Tokat - Merkez Đlçede Tarım Kredi Kooperatiflerinin Faaliyetleri Üzerine Ekonomik Krizin Etkilerinin Saptanması

Transkript

1 Tokat - Merkez Đlçede Tarım Kredi Kooperatiflerinin Faaliyetleri Üzerine Ekonomik Krizin Etkilerinin Saptanması Faruk ADIGÜZEL 1 Murat SAYILI 1 Özet Çiftçilerin kırsal kesimde dağınık yaşamaları, alıcı ve satıcılar karşısında güçsüz olmaları, küçük üreticilerin üretim girdilerini uygun koşullarda temin edebilmeleri ve ürünlerini uygun fiyattan satabilmeleri yani ekonomik ve mesleki çıkarlarını korumak gibi amaçlar, üreticileri meslek odaları, kooperatifler, sendikalar, dernekler gibi farklı amaçlı örgütler kurmaya itmiştir. Tarımsal kooperatifler, çiftçiye sağladığı ekonomik yararlar yanında, yöresel ve bölgesel kalkınmada önemli görevler üstlenmektedirler. Tarım Kredi Kooperatifleri (TKK) ortaklarına uygun koşullarda kredi sağlamak amacıyla kurulmuşlardır. TKK ortakları ile tasarruf sahipleri veya kredi kuruluşları arasında aracılık yaparak, ortaklarına ucuz kredi sağlamaya çalışan kuruluşlardır. Tarım sektörüne her türlü kredi olanağı ile girdi sağlayan TKK nin küresel ekonomik krizden etkilenme durumları önem arz etmektedir. Çalışmanın ana materyalini, ekonomik krizden etkilendiği düşünülen yaklaşık 2000 ortağı bulunan Tokat Đli Merkez Đlçede hizmet veren 7 adet TKK yetkilileri ile yapılan anket çalışmaları ve bu çalışmalar sonucu elde edilecek birincil nitelikli veriler oluşturmaktadır. Bu bağlamda, ekonomik krizin kooperatif personel sayılarını, kooperatiflerin mali durumlarını, ortak sayılarını, kooperatif tarafından kullandırılan ayni ve nakdi kredileri, kredilerin geri dönme durumunu, kredi limitlerini, kredi faiz oranlarını etkileme durumu irdelenmeye çalışılmıştır. Ayrıca birim kooperatif düzeyinde kooperatif yetkililerinin kriz dönemlerine ilişkin alabildikleri tedbirler tespit edilmeye çalışılmıştır. Anahtar kelimeler: Ekonomik kriz, Tarım Kredi Kooperatifi, Tokat-Merkez Đlçe. Assesment of the Effects of Economic Crisis on the Activities of Agricultural Credit Cooperatives in Tokat Province Abstract Due to the farmers living scatteredly in rural areas, being week to the buyers and sellers, providing the production costs at appropriate circumstances, selling the products at a fair price that conserving their economic and professional interest, producers establish several organizations with different purposes such as professional associations, cooperatives, trade union and associations. Agricultural cooperatives have undertaken an important role providing economic benefits to farmers in local and regional development. Agricultural Credit Cooperatives (ACC) have been established to provide loans at favorable conditions to the partners. ACC provides mediations between the partners of ACC and tries to provide cheap credit to the partners. The situation of ACC that provides all kinds of agricultural credits is important to evaluate after the global economic crisis. The main material of study is composed of data obtained from seven ACC authorities located in the Tokat province. The questionnairs conducted during surveys and the primary quality data obtained were used to evoluate the status of cooperatives which were vulnerable to the economic crisis. In this context, the effect of the economic crisis on the number of staff of cooperatives financial situations, number of cooperative partners, commodity credit and cash credits, returns status, credit limits, credit interest rates were discussed. Measures related to the crisis period taken by the cooperartive officials at unit-level were also determined. Key word: Economic crisis, Agricultural Credit Cooperative, Tokat Province-District. 1. GĐRĐŞ Gelişmekte olan ülkelerde olduğu gibi, Türkiye de de kırsal alan ve kırsal nüfus ülke kalkınmasını etkileyen önemli faktörlerden biridir. Kırsal kesimde yaşayan nüfusun büyük bir bölümü geçimini tarımsal üretimden sağlamaktadır. Tarım sektörü; nüfusun gıda gereksinimini karşılaması, sanayi sektörüne hammadde sağlaması, sanayi ürünlerine pazar oluşturması, istihdam olanakları yaratması, milli gelire katkı sağlaması ve ülkeye 1 Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü 60240, TOKAT 898

2 döviz kazandırması gibi nedenlerle ülke ekonomileri için önemli bir sektördür (Erkuş ve ark., 1995). Örgütlenme, benzer sorunlara sahip bireylerin sorunlarını çözmek için bir araya gelmeleridir (Đnan ve ark., 2005). Daha geniş anlamda örgütlenme, işbirliği, disiplin ve sorunları birlikte göğüsleme istek ve azmine sahip bir grup kişinin belirlenmiş bir hedefe ulaşmak için gerekli düzenlemeleri yapmak amacı ile belli kurallar çerçevesinde bir araya gelmeleri ile meydana getirilen bir sistemdir (Eraktan, 2001). Tarımsal üretimde örgütlenmenin temel amacı, verimliliği yükseltmek ve üretimden tüketim aşamasına kadar tarımsal ürünlerin değerlendirilmesini sağlamak suretiyle üretici gelirini ve pazardaki konumunu yükseltmektir (Đnan ve ark., 2000). Bunun yanı sıra üretici örgütleri kırsal toplumun yaşam düzeylerini iyileştirmekte, kaynakları kıt olan üreticilerin gelirini arttırmakta ve böylece tarımsal gelişmeyi sağlamaktadır (Đnan ve ark., 2005). Çiftçilerin kırsal kesimde dağınık yaşamaları, alıcı ve satıcılar karşısında güçsüz olmaları, küçük üreticilerin üretim girdilerini uygun koşullarda temin edebilmeleri ve ürünlerini uygun fiyattan satabilmeleri yani ekonomik ve mesleki çıkarlarını korumak gibi amaçlar, üreticileri meslek odaları, kooperatifler, sendikalar, dernekler gibi farklı amaçlı örgütler kurmaya itmiştir. Kooperatif, fertlerin tek başlarına yapamayacakları veya birlikte yapmalarında yarar bulunan işleri, en iyi bir biçimde ve maliyet fiyatına yapmak üzere, ekonomik güçlerini bir araya getirmeleridir. Tarımsal kooperatiflerin temel görevlerinin başında, çiftçilerin ekonomik haklarını korumak gelmektedir. Tarımsal kooperatifler, çiftçiye sağladığı ekonomik yararlar yanında, yöresel ve bölgesel kalkınmada önemli görevler üstlenmektedirler (Đnan, 2004). Üyelerin ekonomik çıkarlarını daha üst düzeye yükseltmek, kaynaklarını birleştirmek yoluyla ekonomik güçleri dengeleyip küçük işletmecilerin ve ziraatçıların ekonomik bağımsızlıklarını korumak, sürekli kılmak ve artırımların sağlanabileceği işletme büyüklüğüne ulaştırmak da başlıca amaçlardandır. Bu kapsamda kooperatifler, özellikle kırsal alanda yaşayan ve piyasa ekonomisi koşullarına ayak uydurmada sıkıntı çeken köylüler için, önemli bir kuruluş olarak görülmektedir. Bu birliklerin, köylülerin geleneksel yardımlaşma ve işbirliği düzenine uygun olduğu tespiti yapılarak, sosyal ve ekonomik gelişme için önemli araç olduklarına inanılmaktadır (Sayar, 1966). Tarım Kredi Kooperatifleri ortaklarına uygun koşullarda kredi sağlamak amacıyla kurulan kooperatiflerdir. Genellikle küçük ve orta çiftçilerin ortak olduğu kooperatifler ortakların tek başlarına alamadıkları krediyi onlara maliyetine veya düşük faizle temin etmeye çalışırlar. Tarım Kredi Kooperatifleri ortakları ile tasarruf sahipleri veya kredi kuruluşları arasında aracılık yaparak, ortaklarına ucuz kredi sağlamaya çalışan kuruluşlardır (Đnan, 2004). Ekonomik kriz, diğer sektörleri olduğu gibi, tarım ürünlerinin zorunlu ihtiyaç malları olması, tarımın aile işgücüne dayalı, göreceli olarak diğer sektörlere daha az bağımlı küçük aile işletmeciliği şeklinde olması gibi avantajlara sahip olan tarım sektörünü de etkileyebilmektedir. Tarım sektörüne her türlü kredi olanağı ile girdi sağlayan Tarım Kredi Kooperatiflerinin krizden etkilenme durumları önem arz etmektedir. Bu bağlamda, çalışmada yaklaşık 2000 ortağı bulunan Tokat-Merkez Đlçede hizmet veren toplam 7 adet Tarım Kredi Kooperatifinin ekonomik krizden etkilenme durumu ortaya konulmuştur. 2. MATERYAL VE YÖNTEM Araştırmanın ana materyalini, Tokat-Merkez ilçede bulunan toplam 7 adet Tarım Kredi Kooperatifi ile tam sayım yöntemi sonucu yapılan anket çalışmalarından elde edilen veriler oluşturmuştur. Anketler, kooperatiflerin en yetkili kişisi ile Nisan-Mayıs 2010 tarihleri arasında yapılmış olup, anket sonucu elde edilen veriler, aritmetik ortalama ve yüzde hesapları ile değerlendirilmiştir. 899

3 Ekonomik krizin etkilerinin belirlemek üzere ilgili kooperatiflerin yılları arası kayıtları incelenmiş ve değerlendirilmiştir. 3. ARAŞTIRMA BULGULARI 3.1. Đncelenen kooperatif ve yöneticilerine ait bilgiler Araştırma bölgesinde bulunan 7 adet kooperatifin bir tanesi il merkezinde, 2 tanesi köyde ve 4 tanesi de beldede bulunmaktadır (Çizelge 1). Bu kooperatiflere bağlı toplamda 105 köy bulunmaktadır. Kooperatiflerin kurulma yılları 11 ile 58 yıl öncesine dayanmaktadır. Bu kooperatiflere toplam 4416 kişi ortak iken, aktif ortak sayısının ise 1833 kişi (%41.51) olduğu saptanmıştır. Bu kooperatiflere büyük bir çoğunlukla (%97.94) erkekler üye durumdadır. Çizelge 1. Araştırma bölgesinde bulunan tarım kredi kooperatiflerine ait bilgiler. Toplam Faal Erkek Bağlı Köy Hizmet Kooperatif Yerleşim Ortak Ortak Ortak Sayısı Süreleri No Yeri Sayısı Sayısı Sayısı (adet) (yıl) Oran (%) Kadın Ortak Sayısı 1 Đl Merkezi Köy Belde Belde Köy Belde Belde Toplam Beldede bulunan bir kooperatife geçici personel verilmiş durumdadır. Diğer kooperatiflerde yönetici olarak; 3 kooperatifte Müdür, 2 kooperatifte Müdür Yardımcısı ve 1 kooperatifte ise Yetkili Memur bulunmaktadır. Kooperatifin birinde Müdür Yardımcısı statüsünde kadın bulunmakta olup, diğer yöneticiler erkektir. Yöneticilerin üçü lise, biri Yüksekokul ve ikisi Fakülte (Ziraat Mühendisi) mezunudur. Yöneticilerin yaşları yıl arasında olup, yaş ortalaması 44 yıl olarak hesaplanmıştır. Đlgili yöneticilerin ortalama hizmet süreleri yıl ve son unvandaki ortalama hizmet süreleri ise 8.67 yıl olarak saptanmıştır. Kooperatiflerde toplam 13 personel bulunmakta olup, bunun %69.23 ü erkektir. Toplam personelin; 3 adeti Müdür, 3 adeti Müdür Yardımcısı, 2 adeti Yetkili Memur, 4 adeti Yetkisiz Memur ve 1 adeti de Hizmetli statüsündedir. Bu kişilerden; %46.15 i Lise, %15.39 u Yüksekokul ve %38.46 sı ise Fakülte mezunudur. Đncelenen kooperatiflerin 2009 yılında ortaklarına kullandırdıkları toplam kredinin türler itibariyle dağılımı incelendiğinde; %21.73 ü genel ihtiyaç, %1.85 i tohumluk, %26.00 sı kimyevi gübre, %0.46 sı zirai ilaç, %24.20 si hayvancılık, %19.47 si petrol ürünleri ve %6.29 u ise diğer kredilerdir yılında kullandırılan toplam kredilerin, ortalama olarak, %95.20 si kısa vadeli (1 yıl) ve %4.80 i ise orta vadeli (1-3 yıl) olup, uzun vadeli (3 yıldan fazla) kredi kullandırılmamıştır. Đlgili kooperatiflerin tamamı ortaklara kullandırılan kredi limitlerinin yeterli olduğunu belirtmiştir yılında kullandırılan kredilerin geri dönme oranlarının; kooperatiflere göre %27.87 ile %100 arasında değişmekte olup, ortalama %70.22 olduğu tespit edilmiştir. Kooperatifler tarafından kullandırılan kredilerin tahsisinde problem yaşanmasının nedenleri olarak; çiftçinin ürettiği ürünün para etmemesi, çiftçinin ödeme gücünden daha yüksek borca girmesi veya ödeme gücünden daha fazla kredi kullandırılması, kullandırılan krediler için yeterli teminat alınmamış olması, borç faizlerinin affedileceği beklentisi gibi faktörler ifade edilmiştir. Oran (%) 900

4 Ödeme süresi geçmiş borçların tahsili için ilk önce ortak ile diyaloga geçilip anlaşma yolu aranmakta, sonra ortak ve akabinde kefillere tebligat gönderilmekte, en sonunda da icra işlemi başlatılmaktadır. Kooperatiflerin kredi sağlama dışındaki hizmetler; %100 ile sigortacılık, %100 ile tüketim malları tedarik ve satış hizmetleri, %71.43 ile ortak ürünlerinin alımı ve pazarlaması, %57.14 ile gübre, ilaç ve tohumluk kullanımında danışmanlık, %42.86 ile tarımsal makine, donanım ve kullanım-bakım danışmanlığı, %28.57 ile ekim ve hasat yöntemlerinde danışmanlık, %14.29 ile veteriner hizmetleri ve %14.29 ile ürünlerin pazarlanması konusunda danışmanlık olarak tespit edilmiştir. Kooperatiflerin %85.71 i bünyelerinde satışı yapılan ürün fiyatlarının serbest piyasadaki fiyatlarla aynı, buna karşın %14.29 u ise satılan ürünün piyasadaki diğer ürünlerden daha kaliteli olduğundan dolayı fiyatının piyasadaki diğer ürün fiyatlarından daha yüksek olduğunu belirtmiştir. Đlgili kooperatiflerden 5 tanesi (%71.43) bazı üretim dönemlerinde ürün alımı yaptıklarını, alımı yapılan ürünlerin buğday, ayçiçeği ve arpa olduğunu belirtmişlerdir. Kooperatiflerin Yönetim Kurulları; 1 Başkan, 1 Başkan Yardımcısı ve 3 üyeden oluşmaktadır. Yönetim Kurulu üyelerinden başkanların yaş ortalaması yıl, ortalama öğrenim süresi 6.43 yıl ve ortalama seçilme sayısı 1.71 adet; Başkan Yardımcılarının yaş ortalaması yıl, ortalama öğrenim süresi 5 yıl ve ortalama seçilme sayısı 1.43 adet; Üyelerin yaş ortalaması yıl, ortalama öğrenim süresi 5.48 ve ortalama seçilme sayısı ise 1.48 adet olarak tespit edilmiştir Ekonomik krizin etkileri ve alınan/alınması gereken tedbirler Görüşülen kooperatif yöneticilerinin tamamı son ekonomik krizden haberdar olduklarını; %85.71 i ekonomik krizin kendisi ve ailesinin ekonomik yapısını (gelir, harcama, tasarruf vb.) olumsuz yönde etkilediğini, %14.29 u ise ekonomik krizden olumlu yada olumsuz anlamda etkilenmediğini belirtmiştir. Tarım Kredi Kooperatifleri, ortaklarına ayni ve/veya nakdi kredi kullandırmaktadır. Ankete katılan kooperatif yöneticilerinden %71.43 ü ekonomik krizin çiftçilerin kooperatiften ayni ve/veya nakdi kredi kullanımlarının olumsuz yönde etkilediğini, buna karşın %28.57 i ise olumlu yada olumsuz bir etkilenmenin olmadığını belirtmiştir. Ekonomik krizin çiftçilerin kredi türleri itibariyle kredi kullanım durumlarını etkileme durumu incelendiğinde, genel olarak; genel ihtiyaç, tohumluk, hayvancılık, petrol ürünleri ve diğer kredilerinde artış, buna karşın kimyevi gübre ve zirai ilaç kredilerinde ise azalışa neden olduğu ifade edilmiştir (Çizelge 2). Anket yapılan kooperatiflerin %57.14 ünde ekonomik kriz nedeniyle 2009 yılı içerisinde aldığı krediyi zamanında geri ödeyemeyen ortak (ortalama 15 çiftçi) olduğu; bu ortakların yarısına tebligat yapıldığı, biri ile diyaloga geçildiği ve diğerlerine de tebligat yapılacağı ifade edilmiştir. Kredinin geri ödenmesinde problem yaşanmayan kooperatifler ise bunun nedenlerini; %66.67 ile kooperatifin durumunun iyi olması ve %33.33 ile kredi kullanan ortak olmaması olarak beyan etmişlerdir. Đncelenen kooperatiflerin %85.71 i ekonomik krizin kooperatif faaliyetlerini etkilediğini ifade etmişlerdir. Kooperatiflerin etkilenme şekilleri; %57.14 ile kullanılan kredilerin zamanında geri ödenmediğinden dolayı çiftçiler ile problem yaşanması, %50.00 ile T.C. Ziraat Bankası ndan alınan kredi miktarının (plasman) azalması, %42.86 ile öz kaynakların yetersiz kalması ve %42.86 ile işlem hacminin düşmesi olarak tespit edilmiştir. Đncelenen kooperatiflerden 1 tanesi (%14.28) kredi kullandırmamıştır. Kredi kullandıran kooperatiflerin yarısı ekonomik krizin kullandırılan kredi limitlerini olumsuz yönde etkilediğini (azalttığını), diğer yarısı ise olumlu/olumsuz yönde herhangi bir etkinin olmadığını belirtmişlerdir. Aynı şekilde kredi kullandıran kooperatiflerin tamamı ekonomik krizin kullandırılan kredi türlerini etkilediğini, etkileme şeklinin ise %50.00 ile 901

5 ayni krediden ziyade nakdi kredi kullanımının, yine %50.00 ile tam tersine nakdi krediden ziyade ayni kredi kullanımının arttığını belirtmişlerdir. Đncelenen kooperatiflerin çok geniş bir alanda bulunması ve bulunulan bölgenin gerek bitkisel ve gerekse hayvansal üretim açısından farklılık göstermesi neticesinde, bir bölgedeki çiftçilerin ayni krediden ziyade nakdi krediye ihtiyaç duyması, diğer bölgelerde ise tam tersi durum söz konusu olabilmektedir. Çizelge 2. Đncelenen kooperatiflerde ekonomik krizin çiftçilerin kredi türleri itibariyle kredi kullanım durumlarını etkileme durumu (%, üretim dönemi). Kredi Türleri Durum Kooperatif No Genel Đhtiyaç Arttı Azaldı Tohumluk Arttı Azaldı Kimyevi Arttı Gübre Azaldı Zirai Đlaç Arttı Azaldı Hayvancılık Arttı Azaldı Petrol Arttı Ürünleri Azaldı Diğer Arttı Azaldı Đncelenen kooperatiflerde son 3 yılda kredi limitlerini artıran ortak sayısı kooperatiflere göre 10 ile 120 kişi arasında değişmektedir. Hiçbir kooperatifte kredi limitlerini düşüren ortak bulunmamaktadır. Tüm kooperatifler ortalaması itibariyle, kredi limitlerini artıran ortak sayısı 2007 yılında 36 kişi, 2008 yılında kişi ve 2009 yılında ise kişi olarak saptanmıştır (Çizelge 3). Yıllar itibariyle kredi limitlerini artıran ortak sayısında da artış söz konusudur. Çizelge 3. Đncelenen kooperatiflerde kredi limitini artıran veya azaltan ortak durumu Kooperatif Artıran Azaltan Artıran Azaltan Artıran No Ortak Sayısı Ortak Sayısı Ortak Sayısı Ortak Sayısı Ortak Sayısı Azaltan Ortak Sayısı Toplam Ortalama Ekonomik kriz aynı zamanda kooperatiflerin ortak sayılarını da etkilemektedir. Đncelenen kooperatiflerde son 3 yılda toplam ortak sayısında devamlı bir azalış (2007 yılında kooperatiflere ortak olan çiftçi sayısı kişi iken, bu değer 2008 yılında 725 kişi, 2009 yılında ise kişidir) söz konusu iken, faal ortak sayısında ise 2008 yılında bir önceki yıla göre önemli bir azalış (ortalama 368 kişiden 283 kişiye 902

6 düşmüştür), 2009 yılında ise çok düşük bir artış (ortalama 283 kişiden kişiye artmıştır) olduğu saptanmıştır (Çizelge 4). Çizelge 4. Ekonomik krizin incelenen kooperatiflerin ortak sayısını etkileme durumu Kooperatif No Toplam Ortak Sayısı Faal Ortak Sayısı Toplam Ortak Sayısı Faal Ortak Sayısı Toplam Ortak Sayısı Faal Ortak Sayısı Toplam Ortalama Ekonomik krizin olduğu dönemde ( ) ilgili kooperatiflere yeni ortak olan çiftçi sayısında yaklaşık 3.5 katlık bir artış söz konusudur (Çizelge 5). Đlgili dönemde 3 numaralı kooperatifte yeni üye olan ortak söz konusu değilken, üyelikten çıkan ortak bulunmaktadır. Özellikle son yılda ise ortaklıktan çıkan çiftçi sayısında önemli miktarda artış olduğu saptanmıştır. Çizelge 5. Ekonomik krizin incelenen kooperatiflere ortak olan ve ortaklıktan çıkan çiftçi sayısını etkileme durumu Kooperatif No Ortak Olan Çiftçi Sayısı Ortaklıktan Çıkan Çiftçi Sayısı Ortak Olan Çiftçi Sayısı Ortaklıktan Çıkan Çiftçi Sayısı Ortak Olan Çiftçi Sayısı Ortaklıktan Çıkan Çiftçi Sayısı Toplam Ortalama Ekonomik kriz, incelenen kooperatiflerdeki personel sayısını da etkilemiş durumdadır yılında bir önceki yıla göre toplam personel sayısında azalış söz konusu iken, bir sonraki yıl ise artış olduğu görülmektedir (Çizelge 6). 903

7 Çizelge 6. Ekonomik krizin incelenen kooperatiflerin personel sayılarını etkileme durumu Kooperatif No Personel Sayısı Toplam Ortalama Đncelenen kooperatiflerden sadece 1 tanesi 2007 ve 2008 yıllarında 5000 TL maksimum limitli nakdi kredi verirken, 2009 yılında ise 6 adet kooperatif (%85.71) yine 5000 TL maksimum limitli kredi olmak üzere ortaklarına nakdi kredi kullandırmaya başlamıştır (Çizelge 7). Bu durum, ekonomik kriz ile birlikte özellikle girdi fiyatlarının artması ve diğer giderleri karşılamak için çiftçilerin nakdi kredi ihtiyaçlarının ortaya çıkması ile açıklanabilir. Çizelge 7. Ekonomik krizin incelenen kooperatiflerin nakdi kredi kullandırmalarını etkileme durumu Kooperatif No Nakdi Kredi Verilme Durumu Maksimum Limit (TL) Nakdi Kredi Verilme Durumu Maksimum Limit (TL) Nakdi Kredi Verilme Durumu Maksimum Limit (TL) 1 Hayır --- Hayır --- Evet Hayır --- Hayır --- Evet Hayır --- Hayır --- Evet Hayır --- Hayır --- Evet Evet 5000 Evet 5000 Evet Hayır --- Hayır --- Hayır Hayır --- Hayır --- Evet 5000 Kooperatif yöneticilerine göre, Tarım Kredi Kooperatiflerinin ekonomik krizden etkilenmemeleri için çiftçi, birim kooperatif ve bölge birliği bazında alınması gereken bazı tedbirler aşağıdaki gibi tespit edilmiştir: A. Çiftçi Bazında Alınması Gereken Tedbirler Mevcut tarımsal desteklerin artırılması ve zamanında ödenmesi gerekmektedir, Çiftçi kendi koşullarına (arazi, alet-makine, bilgi gibi) uygun üretim yapabilmeli ve riski yüksek üretimlerden kaçınabilmelidir, Çiftçi gereksiz borçlanmadan kaçınmalıdır, Tarımsal üretimde kullanılan girdiler (özellikle akaryakıt) desteklenmeli ve girdi fiyatlarını azaltıcı tedbirler (girdilerdeki KDV oranlarının düşürülmesi gibi) alınmalıdır, Uzun vadeli ve uygun şartlarda hayvancılık kredileri (5 yıl ödemesiz, her yıl yavru ödemeli gibi) verilmelidir, Çiftçi talepleri zamanında karşılanmalıdır, Çiftçilerin eğitimlerine ağırlık verilmelidir. B. Birim Kooperatif Bazında Alınması Gereken Tedbirler Çiftçilerin ihtiyaçları olan ürünler zamanında tedarik edilmelidir, Zamanında plasman, zamanında ikrazat ve %100 tahsilat sağlanmalıdır, 904

8 Krediler gerçek anlamda üretim yapan çiftçilere kullandırılmalıdır, Krediler sağlam teminatlar karşılığında verilmelidir, Çiftçilerin eğitim ve bilinçlendirilmesine yönelik çalışmalar yapılmalıdır. C. Bölge Birliği Bazında Alınması Gereken Tedbirler Birim kooperatiflere ortaklarına satacakları girdiler zamanında gönderilmelidir, Kooperatifler arası sürekli irtibat olmalıdır. 4. SONUÇ Yapılan araştırma sonucunda, Tokat-Merkez ilçede bulunan toplam 7 adet Tarım Kredi Kooperatifinin en son yaşanan küresel ekonomik krizin gerek kooperatiflerin faaliyetlerini ve gerekse kooperatiflere üye olan çiftçileri etkilediği saptanmıştır. Ekonomik kriz; çiftçilerin ayni/nakdi kredi kullanmalarını olumsuz yönde etkilemiş, incelenen tüm kooperatifler itibariyle genel ihtiyaç, tohumluk, hayvancılık, petrol ürünleri ve diğer kredilerin kullanımını artırdığı, buna karşın kimyevi gübre ve zirai ilaç kredilerinin kullanımını ise azalttığı saptanmıştır. Aynı zamanda ekonomik kriz bazı çiftçilerin borçlarını geri ödemelerine olumsuz yönde etki yaptığı da belirlenmiştir. Bunun neticesinde bazı kooperatiflerde borcunu ödeyemeyen ortaklar ile problemler yaşanmakta (borcun tahsisi için görüşmeler, ödeme planının belirlenmesi, tebligat gönderilmesi ve halen ödeme gerçekleşmemiş ise icra işlemlerinin başlatılması) olduğu ifade edilmiştir. Tarımsal üretimde girdi maliyetlerinin artması sonucu (ekonomik krizin de etkisiyle) bazı üreticilerin yıllarında kredi limitlerini artırdıkları belirlenmiş olup, buna karşın kredi limitlerini düşüren hiçbir çiftçi bulunmamaktadır. Ekonomik kriz, genel olarak ilgili kooperatiflere toplam ortak ve faal ortak sayısını olumsuz etkilemiş olup, bu sayılarda düşüşlere neden olmuştur. Buna karşın yeni ortak sayısında ise artış söz konusudur. Özellikle 2009 yılında 5 adet kooperatifin daha önce nakdi kredi vermediği halde 5000 TL lik maksimum limitli nakdi kredi kullandırmaya başladığı tespit edilmiştir. Gerek kooperatif ve gerekse çiftçilerin ekonomik krizlerden korunması veya en az etkilenebilmeleri için alınması gereken birçok tedbir bulunmaktadır. Bunların hayata geçirilmesi gerek bölge ve gerekse ülke ekonomisi için büyük önem arz etmektedir. Böylece, üreticilerin örgütlenmeye bakışları daha iyi olacak, özellikle girdi temini ve ürün pazarlamasında örgütlü hareket etmeleri sağlanacak, bu da ekonomik açıdan yararlar sağlayacaktır. KAYNAKLAR Eraktan, G Ortak Tarım Politikası. ATAUM Ders Notu, Ankara. Erkuş, A., Bülbül, M., Kıral, T., Açıl, F. ve Demirci, R Tarım Ekonomisi. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Eğitim, Araştırma ve Geliştirme Vakfı Yayınları, No: 5, Ankara. Đnan, Đ.H., Gülçubuk, B., Ertuğrul, C., Kantürer, E., Baran, E.A. ve Dilmen, Ö Türkiye de tarımda kırsal kesim örgütlenmesi. Türkiye Ziraat Mühendisliği V. Teknik Kongresi, Cilt 1, Ocak, Ankara, s Đnan, Đ.H Türkiye de Tarımsal Kooperatifçilik ve AB Modeli. Đstanbul Ticaret Odası Yayınları, Yayın No:40, Đstanbul. Đnan, Đ.H., Direk, M., Başaran, B., Birinci, S. ve Erkmen, E Tarımda örgütlenme. Türkiye Ziraat Mühendisliği VI. Teknik Kongresi 3-7 Ocak, Ankara, s Sayar, L Memleketimizde köy topluluklarının ekonomik ve sosyal sorunlarının hallinde kooperatifler. VI. Türk Kooperatifçilik Kongresi, Cilt 1, Ankara. 905