Yeraltı Hartacılığı.

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Yeraltı Hartacılığı."

Duygu Koçer
8 yıl önce
İzleme sayısı:

1 yat, kablo ve vinç masrafına ve külfetine lüzum kalmazdı da.. En üst oluktan dökülen cevher, tapi rulanla sevki ve dağılması nizamlanıp birinci konkasöre geliyor; orada peydahlanan ilk parçalar kocaman delikli bir kalburdan eleniyor, alta değirmene gidiyor; üstte kalan büyük parçalar daha çok ufalayıcı bir ikinci konkasöre sevk ediliyor. Değirmen, tam bir öğütme cihazı; blokları toz haline sokuyor; bu tozlar bir elevatörle bir eleğin üstüne çıkarılıyor, bakapistona; orada ıslanıp yıkandıktan sonra da tersip havuzlarına gönderiliyor. Krom mürekkebatının ve ganglann tozlan ayrı ayrı ağırlıkta oldukları için teressüb havuzunda bir kaptaki zeytinyağı ile su gibi bariz bir ayrılma ve düzgün bir hattı - fasılla ve sıra ile teressüb ediliyorlar; cevher altta cüruf üstte kalıyor. Zonguldaktaki lavvarın aksine buradaki laveride faydalı ve değerli kısım altta.. Amelenin muntazam evleri var. Muhakkak ki muhitin köylüleri içinde en rahat ve temzi hayat süren bu maden isçileridir. Fakat çok kanaatli, az ihtiyaçlıdırlar. Rahatlık adeta kendilerine batmaktadır; en tabiî konforu bile yadırgamaktadırlar. Yani bir şeyi, o şey pek lüzumlu ve arzuları pek haklı olsa da istemeyi bilmezler.. Onlara, bir soğan bir ekmekle yaşamanın yaşamak demek olmadığını, çalışan insanın daha iyi ve bol yemeğe ve rahatlığa kavuşmıya etmek lâzımdır. hakkı ve zarureti olduğunu telkin Zaten bence bizim köy davamız, köylüyü kanaatinden sıyırma ve yeni ihtiyaçları ona benimsetip bunların tatminleri arzusu ve ihtirası ile daha fazla çalışmıya yöneltme şeklinde hülâsa edilmektedir... Şirketi Madeniyenin 1938 yılı imraratı roş ve konsantre olmak üzere tondur. (Roş, ocakların ağzında tavuklanmış, yani taş halinde seçilmiş, cevherce zengin parçalara denir.) Şirketin faaliyeti, altı imtiyaz sahasına şamildir. İmtiyazlardan beşinin şimdiki sahibi Eti Banktır; buralardaki işletme hakkını, her imtiyaz için sahanın ve cevherin hususiyetlerine göre ton başına ayn ve muayyen bir hisse almak mukabilinde, Roben Şirketine kiralamak şeklinde devretmiştir. Altı imtiyazdan bir tanesi, Karagediğe en uzağı, Kemikli mıntakası, şirketin uhtesinde bırakılmıştır... Tahmil yeri, Laveriye 4 kilometre mesafede, eski Meğri adasile karşı karşıya, Çavuş burnu denilen iskeledir.. Yakınındaki bataklıklar da kurumıya yüz tuttuktan sonra, önünde, sıra adaların nöbet beklediği, yassı tepelerin akşamları biraz daha yassılıp aralıklanarak manzaraya ve rüzgâra geçit verdiği Karagedik, yanı başındaki çeşit çeşit tabiat güzelliklerinin, göllerin, a- kar suların, ormanların, adalann, tarihi harabelerin ve plajların ortasında, mükemmel bir çalışma ve yetişme için en uygun ve güzel inziva yeridri. Behçet K. Çağlar Yeraltı Hartacılığı. Yazan: M. Tunay Şu kısa makalemizle «yeraltı hartacılığı» na hafifçe temas etmek istiyoruz; şukadar var ki; «yerüstü hartacılığı» ile «yeraltı hartacılığı» nı - bazı hususiyetler bir tarafa bırakılmak şartiyle - ayni adese içinden görmek mümkündür; bu itibarla, genel hartacı- 111

üstte kalan büyük parçalar daha çok ufalayıcı bir ikinci konkasöre sevk ediliyor.

2 lik kaidelerine uzaktan bir göz atmak suretiyle söze başlamak doğru olacaktır. Hartacılık; malûm olduğu üzere, iki mühim sınıfa ayrılmıştır. 1 Arzın şeklini itibarda tutmak sartiyle yapılan, geniş sahalara ait «Geodesie» hartacılığı. 2 Hartası alınacak sahayı müstevî satıh farziyle yapılan mahdut sahalara ait mevziî «Geometrie» hartacılığı. Maden mıntakaları ve yeraltı tesisleri mahdut sahalara inhisar etmekte olduğundan; ölçü ve hesaplarının «Mevziî hartacılık» usul ve kaidelerine göre yapılması icap eder. Tersimatına gelince; «mevziî hartacılıkta» ölçülerin tersimata çevrilmesi; sahanın büyüklüğüne ve işin ehemmiyetine göre: A Hesaba hacet görülmeden grafik, B Koordonne sistemine göre hesaplı. C Hem koordonne sistemine göre hesaplı hem grafik, usullerle yapılır. Maden mıntakalarının ve yeraltı tesislerinin esas hartalarını - işin icapları dolayisile - muhakkak «Kordonne sistemiyle yapmak grafik kısımlara kadar az pay bırakmak lâzımdır. hesaplı» mümkün olduğu Koordonne sistemi: Birbirine amut ve biri hakikî şimale müteveccih iki başlangıç mihverine göre her noktanın mevziini tayin ve hesap etmekten ibarettir. Buna göre - rakım bir tarafa bırakılırsa, her nokta iki kıymetle ifade edilir ki bunlardan biri «fasla. X» diğeri «tertip. Y» dir. X ve Y leri malûm olan noktalar arasındaki Mesafe, Zaviye; Semt unsurlarının sıhhat ve kat'iyetle hesap edilmesi - bu noktalar birbirini görsün görmesin - kolaylıkla nıümkündür. Ve yine; herhangi sebeple bir çok noktalar ziyaa uğramış ve ancak şurada burada iki noktası bulunabilmiş büyük güzergâhların yeniden hesapla ve kat'iyetle genel tesisata bağlanması kolaylıkla kabildir. Yeraltında, muhtelif katlarda ve muhtelif istikametlerde ilerliyen müteaddit galerilerdeki her noktanın birbirine olan münasebetlerinin kat'iyetle bilinmesi; Maden işletmesinin, şüphesiz en mühim meselelerinden birini teşkil eder. Her ne kadar, grafik usullerle kâğıda nakledilen noktalar arasındaki münasebetler, harta mikyasının müsaadesi nisbetinde, az veya çok bir hata ile mütalea olunabilirlerse de, bu suretle elde edilecek anasıra kat'iyetle itimat caiz olmasa gerektir; çünkü grafik usullerle yapılan hartalarda her nokta mebde'den uzaklaştığı nisbette - muhtelif hataların birikmesiyle - az çok mevzii aslîsini kaybeder. Cinsi, işareti ve miktarı tayin edilmiyen bu kabil tesadüfi hataların makûl surette tamamen imhası da mümkün olamaz; elde edilecek neticelerde daima tesadüfe tâbi olmaktan kurtulamaz. Koordonne sisteminde ise; arazideki ölçü sıhhati ile hesap ve tersim işleri arasına hulul edebilecek hemen hemen hiç bir mevzuubahs değildir. Yeraltı ölçüleri - umumiyetle harta tesisatına bağlı olarak yapılır. hata yeryüzü Yeryüzü hartacılığının esasını nirengi a- meliyatı teşkil etmesine bedel; yeraltı hartacılığı münhasıran poligon ameliyatiyle başlayıp poligon ameliyatiyle nihayet bulur. îyi tanzim edilmiş poligonlar şebekesi: Zaviye ve Tul ölçüsüne azamî itina göstermek ve hassas aletler kullanmak sartiyle, çok sıhhatli neticeler temin eder. Poligonların teşkil ve tasnifi : Poligonları; esas poligonlar, talî poligonlar, serbest poligonlar, kör poligonlar halinde dört sınıfa ayırarak mütalâa etmek mümkündür. Esas poligonlar - ana yollardan geçmek, mümkün mertebe düz istikametlerde imtidat etmek üzere tesbit edilir. 112

2 Hartası alınacak sahayı müstevî satıh farziyle yapılan mahdut sahalara ait mevziî «Geometrie» hartacılığı.

3 İki veya daha fazla esas poligonlar «Düğüm noktası» denilen müşterek bir noktada birleşerek kapalı poligonlar teşkil ederler. Şukadar var ki; hesapları ve hata tevzileri kapalı poligonlar dahilinde yapılmıyarak; düğüm noktasının muhtelif güzergâhlara göre kıymeti bulunduktan sonra hataların her güzergâh vezin ve dara miktarına göre dağatılması icap eder. Talî poligonlar - esas poligonlar arasında bulunan az imtidatlı kısımlar, kör kalmış ehemmiyetsiz galerilerdir ki: bunların grafik olarak mı, yoksa Koordonne sistemiyle mi kıymetlendirileceği vaziyetlerine ve ileride ehemmiyet kesbedip etmiyeceklerine göre takdir olunur. Serbest poligonlar bu kabil poligonlar hemen hemen yeraltı ölçülerine inhisaı eder. İki kuyu ile yekdiğerine bağlı katların - her kuyudan yalnız birer şakulî mürtesem tesbit ederek - esas şebekeye bağlanmalarını; yahut çöküntü ve sair sebeplerle kaybolan poligon noktalarının yalnız iki noktaya nazaran yeniden tesisini temin eder. Esası. İkinci katın poligon koordonnelerini itibarî bir semte göre - serbestçe - hesaplayıp iki kuyu mürtesemi arasında bulunacak itibarî semti üst kattaki mezkûr noktaların hakikî semtine göre tadil ve tashih ederek ana şebekeye bağlamaktan ibarettir. Kör poligonlar: Malûm bir noktadan ayrılıp başka bir noktada bağlantı vücude getirmiyen güzergâhlardır ki; bu kabil güzergâhları: ayni galeri dahilinde biri azimet diğeri avdet poligonu olmak üzere iki seri poligon teşkil ederek nihayetteki müşterek noktalarını «düğüm noktası» halinde kullanmak suretile kapalı poligon haline irca etmek mümkün; hatta uzun güzergâhlarda mutlak surette zarurîdir. Bundan maada başlangıçta esas poligondan ayrılırken hata e- dilmemesine ne kadar itina edilse yeri vardır. Bu husus bir kat seviyesinden ayrılan kollar için kolaylıkla temin edilebilirse de kuyu ile inilen katlar için oldukça müşkül, fakat pekâlâ mümkündür. Hakikat; klâsik usullerle kuyulardan şakul indirmek suretiyle az çok hatalı olarak bulunan mürtesemler şimdi, Wild ve Zeiss makinaları (optik şakulleme) tertibatı sayesinde kat'iyetle yakın bir sıhhatle ve sür'atle tesbit olunabilmektedir. Aynca şunu da ilâve etmek lâzımdır ki; yeraltında karanlık ve galerilerin darlığile beraber sair müşkülât göz önünde tutularak yapılması muhtemel hatayı izale edebilmek için ameliyatın tekrar edilmesinden kaçınılmaması, zaman ve emek tasarrufuna pek bakılmaması zarurîdir. Bu makaleye iki güzergâhla birleşen bir poligonun düğüm ve Kooradonne hesapları klişe halinde halledilerek ilâve edilmiştir. Ayrıca A ve B gibi iki «persement» noktası arasındaki istikameti ve ufkî mesafeyi halleden diğer bir klişe bağlıdır. (Teknik tafsilât için F. «G. Gauss» ın «Die Trigonometrischen und polygonometrischen Rechnungen in der Feldmesskunst» kitabı cild 2 ye müracaat). M. Tunay 113

4 114 II (a), 14 (b) Noktaları arasındaki Zaviyeler ve Mesafe Hesabı.

5 13 düğüm noktasındaki (12 13) kat'î semt hesabı (13) düğüm noktası kat'î koordonne hesabı 115

6 116 Koordonne

7 Hesabı 117

Benzer belgeler

M. T. A. Enstitüsünde Fotogrametri

M. T. A. Enstitüsünde Fotogrametri tatbikatı Yazan : Hidayet TURANLI Geniş mikyasta başlanılan maden araştırmaları ve jeoloji etüdleri muhtelif mikyaslarda yapılmış topografik hartalarına büyük bir ihtiyaç