İkinci Bölüm. Giriş Dijital Yaş Ayrımı Genel İnternet Kullanımı Bilgisayar Aracılı İletişim Sosyal Ağ. Kuramsal Modeller & Perspektifler

Transkript

1 Onur Yılmaz (MSc)

2 İkinci Bölüm Giriş Dijital Yaş Ayrımı Genel İnternet Kullanımı Bilgisayar Aracılı İletişim Sosyal Ağ Kuramsal Modeller & Perspektifler

3 Giriş Hemen hemen her evde, toplum internete kişisel bilgisayarları (PC), dizüstü bilgisayarları (laptop), oyun konsolları ve/veya mobil telefonları ile internete bağlıdırlar. Herhangi bir çeşit internet aktivitesi ile karşılaşmamış bir kişi ile karşılaşmak gittikçe ender bir hale gelmektedir. Ama, internetin başlangıcından beri araştırmalar bizi internet ile genç nüfusun meşgul olduğunu ikna etmeye çalışıyorlar. Çoğalan sayıda nene ve dedeler modern teknolojiyi kullanmaktadırlar.

4 Giriş Araştırmalar genel olarak «yaş» kriterinin internet kullanımındaki en önemli etkin faktörlerden biri olduğu üzerinde odaklanmaktadırlar. Bu ünite, bu kavramı bir kenara bırakacak, meydan okuyacak ve eleştirecektir. Amaca dönük, ihtiyaç güdümlü ve gerekçeli davranış çeşitlerine daha fazla odak

5 Giriş Offline davranışları incelerken farklı ihtiyaçlar, motivasyonlar ve psikolojik süreçler değerlendirilir O zaman, neden bütün online davranışları tek bir model veya tek bir genelleştirilmiş fikir tarafından açıklanabileceği varsayılsın ki? İnsanlar offline hayatlarındaki ihtiyaçlarını karşılarlarken nasıl davranıyolarsa online hayatlarında da aynı şekilde davranıyor olabilirler

6 Dijital Yaş Ayrımı Kuşak Farkı Genç nüfus ile yaşlı nüfus arasındaki farklar Özellikle moda, kültür, siyaset ve müziksel anlayış gibi kriterler öne çıkmaktadır Araştırmacılar bireyleri yaş gruplarına göre tanımlama, etikletleme ve kategorize etme girişiminde bulunmuşlardır Kendi yaşam-zamanlarında oluşan teknolojik gelişmeleri yansıtan gruplar Net Generation 1977 ile 1996 arası doğanlar Generation Next 1977 sonrası doğanlar

7 Dijital Yaş Ayrımı Dünya genelinde internet kullanımındaki yaş farkı kapanmaktadır İnternet kullananların çeyreğinin 55 yaş ve üzeri olduklarına inanılmaktadır İnternet kullanımındaki kuşak farkı fikrini öne sürmeye devam etmek gerçek dışı olmaktadır Artık, insanların farklı tip internet sitelerinde nasıl aktiviteler içerisinde bulunduklarını dikkate alma zamanıdır. Eğer online bankacılık ile meşgul olmak istiyorsanız, buluşma-randevu sitelerini bulmaya ve girmeye çalışmazsınız.

8 Genel İnternet Kullanımı ABD, Avusturya, Belçika ve Norveç te yapılan araştırmalar 55 ile 65 yaş arası insanların %52 sinin ve 65 yaş üstü insanların %15 inin internet kullandıklarını göstermektedir. Öte yandan, insanlardaki internet kullanımının en çok 55 ile 65 yaş arası insanlarda hızlıca arttığını öneren kanıt olmakla birlikte, Aynı durum 65 yaş üstü insanlarda da geçerlidir.

9 Bilgisayar Aracılı İletişim Bilgisayar Aracılı İletişim İki veya daha fazla insanın elektronik cihazlar yoluyla etkileşim halinde olması Elektronik posta ( ), çabuk/kolay mesajlaşma (instant messaging), sohbet odaları (chat rooms) vb. Thayer & Ray (2006) Genç yetişkinler arkadaşları ve yabancılar ile çevrimiçi iletişimi tercih etmektedirler Tanımadıkları insanlarla çevrimiçi iken bir ilişki kurmaları daha olasıdır Genç yetişkinler, orta & yaşlı yetişkinlere kıyasla daha fazla bunu yaparlar Yaşlı (50-64) internet kullanıcıları ailevi irtibatları sürdürmek ve iş ile ilgili aktiviteler sebebiyle internet kullandıkları görülmüştür

10 Sosyal Ağ Ortalama 15 sene önce, sosyal ağ siteleri kavramı çoğu insanlara yabancı bir konseptti. Facebook, MySpace, Yonja, mirc, ICQ, MSN messenger Şimdilerde, Facebook veya başka uygulamalar kullanmayan bireyler (yaşlarına bakılmaksızın), sabit bir kuraldan yanı sıra, istisna durumundalardır Sosyal ağ siteleri neredeyse bir kural (genel nufüs tarafından benimsenen, yazılı olmayan)

11 Sosyal Ağ Sosyal ağ siteleri genellikle insanların durumlarını güncelleme ve paylaşma imkanı veren fonksiyonlara sahiptirler Düşünceler, aktiviteler ve hissiyatlar Fotoğraf ve video paylaşabilir, ani sohbet ile meşgul olabilirler Yaşlı insanlara karşın, ergenler daha çok sosyal etkileşim sitelerine yorum yapma eğilimdedirler (Boyd, 2008; Pfeil et al., 2009) Genç insanlarda, sosyal ağ(laşma) sitelerinde fikirlerini paylaşma, yorumlarını yayımlama ve yorum geri bildirimleri alma daha olasıdır. Diğer taraftan, ilgili araştırmalardaki istatistiğin genç ve yaşlı insanlardaki farkın kapandığını göstediğini hatırlamamız gereklidir.

12 Sosyal Ağ Ergenler daha fazla etkileşim halindedir, çünkü; Kendilerinin amaçları ve ihtiyaçlarıyla uyumludur Bireysel farklılıklar olabilir Bazı insanlar, sosyal ağ site kullanımında daha az veya daha fazla, eylem içerisinde olabilir veya eylem içerisinde olmayabilirler Yaş faktörü bu eğilim ile çok az alakası vardır Daha çok o insanların psikolojik oluşumları ve davranışsal amaç ve ihtiyacları ile alakası vardır

13 Dijital Ayrımın Sebebi Yaş Değil ise Nedir? İnsanlar kendi rahatlık (konfor) alanları içerisinde işlerini yürütürler Bilgi farkı (boşluğu) sebebiyle Dijital olarak tecrübeli gençler ve dijital olarak tecrübesiz yaşlılar Yaşlı bireylerin, onların kendi tanımladığı rahatlık alanları içerisinde internet kullanmaya yönelten tenkolojik anlayış farkıdır. Yeni beceri ve yetenekler öğrenme gerektiren dijital aktiviteler İşte bir insanın amaç veya ihtiyaç ile ilgili davranışlarını, yine aynı insanın kendi rahatlık alanı içerisinde yaptığı bu tip bir aktivite (öğrenme) yansıtır. Yaş ayrımı yerine

14 Dijital Ayrımın Sebebi Yaş Değil ise Nedir? Eğer durum böyle ise, bu sadece dijital olarak az tecrübeli yaşlılara uygulanabilir olmakla kalınmaz, Dijital olarak tecrübeli gençlere de uygulanabilir Örnek Bir birey, bir internet sitesine belirli bir ürünü satın almak amacıyla bağlanabilir Başka biri, aynı ürünü satın almak için başka fiyatlar almak amacıyla değişik internet sitelerini gezebilir İkiside hedefe yönelik şekilde davranıyorlar Biri kendi rahatlık alanı dışına adım atmaya daha gönüllü olabilir Böylelikle davranıştaki bu farklılık, iki internet kullanıcılarının yaşları ile bağlantılı değildir

15 Kuramsal Modeller & Perspektifler Kullanımlar ve Doyumlar Kuramı (Blumler & Katz, 1974) Bir insan aklındaki bir amaç doğrultusunda medyayı kullanır; medya yoluyla o amacı doyuma ulaştırmak Spears et al. (2002) ın araştırmasına benzer bir şekilde; İnsanların amaçları ve ihtiyaçları onların nasıl internet kullandıklarını belirlemektedir.

16 Kuramsal Modeller & Perspektifler Hedefe Yönelik Online bir yazı okuduğunuzu farz edelim Dışsal güdülenme Yazıyı okuyorsun, çünkü eğitmenin öyle söylediği için İçsel güdülenme Yazıyı okuyorsun, çünkü insanların internette nasıl ve neden davrandıklarına dair meraklısın

17 İnsanı İhtiyaç & Aidiyet Duygusu Baumeister & Leary (1995) ye göre İnsanlarda temel olan ait olma ihtiyacı mevcuttur Etkileşimin iki özelliği bu ihtiyacı beslemektedir 1) diğer insanlarla pozitif ve sık etkileşim 2) bu ihtiyaçların istikrar hissiyatı ve ilgilenilmiş olmak hissiyatı doğurması Bu önerme tam olarak yeni değildir (Maslow, 1968) İnsanlardaki sosyal bağlar ve ilişkiler kurma ve sürdürme ihtiyacı Bu teorilerin bir ortak noktası vardır Aidiyet hissiyatının yokluğu negatif hissiyatlara, negatif bilişsel ve davranışlar sonuçlara yol açabilir (stres, endişe, patolojik durumlar)

18 İnsan İhtiyaç & Aidiyet Duygusu Offline dünyasından sosyal dışlanma hissiyatı içerisinde olma ihtimali olan insanları düşünelim Damga(lar) her şekilde ve boyutta olabilirler Cinsel yönelimler, siyasi ve ırksal inanışlar ve aynı samanda hastalık ve engellilik hali

19 İnsan İhtiyaçları ve Aidiyet Örnek olarak; belirli bir hastalığa sahip olan birisi belki benliğinin o yönünü kabul etmekte zorlanmaktadır Offline dünyalarından kendilerini sosyal olarak dışlayabilirler Ama bir çeşit sosyal aidiyet duygusunu korumak ve sürdürmek için online etkileşim arayabilirler Eğer insanlar interneti bu şekilde kullanıyorlarsa, o zaman sadece amaç odaklı bir tutum içerisinde araç olarak interneti kullanmıyorlar Ama aynı zamanda ihtiyaçlarını karşılaması doğrultusunda internet çevresini değiştirme içerisindedir. İnterneti bu şekilde kullananların yaşı konu ile alakasızdır.

20 Sosyal Motivasyonlar Lin et al, 2013 Bazı online aktivitelerin sosyal motivasyonlara hizmet ettiği tartışılmaktadır Özellikle durum güncellemeleri ve blog yazma üzerine odaklanır Sosyal, eğlence ve hedefe yönelik motivasyonları tatmin etmek için Blog yazmanın ilk çıktığı zamanlar, kişinin kendisiyle ilgili yazı yazması düşünülebilirdi günlük yazmak gibi Ama artık geri bildirim ve incelemeye imkan vardır Tam olarak da bu geri bildirimden ötürü kişinin kabul edilme ve aidiyet hissi tatmin edilebilmektedir Tabi bunun zararlı etkileri de olabilir Olumsuz geri bildirime sebep olabilir Siber zorbalık

21 Sosyal Motivasyonlar Leung, 2007 Sosyal olarak bir takım şeyleri telafi etmenin yanında duygu durumu düzenleme amaçlı da olarak bir araç olabilir kişilerin internet kullanımı Olumsuz psikolojik etkileri azaltıp offline yaşamın stresli olaylarını köreltmek Bir anket 8-18 yaş arası bir örneklem Online eğlence ve ilişki muhafaza etmeye çalışma gibi aktiviteler, offline dünyanın streslerini azaltmada etkili bulunmuştur Bu, Zillman ın (1982) yaklaşımıyla paralellik göstermektedir Bazı insanlar sosyal gerçekten kaçmak için televizyon izler Olumsuz duygu ve stresi azaltmak için

22 Sosyal Motivasyonlar Eğer durum bu ise, Duygu durum, motivasyon, stres ve sosyal faktörler insanların farklı aktiviteler seçmesinde belirleyici bir faktör olabilir Yaş ile ilişkili yaklaşımlar için bir eleştiridir Hastalık örneğine tekrar bakacak olursak, Depresyondan muzdarip kişiler online destek gruplarıyla destek almışlardır. Bu destek sonucunda ise depresyonlarını hafifletici sonuçlar görmüşlerdir Bu tip aktivitelerle daha az ilgili kişilere kıyasla (Houston, Cooper, & Ford, 2002)

23 Sosyal Motivasyonlar Bir ilişki sonrasında mutsuz hisseden birisi online Facebook arkadaşlarından destek arayabilir

24 Sosyal Motivasyonlar Seçmeli internet kullanımı Stres için farklı açıklamalar Bir hastalıktan veya ailesel bir ayrılıktan kaynaklanan stres Eğlence, sosyal tanınma ve ilişki korumaya yönelik online davranışlara sebep olur Okul ile ilişkili stres Rahatlama, olumlu kabullenme ve destek görme gibi online davranışlara sebep olur

25 Bireysel Farklılıklar İnternet Öz-yeterliliği(Eastin & LaRose, 2000) Bir kişinin kapasitesi ile ilgili fikirleri İnternet aktivitelerini organize edebilme Belli bir amaca ulaşabilme Potansiyel bir yordayıcı tecrübesiz ve tebrübeli kişileri ayırabilecek önemli bir faktör Bir kişinin teknolojik rahatlık alanı kavramına benzerlik gösterir Bunun yüksek olması halinde insanlar interneti güven dolu ve yetkin bir şekilde kullanacaktır

26 Bireysel Farklılıklar Bilişsel İhtiyaçlar (Carenini, 2001) Bir kişinin bilişsel efor harcama isteği Buna bağlı olarak gelecek ödüllerden keyif almak Bir takım online davranışları etkiler Bilgi arama Tutum oluşturma İnternet kullanım şekli Analitik kişiler internet sitelerini daha bilişsel bir yaklaşımla değerlendireceklerdir

27 Individual Factors

28 Bireysel Farklılıklar Aidiyet İnsanların ait olma isteğien yönelik temel düşünce uzun süren, olumlu ve önemli kişilerarası ilişkiler kurma isteği Toplulukçu özsaygı Bir kişinin bir veya birden fazla gruba ait olma isteği

29 Bireysel Farklılıklar Gangadharbatla, 2008 Çalışmalar bu dört faktörün, bir kişinin sosyal medya sitelerine olan üyelikler ile olumlu ilişkide olduğunu gösterir İnternet öz-yeterliliği, bilişsel ihtiyaçlar, aidiyet, toplulukçu özsaygı Eğer bunları yordayıcı olarak düşünecek olursak Online davranışlarki dijital yaş ayrımı yaklaşımını eleştirmemizde yardımcı olur

30 Akım Teorisi Pek çok davranışa uygulanabilir (Csikszentmihalyi, 1975) Psikolojik ve optimal bir tecrübe edinmek yapılan aktivite ile tamamen birleşme yaşamak Yapılan aktivite tarafından özümsenmek Olumlu bir tecrübe açık bir hedef, konsantrasyon ve kontrol algısı ile karakterize edilir Online oyun oynama Erken aşamalarda hızlıca erişilebilir Fakat, ne kadar çok oynanırsa o kadar çok zorlaşır

31 Akım Teorisi Bazı araştırmacılar hedefe yönelik akım ve tecrübesel akım arasındaki farkı ayrıştırır (Hoffman & Novak, 1997) Akım, bir kişi internette sorunsuzca ve akıcı bir şekilde sörf ve kullanım seyri izlediğinde görülür Bilinçsiz bir hale gelir Bu ancak hedeflenen amaca ulaşabildiğinde meydana gelir Hedefe Yönelik Dışsal Motivasyon Faydacı aktiviteler Önceden satın açma İş Planlı alışveriş Tecrübesel İçsel Motivasyon Hazcı aktiviteler Hedefsiz sörf Eğlence Kontrolsüz alışveriş

32 Akım Teorisi Dijital nesil fikrini açıklar Genç kişiler daha çok tecrübesel akım ile hareket eder Yaşlı kişiler daha çok hedefe yönelik akım ile ilgilenir Hedefe yönelik akım ve tecrübesel akım farklı motivasyonlar ile güdülenir Bu, insanların interneti ulaşmak istedikleri şeyin ne olduğuna bağlı olarak kullandıklarını gösterir

33 Sonuç İki temel yaklaşım Dijital nesil yaklaşımı (dijital yaş ayrımı) Vs. Her yaştaki insan interneti hedefe yönelik veya ihtiyaca bağlı olarak kullanabilir Buna göre de, dijital yaş ayrımı diye birşey aslında yoktur. Aslında sadece yaşlı kişiler kendi rahatlık alanlarını terk etmek istemiyor olabilirler

34 Sonuç Sanal ortamlarda insan davranışını etkileyen faktörler vardır İçsel ve dışsal motivasyon İnsan ihtiyaçları ve aidiyet Sosyal motivasyonlar Bireysel farklılıklar İnternet öz-yeterliliği, bilişsel ihtiyaçlar, aidiyet, toplulukçu özsaygı Akım Teorisi Hedefe yönelik Tecrübesel