İNTERNET KURULU GENÇLERİN İNTERNET KULLANIMI ÇALIŞTAY RAPORU 10 Haziran 2002

Transkript

1 İNTERNET KURULU GENÇLERİN İNTERNET KULLANIMI ÇALIŞTAY RAPORU 10 Haziran 2002 I. GİRİŞ İnsanlık tarihi boyunca her büyük keşif döneminin mevcut toplumsal, ekonomik ve politik yapılanmalarında önemli dönüşümlere yol açmıştır. Örneğin, 18. yüzyılın sonlarında keşfedilen buhar gücü basit teknolojik bir keşif olarak kalmamış bugün sanayi devrimi olarak adlandırdığımız sürece yol açmıştır. Sanayileşmenin başlamasıyla geleneksel üretim biçimleri altüst olmuş, üretim ilişkileri ve mekanları yaşanan köklü dönüşümler toplumsal ve siyasal anlamda farklı talepleri olan yeni bir insan tipolojisi doğurmuştur. Toplumsal anlamda geleneksel bağlardan özgürleşen insan, modern bireye, siyasal anlamda da ulusal yapılanmalar, parlamenter demokrasiye dönüşmüştür. Elbetteki bu dönüşümler toplumsal ve siyasal olarak oldukça sancılı yüzyıla yayılan uzun bir belirsizlik dönemi içerisinde gerçekleşmiştir. Günümüzde, çok kısa zamanda ve hızlı bir şekilde yaygınlaşan alışverişten ticarete, bilimsel araştırmalardan, eğlenceye, sivil toplum kuruluşlarının örgütlenmesinden, siyasi partilerin propagandasına kadar hayatın her alanını içine alan internet, insanlık tarihi açısından yeni bir dönüm noktasıdır. Nitekim, internetin 3. Devrim ya da Enfarmasyon Devrimi olarak isimlendirilmesi sahip olduğu büyük dönüştürücü potansiyele işaret etmektedir. Soğuk savaşın gergin olduğu 1960 ların ikinci yarısında, askeri güvenlik kaygısıyla geliştirilen internetin, ancak 1990 ların başında yaygınlaşmaya başlaması hem teknolojik hem de toplumsal ve siyasal dönüşüm potansiyelini anlamak açısından önemlidir. ( Cogito,2002;30) Günümüzde internet yaşamın tüm boyutlarını etkilemeye başlamıştır; gündelik yaşamın önemli bir bölümünü oluşturan faaliyetlerin (şimdilik) bir çoğunu kendi sanal sınırları içersine dahil edebilmiştir. Söz gelimi, internet sayesinde herhangi bir faturayı yatırmak için evinizden ayrılıp, bankaya kadar gitmenize gerek kalmamıştır. Nitekim, sanayi toplumunda ciddi efor ve zaman gerektiren bir çok günlük faaliyet, artık günümüzde, reklamlarda da belirtildiği gibi, tek tuş ile halledilebilir olmuştur. 1

2 Diğer yandan, internetin kamuya açılması için Soğuk Savaş ın sonuna denk gelmesi toplumsal ve siyasal alanda ne ölçüde önemli bir araç olabileceğini göstermektedir. Tek kutuplu dünyanın ana siyasi ve ekonomik eğilimi olan küreselleşmeye koşut olarak önemi artan internet sınırlar arası geçişkenliğin yaşanabildiği en üst noktadır. İnternetin bu özelliği siyasi anlamda ulus-devlet sınırlarına bağlı kalmadan, fiziksel kısıtlılıkların ötesinde, sınırlar arası geçişken sanal gruplara katılabilmenin önünü açmaktadır. Nitekim, internetle birlikte ortaya atılan küresel köy, elektronik avam gibi kavramlarla sanal demokrasi, sanal gruplar, kamusal alan, elektronik agora gibi kavramlar siber demokratik bir gelişime olanak sunulmaktadır. İnternete atfedilen bu özgürleştirici karakteristik beraberinde getirdiği olumsuz etkilerden bağımsız olarak ele alınamaz.* Günümüzde internet, geleneksel medyanın işlevinin büyük bölümü üstlenmeye başlamıştır. Diğer yandan, internetin salt bir medya işlevi üstlendiğini söylemek yanlış olacaktır. İnternet medyayı kapasayan, bu anlamda sanayi toplumunun bildik kitlesel medyasını (mass media) aşan yeni bir iletişim biçimidir. Yeniliğinin temel dayanağı, geleneksel medyanın tek elden, merkezi bir denetim yoluyla belirli bir kitleye yönelik, uzmanlaşmış üretim biçimine dayanmamasıdır. Bunun yerine, internet medyası sanayi toplumu boyunca izleyicilik gibi edilgen bir konuma terkedilmiş bireylere toplumsal anlamda üretici olma imkanı vermektedir. Bu yolla tek kaynaklı kontrollü üretim yerini çok kaynaklı fakat kontrolsüz enformasyon üretimine bırakmıştır. Oluşmaya başlayan bu yeni kamusal alan, bir çok yazar ve düşünür tarafından demokratikleşmenin yeni bir üst evresi olarak ele alınmakla birlikte, ilk elden deneyim sahibi olmadan sorumluluk almaksızın ve almayı istemeksizin tüm kamusal sorunlar hakkında fikir sahibi olduğu ve yorum yaptığı tarafsız bir dünya olma yolunda yönlendirildiğini dile getirir. ** Dünyanın pek çok ülkesinde olduğu gibi, Türkiye de de özellikle genç kesim internet kullanımı ile ilgili sorunlar yaşamaktadır. Türkiye de internet kullanımını yaygınlaştırmayı misyon edinen İnternet Kurulu, bu sorunları tespit etmek ve gerekli düzenlemeleri uygulamak amacıyla çalışamalarına aşağıda sunulan çalıştay ile başlamıştır. II. İNTERNET KURULU, Amacı, Tarihsel Süreci 2

3 İnternetin Türkiyede de hızla yaygınlaşması bereberinde tüm Dünyada yaşanan sorunları getirmiştir. Bu bağlamda 1998 yılında Ulaştırma Bakanlığı koordinatörlüğünde kurulan İnternet Üst Kurulu (İK) İnternet kullanımını yaygınlaştırmaya kendine temel amaç olarak alırken, internetin göreceli zararlı etkileri konusunda ektörün co-regulasyon çabalarına katalizör olmayı hedeflemiştir. Bu bağlamda özellikle, internetin gençler üzerinde olumsuz etkilerine karşı alınabilecek önlemler üzerine de Milli Eğitim Bakanlığı, İç İşleri Bakanlığı, Adalet Bakanlığı, SHÇEK Genel Müdürlüğü, Servis Sağlayıcı şirket temsilcilerinin ve üniversitelerin yer aldığı bir grupla çalışmalar yürütmektedir. İnternet kurulunun temel görevlerinden biri, teknolojilerin akılcı kullanımını sağlayacak eğitsel yöndeki çabalara destek olmaktır. ( Bu noktadan hareket ederek, tarihinde hedef grubun internete yaklaşımını, kullanırken karşılaştıkları sorunları ve bu sorunların çözümüne ilişkin önerilerini saptamak amacıyla ODTÜ Sosyoloji Bölümü koordinatörlüğünde bir çalıştay (workshop) düzenlenmiştir. Çalışmanın hedef grubu olarak, internet kullanımının etkilerine daha açık olduğu varsayılan yaş arası ergen grubu seçilmiştir. Çalıştay Ankara nın çeşitli ilçelerinden rasgele (random olarak) seçilen 40 öğrenci ile yapılan anket ve odak grup çalışmasını kapsamaktadır. Çalıştay 40 öğrencinin 12, 14, 14 olarak 3 grup halinde ve bir kolaylaştırıcı (moderatör) ve raportör eşliğinde 60 dakikada tamamlanmıştır. Çalıştayın yönergesinde aşağıdaki maddeler yer almaktadır: İnterneti hangi amaçla kullanıyorsunuz? İnternete ne kadar zaman ayırıyorsunuz? (Hangi saatler, hangi günler vs.) İnterneti hangi ortamda kullanıyorsunuz? İnternetle ilgili bilgiye nasıl ulaşıyorsunuz? İnternet kullanırken neler hissediyorsunuz (duygularınız vs.) Sizce internet yaşamınıza neler getirdi, neler götürdü? (faydaları ve zararları) Zararlı etkilerine yönelik ne tür önlemler alınabilir? Çalıştayın sonucunda aşağıda sunulan rapor hazırlanmıştır. 3

4 1. Katılımcıların Genel Demografik Özellikleri: Katılımcıların Yaş Dağılımı 3% 3% 47% 47% 15 Yaş 16 Yaş 17 Yaş 18 Yaş Yukarıdaki tablodan izlenebileceği gibi, çalıştayın amacına uygun, çalışma kapsamında ağırlıklı olarak yaşlardaki gençler yer almaktadır. Katılımcıların cinsiyet dağılımına bakıldığında % 28 Erkek, % 72 sinin Kadın olduğu görülmektedir. Katılımcıların Cinsiyet Dağılımı 28% Erkek Kadın 72% 4

5 Katılımcıların Okul Dağılımı Süleyman Demirel 3 Yunus Emre 3 Sincan 5 Nahit Menteşe 13 Series1 Resulzade 29 Alpaslan 23 Fatih % Olarak Katılımcıların geldikleri okullar ise, ağırlık 3 okulda olmak üzere, 7 okul arasında dağılım göstermektedir. Katılımcıların Kardeş Sayısı Dağılımı 3% 13% 25% 5% 15% 39% Kardeş Yok 1 Kardeş 2 Kardeş 3 Kardeş 4 Kardeş 5 Kardeş Katılımcıların kardeş sayılarına baktığımızda, % 61 inin çekirdek aile özelliği olan 2 ya da 3 çocuklu ailelerden geldiğini görmekteyiz. Nitekim, katılımcıların Ankara ya geliş yıllarına baktığımızda %70 gibi büyük bir oranının Ankara doğumlu olduğunu görmekteyiz. Bu noktada, çalıştaya katılan ergenlerin ağırlıklı olarak kent kültürü içersinde yetiştiğini söylemek çok yanlış olmayacaktır. 5

6 Katılımcıların Kaç Yıldır Ankara'da Bulunduğu 14 Yıldır 7,5 12 Yıldır 10 Yıldır 5 8 Yıldır 6 Yıldır 5 Yıldır Seriler 1 3 Yıldır 2 Yıldır 1 Yıldır Doğduğumdan Beri % Olarak Katılımcıların Anne Eğitim Dğılımı Yüksek Lisans 0 Üniversite 35 Meslek Yüksek Okulu 0 Lise Orta Okul 7,5 27,5 Series1 İlk Okul 25 Okuma Yazma Biliyor 5 Okuma Yazma Bilmiyor % Olarak Katılımcıların annelerin eğitim düzeylerinde, yukarıdaki tablodan da izlenebileceği gibi, 3 ana yoğunlaşama saptanmıştır. İlk okul ve okulsuz okuma yazma bilen anneler bir grubu, Lise ve Üniversite okumuş anneler ise diğer grupları oluşturmaktadır. 6

7 Katılımcıların Baba Eğitim Dağılımı Yüksek Lisans Üniversite 37,5 Meslek Yüksek Okulu Lise Orta Okul Seriler 1 Ýlk Okul 17,5 Okuma Yazma Biliyor0 Okuma Yazma Bilmiyor % Olar ak Babaların eğitim düzeyine bakıldığında, babaların annelere göre daha yüksek bir eğitim düzeyine sahip olduğunu söylenebilir. Sözgelimi, annelerde yüksek lisans düzeyinde eğitim almış kimse bulunmazken babalarda da ilkokula gitmeden okuma yazma bilen kimse bulunmamaktadır. Katılımcı Anne Meslek Dağılımı Yönetici 5 İşçi Hemşire Doktor İş Sahibi Seriler 1 Muhasebeci Bankacı Öğretmen 17,5 Ev hanımı %Olarak 7

8 Annelerin mesleki dağılımında, ev hanımlığı %6 lik bir oranla en yüksek kategoriyi oluştururken, öğretmenlik mesleği %17,5 lik bir oranla ikinci en yüksek kategoriyi oluşturmaktadır. Katılımcı Baba Meslek Dağılımı Öğretmen 2.5 Muhasebeci 5 Yönetici 7.5 Emekli 12.5 Polis 7.5 Bankacı 2.5 Series1 Subay 5 İş Sahibi Mühendis İşçi 12.5 Memur % Olar ak Diğer yandan, babaların mesleki dağılımı annelerin aksine daha fazla çeşitlilik göstermektedir. Babaların mesleki konumlarında dikkat çekici bir diğer nokta ise dağılımın Mühendis ve İş sahibi gibi daha prestijli iş dalları ve Memur, İşçi gibi orta, alt-orta sınıf iş dalları arasında kutuplaşmış olmasıdır. 8

9 Katılımcıların Bilgisayar Sahipliği Dağılımı 43% 57% Evet Hayır Katılımcıların bilgisayar sahipliği durumu ise, yukarıdaki tablodan izlenebileceği gibi, hemen hemen yarı yarıya bir dağılım göstermektedir. İnternet sahipliği durumunda ise, orandaki küçük bir farklılaşmaya rağmen, yarı yarıya dağılım aynı kalmaktadır. Katılımcıların İnternet Sahipliği Dağılımı 40% Evet Hayır 60% Bu veriler ışığında denilebilirki, çalışma için seçilen grup gerek anne-baba eğitim ve mesleki durumlarında, gerekse de bilgisayar ve internet sahipliği konusunda farklı sosyo-ekonomik grupları kapsamaktadır. Bu farklılık odak grup tartışmalarında katılımcılar görüşlerine de yansımıştır. 9

10 2. ODAK GRUP TARTIŞMALARI: Yukarıda da belirtildiği üzere, bu kadar hızlı gelişen bir teknolojinin, hayatın her alanına girmesiyle birlikte, toplumda kimi sorunlara yol açabileceği açıktır. Hedef grubupla yapılan görüşmede oluşan genel vurgu, internet yoluyla yayılan olumsuzlukların yeni gelişmekte olan her sektörde olabileceği yönündedir. Çalışmaya katılan öğrenciler iki grupta incelenebilir. Bir grup internetin zararlı yönlerine vurgu yaparken, diğer grup internete daha olumlu bir bakış açısı sergilemiştir. Bu iki ayrı görüşü savunan öğrenciler, kendi içlerinde benzer demografik ve sosyo ekonomik özelliklere sahiptir. İnternete olumlu bakış açısı sergileyen grubun aileleri görece daha yüksek statülü mesleklerde çalışmaktadırlar ve çoğunun evlerinde internet bağlantısı bulunurken, diğer grup daha düşük sosyo ekonomik düzeyde ailelerden gelmekte ve evlerinde genel olarak bilgisayar bulunmamaktadır. Bu durum, internetin olumlu kullanılımında ailenin eğitim altyapısının önemine işaret etmektedir. Bu noktada, Türkiye deki genel duruma göz atmak yararlı olacaktır. Aşağıdaki tablodan da izlenebileceği gibi, Üst gelir gruplarındaki ailelerin bilgisayar sahipliği oranının %67 olduğu görülürken, alt gelir gruplarında bu oranın % 2 olduğu görülmektedir.*** (tablo 1) Bu sahiplik durumu, gençleri internetin kullanıma ilişkin olgunlaştırmakta ve olumlu kullanım kültürünü edinmelerini kolaylaştırmaktadır. Aynı şekilde, internet kullanımın olumsuz yanlarına vurgu yapan ve önlem olarak yasaklamaları öneren gençlerin hemen hemen hepsinin internete bağlı bir bilgisayara sahip olmaması, internet kullanımında ülkemizdeki önemli bir eksikliğin sonucu olarak kabul edilebilir. Gençlerin interneti tanımadan yetişmesi, tüm dünyada yaygınlaşan bu kültürü edinebilmelerinin önündeki en büyük engeli teşkil etmektedir. 10

11 Seriler alt gelir alt orta gelir orta gelir üst orta gelir üst gelir Tablo 1: Gelir Gruplarına Göre Evde Bilgisayar Sahipliği (TÜBİTAK-BİLTEN 2000) Çalıştaya katılan gençlerin internetin olumlu yanlarına yaptıkları vurgu, zaman ve mekan kısıtlamalarını kaldırması, kolay yoldan bilgi edinmeyi sağlamasıdır. Gençler bu olumlu yanları Kolaylık, ciltlerce ansiklopedi taşımak yerine interneti kullanabiliyoruz., Bir dönem ödevini on dakikada araştırabiliyoruz. gibi sözlerle ifade etmişlerdir. Bir başka genç de internetin iletişim kolaylığı sağlamasına değinmiş ve mekansal olarak ulaşılması zor olan kişilerle internet üzerinden rahatça iletişim kurabildiğini belirtmiştir - Okuduğum gazetede beğenmediğim makaleler olunca yazarıyla konuşabiliyorum. - Bununla beraber, gençler internette geçirdikleri zamanın büyük bir bölümünü de oyun oynayarak ve chat yaprak kullandıklarını da belirtmişlerdir. Diğer yandan, bir genç, Başka amaçlar için de kullanılabiliyor, satanistik olaylar gibi olumsuz sonuçları da var diyerek, internetin, gençlerin kişisel ve toplumsal gelişimine olumsuz etki yapabileceginin altını çizmiştir. İnternete olumlu bakan gençlerin bu tutumları ailelerin internete bakış açılarını yansıtmaktadır. Bu aileler çocuklarının internetin görece olumsuz yanlarından olabildiğince korunarak ( derslerini etkilemeyecek şekilde ) bu gelişmeden olabildiğince yararlanmalarını sağlamaktadırlar. Öte yandan, internete olumsuz bakan grubun aileleri, interneti yeterince tanımamakta ve internetin olumlu yanlarını gözardı edip, bunu yasaklama yoluna gitmektedirler. Öğrenciler arasında görece daha yüksek sosyo ekonomik kesimde bulunan bir öğrenci; Çocuklarının internette zamanlarını boşa harcadıklarnı düşünen aileler internete olumsuz bakıyor. Bu, ailelerin bu konuda fazla bir şey bilmemelerinden ve internetin yeterince tanıtılmadığından ileri geliyor. Aileler bu konuda bilgili değiller. Gençler de interneti chat ve oyun için kullanıyorlar ama ben sırf bunlar için kullanmamaya çalışıyorum diyerek ailelerdeki bilgisizliğe değinmiştir. Görece daha düşük sosyo-ekonomik konumdaki bir 11

12 başka öğrenci ise Aileler bizim hep zararalı sitelere girdiğimizi düşünüyorlar. Özellikle geliri düşük aileler olumsuz bakıyor. Aileler internetten korkuyor. Para tuzağı olarak görüyorlar. Telefon bağlantısı gerektirdiğinden internete girmesek de para ödeyeceklerini zannediyorlar. İnsanlar hep kandırılacaklarını düşünüyorlar, bu nedenle çocuklarının da bununla ilgilenmesini istemiyorlar. Zaten gençler de interneti genellikle ya chat ya da oyun oynamak için kullanıyorlar. diyerek diğer öğrenciyi desteklemiştir. Bilgisayarın doğru amaçlarla kullanılmadığını belirten bir başka öğrenci ailelerin önyargısını haklı bulmaktadır. Ailelerin bahsedilen önyargılarının özellikle chat ten kaynaklandığını belirten bir öğrenci, Gençlerin chat yapması yalnızlığı giderdiği için böyle düşünülmemeli diyerek, chat e olumlu bir anlam atfetmiştir. Bunun yanında gençlerin bu konuya genel bakışı çoğu chat yapsada olumsuzdur. Chat i olumsuzlamalarının asıl sebebi kişilerin chat sırasında farklı kimliklere bürünmeleri, kendilerini oldukları gibi göstermemeleridir. Bu nedenle, farklı kültürdeki insanlarla iletişim kurabilme olanağını olumlu bulmalarına rağmen, bu güvensizlik ortamında daha çok olumsuz olarak nitelendirmektedirler. Bu durumu bir öğrenci, Gençler internete girdiklerinde kendilerini yansıtmıyorlar, olmak istedikleri kişi gibi davranıyorlar. Ben sadece ICQ ya girip chat yapıyorum yani yararlı bir şekilde kullanmıyorum diyerek yansıtmıştır. İnternet ortamında, kişiler farklı kimliklere bürünerek farklı yaşam deneyimleri edinebilir. Nitekim, internet kullanıcıya, internette bulunduğu faaliyetlere ilişkin ciddi bir sorumluluk yüklememektedir. Söz gelimi, öğrencilerin verdiği bilgiye gore ergenler yirmi beş yaşında insanları nasıl etkileyebileceklerini, insanların onlara nasıl davranacaklarını deneyimlemeye çalışırlar. Kierkegaard a göre herşeyi bilebilmenin, ve her şey olabilmenin sonucunda kişi kendisiyle çelişkiye düşer. ** Herkes chat ortamına olamak istediği kişiliğiyle katılıyor 25 yaşında olsaydım bana nasıl davranırlardı, insanları nasıl etkilerdim diye düşünüyorlar. Bana chat çok saçma geliyor. Bu insanın kişiliğininin gelişimini de etkiliyor. Yalan söylemeyi alışkanlık haline getiriyor. Kişiliği olumsuz etkiliyor. Sözleriyle bir öğrenci Kierkegaard ı desteklerken, bir diğer öğrenci ise; Ne gerçek ne sanal bazen nerede olduğumu ayırt edemiyorum şeklindeki çarpıcı cümlesiyle var olan tehlikeyi yansıtmıştır. İnternet hızlı bir iletişim kaynağı olmasıyla beraber, gelişme çağındaki çocuklar için doğru kullanılmaması sosyal ilişkilerinin zayıflamasına, hareketsizliğe yönelmelerine yol açabilir. Çalıştaydaki öğrenciler bu konuda yaşın belirleyici olduğuna ve doğru kullanımın ancak bireysel gelişmeyle mümkün olduğunu vurgulamışlardır. Kullanım süresi ve amaçları da ergenlerin yaşlarına göre farklılık göstermektedir. Oturuma katılan gençlerin ifadelerine bakıldığında, yaş grubunun daha çok cinsellikle ilgili siteleri keşfetmekle ya da chat yapmakla vakit geçirdiği; yaş daha farklı amaçlarla interneti kullandıkları (dergi okumak, kelime taratmak gibi) gözlenmiştir. Ben küçükken 12

13 (9 yaşındayken) benim gelişimimde olumsuz bir rol oynamaması için babam ya monütörü saklardı, ya bir kablosunu saklardı. Birey olma vasıflarım yerine gelince tekrar geri verdi. İnsan tamamen kaybettikten sonra bir saat kullanıp yerinden kalkmasını öğreniyor Bir başka öğrenci de Benim kardeşim 9 yaşında ve dünyayla bağını kopardı diyerek, bu görüşü desteklemiştir. Ailelerin kontrolü konusunda, görüşülen gençler farklı görüşler sunmuşlardır. Bir grup genç bu durumu olumlu karşılamış ve ailelerinin koyduğu yasakların gençleri daha düzenli bir kullanıcı yapacağını savunmuşlardır. Diğer bir grup ise, bu tür yasaklardan ters etki yaptığını ve gençleri interneti daha çok ve gizlice kullanmaya yöneldiği belirtmişlerdir. Bu gençlerden biri bu yasaklamaların gençleri internet cafelere yönlendirdiğini söyleyerek görüşlerini şu şekilde özetlemiştir: Aileler bizlere güvenmiyor, bu nedenle bu tip bir fırsat elimize geçtiğinde daha çok kullanmak istiyoruz. Bu nedenle bize güven duygusu aşılanmalı. Ergenlik dönemindeki aşırı korumacı tutum bizleri kısıtlıyor. Ben istediğim zaman cafe ye gidip internete girebilirim. Evde kısıtlayınca cafeye giderek bu sorundan kurtuluyorum. Bir diğer grup ise, Aile yasaklarını olumlu bulmakta, diğer yandan internet kullanımı üzerindeki insiyatiflerini yitirmemek için kendi kendilerini kontrol etmeleri gerektigini savunmaktadirlar. Bu gençlerden biri görüşlerini şu şekilde ifade etmektedir: Aslında kendi kendimizi kontrol etmemiz uzun vadede bizim işimize yarar. Aileler fazla chat gibi şeyler yaptığımız için bize bunları yasaklayabiliyorlar ama ileride gerçekten ihtiyacımız olduğunda bu imkanı kullanamayacağımızı düşünmüyoruz. Daha bir sene önce chatten başka bir şey yapmazken, şimdi web sayfası tasarımı ile uğraşıyorum. Şimdi de chat yapıyorum ama kendimi sınırlıyorum Gençlerin aileleri ile yaşadığı sorunlara ilişkin dikkat çekici bir diğer tartışma konusu ise ailelerin bu yeni gelişme karşısında bilgisiz olmalarıdır. Özellikle hem interneti tanımayan ve çocuk yetiştirmek konusunda tecrübesiz olmaları nedeniyle gereğinden fazla kontrole ihtiyaç duyduklarını belirtmişlerdir. Bu görüşe karşı çıkan öğrenciler ise ailelerin güvenini kazanmanın kendi ellerinde olduğu görüşünü savunmaktadırlar. Bu öğrencilerden biri Bu bizlerin yaptığı bir seçim, sorumlu bizleriz. Eğer biz ICQ yu yükleyip chat yapıyorsak, bunu sorumlusu ICQ yu programlayan değil, biziz. İnternet kullanmak hata değil, böyle bakılmamalı ama chat gibi şeyleri belirli sınırlarda yaparsak sorun olmaz diyerek, kişisel bilince sahip olmanın önemini vurgulamıştır. Yukarıda yapılan tartışmaları kısaca özetlemek gerekirse, ailelerin yasak koyması bilinçsiz kullanımın önünü açtığı gibi, tamamını kaybetmemek adına kontrollü bir kullanıma da teşvik edebiliyor. Bu nokatada, ailelerin internet hakkında bilgilendirilmesi ve çocuklarına nasıl yaklaşmaları gerektiğine ilişkin fikir alabilecekleri çalışmaların yapılması faydalı olacağı söylenebilir. 13

14 Öğrencilerin çalıştay sırasında üzerinde durduğu temel problem, medyada internetin tanıtılmasından ziyade zararlarının üzerinde durulmasıdır. Söz gelimi, bir öğrenci bu konudaki fikrini şu şeklide belirtmiştir: Ailelerin güvensizlikleri daha çok satanizm gibi haberlerin etkisi nedeniyle olabilir. Medyadaki bu tip haberler üzerimizdeki baskıyı arttırıyor. Ailem bu nedenle internet cefelere olumsuz bakıyor Son dönemde, intihar olaylarıyla birlikte basında satanism gibi akımların internet yoluyla yayıldığı ve gençlerin tehdit altında olduğuna ilişkin haberler bu sorunu pekiştirmiştir. Bu tür söylemler, ailelerde ve internetle henüz tanışmayan gençlerde olumsuz bir bakış açısı yaratırken, bu konuda ne ailelerin ne de gençlerin bilinçlenmelerini sağlamamıştır. Oturumlarda öğrenciler, internetin tanıtılmadığının altını çizmişler ve kendileri için zararlı sitelere ulaşmanın çok kolay olduğunu, bunun yanında kullanım alanlarını gösterebilecek kaynak sitelerin ya da bu konuda kendilerine yardımcı olacak kişilerin bulunmadığından yakınmaktadırlar. Bu noktada gençler zararlı sitelere girdiklerini belirtirken, konu hakkında bilgilendirilmemelerini sebep olarak göstermektedirler. Çözüm için toplumun bilinçlendirilmesi şart. Ayrıca illa ki başkaları bizi sınırlandırmak zorunda kalmamalı, kendi sorunlarımızı çözebilmeliyiz. Televizyon, radyo gibi araçlarla internetin sadece chat ve oyundan oluşmadığı anlatılmalı. İnsanlar hayatları boyunca seçimler yapıyorlar, duygu ve düşüncelerini dizginleyebilecek kapasitedeler (otokontrol). Toplum bilinci artırılmalı böylece otokontrol kolaylaşır. Görüldüğü üzere, gençlerin çözüm önerileri genel olarak toplumsal eğitimin artırılması yönündedir. Öğrenciler bu konuda okulların da kendilerine yardımcı olmalarını, söz gelimi iyi siteleri bulup listelemelerini öneriyorlar. Oturum sırasında gençler porno sitelere girmek amacıyla da interneti kullandıklarını bunun temel sebebinin ise cinsel eğitim eksikliğinin olduğunu belirtmişlerdir. Yalnız gençleri değil, bu siteleri hazırlayanların ve ailelerin de eğitilmesi gerektiğini düşünmektedirler. Yasakların bu siteleri daha çekici hale getirdiklerini ve Bu siteye 18 yaşından küçüklerin girmesi sakıncalıdır gibi uyarıların bir şey ifade etmediğini söylemektedirler. Oturumlarda üzerinde durulan konu hakkında bilgilendirici kaynakların eksikliğine internet cafelerin kontrolsüzlüğüde eklenince, gençlerin internet kullanımı konusunda yanlış bilgilenmeleri kolaylaşmaktadır. Katılımcı gençlerden biri bu durumu şöyle özetlemektedir: Denetim ve sitelerin tanıtımı iyi değil; sitelerin sahipleri de denetlenmeli. Satanistler falan da o şekilde ulaşıyorlar insanlara. İnternet kafeler çok önemli bir kaynak onlar için. Denetim eksikliği çok fazla İnternetin zararlı odakların yayılmasını kolaylaştırdığını belirten bir genç ise, Okulun hemen yanında internet kafe var, ders yerine internet kafeye gidiyorlar. İnternet kafeler para kazanmak için öğrencilere daha 14

15 çok internetin olumsuz yönlerini gösteriyorlar. Bu mekanlar denetlenmeli bence., Ayrıca küçük çocuklar internet kafelere daha fazla para bıraktıkları için yaş sınırlamasına uyulmuyor. diyerek bu konudaki yetersizliği dile getirmiştir.buna ek olarak, bir başka öğrenci kısıtmalar konusunda denetim eksikliğine şu sözlerle değinmiştir: Kısıtlamalara uyan yok, ama gerekli denetim de yapılmıyor. Burada önemli olan nokta, internet kullanımı konusunda yasaklamalara karşı ve toplumun bilinçlendirilmesi gerektiği yönünde bir tutum sergileyen gençlerin, internet kafeler konusunda daha çok denetleme gerekliliğinin üzerinde durmalarıdır. İnternet kafeler konusunda görece olumlu düşünen gençlerden biri ise internet cafeye gitmenin kendisini internet kullanımında ölçülü olmaya yönlendirdiği belirtmiş, yine de internet cafelerdeki "seviyesizliklerden", "temiz bir ortam" eksikliğinden rahatsız olduğunu eklemiştir. Çankaya gibi bir semtte otursan kızlar ve erkekler arasında ayrım yapmayabilirsin ama ben Demet te oturuyorum ve bunu orada yapamazsın. diyerek bu görüşe katılmış ve internet cafelerin semten semte göre farklılaştığının altını çizmiştir. Söz gelimi, görece yüksek bir sosyo-ekonomik düzeydeki bir başka ögrenci ise İnternet kafeler erkek ortamı gitmek istemiyorum diyerek, ailesinin baskısı olmaksızın bu mekanlara gitmeyi tercih etmediğini belirtmektedir. Bununla beraber, görece daha düşük sosyo-ekonomik düzeye sahip olan bir başka öğrenci, Ailem internet cefelere olumsuz bakıyor. Ben kız olduğum için internet cafeye gitmeme izin verilmiyor ama erkek kardeşim istediği zaman gidebiliyor diyerek ailesinin tutumunu yansıtmıştır. Gençler, özellikle sosyo-ekonomik düzeyi düşük olan semtlerdeki internet kafelere giden insanların kültür seviyesini düşük olarak gördüklerinden bahsetmektedirler. İnternet kullanımının bağımlılık yapması konusunda gençlerin bir kısmı internet kafelerin rolü üzerinde dururken, diğer bir kısmı, bu anlayışa karşı çıkarak bağımlılığın kişiye bağlı olduğunu ve internet kafelere olumsuz bir anlam yüklenmemesi gerektiğini savunmuşlardır. Bir genç Bağımlılık yaptığında, öğrenci ders çalışmak istese bile çalışma verimli olmuyor. Aklı hep orada oluyor çünkü ifadesiyle özellikle çalışmadaki verimin düşmesine işaret etmiştir. Gençlerin bir kısmı evde internet bağlantısı olduğu halde interntet kafeye gitmeyi tercih etmektedir. Tercih sebepleri, eve gelecek olan yüklü telefon paralarını azaltarak aile içi çatışmaları aza indirmek, kendi kullanım sürelerini kısıtlamak ve internet kafedeki ağ grubuyla birden fazla kişiyle oyun oynamak şeklinde sıralanabilir. İnternet kafede şöyle oldu, böyle oldu şeklinde anlatımlar bizi çekiyor şeklindeki kouşmaların kendilerini internet kafelere yönlendirdiğini belirtmektedir..diğer taraftan, internet kafenin ortamını daha rahatsız edici bularak evde daha sağlıklı kullanıldığını düşünen ayrı bir kesim de var. İnternet kafelerde gürültü, sigara, beni rahatsız ediyor. Evde bilinçli ve 15

16 sağlıklı kullandığım için interneti olumlu buluyorum. Ev daha sağlıklı bir mekan. Özetle, ergenler interneti derslerine yardımcı olamaya ve entellektüel birikimlerini artırmaya yönelik kullanmak isteselerde, bu tür kaynaklara nereden ulaşacaklarını bilemedikleri için daha çok oyun ve chat amaçlı kullanıma yönlenmektedirler. Buna ek olarak, yabancı dildeki içeriğin daha çok merak uyandırarak zararlı içeriğe ulaşmalarını kolaylaştırdığını belirtmişlerdir. - Olumsuz sitelere girmek çok kolay, çünkü dil ingilizce, anlamıyorsunuz ve merak ediyorsunuz. - Bu noktada okullardan ve servis sağlayıcılardan eğitim amaçlı, Türkçe içerikli çalışmalar beklemektedirler (yararlı siteler ve bunları bulabilecekleri referans siteler). İnternet kullanımını tek başlarına ve kendi aralarında konuşarak öğrendiklerini, fakat bu şekilde yararlı bilgi edinemediklerinden yakınmaktadırlar. İnternet kullanımı sırasında yaşadıkları sorunlar genel olarak, zararlı olarak nitelendirilen içeriğe kolayca ulaşılabilmesi, yüklü gelen telefon faturaları nedeniyle aile içi çatışmaların artması, internet üzerinden iletişime geçilen insanların dürüstlüğünden emin olunmaması (internetin güvenilmez olması), internet kullanımın bağımlılık yapması şeklinde sıralanabilir. Son dönemde internet kullanımıyla ilgili haberler özellikle internet kullanımının yaygın olmadığı ailelerde endişeyi artırırken, aile içinde çatışmaların artmasına da sebep olmuştur. Bununla beraber, medyanın bu tutumu henüz internetle tanışmayan gençlerin düşüncelerini olumsuz yönde etkilemekte ve interneti kullanmayan ergenlerin konuya ilişkin görüşlerinin olumsuz olduğu görülmektedir. Medyanın toplumun bilinçlenmesinde ne kadar önemli bir rol oynadığı bu katılımcıların ifadelerinde açıkça görülmekte ve medyanın endişeyi artırmaktan ziyade bilinci arttırmaya yönelik programlar yapması beklenmektedir. Ergenler, genel olarak yasaklara karşı ve yasaklamaların internet ortamını daha çekici hale getirdiğini ve asıl çözümün bilinci artırarak otokontrolü sağlamak olduğunu vurgulamışlardır. Bu anlamda en çok yardım bekledikleri kurum okullardır. Okullara bilgisayar derslerinin konulması temel talepleridir. Gençlerin denetim konusundaki düşünceleri iki grup altında toplanmaktadır: 1. İnternet üzerinde yasaklamalar yoluyla denetim sağlanmasını isteyenler 2. İnternetin bir özgürlük ortamı olduğunu ve yasaklamalar yerine toplumsal bilicin artırılması gerektiğini savunanlar 16

17 Birinci düşünceyi savunan öğrencilerin hepsi sosyo-ekonomik düzeyleri düşük ailelerden gelmekte olup, evlerinde kendi bilgisayar ve internet bağlantısına sahip değillerdir. Bu grup, internet konsunda bir deneyime sahip olmamaları nedeniyle medyadaki söylemlerden olumsuz etkilenmekte ve internete karşı olmusuz bir tutum sergilemektedirler. Ülkemezin yarınlarının sorumluluğunu taşıyacak gençlerimizin, internet hakkında yanlış önyargılar geliştimesinin engellenmesi hızla gelişen bu teknolojini ülkemizdeki geleceği acısında önem arz etmektedir. Bu noktada, okullarda düzenlenecek seminerler ve medyada yayınlanacak programlar, gençlerin internet ile doğru bir biçimde tanıştırılarak bilgilenmelerinin sağlanması açısından olumlu bir adım olacağı kanısındayız. İkinci gruptaki öğrenciler, internetin özgürlük olduğunu ve internet ortamında yapılacak yasaklamaların internetin doğasına aykırı olduğunu savunmaktadırlar. Bu alana ait sorunların toplumsal bilincin artırılması gibi uzun vadeli bir çalışmaya ile çözülebileceğine inanmaktadırlar. Gençler bu tür yaklaşımın gerçek çözüm olduğuna inanırken, bu uygulamanın ne kadar zor olduğunun da farkındalar. Örneğin, bir gencin Otokontrol gerekli yasaklar işe yaramaz ama Türk milletinde bu da işe yaramaz ifadesi durumun farkında olduklarını ve Türkiye'de internet kullanımı konusundaki görüşlerinin ne denli olumsuz olduğunu yansıtması açısından önemlidir. Bu gruptaki gençlerin, internet kullanımı konusunda olgun bir kültür geliştirdiği ise altı çizilmesi gereken bir noktadır, bu özellikleri ile internet hakkında bilgisi olmayan genler için eğitici bir rol üstlenebilirler. Bir öneri olarak, bilgisayar ve internet donanımı konusunda yeterli denetimi olan okullar ile bu donatıma sahip olmayan liseler arasında "kardeş lise" eşleştirilmesi yoluna gidilerek, internet kullanımı konusunda gençler arasındaki eşitsizliğin gidersilmesi sunulabilir. Çalıştay tartışmalarında, denetim konusunda da gençlerden dikkate alınması gerekn bazı öneriler geldi. Örneğin, bir genç İnternete girerken yaş, isim gibi bilgiler sorulsa ya da okulardaki bağlantıların bazı internet sitelerine girişi engellense, bu bir çözüm olabilir. diyerek fikrini belirtmiştir. İnternet üzerinde yapılabilecek ve kimi Avrupa ülkelerinde uygulamaya geçirilen denetim organizasyonu -co regulation- bir öğrenci tarafından şu şekilde ifade edilmiştir: Devlet internet servis sağlacılarıyla (ISS) birlikte çalışıp bu tür siteleri engellemeli. Kuruluş amacı ülkeler arası iletişimi sağlamak ama bunu engellemek imkansız. Sonuç olarak, özellikle interneti yaygın olarak kullanan ergen kesimin internetin yarattığı her türlü olumlu ve olumsuz sonıçların farkında olduğu görülmektedir. Doğru yönlendirmelerle bu gençlerin interneti verimli kullanacağı da açıktır. Bu bağlamda ülkemizin kamu ve bilişim sektörü çalışanlarına; okullara, öğretmenlere ve medyaya önemli görevler düşmektedir. 17

18 III. SONUÇ ve ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Gelişmekte olan bir ülke durumundaki Türkiyenin belirgin karakteristik özelliklerinden biri, ülke içinde eşitsiz gelir dağılımı ve bölgeler arası farklılıktır. İnternet kullanımı kişilerin belli bir gelir durumunun üzerinde olmasını gerektirdiği için, gelir durumuna göre biligisayar sahipliği ölçütünde farklılıklar göstermektedir. Daha önce de belirtildiği gibi, alt gelir gruplarında bilgisayar sahipliği durumunun %2 olduğunu göz önüne alalarak, alt gelir gruplarında henüz bilgisayar ile tanışmayan ergenlerin bulunduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Bu bağlamda, Türkiye genelinde ergenlerin internet kullanımı iki faktör göz önüne alınarak incelenmelidir; eğitimine devam eden ergenler ve eğitimine devam etmeyen ergenler. Sosyo-ekonomik ve kültürel altyapıları farklı olan bu iki ergen kesimin, internet kullanımları ve internete erişim olanaklarını da aynı paralelde farklılıklar gösterecektir Türkiye Bilişim Şurası Raporunda Yaş grubu içinde eğitim görmeyen ergenlerin büyük bölümünün ekonomik durumlarının kötü olduğu ve ellerine geçen parayı da internet kafelerde ya da kahvehanelerde harcadıkları belirtilmiştir. Eğitime devam eden çocuklar aldıkları eğitimle ve yaşadıkları çevrelerin görece daha iyi olmasıyla interneti sağlıklı kullanmaya yönlendirilmeleri daha kolay olacaktır. Ne var ki, eğitime devam etmeyen gençlerin bilinçlendirilmeleri daha zor olacaktır Türkiye Bilişim Şurası Raporunda 7-15 yaş grubundaki gençlerin %90 ının interneti eğlence ve yararlı olmayan siteleri gezmek için kullandığı, bilgisayar başında zamanlarını gereksizce harcadıkları belirtilmektedir. Önlem alınmadığı taktirde on-line oyun kültürü ile iç içe yaşayan bu gençlerin doğru internet kullanımı kültürüne gereksinmesi olduğuna raporda ayrıca değinilmiştir. ** Amacı gençlerin internetin doğru kullanımı adına neler yapılması gerektiğini, gençlerin internet kullanımı sırasında yaşadıkları sorunları ve çözüm önerilerini (şimdilik küçük çapta) saptamak olan çalışatayın bulgularını eklemek yararlı olacaktır. Bu bağlamda, gençlerin ifadelerinde belirttiği sorunlar şu başlıklar altında toplanmıştır. 1. Pornografik yada satanist siteler gibi zaralı sitelerin kolayca ulaşılabilir olması 2. Kendileri için yararlı olabilecek sitelere ulaşabilecek kaynakların bulunmaması 3. İnternetin aile içi çatışmalara neden olması 18

19 4. Ekonomik yönden zaralı olması ( faturalar ) 5. Günlük işleri aksatacak şekilde zaman kaybına neden olması 6. İnternette kişinin kendisini olduğu gibi yansıtmamamsı nedeniyle kimlik kargaşasına sebep olması 7. İnternetin yararlı amaçlarla kulanılmaması 8. İnternetin bağımlılık yaratması Çalıştayda elde edilen bulgulara göre çıkarılan çözüm önerilerine değinilecek olursa; 1. İnternet kullanıma ilişkin yalnız ergenlerin değil, ailelerin ve tüm toplumun bilinçlendirilmesi, 2. Toplumun bilinçlendirilmesi için çeşitli iletişim araçlarında (medyada) halkı bilgilendirecek fakat endişelere yol açmayak nitelikte yayınlar hazırlanması, 3. Okullara bilgisayar kullanımını geliştirecek dersler konulması, 4. İlgili sektörlerin ve servis sağlayıcılarının Türkçe içerikli referans sağlacak ve eğitim konusunda yardımcı olacak siteler hazırlamaları, 5. Zararlı olarak nitelendirilen sitelerin denetlenmesi ve bu siteleri hazırlayanların eğitilmesi, 6. Sosyo- ekonomik düzeyi düşük olan yerlerde okuyan öğrenciler için devlet eliyle okullara bilgisayar labaratuarları kurulması ve internet bağlantısının sağlanması şeklinde sıralanabilir. Bu tür çözüm önerilerinin daha büyük çapta çalışmalarala daha kapsamlı hazırlandığı ve uygulandığı takdirde, internet kullanımı hem sağlıklı ve yaygın bir şekilde kullanılacaktır. Kültür, toplumsal bir olgu olup, internetin kendi kültürünü oluşturabilmesi ancak toplumun geniş bir kesimiyle paylaşılmasıyla mümkündür. Uygun önlemler ve politikalarla internetin sağlıklı bir şekilde yaygınlaşması mümkündür ve aynı zamanda gereklidir. Gerekli politikaların ve önlemlerin saptanıp hayata geçirilmesi için gecikmeksizin kaynak ayrılmalı ve bir uygulama planı hayata geçirilmelidir. 19

20 YARARLANILAN KAYNAKLAR * Underwood. M, Kamusal Alan Olarak İnternet, Cogito 30 (Aralık 2002): ** Dreyfus. H. L, Bilgi Otobanında Nihilism: Günümüz Çağında Anonimlik Karşısında Bağlılık, Cogito 30 (Aralık 2002): *** TC Başbakanlık, Bilişim Şurası Taslak Rapor, 2002, Ankara 20