Konstipasyon toplumda oldukça sık görülen,

Transkript

1 Güncel Gastroenteroloji Konstipasyon Tan m ve Epidemiyolojisi Cansel TÜRKAY 1, Timuçin AYDO AN 2, Ali ÖZDEN 3 Fatih Üniversitesi T p Fakültesi Gastroenteroloji Bilim Dal 1, ç Hastal klar Anabilim Dal 2, Ankara Ankara Üniversitesi T p Fakültesi Gastroenteroloji Bilim Dal 3, Ankara Konstipasyon toplumda oldukça sık görülen, sıklı ı ise kullanılan tanımlara göre farklılık göstermekle birlikte %2-28 arasında de i en bir sa lık problemidir. Geli mi ülkelerde yapılan çalı malara göre konstipasyon yakınması olanların /3 ü sa lık birimlerine ba vurmaktadır. Kadınlarda erkeklere göre, zencilerde beyazlara göre, çocuklarda eri kinlere göre, ya lılarda gençlere göre, daha sık oranda görülmektedir. iddetli konstipasyon a ırlıklı olarak kadınlarda daha sıktır. Fiziksel inaktivite, e itim düzeyinin dü üklü ü, cinsel suistimale u rama öyküsü, depresyon semptomlarının varlı ı, nonsteroid antiinflamatuar ilaç (NSAI) kullanımı ve di er konstipasyona yol açan ilaç kullanımları, bazı hastalıklar konstipasyon için risk faktörleri arasındadır. Ya am kalitesini dü ürerek semptomlara yol açmadıkça hafif ya da aralıklı konstipasyonlar klinik öneme sahip de ildir ancak hekime ba vuran vakalarda yapılan tetkiklerin maliyeti ve laksatif satı larının maliyetinin yılda milyonlarca dolara ula tı ı bildirilmektedir (, 2). TANIM Konstipasyon için tek bir tanım yoktur. Bu tanım her ne olursa olsun, ya am kalitesini dü ürmesi ve maliyeti arttıran bir problem olması nedeniyle oldukça önemlidir. Hastalar ve hekimler bu semptomu farklı tanımlayabilmektedir. Hastaların ço una göre konstipasyon; sert dı kı, dı kı sayısının seyrekli i (tipik olarak haftada üçten az), yo un ıkınma gereklili i, tam bo alamama hissi, yetersiz dı kılama, anüs veya vajina çevresine bası, parmakla müdahale ya da tuvalette uzun zaman geçirme semptomlarından biri veya daha fazlasının olmasıdır. Konstipasyonu tanımlamanın en kolay yolu hastaya "kabızlık hissediyor musunuz?" sorusunu sormaktır (3). Sandler ve Drossman (4) Bu soruyu sorduklarında, hastaların %52 sinin zorlu dı kılamayı, %44 ünün sert dı kılamayı, %34 ünün istemesine ra men defakasyon yapamamayı ya da %32 sinin seyrek dı kılamayı kastettiklerini saptamı lardır. Ki ilerin, normalde her gün dı kılamanın olması gerekti ine inanması halinde bunun dı ındaki durum kabızlık olarak yorumlanabilmektedir. Bir çalı mada haftada iki ya da daha az dı kılamadan yakınan hastalara prospektif bir günlük verildi inde daha fazla sıklıkta dı kılama oldu u saptanmı bunun seyrek dı kılama olanlarda yararlı olabilece i belirtilmi tir (5). Harari ve arkada ları 60 ya üzerinde 0875 bireyde 999 da bireysel konstipasyon bildirimini de erlendirdiklerinde zorlu ve sert dı kılamanın daha ön planda oldu unu saptamı lardır (6). Glia ve Lindberg ise (7) öncelikle zorlu dı kılama, ardından da sert veya kalın dı kılamanın en sık semptomlar olarak tanımlandı ını vurgulamı lardır. Kanada dan bildirilen bir çalı mada ki ilerin kendilerinin son 3 ayda bildirdi i konstipasyon oranı 49 ki ide %27 olarak bulunmu tur (8). Literatürde ki ilerin bildirdi i konstipasyon prevelansı yanında konstipasyon semptomları prevelansının ara tırıldı ı pek çok çalı ma mevcuttur. 48 Güncel Gastroenteroloji 9/1

2 Amerika Birle ik Devletleri (ABD) ve ngiltere de normal dı kı sıklı ı günde 3 kez ve haftada 3 kez arasında olarak tanımlanmaktadır (2, 4). Talley ve arkada ları (9) 02 ki ide yaptıkları ara tırmada % 2.5 inin konstipe oldu unu bildirdi ini, bunların ço unlu unda ara ara diyarenin de oldu unu, ilaç kullananların da ( konstipe oldu unu bildirmese de ) dahil ettiklerinde bu oranın % 6 ya yükseldi ini bulmu lardır. Kadınlarda daha sık oldu- u, yine kadınlarda seyrek dı kılama, parmakla müdahale ve laksatif kullanımının daha fazla oldu u saptanmı tır. Erkeklerde ise uzun süre dı kılama ve tam bo alamama hissi daha sık imi. Ya lılardaki konstipasyon sıklı ı ise %24 olarak saptanmı. Çetinkaya ve arkada larının Ankara nın de i- ik kesimlerinde 3268 bireyde yaptıkları konstipasyon çalı masında prevelansı %30.5, kadınlarda erkeklere göre daha sık ( %34.2 ye %26.2), 50 ya üzerindekilerde sıklık %39.2 iken, altındakilerde %23.8 imi ( 0). Çolako lu ve arkada larının ( ) 200 olguda Adana bölgesinde yaptıkları çalı mada, subjektif kabızlık oranı %29 olarak belirtilmektedir. Bu çalı mada da kadınlarda görülme oranı daha sıktır. Laksatif kullanım oranları bu iki çalı mada konstipasyonu olanlarda sırasıyla %26.7 ve %23 tür, ve obeslerde daha sık görüldü ü belirtilmektedir. Pi kinpa a ve arkada larının ( 2) emniyet te kilatında çalı an 00 ü kadın 00 ki ide yaptıkları bir ara tırmada ise subjektif kabızlık oranı %40, laksatif kullanımı ise %46 olarak belirtilmektedir. Bu gruptaki prevelanstaki yükseklik her ne kadar meslekle ilgili olabilirse de genel olarak ülkemizdeki konstipasyon prevelansı batıya göre daha yüksek oranda görülmektedir. Thompson ve arkada ları ngiltere de 30 sa lıklı bireyde yaptıkları bir çalı mada zorlu dı kılamanın ya lılarda %20, orta ya ta %8, gençlerde %3 oldu unu bildirmektedirler ( 3). Whitehead ve arkada ları 60 ya üzerindekilerde konstipasyon sıklı ını %30 olarak bildirmektedirler ( 4). Wong ve arkada ları Singapur da fonksiyonel konstipasyon sıklı- ını %.6 olarak belirlemi lerdir ( 5). Pediatrik popülasyonda konstipasyon prevelans çalı maları daha azdır ( 6). Kanada da 22 aylık çocukların ebeveyinleriyle yapılan görü melerde % 6 sı çocuklarında kabızlık oldu unu bildirmi lerdir. Yunanistan da 2-2 ya arası çocukların % 5 inde kronik kabızlık, ngiltere de 4-7 ya arasındaki çocukların %34 ünde kabızlık oldu u bildirilmi tir. Eri kinlerde bildirilen kadın cinsiyette belirtilen daha sık görülme oranı çocukluk ya grubu için geçerli de ildir ( 6). Tanımlamada bir standart olu turabilmek için Roma komitesi fonksiyonel konstipasyon kriterlerini belirlemi tir. Zorlu, seyrek ve tamamlanmamı dı kılamayla belirlenen bir grup fonksiyonel bozuklu- u içermektedir. 994 ve 2000 de tanımlanan Roma I ( 7) ve Roma II ( 8) kriterleri Tablo ve Tablo 2 de gösterilmektedir. Tablo 1. Roma I tanı kriterleri En az üç ayda a a ıdaki kriterlerden iki veya daha fazlası olmalı 1. Defekasyon zamanının /4 ünde zorlanma 2. Kalın ve/veya sert dı kı, zamanının /4 ünde var 3. Yetersiz dı kılama hissi, tam bo alamama, zamanının /4 ünde var ve/veya 4. Haftada 2 barsak hareketi Karın a rısı gerekmez, yumu ak dı kı yoktur ve IBS için kriterler yetersizdir. Bu kriterler laksatif alan hastaya uygulanamaz. Tablo 2. Roma II tanı kriterleri Son 2 ayın en az 2 haftasında (birbirini takip etmesi gerekmeyen) a a ıdaki kriterlerden iki veya daha fazlası olmalı 1. Defekasyonun /4 ünde zorlanma 2. Kalın ve/veya sert dı kı, zamanının /4 ünde var 3. Yetersiz dı kılama hissi, tam bo alamama, zamanının /4 ünde var 4. Anorektal obstrüksiyon, blokaj hissi, zamanının /4 ünde var 5. Manuel manevraların kullanımı, zamanının /4 ünde var (örn; parmakla müdahale ve/veya pelvik tabanın destekleni i) 6. Haftada 2 barsak hareketi Yumu ak dı kı yoktur ve IBS için kriterler yetersizdir. Roma I kriterlerinin kullanılarak Kanada da yapılan bir çalı mada fonksiyonel konstipasyon sıklı ı % 6.7 olarak saptanmı tır ( 9). Roma I ve II nin farkı Roma I de dı arıdan basıyı dü ündürecek semptomların olmamasıdır. Roma II kriterlerinin kullanıldı ı ba ka bir çalı mada ABD de daha yüksek prevelans saptanmı tır (2). Sadece semptomlara dayanarak konstipasyonun subtiplerini belirlemeye yönelik çalı malar mevcuttur. Seyrek dı kılama sıklı ının, yava -transitli konstipasyonun; kolonik tembellik, anal blokaj hissi, defekasyonun uzaması, manuel müdahale, GG 49

3 iddetli zorlanmanın pelvik taban disfonksiyonu, Roma kriterlerine göre tanımlanan fonksiyonel konstüpasyon ve karın a rısı, i kinli in e lik etti i konstipasyon predominant IBS (2, 20). Veriler bu subgruplar arasında overlap semptomların varlı ına dikkat çekmektedir. Semptom paternlerinin fizyolojik subtipleri tam olarak ayırt etmede yetersiz kalaca ı ve bu konuda kabul edilen altın standartın olmadı ını göstermektedir (2, 2 ). Çetinkaya ve arkada larının çalı masında da toplumdaki IBS oranı %5.8, kabızlık olanlardaki oran % 4, olmayanlarda ise %2 dir ( 0). ABD de yıllık 2, 5 milyonun üstünde kabızlık nedeniyle doktora ba vuru, hastanede yatı ve yüzlerce milyon tutarında laksatif satı ı bildirilmektedir (, 22). KONST PASYONDA R SK FAKTÖRLER Fiberden zengin beslenmenin kolon transit zamanını kısaltıp, dı kı a ırlı ı ve sıklı ını arttırdı ı, konstipasyon sıklı ını azalttı ı bildirilmi tir. Yetersiz sıvı alımının konstipasyonla ili kisi bilinmektedir. Egzersiz ve fiziksel aktivitenin azlı ının konstipasyon için risk faktörü oldu u yapılan çalı malarda gösterilmi tir (, 3, 23). Çolako lu ve arkada ları kadın cinsiyet, i manlık, hareketsiz hayat, antidepressan alımının konstipasyonlularda daha sık oldu unu, Çetinkaya ve arkada ları çay içen, egzersiz yapan, ehirde apartmanda oturan, düzenli ve sebze a ırlıklı beslenenlerde, ö rencilerde daha az sıklıkta görüldü ünü ve sistemik ilaç kullanımı ve bazı hastalıkların konstipasyonda önemli oldu- unu saptamı lardır ( 0, ). Kayaçetin ve ark. Tablo 3. Konstipasyonla ili kili ilaçlar Analjezikler NSAI ilaçlar Antikolinerjikler Antispazmotikler Anti depresanlar Bazı antiparkinson ilaçları Katyon içeren ajanlar Demir bile ikleri Alüminyum (antiasit, sukralfat) Metal entoksikasyonu (arsenik, kur un, civa) Nötral aktif ajanlar Opiatlar Antihipertansifler Ganglion blokerleri Vinka alkoloidleri Di er Antikonvülzanlar Kalsiyum kanal blokerleri 5-HT 3 reseptör antagonistleri Konya da ilaç almayan psikiyatrik hastalarda yaptıkları çalı mada konstipasyon oranını %43.75 olarak belirtmektedirler. Bu hastaların ço u depresyonlu imi (24). Talley ve arkada ları NSAI ve aspirin kullanımını özellikle ya lılarda konstipasyon ile ili kili bulmu lardır (25). Adana da yapılan bir çalı mada hastahanede yatan hastalarda konstipasyon oranının %49.7 oldu u, ya arttıkça sıklı ın arttı ı ve Tablo 4. Konstipasyonla ili kili hastalıklar Mekanik Obstrüksüyon; Kolon kanseri Malign lezyona ba lı eksternal bası Striktürler ( divertiküler veya postiskemik) Rektosel (geni ise) Cerrahi sonrası anormallikler Megakolon Anal fissür Metabolik Durumlar; DM Hipotiroidi Hiperkalsemi Hipokalemi Hipomagnesimi Üremi A ır metal zehirlenmesi Miyopatiler; Amiloidoz Skleroderma Nöropatiler; Parkinson hastalı ı Spinal kord travması veya tümörü Serebrovasküler hastalık Multipl skleroz Di er durumlar; Depresyon Dejeneratif eklem hastalı ı Otonom nöropati Kognitif bozukluk Hareketsizlik Kalp hastalı ı 50 Mart 2005

4 kadınlarda daha sık oldu u bildirilmektedir (26). Opioidler, diüretikler, antidepressanlar, antihistaminikler, antispazmotikler, antikonvülzanlar, alüminyumlu antiasitler konstipasyonla il kili ilaçlardandır ( 27). Primer nörolojik hastalık, Diabetes Mellitus (DM), glisemik kontrolün kötü olması konstipasyon semptomlarını 3 kat arttırmaktadır (28). Dü ük gelir düzeyindekilerde, kırsal kesimde ya ayanlarda konstipasyon daha sık bulunmu tur. Tablo 3 (29) ve 4 (23) de konstipasyona neden olan ilaçlar ve bazı hastalıklar görülmektedir. Ya am kalitesi üzerine konstipasyonun etkisini ara tıran çalı malarda ister hastanın kendi bildirimi olsun (subjektif kabızlık), isterse Roma II kriterlerine göre olsun, psikolojik ve sosyal morbiditenin arttı ı somatizasyonda artı ın oldu u, cinsel ya- amda daha az tatmin oldu u belirtilmektedir (2, 22). Ancak; hangi semptomların, hangi düzeyde ya am kalitesini etkiledi i konusunda daha çok veriye ihtiyaç vardır. Ya am kalitesindeki olumsuz etkileri yanında kronik konstipasyonun yol açtı ı bazı fiziksel sonuçlar da bildirilmektedir (2, 30, 3 ). Dı kı retansiyonu sonucunda anorektal duyarlılıkta bozulmaya ba lı fekal enkontinans olabilir. Konstipasyonu olanlarda fekal enkontinans, hemoroid ile konstipasyon ve laksatif kullanım sıklı ındaki artı a ba lı olarak kolorektal kanser sıklı ında artı bildirilmektedir (2, 3, 30). Ankara bölgesindeki çalı mada konstipasyonu olanlarda hemoroid sıklı ı %30.9 iken olmayanlarda % 0.5 olarak saptanmı tır ( 0). Sonuç olarak konstipasyon; görüldü ü gibi tanımlamadaki farklılıklar nedeniyle toplumlarda görülme sıklı ı oldukça de i ken olan, ya am kalitesini etkileyen aynı zamanda tetkikler ve laksatif kullanımı ile maliyeti arttıran önemli bir sa lık problemidir. KAYNAKLAR 1. Lembo A, Camilleri M. Chronic Constipation. NEJM 2003; 349: Talley NJ. Definitions, epidemiyology and impact of chronic constipation. Rev in Gastroenterol Dis 2004; 4 Suppl 2: S3-S Lennard- Jones JE. Constipation. In: Feldman M, Friedman LS, Sleisenger MH eds. Sleisenger and Fordtran s Gastrointestinal and Liver Disease, 7th ed. Philadelphia, PA: WB Saunders Company; 2002: Sandler RS, Drosmann DA. Bowel habits in young adults not seeking health care. Dig Dis Sci 1987; 32: Ashraf W, Park F, Lof J, et al. An examination of the reliability of reported stool frequency in the diagnosis of idiopathic constipation. Am J Gastroenterol 1996; 91: Harari D, Gurwitz JH, Avorn J, et al. How do older persons define constipation? Implications for theuropeutic management. J Gen Intern Med 1997; 12: Glia A, Lindberg G. Quality of life in patients with different types of functional constipation. Scand J Gastroenterol 1997; 32: Pare P, Ferrazzi S, Thompson WG, et al. An epidemiological survey of constipation in Canada: definitions, rates, demographics and predictors of healt care seeking. Am J Gastroenterol 2001; 96: Talley NJ, Weaver AL, Zinsmeister AR, et al. Functional constipation and outlet delay: a population-based study. Gastroenterology 1993; 105: Çetinkaya H, Özkan H, Bektaş M, ve ark. Ankara nın değişik kesimlerinde konstipasyon prevalansı ve demografik özelliklerin konstipasyon ile ilişkisi. Turk J Gastroenterol 2000; 11 (Suppl 1): 80, (P 280), 36 (P 104, 105), 37 (P 106, 108, 109). 11. Çolakoğlu S, Özdemir F, Hafta A, ve ark. Toplumumuzda kabızlık oranı ve değişik faktörlerle ilişkisi. Turk J Gastroenterol 2001; 12 (Suppl 1): 149, P-H/ Pişkinpaşa N, Durmuş H, Tarçın O, ve ark. Toplumumuzda kabızlık oranı ve bağlı olduğu faktörlerin emniyet teşkilatı mensupları ile karşılaştırılması. Turk J Gastroenterol 2004; 15 (Suppl 1): PB 02/ Thompson WG, Heaton KW. Functional bowel disorders in apparently healthy people. Gastroenterology 1980; 79: Whitehead WE, Drinkwater D, Cheskin LJ, et al. Constipation in the elderly living at home. Definition, prevalence and relationship to lifestyle and health status. J Am Geriatr Soc 1989; 37: Wong MH, Wee S, Hwee C, et al. Sociodemographic and lifestyle factors associated with constipation in elderly. Asian community. Am J Gastroenterol 1999; 94: Batista de Morais M, Maffei HVL. Constipation. J Pediatr (Rio J) 2000; 76 (Suppl 2): S147-S Drossman DA, Richter JE, Talley NJ, et al. The Functional Gastrointestinal Disorders. 1st ed. Lippincott Williams and Wilkins; 1994; 4C: Drossman DA, Corazziari E, Talley NJ, et al. The Functional Gastrointestinal Disorders. 2nd ed. Williams & Associates; 2000; 384. GG 51

5 19. Pare P, Ferrazzi S, Thompson WG, et al. An epidemiological survey of constipation in Canada: definitions, rates, demographics and predictors of health care seeking. Am J Gastroenterol. 2000; 96: Prather CM. Subtypes of Constipation: Sorting out the confusion. Rev in Gastroenterol Dis 2004; (suppl 2): S11-S Knowles CH, Eccersley AJ, Scott SM, et al. Linear discriminant analysis of symptoms in patients with chronic constipation. Dis Colon Rectum. 2000; 43: Talley NJ. Management of chronic constipation. Rev in Gastroenterol Dis 2004; 4(suppl 1): S18- S Dukas L, Willet WC, Giovannucci EL. Association between physical activity, fiber intake and other lifestyle variables and constipation in a study of women. Am J Gastroenterol 2003; 98: Kayaçetin E, Oğuz F. Psikiyatrik hastalıklar ve konstipasyon. Turk J Gastroenterol 2003; 14 (suppl 1): 83 (P 04/1). 25. Talley NJ, Fleming KC, Ewans JM et al. Constipation in an elderly community: a study of prevalence and potential risk factors. Am J Gastroenterol. 1996, 91: Çolakoğlu S, Özgür G, Gözey A, ve ark. Hastanede yatan hastalarda kabızlık oranı. XI. Ulusal Türk Gastroenteroloji Kongresi Bildiriler Kitabı 1994; P Talley NJ, Jones M, Nuyts G, et al. Risk factors for chronic constipation based on a general practice sample. Am J Gastroenterol 2003; 98: Bytzer P, Talley NJ, Leemon M, et al. Prevalence of gastrointestinal symptoms associated with diabetes mellitus: a population- based survey of adults. Arch Intern Med 2001; 161: Wald A. Diagnosis of constipation in primary and secondary care. Rev Gastroenterol Disord. 2004; 4 (Suppl 2): S De Lillo AR, Rose R. Functional bowel disorders in the geriatric patients: constipation, fecal impaction and fecal incontinence. Am J Gastroenterol 2000; 95: Irvine EJ, Ferrazi S, Pare P, et al. Health-related quality of life in functional gasrointestinal disorders: focus on constipation and resource utilization. Am J Gastroenterol 2002; 97: Roberts MC, Millicon RC, Galanko JA, et al. Constipation, laxative use and colon cancer in a North Caroline population. Am J Gastroenterol 2003; 98: Mart 2005