Uluslararası Uyku Bozuklukları Sınıflandırması

Transkript

1 Uluslararası Uyku Bozuklukları Sınıflandırması İkinci Baskı Tanısal Kodlama El Kitabı Amerikan Uyku Tıbbı Akademisi

2 Uluslararası Uyku Bozuklukları Sınıflandırması. Ikinci baskı Tanısal Kodlama El Kitabı Amerikan Uyku Tıbbı Akademisi - Westchester, IL

3 Telif Hakkı 2005 American Academy of Sleep Medicine, One Westbrook Corporate Center, Suite 920, Westchester, IL 60154, U.S.A. Kitapçık kopyaları ABD de bulunan Amerikan Uyku Tıbbı Akademisi nden (American Academy of Sleep Medicine: AASM) temin edilebilir. Tüm hakları saklıdır. AASM tarafından yazılı olarak izin verilmedikçe, bu kitabın hiçbir bölümü çoğaltılamaz veya telif hakkı ile uyumsuz olacak bir şekilde kullanılamaz. Bu durum, bilgisayar programları dahil olmak üzere, her türde izinsiz kopyaları kapsar. Telif hakkı izinlerine ilişkin yazışmalar yetkili müdüre yöneltilmelidir: American Academy of Sleep Medicine, One Westbrook Corporate Center, Suite 920, Westchester, IL 60154, USA. Diğer dillere yapılan çevirilerin Amerikan Uyku Tıbbı Akademisi, ABD tarafından yetkilendirilmesi gerekir. Önerilen Atıflar (Sayısal) American Academy of Sleep Medicine. International classification of sleep disorders, 2 nd ed.:diagnostic and coding manual. Westchester, Illinois: American Academy of Sleep Medicine, (Alfabetik) American Academy of Sleep Medicine. ICSD-2 International classification of sleep disorders, 2 nd ed.:diagnostic and coding manual. American Academy of Sleep Medicine, Kongre Kütüphanesi Kontrol Numarası: International classification of sleep disorders, 2nd ed.:diagnostic and coding manual. American Academy of Sleep Medicine. Bibliyografileri ve indeksi kapsar. 1. Uyku Bozuklukları Sınıflandırma. 2. Uyku Bozuklukları Tanı ISBN: Türkçe Baskı Copyright 2013 Türk Uyku Tıbbı Derneği Adres: Kızılelma Cad. No: 5/ Fındıkzade/İstanbul Tel: Faks: E-posta: info@avesyayincilik.com Basım Yeri: ADA Ofset Matbaacılık Tic. Ltd. Şti. Adres: Litros Yolu 2. Matbaacılar Sit. E Blok No: (ZE2) 1. Kat Topkapı/İstanbul Tel: Basım Tarihi: Nisan 2013

4 İÇİNDEKİLER TEŞEKKÜR...vii Peter J. Hauri, PhD... vii GİRİŞ...xiii Peter J. Hauri, PhD EDİTÖRÜN NOTU...xvii Michael J. Sateia, MD İNSOMNİ...1 Uyum Insomnisi (Akut İnsomni)... 3 Psikofizyolojik İnsomni... 6 Paradoksal İnsomni... 9 İdiyopatik İnsomni Mental Bozukluğa Bağlı İnsomni...15 Yetersiz Uyku Hijyeni...18 Çocukluk Çağı Davranışsal İnsomnisi...21 İlaç veya Madde Kullanımına Bağlı İnsomni Tıbbi Durumlara Bağlı İnsomni Maddeye veya Bilinen Bir Fizyolojik Nedene Bağlı Olmayan Insomni, Sınıflandırılmamış (Organik Olmayan Insomni, NOS)...31 Fizyolojik (Organik) İnsomni, Sınıflandırılmamış...31 UYKU İLE İLİŞKİLİ SOLUNUM BOZUKLUKLARI...33 Santral Uyku Apne Sendromları Primer Santral Uyku Apnesi Cheyne Stokes Solunum Paternine Bağlı Santral Uyku Apnesi Yüksek-Rakım Periyodik Solunumuna Bağlı Santral Uyku Apnesi Cheyne Stokes Dışındaki Tıbbi Durumlara Bağlı Santral Uyku Apnesi İlaç veya Madde Kullanımına Bağlı Santral Uyku Apnesi Süt Çocukluğu Çağı Primer Uyku Apnesi (Önceki Adı: Yenidoğanın Primer Uyku Apnesi) Obstrüktif Uyku Apne Sendromları Obstrüktif Uyku Apnesi, Erişkin...51 Obstrüktif Uyku Apnesi, Çocuk Uyku ile İlişkili Hipoventilasyon/Hipoksemik Sendromlar Uyku ile İlişkili Obstrüktif Olmayan Alveolar Hipoventilasyon, İdiyopatik Konjenital Santral Alveolar Hipoventilasyon Sendromu Tıbbi Durumlara Bağlı Uyku ile İlişkili Hipoventilasyon/Hipoksemi Akciğer Parankimal veya Vasküler Patolojilerine Bağlı Uyku ile İlişkili Hipoventilasyon/Hipoksemi Alt Solunum Yolu Obstrüksiyonuna Bağlı Uyku ile İlişkili Hipoventilasyon/Hipoksemi...70 Nöromusküler ve Göğüs Duvarı Bozukluklarına Bağlı Uyku ile İlişkili Hipoventilasyon/Hipoksemi...74 Diğer Uyku ile İlişkili Solunum Bozuklukları Uyku Apnesi/Uyku ile İlişkili Solunum Bozukluğu, Sınıflandırılmamış İçindekiler iii

5 SANTRAL KÖKENLİ HİPERSOMNİLER SİRKADİYEN RİTİM UYKU BOZUKLUĞUNA, UYKU İLE İLİŞKİLİ SOLUNUM BOZUKLUĞUNA VEYA UYKUYU BOZAN DİĞER NOKTURNAL NEDENLERE BAĞLI OLMAYAN Katapleksili Narkolepsi...81 Katapleksisiz Narkolepsi Tıbbi Durumlara Bağlı Narkolepsi Narkolepsi, Sınıflandırılmamış Rekürren Hipersomni Kleine-Levin Sendromu Menstruasyon ile İlişkili Hipersomni Uzun Uyku Süresi İle Birlikte Olan İdiyopatik Hipersomni Uzun Uyku Süresi İle Birlikte Olmayan İdiyopatik Hipersomni Davranışsal Tetiklenen Yetersiz Uyku Sendromu Tıbbi Durumlara Bağlı Hipersomni İlaç veya Madde Kullanımına Bağlı Hipersomni Maddeye veya Bilinen Bir Fizyolojik Nedene Bağlı Olmayan Hipersomni (Organik Olmayan Hipersomni, NOS) Fizyolojik (Organik) Hipersomni, Sınıflandırılmamış (Organik Hipersomni, NOS) SİRKADİYEN RİTİM UYKU BOZUKLUKLARI Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu, Gecikmiş Uyku Fazı Tipi (Gecikmiş Uyku Fazı Bozukluğu) Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu, Erken Uyku Fazı Tipi (Erken Uyku Fazı Bozukluğu) Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu, Düzensiz Uyku-Uyanıklık Tipi (Düzensiz Uyku-Uyanıklık Ritmi) Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu, Serbest Gidişli Tip (Uyarlanmamış Tip) Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu, Jet Lag Tipi (Jet Lag Bozukluğu) Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu, Vardiyalı Çalışma Tipi (Vardiyalı Çalışma Bozukluğu) Tıbbi Durumlara Bağlı Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu Diğer Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu (Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu, NOS) İlaç veya Madde Kullanımına Bağlı Diğer Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu PARASOMNİLER Uyanma Bozukluğu (NREM Uykusundan) Konfüzyonel Uyanmalar Uyurgezerlik Gece terörü Genellikle REM Uykusu ile İlişkili Olan Parasomniler REM Uykusu Davranış Bozukluğu (Parasomni Overlap Bozukluğunu ve Status Dissosiyatusu İçerir) Rekürren İzole Uyku Paralizisi Kabus Bozukluğu Diğer Parasomniler Uyku ile İlişkili Dissosiyatif Bozukluklar Uykuda Enürezis Uyku ile İlişkili İnleme (Katatreni) Patlayan Baş Sendromu Uyku ile İlişkili Halüsinasyonlar Uyku ile İlişkili Yeme Bozukluğu Parasomni, Sınıflandırılmamış İlaç veya Madde Kullanımına Bağlı Parasomni Tıbbi Durumlara Bağlı Parasomni iv İçindekiler

6 UYKU İLE İLİŞKİLİ HAREKET BOZUKLUKLARI Huzursuz Bacaklar Sendromu Uykuda Periyodik Hareket Bozukluğu Uyku ile İlişkili Bacak Krampları Uyku ile İlişkili Diş Gıcırdatma Uyku ile İlişkili Ritmik Hareket Bozukluğu Uyku ile İlişkili Hareket Bozukluğu, Sınıflandırılmamış İlaç veya Madde Kullanımına Bağlı Uyku ile İlişkili Hareket Bozukluğu Tıbbi Durumlara Bağlı Uyku ile İlişkili Hareket Bozukluğu İZOLE SEMPTOMLAR, GÖRÜNÜRDE NORMAL VARYANTLAR VE ÇÖZÜMLENMEMİŞ SORUNLAR Uzun Uykucu Kısa Uykucu Horlama Uykuda Konuşma Uyku Sıçramaları (Hipnik Sıçramalar) Süt Çocukluğunun İyi Huylu Uyku Miyoklonusu Hipnagojik Ayak Tremoru ve Alternan Bacak Kası Aktivasyonu Uyku Başlangıcında Propriospinal Miyoklonus Aşırı Fragmenter Miyoklonus DİĞER UYKU BOZUKLUKLARI Diğer Fizyolojik (Organik) Uyku Bozuklukları Maddeye veya Bilinen Fizyolojik Nedenlere Bağlı Olmayan Diğer Uyku Bozuklukları Çevresel Uyku Bozuklukları EK A: BAŞKA YERDE SINIFLANDIRILABİLEN DURUMLAR İLE İLİŞKİLİ UYKU BOZUKLUKLARI Fatal Familyal İnsomni Fibromiyalji Uyku ile İlişkili Epilepsi Uyku ile İlişkili Baş Ağrıları Uyku ile İlişkili Gastroözofajiyal Reflü Hastalığı Uyku ile İlişkili Koroner Arter İskemisi Uyku ile İlişkili Anormal Yutkunma, Boğulma Hissi ve Larengospazm EK B: UYKU BOZUKLUKLARININ AYIRICI TANISINDA SIKLIKLA KARŞILAŞILAN DİĞER PSİKİYATRİK VE DAVRANIŞSAL BOZUKLUKLAR Duygudurum Bozuklukları Anksiyete Bozuklukları Somatoform Bozukluklar Şizofreni ve Diğer Psikotik Bozukluklar Genellikle Bebeklik, Çocukluk veya Adolesan Dönemde İlk Kez Tanı Alan Bozukluklar Kişilik Bozuklukları DİZİN BİYOGRAFİLER İçindekiler v

7 ÇEVİRİYE KATKIDA BULUNANLAR Çeviri Editorleri Prof. Dr. Derya Karadeniz Uz. Dr. Hikmet Fırat Çeviriye katkıda bulunanlar Prof. Dr. Hikmet Yılmaz...00-xix Prof. Dr. Fuat Özgen Prof. Dr. Murat Aksu Doç. Dr. Ender Levent Doç. Dr. Sadık Ardıç Prof. Dr. Oya İtil Doç. Dr. Ceyda Kirişoğlu Yrd. Doç. Aylin Özsancak Prof. Dr. Serhan Sevim Prof. Dr. Barış Baklan Doç. Dr. İbrahim Öztura Doç. Dr. Nida Taşcılar Prof. Dr. Metin Akgün Yrd. Doç. Dr. Selda Korkmaz Yrd. Doç. Dr. Sevda İsmailoğulları Uz. Dr. Gülçin Benbir Prof. Dr. Derya Karadeniz Prof. Dr. Ahmet Uğur Demir Uz. Dr. Melike Yüceege Doç. Dr. Deniz Tuncel Prof. Dr. Murat Özgören Uz. Dr. Hikmet Fırat Yrd. Doç. Zeynep Elmas Doç. Dr. Kezban Aslan Prof. Dr. Ahmet Uğur Demir

8 Teşekkür Peter J. Hauri, PhD, ICSD-2 Çalışma Grubu Başkanı Uluslararası Uyku Bozuklukları Sınıflandırması, İkinci Baskısının (International Classification of Sleep Disorders 2; ICSD-2) düzeltilmesi Amerika Birleşik Devletleri ndeki uyku topluluklarında görev yapan 100 den fazla üyenin ve dünyanın başka birçok ülkesinden katılan bilim adamlarının katkıları ile gerçekleştirilmiştir. Amerikan Uyku Tıbbı Akademisinin (AASM) Yönetim Kurulu Üyelerine sonsuz teşekkür ediyorum. Onlar daha 2001 yılı başlarında bu revizyona olan gereksinimi fark ettiler, ICSD-2 nin revizyonu ile ilgili her türlü öneriyi değerlendirdiler, bizlerin çabalarını, hem finansal olarak hem de yaptığımız çalışmaları gözden geçirip katkıda bulunma yoluyla zamanlarını harcayarak, cömertçe desteklediler. Bu zaman süresince, aşağıdaki isimler AASM komisyonu yönetim kurulu üyeleriydi: Donna Arand, PhD; Daniel Buysse, MD; Alejandro Chediak, MD; Andrew L. Chesson Jr., MD; Lawrence Epstein, MD; Mary Susan Esther, MD; Conrad Iber, MD; W.Vaughn McCall, MD; Barbara A. Phillips, MD; Stuart Quan, MD; Richard Rosenberg, PhD; Michael J. Sateia, MD; Stephen Sheldon, DO; John W. Shepard, Jr., MD; Michael H. Silber, MB, ChB; J. Baldwin Smith III, MD; ve Edward Stepanski, PhD. ICSD Düzeltme Kurulu çalışmaların ana eksenini oluşturdu. Bu üyeler sadece düzenlemenin çatısını şekillendirmekle kalmayıp 2002 yılı başlarından 2004 yılına kadar geçen süreçte her ayrıntıda görev aldılar. Bu çalışma grubu, zamanlarını sınırlama olmaksızın kullanan, tartışmaları hararetle yapan, bir önceki bölüm bittiğinde, bir sonraki ile bağlayabilmek için, defalarca bir araya gelen, benim daha önce hayatım boyunca bir eşini görmediğim derecede, sıkı çalışan ve saygıyı hak eden bir gruptu. Bu düzenleme kurulu üyeleri ise şunlardı: Nancy Collop, MD; Jack Edinger, PhD; Mark Mahowald, MD; Emmanuel Mignot, MD, PhD; Gerald Rosen, MD; R. Bart Sangal, MD; Carlos Schenck, MD; Arthur Walters, MD; ve Phyllis Zee, MD, PhD. Kurul üyelerinden her biri özel bir uyku bozukluğu kategorisinin düzenleme çalışmasının yöneticiliği ile görevlendirildi. Her biri bu görevi yürütecek, diğer uyku uzmanlarından oluşan bir görev grubu oluşturdu. Bu çalışma grubunun üyeleri öncelikle kendi kategorilerinin mutlaka içermesi gereken uyku hastalıklarına karar verdiler. Sonra her bir hastalığın tanımını yazdılar. Bu çalışma grupları şu kişilerden oluşmaktaydı. İNSOMNİ Jack Edinger, PhD (Başkan) Duke University, Durham, NC CAN Richard Bootzin, PhD University of Arizona, Tucson, AZ Daniel Buysse, MD Western Psychiatric Institute and Clinic, Pittsburgh, PA Colin Espie, PhD University of Glasgow, Glasglow, UK, IL Leon Lack, PhD Flinders University, Adelaide, AUS Charles Morin, PhD Universite Laval, Ste Foy, CAN Dieter Riemann, MD, PhD University of Freiburg, Freiburg, GER Arthur Spielman, PhD City College of New York, New York, NY Edward Stepanski, PhD Rush University Medical Center, Chicago, IL William Wohlgemuth, PhD Duke University, Durham, NC Teşekkür vii

9 UYKU İLE İLİŞKİLİ SOLUNUM BOZUKLUĞUNA BAĞLI OLMAYAN HİPERSOMNİLER Emmanuel Mignot, MD, PhD (Başkan) Stanford University, Palo Alto, CA Claudio Basetti, MD Neurologische Poliklinik, Zurich, SUI Michel Billiard, MD Montpellier University, Montpellier, FRA Roger Broughton, MD, PhD University of Ottawa, Ottawa, CAN Ronald Chervin, MD, MS University of Michigan, Ann Arbor, MI Christian Guilleminault, MD Stanford University, Palo Alto, CA Yutaka Honda, MD, PhD Seiwa Hospital, Tokyo, JAP Takashi Kanbayashi, MD Akita University, Akita, JAP Suresh Kotagal, MD Mayo Clinic, Rochester, MN Gerrit Lammers, MD, PhD Leiden University, Leiden, NED UYKU İLE İLİŞKİLİ SOLUNUM BOZUKLUKLARI Nancy Collop, MD (Başkan) Johns Hopkins University, Baltimore, MD Safwan Badr, MD Wayne State University, Detroit, MI Douglas Bradley, MD University of Toronto, Toronto, CAN Ward Flemons, MD University of Calgary, Calgary, CAN Mark Mahowald, MD University of Minnesota, Minneapolis, MN Carole Marcus, MB, BCh University of Pennsylvania, Philadelphia, PA Carol Rosen, MD Case Western Reserve University, Cleveland, OH Mark Sanders, MD University of Pittsburgh, Pittsburgh, PA David White, MD Harvard University, Boston, MA Terry Young, PhD University of Wisconsin, Madison, WI Sona Nevsimalova, MD, PhD Charles University, Prague, CZE Seiji Nishino, MD, PhD Stanford University, Palo Alto, CA Thomas Scammel, MD Harvard University, Boston, MA Michael Silber, MB, ChB Mayo Clinic, Rochester, MN Michael Thorpy, MD Albert Einstein College of Medicine, Bronx, NY viii ICSD

10 ÇOCUKLUK ÇAĞINDA İLK KEZ KARŞILAŞILAN UYKU BOZUKLUKLARI Gerald Rosen, MD (Başkan) University of Minnesota, Minneapolis, MN Mary Carskadon, PhD Brown University, Providence, RI Richard Ferber, MD Harvard University, Boston, MA Andre Kahn, MD, PhD Free University of Brussels, Brussels, BEL Suresh Kotagal, MD Mayo Clinic, Rochester, MN Carole Marcus, MB, BCh University of Pennsylvania, Philadelphia, PA Jodi Mindell, PhD St. Joseph s University, Philadelphia, PA Daniel Picchietti, MD University of Illinios, Urbana, IL Carol Rosen, MD Case Western Reserve University, Cleveland, OH PARASOMNİ Mark Mahowald, MD (Eş Başkan) University of Minnesota, Minneapolis, MN Carlos Schenck, MD (Eş Başkan) University of Minnesota, Minneapolis, MN Claudio Basetti, MD Neurologische Poliklinik, Zurich, SUI Bradley Boeve, MD Mayo Clinic, Rochester, MN Jacques Montplaisir, MD, PhD University of Montreal, Montreal, CAN Tore Nielsen, PhD University of Montreal, Montreal, CAN James Pagel, MD University of Colorado, Pueblo, CO Michael Silber, MB, ChB Mayo Clinic, Rochester, MN John Winkelman, MD, PhD Harvard University, Boston, MA Avi Sadeh, DSc Tel Aviv University, Tel Aviv, ISR Merrill Wise, MD Baylor College of Medicine, Houston, TX Teşekkür ix

11 UYKU İLE İLİŞKİLİ HAREKET BOZUKLUKLARI Arthur Walters, MD (Başkan) New Jersey Neuroscience Institute at JFK Medical Center, Seton Hall University, Edison, NJ Richard Allen, PhD Johns Hopkins University, Baltimore, MD Roger Broughton, MD, PhD University of Ottawa, Ottawa, CAN Ronald Chervin, MD, MS University of Michigan, Ann Arbor, MI Cynthia Comella, MD Rush University, Chicago, IL Flavia Consens, MD University of Michigan, Ann Arbor, MI Sudhansu Chokroverty, MD New York Medical College, New York, NY Wayne Hening, MD, PhD Johns Hopkins University, Baltimore, MD Timothy Hoban, MD University of Michigan, Ann Arbor, MI Gilles Lavigne, DMD, MSc, PhD University of Montreal, Montreal, CAN Pasquale Montagna, MD University of Bologna, Bologna, ITA Liborio Parrino, MD, PhD University of Parma, Parma, ITA Daniel Picchietti, MD University of Illinios, Urbana, IL Mario-Giovanni Terzano, MD University of Parma, Parma, ITA Claudia Trenkwalder, MD University of Göttingen, Göttingen, GER Marco Zucconi, MD Università Vita-Salute San Raffaele, Milan, ITA SİRKADİYEN RİTİM UYKU BOZUKLUKLARI Phyllis Zee, MD, PhD (Başkan) Northwestern University, Chicago, IL Sonia Ancoli-Israel, PhD University of California at San Diego, San Diego, CA Mary Carskadon, PhD Brown University, Providence, RI Charles Czeisler, MD, PhD Harvard University, Boston, MA Robert Sack, MD Oregon Health Sciences University, Portland, OR BAŞKA YERDE SINIFLANDIRILABİLEN DURUMLAR İLE İLİŞKİLİ UYKU BOZUKLUKLARI Peter Hauri, PhD (Başkan) Mayo Clinic, Rochester, MN PSİKİYATRİK Michael Sateia, MD (Başkan) Dartmouth University, Lebanon, NH Daniel Buysse, MD Western Psychiatric Institute and Clinic, Pittsburgh, PA Karl Doghramji, MD Thomas Jefferson University, Philadelphia, PA Milton Erman, MD Pacific Sleep Medicine Services, San Diego, CA Carlos Schenck, MD University of Minnesota, Minneapolis, MN NÖROLOJİK Arthur Walters, MD (Başkan) New Jersey Neuroscience Institute at JFK Medical Center, Seton Hall University, Edison, NJ x ICSD

12 UYKU İLE İLİŞKİLİ HAREKET BOZUKLUKLARI GRUBUNUN TÜM ÜYELERİ VE: Pradeep Sahota, MD University of Missouri, Columbia, MO David Dodick, MD Mayo Clinic, Scottsdale, AZ Douglas Kirsch, MD University of Michigan, Ann Arbor, MI ICSD-2 VE ICD-10 ARASINDAKİ İLİŞKİ R. Bart Sangal, MD Wayne State University, Detroit, MI Marc Raphaelson, MD Greater Washington Sleep Disorders Centers, Rockville, MD Didier Cugy, MD Bordeaux, FRA ÖZGÜN BÖLÜMLERE KATKIDA BULUNAN DİĞER UZMANLAR: Harvey Moldofsky, MD University of Toronto, Toronto, CAN William Orr, PhD Lynn Health Science Institute, Oklahoma City, OK Virend Somers, MD, PhD Mayo Clinic, Rochester, MN Mario-Giovanni Terzano, MD University of Parma, Parma, ITA Teşekkür xi

13 Heyetimizin çalışmaları, (Dr. Michael Thorpy, Başkan) öncü sınıflandırma çalışması ICSD-1 e dayandırıldı. Dr. Thorpy, çeşitli tartışmalı konularda çok değerli katkılarda bulundu. Ayrıca, Amerikan Psikiyatri Derneğinden Dr. Michael B. First in; Amerikan Nöroloji Akademisinden Dr. Laura Powers ın; Sağlık İstatistikleri Ulusal Merkezinden Amy Blum ın, bizlerin ICD-10 ve Mental Bozuklukların Tanısal ve istatistiksel El Kitabı, Dördüncü Basım (DSM-IV) kodlamalarını anlamamızda ve yorumlamamızda çok değerli katkıları oldu. R. Bart Sangal ve Marc Raphaelson kodlama çalışmalarında çok değerli katkılarda bulundular ve bizlere rehberlik ettiler. Öncelikle, ICSD-2 taslağı AASM nin yönetim kurulu üyeleri tarafından yazıldı ve gözden geçirildi; taslak yeni baştan değerlendirilmek üzere diğer uyku uzmanlarına da gönderildi. Bu gözden geçirme grubunda Cynthia Dorsey, PhD; Charmane Eastman, PhD; Max Hirshkowitz, PhD; Timothy Hoban, MD; Andrew Jamieson, MD; Neil Kavey, MD; Samuel Kuna, MD; Clete Kushida, MD, PhD; Merrill Mitler, PhD; Tim Morgenthaler, MD; Eric Nofzinger, MD; William Ondo, MD; Stuart Quan, MD; Tim Roehrs, PhD; Ann Rogers, PhD, RN; David Rye, MD, PhD; Wolfang Schmidt-Nowara, MD ve Bradley Vaughn, MD yer aldılar. Bu büyük proje, çalışmanın en başından sonuna kadar projenin her aşamasında sayısız saatlerini adayan, AASM nin çok değerli üyelerinin büyük fedakarlıkları ve katkıları ile gerçekleşti. Shelia Story, revizyon kurulunun toplantılarını planladı, kurul üyelerinin birbirleri ile iletişimlerini sağlayarak çalışmaların hızla bitirilmesine katkı sağladı. Thomas Heffron, Kathleen McCann ve Richard Rosenberg tarafından yazının içeriği gramer ve anlam açılarından dikkatlice incelendi. Cate Murray, yazının dilbilgisi açısından uygunluğunu değerlendirdi. Projenin internet teknolojileri ile ilgili konularında destek alınan Jennifer Markkanen ICDS-2 nin oluşturulmasında baştan sona yer aldı. Jeremy Isac, kitabın online satışını sağlayan bilgi ve güncellemeleri içeren Web sitesini oluşturdu. Jenn Smolucha, kapak da dahil olmak üzere tüm kitabın tasarımını ustaca gerçekleştirdi. Jennifer Markkanen, kitabı baskıya hazırladı ve tekrar basımlarının yasal haklarını düzenledi. Jerry Barret tüm bu süreci yönetti, tecrübelerini aktardı ve büyük bir gayretle destek oldu. Dr. Sateia, projenin bitiminden sonra da bütün bölüm ve şekilleri inceleyip görüşlerini bildirerek son şeklin oluşmasında değerli katkılarda bulundu. Saatlerce bu amaç için çalışarak ICSD-2 nin oluşmasına destek verdiği için tüm diğerleri gibi ona da teşekkür ediyor minnettarlık duygularımızı sunuyoruz. AASM Kadrosu Jerome A. Barrett Yetkili Yönetici Richard Rosenberg, PhD Kıdemli Bilim ve Araştırma Yetkilisi Thomas M. Heffron İletişim Yardımcısı Sheila Story Toplantı Planlayıcı Jennifer Markkanen Yetkili Yönetici Yardımcısı Kathleen McCann İletişim Müdürü Jenn Smolucha Grafik/Yazı Tasarımcısı Jeremy Isaacs İnternet Teknolojileri Proje Müdürü Yukarıda bahsedilen kişilerin hepsine en içten teşekkürler! Sizlerin çabaları olmasaydı bu düzenleme gerçekleşmeyecekti. Peter Hauri, PhD ICSD-2 Çalışma Grubu Başkanı xii ICSD

14 ICSD-2 nin amaçları: GİRİŞ Hali hazırda bilinen tüm uyku ve uyanıklık bozukluklarının tanımlamak ve bu tanımların dayandığı bilimsel ve klinik kanıtları açıklamak; Tüm uyku ve uyanıklık bozukluklarını rasyonel ve bilimsel zeminde sunmak; ve Uyku ve uyanıklık bozukluklarını, mümkün olabildiği kadar, ICD-9 ve ICD-10 ile uyumlu kılmak. ICSD-2 nin ana hatları Özgün uyku bozuklukları ile ilgili bilgilerimiz değişkenlik göstermektedir. Çok sayıda araştırma ve literatür bilgisinin mevcut olduğu, narkolepsi ve uyku apnesi gibi bazı uyku bozuklukları için, bu hastalıkların temel fizyopatolojik mekanizmalarını anlamaya çok yakınız. Diğer uyku bozuklukları için de hemen hemen yeterli bilimsel kanıt ve çalışmalar mevcuttur. Bu dağınık ve düzensiz bilgi birikimi nedeniyle, tüm uyku bozukluklarını içeren derli toplu ve tutarlı bir çerçeve oluşturma gayretinin önemli güçlükleri vardır. Özgün uyku bozuklukları konusundaki bu farklı bilgiler nedeni ile dağınık durumdaki tüm uyku hastalıklarının bir çatı altında birleştirilmesinin araştırılması gerekir. Doğrusu, ICSD-2 nin uyku hastalıklarını sekiz kategori şeklinde sınıflandırması, şu anda, en pragmatik ve ampirik bir yol olarak görünmektedir. Bu nedenle sınıflandırmadaki bazı gruplamalar için en sık bildirilen yakınmalar (insomni veya hipersomni) esas alınırken, bazılarında da etiyolojide sorumlu tutulan temel nedenler (sirkadiyen ritim uyku bozukluklarının oluşumunda biyolojik saat bozukluklarının sorumlu tutulması gibi) esas alınmıştır. Uykuda solunum bozuklukları gibi bazı gruplar ise, tutulan organ veya sistemlere göre kategorize edilmiştir. Henüz o noktada olmamakla birlikte, bilgi ve deneyimlerimizin artmasıyla daha detaylı ve kapsayıcı bir uyku bozuklukları sınıflandırması yapılabileceğini umuyoruz. Yukarıda vurgulanan düşünceler temelinde ICSD-2, uyku bozukluklarını sekiz kategoride sınıflandırmaktadır: I. İnsomniler II. Uyku ile İlişkili Solunum Bozuklukları III. Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğuna, Uyku ile İlişkili Solunum Bozukluğuna veya Uykuyu Bozan Diğer Nokturnal Nedenlere Bağlı Olmayan Santral Kökenli Hipersomniler IV. Sirkadiyen Ritim Uyku Bozuklukları V. Parasomniler VI. Uyku ile İlişkili Hareket Bozuklukları VII. İzole Semptomlar, Görünürde Normal Varyantlar ve Çözümlenmemiş Konular VIII. Diğer Uyku Bozuklukları Uyku literatüründe, henüz yeterince dokümante edilememiş pek çok uyku patoloji olgusu vardır. ICSD- 2 sınıflandırması, minimum iki olgu serisinin olması (her bir seride minimum iki olgu bulunan bir seri), klinik tablonun yeterince tanımlanmış olması ve bu yazıların uluslararası saygınlığı olan itibarlı bir dergide de yayımlanmış olması kaydı ile yeni önerilen uyku bozukluklarını da içermektedir. Eğer bir uyku bozukluğunu ICSD-2 nin spesifik listelerinde göremiyorsanız, bu duruma en uygun olarak diğer tanısını kullanınız. Benzer bir şekilde, eğer bir uyku bozukluğu açık ve net bir şekilde bu sekiz kategoriden birine dahil edilebiliyor (ör. parasomniler); fakat bu kategoride yer alan hiçbir spesifik klinik tablonun tanı kriterlerini sağlamıyor olabilir. Bu durumda tanı için yine en uygun olarak diğer tanısını kullanınız. Ancak, uyku bozukluğu ile ilgili yeteri kadar bilgi veya klinik bulgu olmadığı için sınıflandırma yapamadığınız durumlarda en uygun olarak belirsiz veya NOS (not otherwise specified=başka şekilde sınıflandırılmamış) tanısını kullanınız. İzole semptomlar, görünüşte normal varyantlar ve çözümlenmemiş konular kategorisi bir uyku patolojisini yeterince göstermemekle birlikte bir uyku hekiminin dikkatini çeken konuları listelemektedir. Giriş xiii

15 Bu kategori, gündüz aşırı uykululuğun olmadığı aşırı uzun süreli uyuma gibi normal ile patolojik durum arasında kalan bazı sınır (borderline) klinik tabloları da içermektedir. ICSD-2 hem erişkin hem de çocukların uyku bozukluklarını sınıflandırır. Özgün uyku bozukluklarının çoğunda, pediatrik olguların klinik özellikleri ya demografik bilgilerin verildiği bölümlerde ya da başlangıç, klinik seyir ve komplikasyonlar ile ilgili bölümlerde ek olarak verilmiştir. Ancak üç uyku bozukluğu çocuklarda görülmesi ve özgün klinik özelliklerini ve tanı kriterleri çocuklara özgüdür: çocukluk çağının davranışsal insomnisi; pediatrik obstrüktif uyku apne sendromu ve yenidoğanın birincil uyku apnesi. Uyku bozukluklarının çoğu çok etkenlidir. Örneğin, bir insomni tablosu; gecikmiş uyku fazı sendromu, yetersiz uyku hijyeni ya da depresyona bağlı olarak ortaya çıkmış olabilir. ICSD-2 de çok etkenli kodu yoktur ancak saptanmış elementler ayrıca kodlanabilir. Böyle bir durumda, yukarıdaki örnekte olduğu gibi üç tanı birden söz konusu olabilir. ÖZGÜN UYKU BOZUKLUKLARININ ANA HATLARI ICSD-1 de de olduğu gibi, sınıflandırmada her bir uyku bozukluğunun detaylı, kapsayıcı, tutarlı ve standardize edilmiş tanımlamaları yapılmıştır. Her konu aşağıda tanımlanan alt başlıklar halinde işlenmiştir: Diğer İsimler İlgili uyku bozukluğu için hâlihazırda kullanılan isimlendirmeler, eski tanımlamalar, eskiden kullanılmış terim veya deyimler değerlendirilerek; karmaşaya neden olma potansiyeli olan isimlendirme ve tanımlamalardan kaçınıldı. Birden çok kabul edilebilir tanım veya isimlendirme söz konusu olduğunda, endikasyonu uygun olan biri tercih edildi. Temel Özellikler Burada hastalığın esas karakteristikleri ve belirgin klinik semptomları tanımlandı. Eşlik Eden Bulgular Burada, hastalığın klinik tablosunda sıklıkla olan, ama her zaman olmayan, tanı için temel kriterlerden daha az önemde olan fazladan bulgular tanımlandı. Demografik Özellikler Hastalıkla ilgili prevalans oranlarını, cinsiyet ve görülme yaşı gibi diğer demografik bilgiler tanımlandı. Hazırlayıcı ve Tetikleyici Faktörler Söz konusu hastalığa, bilindiği kadar, yatkınlık sağlayan faktörleri tanımlandı. Aynı zamanda hastalığı ortaya çıkaran veya klinik belirtilerini kötüleştiren faktörler tanımlandı. Familyal Özellikler Bu bölümde, hastalığın genel topluluktan daha çok ailenin kan bağı olan diğer bireylerinde gözlenen klinik karakteristikleri tanımlandı. Ancak bir hastalığın familyal özelliklerinin olması onun genetik kökeni olabileceği anlamını taşımaz. Başlangıç, Klinik Seyir ve Komplikasyonlar Hastalığın ilk ortaya çıktığı yaş veya tipik başlangıç yaşı gibi bilgileri içerir. Aynı zamanda klinik seyir, hastalık tedavi edilmezse prognoz ve söz konusu olabilecek komplikasyonları tanımlar. Patoloji ve Patofizyoloji Bu bölümde hastalığın patolojik veya fizyopatolojik özellikleri tanımlandı. Altta yatan bir bozukluk varsa, o bozukluğun bazı karakteristikleri sunulabilir. Polisomnografik ve Diğer Objektif Bulgular Bu bölümde de hastalığı niteleyen ya da tanıya yardımcı olacak objektif ölçümler kadar polisomnografi ve Çoklu Uyku Latans Testi ile belgelenen hastalığın objektif ve karakteristik bulguları tanımlandı. xiv ICSD

16 Tanı Kriterleri Burada hastanın, söz konusu hastalığın tanı alması için gereken minimum tanı kriterleri tanımlandı. Burada, hastalığın klinik bulguları arasında her zaman olmayabilen ancak tanı için yardımcı olabilecek, tanıyı kolaylaştıracak semptom ve bulgular da tanımlandı. ICSD-2 sadece tanı kriterlerini tanımlamakta; halbuki ICSD-1 tanı kriterleri ve minimal kriterler diye iki kriter takımını içermektedir. Klinik ve Patolojik Alt Tipler Bu başlık altında hastalığın alt gruplarının klinik bulguları ve yine bunların fizyopatolojik özellikleri tanımlandı. Bu alt başlık her uyku bozukluğu için kabul edilmeyebilir. Aydınlatılmamış Konular ve Gelecekte Yapılması Gerekenler Bu hastalıkla ilgili bilimsel veya klinik literatürde belirgin tartışma varsa ya da bu alandaki araştırma hızla ilerliyor hastalık sınıflama şemasına tam olarak uymuyorsa açıkça burada tartışıldı. Araştırılmaya ihtiyacı olan bazı önermeleri kaydedilebildi. Bu alt başlık bölümü isteğe bağlı olarak yazılabilir. Ayırıcı Tanı Bu bölüm benzer klinik bulguları ve semptomları olan hastalıkları içerir ve ilgili hastalığı benzer bulguları olan diğer hastalıklardan nasıl ayırt edilebileceği ile ilgili durum ve koşullar tanımlanır. KAYNAKÇA Söz konusu hastalığın temel özellikleri ve en belirgin klinik bulguları ile ilgili bazı bilimsel çalışmalar ve önerilen okuma parçalarını içerir. ICSD-2 ve ICSD-1 Arasındaki Belirgin Farklılıklar ICSD-2 ile ICSD-1 arasında, özgün uyku bozuklukları açısından çok sayıda değişikliğin yanı sıra, aşağıda tanımlanmış olan yapısal değişiklikler de söz konusudur: ICSD-2 eksen tanısı içeren bir sistem değildir. ICSD-2 sadece uyku bozukluğunun tanısı ile ilgilenmektedir (ICSD-1 için A ekseni) ICSD-1 in aksine, ICSD-2 uyku bozukluğunun tanısını koymaya yönelik bir işlem listesi içermez. Bu yöntemleri kullanan, dünyanın çeşitli ülkelerinde uyku bozuklukları ile ilgilenen uyku tıbbı uzmanlarının hastalıklar için geliştirdikleri algoritmalar ve kodlamalar ICSD-2 de yer almamaktadır. İntrinsik dissomniler ve ekstrinsik dissomniler terimleri, ICSD-2 nin söz konusu sekiz kategorisi içerisinde yer almamaktadır. Mental, nörolojik ve diğer tıbbi durumlara bağlı sekonder uyku bozuklukları ICSD-2 de yer almamaktadır. ICD kurallarına göre, uyku bozukluğunun etiyolojisinde mental, nörolojik veya diğer bir tıbbi neden söz konusu olduğunda bu uyku bozukluğu bir primer uyku bozukluğu olarak değil; alta yatan bozukluğun bir semptomu olarak değerlendirilir. Her bir hastalığın taslağını çizen metin düzenlenmiştir. Özellikle, ICSD-1 tam tanı kriterlerine ek olarak minimal kriterleri de listelemiştir. ICSD-2 de tanı kriterlerini içeren sadece bir tablo vardır. Eğer bir hasta ilgili uyku bozukluğu tanı kriterlerinin tümünü karşılamıyorsa, o kişide uyku hastalığı tanısı konulamaz. Ayrıca, ICSD-2 şiddet kriterlerini listelemez, bu kriterler dünyanın farklı yerlerinde aynı şekilde uygulanamayacağını düşündürür. Giriş xv