Vakfı Yayınları,1993- Sınıf Öğretmenlerinin Kaynak Sitesi 8 / 9

9 9 / 9