A.ERDAL SARGUTAN TAYLAND SAĞLIK SİSTEMİ. ARAŞTIRMA YÖNETİCİSİ - EDİTÖR Doç. Dr. A. Erdal SARGUTAN

Transkript

1 Tayland Sağlık Sistemi 2605 TAYLAND SAĞLIK SİSTEMİ ARAŞTIRMA YÖNETİCİSİ - EDİTÖR Doç. Dr. A. Erdal SARGUTAN ARAŞTIRMA GRUBU İbrahim KEKLİCEK Lütfü DOĞANCIK Erkan BEKDEMİR Tayyar KURT Öner TAŞ

2 2606 Ülkelerin Karşılaştırmalı Sağlık Sistemleri

3 Tayland Sağlık Sistemi 2607 TAYLAND SAĞLIK SİSTEMİ ÖZET 2608 I. ÜLKE TANITIMI 2609 I.1. Doğal Yapı 2609 I.2. Tarihçe 2609 I.3. Yerleşme 2610 I.4. Nüfus 2610 I.5. Eğitim 2611 I.6. Ekonomi 2611 I.7. Yönetim 2612 I.8. Toplumsal Yapı 2612 II. SAĞLIK SİSTEMİ 2614 II.1. Genel Görünüm 2614 II.2. Örgütsel Yapı Ve Yönetim 2615 II.2.1. Kamu Sektörü 2615 II Toplum Sağlığı Bakanlığı 2616 II.2.2. Gönüllü Kuruluşlar 2620 II.2.3. Özel Sektör 2621 II.3. Sağlık Hizmetlerinin Sunumu 2621 II.4. Uzun Dönem Sağlık Hizmetlerinin Tanımlanması 2624 II.4.1. Hstahane Temelli Bakım 2624 II.4.2. Ev Temelli Bakım 2624 II.4.3. Toplum Temelli Destekleyici Programlar 2625 II.5. Sağlık Hizmetinin Kaynakları 2626 II.5.1. Sağlık İnsangücü 2626 II.5.2. Sağlık Tesisleri 2630 II.5.3. Tıbbi Malzemeler ve Teknoloji 2631 II.5.4. Bilgi Yapısı 2632 II.6. Sağlık Hizmetlerinin Finansmanı 2632 II.6.1. Sağlık Hizmet Harcamalarını Kaynaklar 2633 II67.2. Kişisel Sağlık Harcamaları 2633 II.6.3. Sağlık Sigortası 2633 II.7. Reformlar 2634 II.8. Sağlık Yükseltici Hastahaneler Planı 2635 II.9. Geleneksel İyileştiriciler Ve Geleneksel Tıp Uygulamaları 2636 II.10. Kamu Refahı Bölümü Tarafından Karşılanan Hizmetleri 2636 III. TAYLAND VE TÜRKİYE SAĞLIK SİSTEMLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI 2639 KAYNAKLAR 2641

4 2608 Ülkelerin Karşılaştırmalı Sağlık Sistemleri ÖZET Gelişmekte olan bir ekonomiye sahip bulunan Tayland da, sağlık göstergeleri düşük seviyededir. Tayland sağlık sistemi kamu ve büyük kısmı özel sektör kuruluşlarına dayanır, tedavi edicidir ve ücret karşılığı sunulmaktadır. Toplum Sağlığı Bakanlığı toplum sağlığı hizmetlerinin temel sağlayıcısıdır. Bakanlık bütün fiziksel ve mental sağlık aktivitelerinin yükseltilmesi, desteklenmesi, kontrol ve eşgüdümünün sağlanması, halkın refahı ve sağlık hizmetlerinin sağlanmasıyla sorumludur. Yönetsel yapısı merkez ve taşra teşkilatı olarak iki düzeyde yapılandırılmıştır. Taşra teşkilatı İl Toplum Sağlığı Ofisleri, Bölge Sağlık Ofisleri ve Sağlık Merkezlerinden oluşmaktadır. Bölgesel genel hastahane, il düzeyinde halk sağlığı hastahanesi, alt bölge ve köy düzeyinde sağlık merkezleri, kırsal kesim birincil sağlık hizmeti merkezleri, şehirsel birincil sağlık hizmeti merkezleri ve köy sağlık noktalarını içeren sağlık hizmeti sunum sistemine sahiptir Ayrıca Üniversite İşleri Bakanlığı, Savunma Bakanlığı ve Bangkok Metropol Yönetimi altındaki üniversite hastahaneleri tarafından da toplum sağlığı hizmetleri sağlanır. Ülkede, koruyucu sağlık hizmetleri yok denecek kadar azdır. Bu yüzden halk, oldukça düşük olan gelirinin göreceli olarak büyük bir kısmını sağlığa ayırmaktadır. Tayland da vakıf ve dernek düzeyinde 375 kadar sağlıkla alakalı gönüllü kuruluş vardır. Özel klinik, hastahane ve eczahaneler de sağlık hizmetlerine katılırlar. Sağlık hizmetlerinin özelleştirilmesi politikaları uygulanmaktadır Halk, gelir düzeyinin düşük olması ve geleneksel şifacıların daha ucuz sağlık hizmeti vermeleri sebebiyle sağlık hizmeti almak için bunlara başvurmaktadır. Bu şifacıların bir kısmı devlet denetimindedir ve devletten yarı zamanlı ücret alarak hizmet vermektedir. Tayland da, gelişmiş ülkelere göre çok daha az sağlık insangücü sağlık tesisleri, ürünler, bilgi vb. gibi kaynaklar mevcuttur. Sağlık personeli konusunda birinci problem, sayısal yetersizliktir. Toplam sağlık harcamaları GSYİH nın %4 6 sı civarındadır. Kamu harcamaları toplam sağlık harcamalarının %60 ını aşar. Ulusal sağlık harcamalarının çoğu tedavi hizmetinde kullanılırken, ilaç harcamaları yüksek olmaktadır. Geçen otuz yılda nüfusun üçte ikisinin yaşadığı kırsal alanın sağlık alt yapısı geliştirilmiş, bütün alt bölgelerde birincil sağlık merkezleri ve illerin %90 ından fazlasında halk hastahaneleri kurulmuştur. Tayland özel teşebbüs tipindeki sağlık sistemleri sınıfına girmektedir.

5 Tayland Sağlık Sistemi 2609 TAYLAND SAĞLIK SİSTEMİ I. ÜLKE TANITIMI RESMİ ADI : Tayland Krallığı NÜFUSU : 60,606,947 kişi YÜZÖLÇÜMÜ : 513,115km 2 RESMİ DİLİ : Tayca DİNİ : %94.6 Budist, %4,6 Müslüman, %0.7Hıristiyan %0.5 diğer BAŞKENT : Bangkok SİYASAL REJİMİ : Anayasal Monarşi PARA BİRİMİ : Baht (1/4124). I.I. Doğal Yapı Tayland Krallığı Güneydoğu Asya da bulunmaktadır. Batı ve kuzeyinde Birmanya, kuzeydoğusunda Laos ve güneydoğusunda Kamboçya yer almaktadır. Tayland ın Hint Okyanusuna kısa ve Tayland körfezi boyunca Pasifik Okyanusuna uzun bir kıyı sınırı vardır. İklimi tropikal ve nemlidir, yıllık ortalama sıcaklık 29 0 C civarındadır. Sıcak, yağmurlu ve ılık olmak üzere üç ana mevsim yaşanır. Bangkok taki sıcaklıklar genellikle 20 0 C ile 35 0 C arasındadır (1/4113). Tayland fiziksel coğrafya bakımından dört ana bölgeye ayrılır. Kuzeydeki dağlık bölgeyi Himalaya sisteminin bir uzantısı olarak kuzey-güney doğrultusunu izleyen bir dizi paralel sırt engebelendirir. Ortalama yüksekliği 1160 m. olan dağlık bölgenin kuzeydoğu ucunda 2505 m. ile ülkenin en yüksek noktası olan Inthanon dağı yer alır. En önemli akarsuyu Chao Phraya dır. Ülke topraklarının üçte bire yakın bölümü ormanlarla kaplıdır (12/459). I.2. Tarihçe Tayland, Güney Doğu Asya da yer alan birkaç ülkeden, hiçbir zaman koloni olmayanlardan biridir. Daha önce Siyam olarak Avrupalılarca bilinen ve kelime manası ile Hür demek olan Tayland, yedinci asırdan 1932 yılına kadar olan köklerinde, mutlak bir monarşi olarak varlığını sürdürmüştür (12/465). Tayland 1200 lü yılların başında küçük bir Lanna, Phayao ve Sukhothai den oluşan şehir devletleri olarak kurulmuştur. Khom hükümranlığına karşı isyan ederek ilk bağımsız Tayland krallığı kurulmuştur. Krallığın ömrü uzun olmasa da Tayland tarihi içerisindeki yeri önemlidir. 417 yıl süren Ayutthayalar Döneminde 34 kral başa geçmiş ve bu dönemde Tayland ın kültürel yapısı şekillenmiştir. Arap, Hindistan, Çin, Japon ve Avrupalı devletlerle ilişkiler geliştirilmiştir. Kral Narai döneminde ( ) batı devletleri ile olan ilişkiler daha da ilerletilmiş ve Fransa ya bir elçi gönderilerek ilk dış diplomasi başlatılmıştır yılında Ayutthayalar dönemi Birmanya nın işgali ile sona ermiştir.

6 2610 Ülkelerin Karşılaştırmalı Sağlık Sistemleri Birmanya nın işgali anacak birkaç ay sürebilmiş ve Kral Taksin tarafından ülke yeniden ele geçirilmiştir. Böylece Thanbori Dönemi başlamıştır ( ). Kral Taksin in ardından Chakri Hanedanlığından I. Rama başa geçmiş ve bugünkü Bangkok başken yapılmıştır yılından günümüze kadar süren Rattanakosin Döneminde batı ile diplomatik ilişkilere devam edilmiş ve modernleşme sürecine başlanmıştır (2/2) yılında Kral, anayasayı ve hükümet temsilcilerini kabul etmiştir ve böylece mutlak monarşi dönemi sona ermiştir yılında askerler idareyi ele geçirmiş, 1974 ve 1976 yılında kısa süreler hariç, ülke esas itibarıyla askerlerin elinde kalmıştır. Krallık, milli yetki sembolü olarak idame ettirilmiştir (12/465). I.3. Yerleşme Ülke, geçim kaynakları ve lehçe farklılıkların ile belirlenen altı geleneksel bölgeye ayrılır. Komşusu Birmanya dakine benzer bir Tay lehçesinin konuşulduğu kuzeydeki dağlık bölge, verimli vadi ovalarını ve tarıma dayalı yerleşim birimlerini barındırır. Yüksek kesimlerde yetiştirilen çay ve tropik ormanlardan elde edilen kereste bölgeye önemli bir gelir sağlar. Isan olarak bilinen kuzeydoğudaki kıraç bölge en geri kesimi oluşturur. Başlıca pirinç üretim merkezi olan iç kesimdeki bölgede sanayi ve ticaret gelişmiştir. Bölgenin özellikle Bangkok u çevreleyen kesiminde yoğun bir nüfus yaşar. Tepelik güneydoğu bölgesini geniş şeker kamışı plantasyonları kaplar. Güzel kumsallarıyla çok sayıda turist çeken kıyı şeridinde balıkçılık da önemli bir gelir kaynağıdır. Güney bölgesinin ekonomisi büyük ölçüde kalay ve kauçuk üretimine dayanır. Yarımadanın kıyıya yakın kesimlerindeki yerleşim birimleri balıkçılıkla geçinir. Birmanya sınırı boyunca uzanan dağlık ve seyrek nüfuslu batı ve güneybatı bölgesi daha çok zengin maden yatakları açısından önem taşır. Kırsal yerleşme dokusu genelde ekonomik yapıyla bağlantılı özellikler gösterir. Sırt ve yamaçlarda kurulu dağ köylerinin büyüklüğü tarımsal arazilerin genişliğine göre değişir. Taşkın tehlikesi nedeniyle ovalık kesimlerin çoğu yüksek alanlarda yer alır. Kuzeydeki ırmak havzalarında bulunan köyler daha çok kara ve demir yollarının çevresinde kümelenmiştir. Köylerin birbirine yakın olduğu delta bölgesinde yerleşmeler ulaşımı kolaylaştıran kanallar üzerinde sıralanır. Güney ve güneydoğu bölgelerinde köyler genellikle plantasyonların çevresinde toplanmıştır. Kıyı köyleri ise hemen hemen kesintisiz bir zincir oluşturur. Irmak vadilerinde ve kıyılarda yer alan kentsel merkezlerin çoğu orta ve küçük çaplı yerleşmelerdir. Toplam kentsel nüfusun yarıya yakını, başkent Bangkok ta yaşar (12 /463). I.4. Nüfus Resmi dil Taycadır. Çinli, Malezyalı ve yerli halk olmak üzere küçük bir azınlık vardır. Hakim din Budizmdir. Çoğunluğunu Malezyalıların oluşturduğu %4 civarındaki nüfus Müslümandır. Ayrıca ağırlıklı olarak Bangkok ve kuzeyde yaşayan Hıristiyan bir azınlık da vardır (1/4113). Tayland nüfusunun beşte dördüne yakını Tay halkları içinde sınıflandırılan, Tay (%52.6) ve Lao lardan (%26.9) oluşur. Laolar büyük ölçüde kuzeydoğuda toplanmışlardır.

7 Tayland Sağlık Sistemi 2611 İkinci büyük etnik topluluk olan Çinlilerin önemli bir bölümü kentlerde yaşar. Ülkede ayrıca Kımerler, Malaylar, Hintliler ve Monlardan azınlıklar da yer almaktadır. Nüfus yoğunluğu (1989) kilometrekare başına ortalama 108 kişiyi bulur. Kentte oturanların toplam nüfus içindeki oranı ancak %20 düzeyinde olmakla birlikte, kentlere göç sürekli artmaktadır. Nüfus artış hızı ikinci dünya savaşı sonrasındaki düşüş sonucunda dünya ortalamasının altına inmiştir yılında nüfus artış hızı %1.69 dur (12/463). I.5. Eğitim Eğitim resmi olarak 6 ve11 yaş aralığındaki çocuklar için zorunlu ve altı yıldır yılında zorunlu eğitim dokuz yıl olmuştur. Temel eğitim 6 yaşında başlar ve altı yıl sürer yılında temel eğitime olan öğrenci kayıtları ilgili yaş gruplarındaki çocukların %87 sine eşit olmuştur. Orta öğretim 12 yaşında başlar ve altı yıl sürer yılında orta öğretime kayıt oranı ilgili yaş gruplarındaki çocukların %56 sı olmuştur. Aynı yıl temel ve orta öğretime yapılan toplam kayıt bütün okul çağı çocuklarının %71 i olmuştur yılında 12 si Bangkok ta olmak üzere 20 devlet üniversitesi ve 26 özel üniversite ve kolej bulunuyordu. Aynı yıl yüksek öğretime kayıt oranı ilgili grubun %22 sini oluşturuyordu. Merkezi hükümet tarafından yapılan eğitim bütçe harcaması 30 Eylül 2003 tarihindeki mali yılın sonunda 235,393.8milyon Baht (toplam harcamaların %23,5 i) olmuştur (1/4123). I.6. Ekonomi Tayland 1980 lerde dünyadaki en ümit verici gelişen ülke olarak ortaya çıkmıştır. 1988, 1989, 1990 yıllarındaki gelişme oranları sırasıyla, %13, %11, %10 ile en yüksek gelişme oranlarıdır. Gelişmenin asıl başlangıç gücü ihracat, turizm, yabancı yatırım iken, daha sonra bu gelişmede iç talep daha fazla rol oynamıştır. Bu hızlı gelişmeye üç boyut hızlı yapısal değişiklikler eşlik etmiştir. Birincisi, Tayland ekonomisi dışa açılmıştır. İhracatın yerli ürünler payı 1982 de %19.2 den, 1993 te %29.5 e yükselmiştir. Ekonomideki artan açıklık Tayland ın dünya pazarına daha geniş olarak girişini sağladığı için, ekonominin dışa açılmasının, hem rekabeti hem de fırsatları artırdığı belirtilmektedir. İkincisi, Asya Pasifik bölgesindeki ülkeler arasında artan birbirine bağlılık, Tayland ın Asya Pasifik endüstriyel yapısı içinde bütünleşmesini sağlamıştır. Üçüncüsü, ekonominin canlanması sonucu yeni yapısal değişmeler olmuştur. Ücret oranı yükselmekte, bazı kritik teknik işgücü alanlarında eksiklikler hissedilmekte, gelişimin etkileri yayıldıkça, gelir dağılımı da iyileşmektedir (13/4). Geleneksel bir tarım ülkesi olarak bilinen Tayland günümüzde kompleks ve çok yönlü ekonomisiyle yeni ve gelişmiş teknolojisiyle gurur duymaktadır. Ülkenin gelişiminde birçok faktörün etkisi vardır. Temel karşılaştırmalı üstünlüğü doğal kaynaklarının bolluğu ve çeşitliliğidir. Tarımsal alanının büyüklüğü ve ideal büyüme koşullarıyla Tayland sadece tarımsal bir ülke değil aynı zamanda Asya nın tek gıda ihracatçısı ülkesidir.

8 2612 Ülkelerin Karşılaştırmalı Sağlık Sistemleri Yani endüstriyel alanlar içerisindeki genişlik ve çeşitlilik dinamik bir özel sektör yaratmıştır. Yenilikçi özel girişim temel gıda maddelerinin katma değer potansiyelini arttırarak ülkenin tarımsal tabanını ve aynı zamanda dünya talebine cevap verecek yeni üretim alanlarını genişletti. Devletin alt yapı desteği sağlaması ve özel sektör üzerinde görece sınırlı etkisiyle hızlı bir şekilde gelişen özel girişim sistemi ortaya çıktı. Ülke aynı zamanda tekstil ürünleri, bilgisayar ve yan sanayi, plastik ürünler, ayakkabı ve deniz ürünleriyle de tanınmaktadır. Çimento, seramik fayans, sağlıkla ilgili mallar ve çeşitli endüstri bitkilerinin yetiştiriciliğinde dünyanın önde gelen ülkelerinden birsidir. Orkinos, anana, dondurulmuş karides ihracatında dünyanı en büyük ihracatçılarından biridir. Tayland ın ekonomik gücü ASEAN (Güneydoğu Asya Ülkeleri Birliği) bölgesel birleşme ve birlikteliklerle tamamlanmaktadır (2/7). I.7. Yönetim Tayland kralın devlet başkanı olduğu bir anayasal monarşi ile yönetilir. resmi güç başbakanın şahsiyetinde hükümete, parlamentoya ve köylere kadar ulaşan bürokratik bir sisteme dayanır. Anayasa ülkedeki en üst kanundur ve merkezileşmiş bir sistem aracılığıyla yönetimin çalışmasını sağlar. Yasama yetkisi parlamentoya bırakılmıştır ve halk tarafından seçilmiş bir temsilciler meclisi ve senatodan oluşan ikili bir ulusal meclis aracılığıyla yerine getirilir. Yasama ile ilgili bütün ulusal politika meseleleri kanun olarak yürürlüğe girmeden önce parlamento tarafından onaylamalı ve ardından kral tarafından imzalanmalıdır. Yasama yetkisi Asliye Mahkemesi, Temyiz Mahkemesi ve Yargıtay olarak üç düzeyde yapılanmış mahkemeler aracılığıyla kullanılır. Yürütme yetkisi başında başbakanın bulunduğu kabine aracılığıyla kullanılır. Tayland hükümeti başbakan ve 15 bakanlığın bulunduğu bir bakanlar kurulundan oluşur. Yönetim sitemi merkezidir fakat bölgesel ve taşra olarak bölünmüştür. Bangkok şehrinin kendine ait yönetsel yapısı vardır ve kendi valisini seçer. Taşra yönetimi İçişleri Bakanlığı nın sorumluluğu altındadır; 75 vilayetin her birinin yöneticisi söz konusu bakanlık tarafından atanır. Bölgesel yönetim, yönetsel yapı tarafından idare edilen kendi bölgesel seçim sistemine sahiptir (2/3). I.8. Toplumsal Yapı Tayland ın 1986 yılındaki nüfusu, 51 bölgede ve Bangkok metropoliten bölgesinde olmak üzere, yaklaşık olarak 51 milyondu. Az sayıdaki Malay ve Çinliler hariç, hemen hemen hepsi de etnik olarak Tay insanından meydana gelmekteydi. Ülkenin dini Budizm dir ve kültürün tamamını etkisi altına almıştır. Şehirleşme artmasına rağmen, nüfusun %80 i taşrada, %20 si de şehirde yaşamaktadır.

9 Tayland Sağlık Sistemi 2613 Yetişkinler arasında okuma-yazma bilmeyenler %91 olarak belirtilmesine rağmen, taşrada ve kadınlar arasında bunun daha da düşük olduğu belirtilmektedir. Topluluk ve köy seviyelerinde, resmi memurlar halk tarafından seçilmesine rağmen, bölge yöneticileri (valiler) ve bölge memurları merkezi hükümet (İçişleri Bakanlığı) tarafından atanır. Bangkok metropoliten bölgesi büyük, kalabalık, dinamik bir şehir teşkil etmekte ve sadece Tayland ın değil bütün Güneydoğu Asya nın ticaret ve turizm merkezlerinden birini meydana getirmektedir. Nüfusun %80 i köyde yaşamaktadır ve milli ekonominin temelini sağlayan, tarım ürünlerinden pirinç, mısır, kauçuk üretilmesine rağmen, buralar fakirlik içinde olan yerlerdir (12/770).

10 2614 Ülkelerin Karşılaştırmalı Sağlık Sistemleri II. SAĞLIK SİSTEMİ II.1. Genel Görünüm Tayland ın nüfusu 2000 yılında 60,6 milyon idi. Yıllık nüfus artış oranı 1994 yılında %1,14 den 2001 yılında %0,8 e düştü. Çalışabilir yaş grubu (15-59) ve yaşlıların bulunduğu grup (60 ve üzeri) artış gösterirken; 0-15 yaş grubunun nüfus içerisindeki oranı azalmıştır. Yeni doğan ölüm oranı 2001 yılı rakamlarıyla canlı doğumda 21.5, toplam üreme hızı 1.8 ve ortalama yaşam süresi kadınlarda 74.9, erkeklerde 69.9 olarak gerçekleşti. Şehirsel nüfus artmakta ve şehirsel alanlardaki nüfusun %34.7 olduğu hesap edilmektedir yılında düşük kilolu (2.500 gramdan az) doğumların görülme sıklığı %8.1 idi yılında okul çağı çocukların içerisinde düşük kiloluluk oranı %11.3 idi. Takip ve anket bilgileri okul çağı çocukların %4.24 ünün iyot eksikliği bozuklukları ve 5 yaşın altındaki çocukların %15 inin anemik olduklarını gösterdi. Yetersiz beslenme, iyot eksikliği ve anemiyi çözmek amacıyla önlemler 7. Ulusal Eylem Planının içeriğine alındı (3/3) yılında cüzamın yaygınlık oranı kişide 0.5 gibi önemli bir azalma sağlandı. Bunun ardından 8. planda her bölgede ve noktada yaygınlık oranını kişide 1 in altında düşürmek hedeflendi. Bütün yaş grupları içinde tüberkülozun görülme oranı %29.47 idi yılında bir çok tüberküloz hastası kayıt altına alındı ve i stabilize edildi. Tüberküloza karşı ilaç rezistansı da artırmaktadır. Sıtma 856 ölüm ( kişide verileri) ile hala başlıca sorunlar arasındadır ve hastalığın görülme oranı kişide 2.01 olarak belirlenmiştir. Birmanya ve Kamboçya sınırı boyunca göçmen işçiler sıtma hastalığının kontrol altına alınmasında engel olmaktadırlar. Lenfatik filariasis Tayland ın belli kesimlerinde hala önemli bir sağlık problemidir. Kontrol aktiviteleri bölgesel sağlık hizmetleri içine katılmıştır. Genişletilmiş aşılama programı Toplum Sağlığı Bakanlığının öncelikli programıdır yılında yüksek düzeyde koruma sağlanmıştır. 1 yaşın altındaki bebekler için koruma BCG (verem aşısı) %100, DBT (difteri-boğmaca-tetanos) aşısında %94.6, Polio (çocuk felci) aşısında %94.8, kızamık aşısında %88.1 ve hepatit-b aşısında %93.4 olarak gerçekleştirilmiştir. Gebelerin %76.3 ü tetanosa karşı koruma altına alınmıştır. Bu gelişmelere rağmen yerli halk ve göçmen işçiler gibi bazı nüfus grupları da hizmet kapsamına alınmayı beklemektedir (4/3) yılına kadar 1,074,155 kişiye AİDS virüsünün bulaştığı tahmin edilmektedir ve bunların 501,600 ü yaşamını yitirmiştir. Hala 572,500 kişi AİDS hastalığıyla yaşıyor ve bunların 55,000 i ileri derecede hastadır ve bir o kadarı da 2004 yılında AİDS komplikasyonundan ölmüştür. Ayrıca 19,500 yeni enfeksiyon meydana geldiği hesap edilmektedir. Bu rakam 1990 da 143,000 idi (5/2). Endüstrileşme ve şehirleşme yönündeki hareketlenme yaşam tarzında da değişikliklere yol açmıştır. Bangkok ta yapılan bir çalışma çoğu 15 yaşından büyüklerin %42 sinin ayaküstü yemek yeme alışkanlıkları vardır ve bunların %25 i düzenli olarak egzersiz yapmaktadır. İntihar oranları Bangkok metropolitinde artırmıştır (3/3).

11 Tayland Sağlık Sistemi 2615 Tütün tüketimi günümüzde Tayland daki genel sağlık düzeyini kötüleştirici etkisi olan çok önemli risk faktörüdür. Geçen on yılda 42,000 insan sigara ile ilgili hastalıklardan hayatını kaybetmiştir. Sigara kullananların oranı (15 yaş ve üzeri) 1981 yılındaki %35.2 oranından 2001 yılında %22.4 e düşmesine rağmen; hala 10 milyondan fazla kişi sigara kullanmaktadır. Buna ek olarak sigara içme oranı çocuklar, gençler ve kadınlar arasında artmaktadır (6/6). Son on yılda Tayland da alkol tüketimi iki katına çıkmıştır. Asıl endişe alkol kullanma oranının geçler arasında artması ve gittikçe daha genç yaşlarda kullanılmaya başlanması olmaktadır. Birçok kuruluş alkol tüketimin azaltmak için programlar uygulayarak yardımcı olmaktadır. Ancak eşgüdümün olmaması, sınırlı tecrübe ve kamusal ilginin azlığı nedeniyle problemler ortaya çıkmaktadır (6/7). Tayland da nüfusun %98 inin su ihtiyacının giderilmesi sağlanmıştır. Fakat bu oran kırsal bölgelerde %70 e düşmektedir. Su kaynaklarının kendisi ve zemininden meydana gelen kontaminasyonlar nedeniyle mikrobiyolojik ve kimyasal problemler gibi suyun kalitesiyle ilgili hala birçok problemler vardır. Hijyende de ülke içinde hemen hemen genel bir kapsama ulaşılmıştır. Ne var ki dışkı ve diğer maddeler ile atık suyun arıtılması gibi problemler halen devam etmektedir. Bunlar da su kaynaklarında kontaminasyona neden olmaktadır. Tayland da su ihtiyacını sağlanması ve sanitasyon alanındaki çalışmalar sağlıksız sular nedeniyle meydana gelen hastalıklarda görülen azalma ile sonuçlanmıştır. Dizanteri, bağırsak iltihabı ve ülseri ile barsak paraziti ve kancalı kurt vakalarının görülme sıklığı azalmıştır. Kancalı kurt nedeniyle ortaya çıkan hastalıklardan demir eksikliği anemisinde de azalış rapor edilmiştir (7/2). II.2. Örgütsel Yapı Ve Yönetim Sağlık kaynakları kamu ve özel sektör kuruluşlarını içeren ve sağlık programları uygulayan çeşitli kuruluşlar aracılığıyla dağıtılır (8/314). Toplum Sağlığı Bakanlığı toplum sağlığı hizmetlerinin temel sağlayıcısıdır. Ayrıca Üniversite İşleri Bakanlığı, Savunma Bakanlığı ve Bangkok Metropol Yönetimi altındaki üniversite hastahaneleri tarafından da toplum sağlığı hizmeteleri sağlanır. Özel klinik, hastahane ve eczahaneler de sağlık hizmetlerine katılırlar (9/2). II.2.1. Kamu Sektörü 1) Toplum Sağlığı Bakanlığı ülke çapında kamu sağlığı ile sorumludur: Toplum Sağlığı Bakanlığı bütün fiziksel ve mental sağlık aktivitelerinin yükseltilmesi, desteklenmesi, kontrol ve eşgüdümünün sağlanması; halkın refahı ve sağlık hizmetlerinin sağlanmasıyla sorumludur. 2) Sağlık çalışmalarını destekleyen ve/veya uygulayan kamu kurumları: Sağlık hizmeti sağlayan kamu kurumları; Bangkok Metropol Yönetimi, Üniversite İşleri Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı ve Savunma Bakanlığı.

12 2616 Ülkelerin Karşılaştırmalı Sağlık Sistemleri Çevre, çalışanlar, çocuklar ve kadınların sağlığı ilgili konularda uygulama yapan kamu kurumları: Sanayi Bakanlığı, Bilim Teknoloji Ve Çevre Bakanlığı, Tarım Ve Kooperatif Bakanlığı, Çalışma Ve Sosyal Yardım Bakanlığı, Eğitim Bakanlığı ve Başbakanlık Ofisi. Sağlık programlarının etkin uygulanmasını destekleyen kamu kurumları: Ulusal Ekonomik Ve Sosyal Kalkınma Kurulu (planlama desteği), Bütçe Bürosu (bütçeleme desteği), Devlet Memurları Komisyonu (sağlık işgücü desteği), Teknik Ve Ekonomik İşbirliği Bölümü (uluslar arası yardım), Ulusal İstatistik Ofisi (bilgi desteği), Tayland Araştırma Vakfı ve Sağlık Sistemi Araştırma Kurumu (tıbbi araştırma yardımı). Belirli kurumlar için sağlık hizmetlerinden sorumlu olan kamu kurumları: Sosyal Güvelik Ofisi ve Sigorta Deparmanı, Ticaret Bakanlığı (8/314). II Toplum Sağlığı Bakanlığı Toplum Sağlığı Bakanlığının başlıca görevleri; toplumun refahı ve sağlık hizmetlerinin sağlanmasını içeren fiziksel ve mental sağlıkla ilgili aktivitelerin yükseltilmesi, desteklenmesi, kontrol ve eşgüdümün sağlanmasıdır. Toplum Sağlığı Bakanlığının yönetsel yapısı iki düzeyde yapılandırılmıştır. Merkezi Teşkilatı ve Taşra Teşkilatı. A) Merkez Teşkilatı Merkez Teşkilatı: Daimi Sekreterlik Ofisi (Müsteşarlık), Bakan Sekreterliği Ofisi ve altı bölüm düzeyinde kuruluştan oluşur. Bunlar; Sağlık Bölümü, Bulaşıcı Hastalıkları Kontrol Bölümü, Tıbbi Bilimler Bölümü, Gıda ve İlaç İdaresi, Tedavi Hizmetleri Bölümü ve Ruh Sağlığı Bölümü. Daimi Sekreterlik Ofisi (Müsteşarlık) Daimi Sekreterlik Ofisi politika ve planların denetimi, Toplum Sağlığı Bakanlığına bağlı kuruluşların çalışmalarını izleme ve değerlendirme, sağlık personelinin üretim ve gelişimi ve sağlık idaresi ve teknik sistemin geliştirilmesinden sorumludur. Sağlık Bölümü Sağlık bölümü sağlık teknolojilerinin, sağlığı iyileştirme stratejilerinin, sağlık bilincinin geliştirilmesi, hijyen, mesleki sağlık ve çevre sağlığının araştırma ve geliştirmesinden sorumludur (8/360). Bölüm 12 bölgesel çevre sağlık merkezi ve 12 bölgesel sağlık geliştirme merkezine sahiptir. Bulaşıcı Hastalıkları Kontrol Bölümü Bu bölüm de teknik bir bölüm olup; hastalık kontrol stratejilerinin geliştirilmesi ve bulaşıcı hastalıklarla ilgili yasaların uygulanmasının yanı sıra teknik ve teknolojik araştırma ve geliştirmeden de sorumludur.

13 Tayland Sağlık Sistemi 2617 Bulaşıcı Hastalıkları Kontrol Bölümü 12 bölgesel bulaşıcı hastalık kontrol ofisi ve 5 portör kontrol ofisine sahiptir. Tıbbi Bilimler Bölümü Tıbbi bilimler bölümü yiyecek, ilaçlar, narkotikler, kozmetikler, tehlikeli maddeler ve tıbbi ekipmanların analiz ve araştırma çalışmalarından sorumlu olan teknik bir bölümdür. Bu bölüm altında 12 bölgesel tıbbi bilimler merkezi vardır. Gıda ve İlaç İdaresi Bölümü Bölümün ana görevi yiyeceklerin, ilaçların, kozmetiklerin, tehlikeli maddelerin; narkotik, medikal ekipman ve uçucu maddelerin imal, ithal ve dağıtımının kalite ve standardlara göre kontrolüdür. Tedavi Hizmetleri Bölümü Başlıca görevleri fiziksel tıbbi hizmetlerin araştırma ve geliştirmesi, teşhis ve tedavinin sağlanması, tersiyer düzeydeki rehabilitasyon hizmetleri, özel tıbbi hizmetlerin sağlanmasıdır. Tedavi hizmetleri bölümün içinde 13 özel kuruluş/hastahane vardır. Ruh Sağlığı Bölümü Teknik bir bölümdür ve temel görevleri ruh sağlığı ve ruhsal gerilik konusunda teknik olarak gelişme, özellikle üçüncül (tersiyer) düzeyde ruh sağlığının iyileştirilmesi ve korunması, ruhsal bozuklukların terapi ve rehabilitasyonunun sağlanmasıdır. Ruh hastalıları için 16 hastahane ve 4 bölgesel ruh sağlığı merkezi vardır (8/361). Bunlara ek olarak Toplum Sağlığı Bakanlığının kendi denetimi altında olan iki özerk kuruluş vardır. Devlet Eczacılık Teşkilatı: İlaçlar ve tıbbi malzemelerin üretimi ve araştırılmasından sorumludur. Sağlık Bakanı tarafından atanmış Devlet Eczacılık Teşkilatı Komisyonu tarafından idare edilir. Sağlık Sistemleri Araştırma Kurumu: Sağlık programlarının sistematik olarak daha da gelişmesi ve sağlık problemlerinin etkili bir şekilde ortadan kaldırılması amacıyla sosyal bilimler, ekonomi, antropoloji, psikoloji gibi bilimlerle birlikte faaliyet gösterir. Sağlık Sistemleri Araştırma Kurulu kabine tarafından atanır ve yönetim kurulu Toplum Sağlığı Bakanı ve 7 sini üst düzey uzmanların oluşturduğu 17 üye tarafından idare edilir. B) Taşra Teşkilatı Taşra teşkilatı yönetsel olarak il yönetiminin altındadır. Fakat diğer bölümlerin teknik bölümlerden teknik destek aldığı gibi, kamu sağlığı alanında Daimi Sekreterlik Ofisinin (Müsteşarlık) lojistik desteği ve gözetimi altındadır. İl Toplum Sağlığı Ofisleri, Bölge Sağlık Ofisleri ve Sağlık Merkezleri Taşra Sağlık Teşkilatının yönetimi altındaki kuruluşlardır.

14 2618 Ülkelerin Karşılaştırmalı Sağlık Sistemleri İl Toplum Sağlığı Ofisleri İl toplum sağlığı ofislerinin her biri doğrudan valiye rapor verirler ve başında ilde Toplum Sağlığı Bakanlığını temsil eden İl Sağlık Başkanı bulunur. İl Sağlık Başkanı, il düzeyindeki bütün sağlık çalışmalarından sorumludur. İl toplum sağlığı ofisleri Daimi Sekreterlik Ofisi ve diğer teknik bölümler tarafından destek ve gözetim altındadır. Her İl Toplum Sağlığı Ofisinin altında bir ya da iki tane bölgesel/genel hastahane ( yataklı) ve birkaç yataklı halk hastahaneleri vardır ve bunlar İl Sağlık Başkanına rapor verirler. Bölge/Alt Bölge Sağlık Ofisleri Her bölge veya alt bölge Bölge Şefine rapor verir ve başında Bölge/Alt Bölge Sağlık Memuru bulunur. Bölge/Alt Bölge Sağlık Memurunun görevi sağlık merkezleri tarafından uygulanan çalışmaların yönetimi, desteklenmesi, iyileştirilmesi, izlenmesi ve değerlendirilmesidir. Ayrıca bu ofisler İl Toplum Sağlığı Ofisleri tarafından teknik ve yönetsel olarak gözetlenir ve desteklenir. c) Sağlık Merkezleri Sağlık merkezleri, nüfusları ila olan, kasaba ve köy düzeyinde bütünleştirilmiş sağlık hizmetlerini sağlarlar. Sağlık merkezi genellikle bir sağlık memuru, bir ebe ve Sirindhorn Toplum Sağlığı Koleji veya Boromrajchonnani Hemşire Kolejlerinin birinden mezun teknik hemşire tarafından işletilir. Son zamanlarda Toplum Sağlığı Bakanlığı ülke genelindeki bazı büyük sağlık merkezlerine bir diş teknisyeni, bir uzman hemşire ve bir pratisyen hekim görevlendirmektedir (8/363). Toplum Sağlığı Bakanlığının örgütsel yapısı ve çalışma yöntemi zaman zaman gözden geçirilmiştir yılındaki yeniden örgütlenme günümüz sisteminin temellerini oluşturması açısından önemlidir yılında yapılan yeniden örgütlenmenin 4 temel özelliği vardır. -Daimi Sekreterlik Ofisi il düzeyindeki bütün ana sağlık hizmeti birimlerinin diğer bakanlık teknik departmanlarıyla eşgüdümünü sağlayan yegane kuruluştur. -Toplum Sağlığı Bakanlığı altındaki bütün kurumlar, bakanlık ve bölümsel düzeyde, kendi görevlerini işbirliğiyle uygular ve kendi programlarını önemli bir aracı olarak kullanırlar. -Toplum Sağlığı Bakanlığının yapısı bütün düzeylerdeki coğrafi alanları kapsayacak, koruyucu ve tedavi edici hizmetleri bütünsel olarak sağlayacak şekilde yapılanmıştır. -İl Sağlık Kurumları, İl Toplum Sağlığı Ofisleri ve başlıca sağlı hizmet tesisleri Daimi Sekreterliğin gözetleme denetim yetkisi altındadır. Diğer birimler sadece bölgesel düzeyde teknik ve işletmeye dair destekler verebilirler (8/365).

15 Tayland Sağlık Sistemi 2619 A. ER DA L SA RG UT AN Şema 1: Toplum Sağlığı Bakanlığının Yönetsel Yapısı Kaynak: (8) MOPH of Thailand (2000) Thailand Health Profile , s:362

16 2620 Ülkelerin Karşılaştırmalı Sağlık Sistemleri Şema 2: Taşra Teşkilatı Yönetsel Yapısı Kaynak: (8) MOPH of Thailand (2000) Thailand Health Profile , s:364 II.2.2. Gönüllü Kuruluşlar Tayland da vakıf ve dernek düzeyinde 375 kadar sağlıkla alakalı gönüllü kuruluş vardır. Bu tarz dernek ve vakıfların yetkili kurumlar olması için Eğitim Bakanlığı (Ulusal Kültürel Komisyonu) ve/veya İçişleri Bakanlığı tarafından tanınmaları gerekmektedir. Bununla beraber sağlık konularıyla ilgili Taşra Doktorlar Kulübü ve ecza çalışma grubu gibi yetkili olmayan kuruluşlar da vardır.

17 Tayland Sağlık Sistemi 2621 Genellikle bu kuruluşlar uluslar arası örgütlerden, yurt içindeki bağışlardan ve devlet desteklerinden finansal yardım alırlar (8/314). Son zamanlarda gönüllü kuruluşlar aile planlaması, hijyen, ana çocuk sağlığı ve sağlık hizmetleri konusundaki programlara, amaçlara etkili bir şekilde ulaşılması amacıyla yardımda bulunmaktadırlar (8/315). II.2.3. Özel Sektör Önceleri devlet dışı sağlık tesisleri gönüllü sağlık örgütlerinin sahipliğinde iken, uzun zamandır özel sektör sağlık hizmetlerinin sağlanmasında önemli bir rol oynamaktadır hızlı ekonomik büyüme döneminde, özel sağlık sektörü daha da genişlemiştir. Özel sektörün rolü sağlık hizmetlerinin özel hastahaneler ve klinikler tarafından sağlanması şeklindedir. Devlet teşvikleriyle birlikte özel hastahaneler son derece büyümüştür ve potansiyellerini iki katına çıkarmışlardır. Özel hastahane ve klinikler Tıbbi Tesisler Hakkındaki Kanuna göre Toplum Sağlığı Bakanlığı Tıbbi Tescil Bölümünün kontrolü altındadırlar. Bunlara ek olarak özel sektörün sağlık personeli yetiştirilmesinde çok küçük bir katkısı vardır yılında 6 gönüllü eğitim kuruluşunun yetiştirdiği 413 hemşire vardı (8/316). Ekonomik krizin sonucu olarak, özel hastahanelerin borçları arttı ve gittikçe artan faiz yükü nedeniyle gelirleri azaldı. Bu nedenle özel hastahaneler hayatta kalmak için yatak sayılarını azaltarak ve personel çıkartarak çalışmaya devam ettiler (8/317). II.3. Sağlık Hizmetlerinin Sunumu Tayland 92 bölgesel genel hastahane, 707 il düzeyinde halk sağlığı hastahanesi ve 9559 alt bölge ve köy düzeyinde sağlık merkezlerini içeren sağlık hizmeti sunum sistemine sahiptir. Buna ek olarak 61,432 kırsal kesim birincil sağlık hizmeti merkezi, 808 şehirsel birincil sağlık hizmeti merkezi ve 51,737 köy sağlık noktaları halka destek sağlamaktadır. Bu etkileyici altyapısal hiyerarşiye rağmen, sistem güçsüz kalmaktadır (1/5). Tayland da sağlık hizmetlerinin sunumu beş düzeyde sınıflandırılır. Kişisel Düzey Bu düzey kişinin sağlığı üzerine kendi kendine kara vermesi ve kendi bakımını sağlama kapasitesini arttırmayı içerir. Bu yaklaşım kamu ve özel sağlık kurumlarının yükünü azaltarak, bu kurumların sağladığı imkanlardan yararlanma kapasitelerini artırmayı amaçlar. Birincil (Primer) Sağlık Hizmeti Düzeyi Birincil sağlık hizmetleri; sağlığın yükseltilmesi, hastalıklardan korunma, tedavi ve rehabilitasyon ile ilgili konularda hizmet sağlayan birimler tarafından örgütlenir. Genellikle toplumun ihtiyaçlarına cevap verecek tıbbi ve sağlık teknolojileri bu düzeyde uygulanır. Sağlayıcıları devlet dışı gönüllü örgütlerdir. Bu sağlanan hizmetler yapı olarak kişisel bakım düzeyi ve birincil düzeye yakındırlar.

18 2622 Ülkelerin Karşılaştırmalı Sağlık Sistemleri Birinci Kademe Tedavi Hizmetleri Bu düzeydeki bakım sağlık personeli ve pratisyen doktorlar tarafından sağlanır. Tayland birincil sağlık hizmeti düzeyi sağlık merkezleri ve halk hastahanelerince sağlanmasının yanında kesin bir sorumluluk alanı tanımlanmamıştır. Aile düzeyinde bu hizmetler bütünsel değildir. Genel sağlık sigorta politikası bütünsel birincil sağlık hizmetlerinin aile düzeyinde geliştirilmesini amaç edinmiştir. Yakın bir gelecekte bu hizmetler görülebilecektir. Birincil düzey sağlık hizmeti ünitelerinin yapısı şöyledir: Halk Sağlığı Noktaları: Halk sağlığı noktaları nüfusu 500 ila arasında olan merkezden uzak alanlarda kurulmuş köy düzeyinde sağlık hizmeti veren noktalardır. Sadece bir toplum sağlığı memuru görev yapmaktadır. Bu düzeyde sağlanan hizmetler sağlığı geliştirici, hastalıklardan koruyucu ve basit tedavi edici hizmetler niteliğindedir. Sağlık Merkezleri: Sağlık merkezleri alt bölge veya köy düzeyinde sağlık hizmeti veren ünitelerdir. Nüfusu ila arasında ki yerleşim yerlerinde bulunur. Personeli bir sağlık memuru, bir ebe ve bir teknik hemşireden oluşur. Toplum Sağlığı Bakanlığı büyük sağlık merkezlerine diş teknisyeni, uzman hemşire ve salık teknisyeni atama süreci içerisindedir. Bu düzeydeki hizmetler de sağlığı geliştirici, hastalıklardan koruyucu ve basit tedavi edici hizmetler niteliğindedir. Sağlı merkezi personeli Toplum Sağlığı Bakanlığı tarafından belirlenmiş standart prosedürlere göre faaliyet gösterirler ve halk hastahanelerinin teknik gözetim ve desteği altındadırlar (8/318). Ruh Sağlığı Hizmetleri Günümüz ruh sağlığı politikası ilk olarak 1995 yılında belirlenmiştir. İyileştirme, koruma, tedavi ve rehabilitasyon politikanın unsurlarını oluşturmuştur. Yönetim ve teknik destek de politikanın unsurları içerisinde yer almaktadır. Ruh sağlığı politikalarının amaçları: - Ruh sağlığını yükseltmek ve korumak. - Tedavi ve rehabilitasyon hizmetlerini geliştirmek ve genişletmek. - Ruh sağlığı bilgi birikimi ve teknolojisini geliştirmek. - Ruh sağlığının yeniden yapılandırılması için yönetim sisteminin geliştirilmesi. - Aile destek ve toplum programları aracılığıyla toplumun ruh sağlığı bilinci ve işbirliğini geliştirmektir. Madde bağımlılığı ile mücadele politikası 1998 yılında şekillendirilmiştir. Madde bağımlılığına karşı mücadele devlet ve sivil örgütler aracılığıyla uygulanmaktadır. Söz konusu örgütler işbirliği sistematik bir şekilde ve işbirliği yaparak madde bağımlılığına karşı mücadeleye devam etmektedirler. Son zamanlardaki bağımlıların tedavisi ve rehabilitasyonunun yeniden yapılandırılması ile ilgili politikalar kırsal ve şehirsel alanlarda programların uygulanmasına rehberlik etme olarak şekillenmiştir.

19 Tayland Sağlık Sistemi 2623 Ulusal kuruluşlar bağımlıların tedavisi ve rehabilitasyonu için uluslararası kuruluşlarla işbirliği yaparak sahip oldukları teknolojileri geliştirmeye çalışmaktadırlar. Ayrıca il doktoru, il düzeyinde tedavi ve rehabilitasyon şefi olarak görev yapmaktadır yasama yılı itibariyle ruh sağlığı kanunu bulunmamaktadır. Ruh sağlığının finansmanı için bütçeden pay bulunmaktadır. Toplam sağlık bütçesinin %2,5 u ruh sağlığı hizmetleri için harcanmaktadır. Ruh sağlığı hizmetlerinin birincil kaynağı vergiler ile kişi, aile ve sosyal sigorta tarafında yapılan peşin ödemelerdir. Ruh sağlığı birincil sağlık hizmetinin bir parçasıdır. Ancak ciddi ruhsal bozuklukların tedavisi birincil sağlık hizmet düzeyinde ulaşılır değildir. Birincil sağlık hizmeti düzeyindeki uzmanlar düzenli eğitimlerle ruh sağlığı alanındaki açığı kapamaya çalışmaktadırlar. Son iki yılda ortalama 300 pratisyen hekim ruh sağlığı konusunda eğitilmiştir. Ruhsal bozukluğu olan hastalar için sağlık merkezleri ve diğer toplum sağlığı bölümlerindeki tedavi olanaklarının geliştirilmesi planlanmaktadır (15/1). Ülkedeki gönüllü sağlık örgütleri de ruh sağlığı hizmetlerinin yükseltilmesi ve korunması için çalışmalar yapmaktadırlar. Ülkede ruh sağlığı raporlama sistemi kullanılmaktadır. Sistem veri toplama veya ruh sağlığı ile ilgili epidemiyolojik çalışmalara dayanmaktadır. Tayland da çocuklar ve yaşlılar için özel ruh sağlığı programları uygulanmaktadır. Devlet ailelerin ruhsal sağlığını korumak, kurumlardaki ruh sağlığı eğitimini geliştirmek, yaşlılar ve bakıma muhtaç çocukları koruma altına almak için bu programlara destek vermektedir (15/2). Tablo 1: Psikiyatri Yatak Ve Uzmanlarının Sayısı Toplam Psikiyatrik Yatak Sayısı Kişi İçin 1.4 Ruh Hastahanelerindeki Psikiyatrik Yataklar Kişi İçin 1.4 Psikiyatrist Sayısı Kişi İçin 0.6 Sinir Cerrahi Uzmanı Sayısı Kişi İçin 0.4 Psikiyatri Hemşiresi Sayısı Kişi İçin 17 Nörolog Sayısı Kişi İçin 0.2 Psikolog Sayısı Kişi İçin 0.1 Sosyal Hizmet Uzmanı Sayısı Kişi İçin 0.2 Kaynak: (15) Health and Behavior (2000) Thailand Mental Health Resource, s:2 Belediye Sağlık Merkezleri, Bütün Düzeylerde Kamu Ve Özel Hastahane Ayakta Tedavi Bölümleri Ve Özel Klinikler: Bu kuruluşlar düzeyinde yapılan ayakta tedavi hizmetleri hekimler ve diğer uzman sağlık çalışanları tarafından sağlanır.

20 2624 Ülkelerin Karşılaştırmalı Sağlık Sistemleri Eczahaneler: Eczacı yada eczacılık konusunda eğitilmiş personel tarafından birincil düzeyde sağlık hizmeti sağlanır. İkinci Kademe Tedavi Hizmetleri Bu düzeydeki sağlık hizmeti çeşitli dallarda uzmanlaşmış sağlık personeli tarafından verilir. Genel ve uzmanlık dalı olarak tesisler şöyledir. Halk Hastahaneleri: Halk hastahaneleri bölge veya alta bölge düzeyinde, 10 ile 150 yatak kapasitelidir ve nüfusu den fazla olana yerlerde bulunmaktadır. Bünyesinde hekim ve diğer uzman sağlık personeli bulunur. Birincil düzey birimlerle karşılaştırıldığı zaman, sağlanan hizmet çoğunlukla tedavi hizmetleridir (8/318). Genel Veya Bölgesel Hastahaneler ve Diğer Büyük Devlet Hastahaneleri: Bu kategorideki bölgesel hastahaneler 500 den fazla yataklı ve bütün alanlarda tıbbi uzmanlara sahipken, genel hastahaneler 200 ile 500 arasında yatak kapasitesine sahiptir. Özel Hastahaneler: Çoğu özel hastahane tam gün ya da part- time çalışan personelle ticari işletme olarak faaliyet gösterirler. Müşterileri hizmetler için ödeme yaparlar. Üçüncü Kademe Tedavi Hizmetleri Bu düzeydeki sağlık hizmetleri çoğu belli bir dalda özel uzmanlığı olan uzman sağlık çalışanları tarafından verilir. Üçüncü Kademe Tedavi Hizmetleri: Bölgesel hastahaneler, genel hastahaneler, üniversite hasatahaneleri ve yerel yönetsel organizasyon olarak bakanlığa ait büyük devlet hastahaneleri ile büyük özel hastahanelerdir. Bu hastahaneler bütün dallarda tıbbi uzmana sahiptirler. Çoğunun yatak sayısı 100 ün üzerindedir (8/319). II.4. Uzun Dönem Sağlık Hizmetlerinin Tanımlanması II.4.1. Hastahane Temelli Bakım Rehabilitasyon Hizmetleri Rehabilitasyon hizmetleri tüm hastahanelerde sunulabilir bir hizmet olmamasına rağmen hastahane hizmetlerinin bir parçasıdır. İl düzeyindeki bütün hastahaneler ve yaklaşık 80 halk hastahanesi rehabilitasyon hizmetleri vermektedir. Toplum Sağlığı Bakanlığı içerisinde rehabilitasyon için bir ulusal merkez vardır. Ancak çalışma alanları ve kapsamları Bangkok ve çevresi ile sınırlıdır. Aynı zamanda bütçe ve personel sayıları da yetersizdir (15/35). II.4.2. Ev Temelli Bakım Evde Bakım Ev temelli bakım son zamanlardaki Tayland sağlık sisteminin gelişimi olmuştur. Bu hizmetler Toplum Sağlığı Bakanlığı içersinde iki bölüm tarafından teşkilatlanmakta ve yönetilmektedir.

21 Tayland Sağlık Sistemi 2625 Birincisi kamu hastahaneleri tarafından ev temelli bakımın sağlanmasıdır. Bütün il düzeyindeki hastahaneler ve halk hastahanelerinin %10 undan daha azı bu hizmeti sağlamaktadır. İkinci hizmet sağlama mekanizması sağlık takımlarıdır. Sağlık takımları halen tüberküloz, yüksek tansiyon, şeker hastalığı gibi sağlık problemleri ile ilgili sağlık hizmeti sağlamaktadır (15/36). Bakım Hizmetleri Yaşlılara kendi evlerinde bakımlarını yapmak amacıyla eğitimli bakıcılar sağlayan bir çok kuruluş vardır. Çoğunlukla bu hizmetler masraflıdır ve faydalanıcıları orta ve üst kesimden kişilerdir. Yaşlı ve çocukların bakımı için özel sektör hizmet sağlayıcıları özel bakım için kendi okullarına sahiptir. Eğitim Bakanlığı söz konusu okulların kayıt ve denetimini yapmaktadır (15/37). II.4.3. Toplum Temelli Destekleyici Programlar Toplum Kendine Yardım Grupları Sağlık Bakanlığı altında çalışan kırsal kesim sağlık hizmet sağlayıcıları toplumun belli kesimlerinin sağlığını iyileştirmek amacıyla çeşitli sosyal grupların ortaya çıkarılmasında oldukça yararlı olmuşlardır. En önemlilerinden olan iki grup yaşlılar ve HIV virüsü taşıyan hastalar ile ilgilidir. Tarihsel olarak bu yaklaşım köy sağlık gönüllülerinin eğitilmesi ile başlasa da, günümüzde değişen sağlık ihtiyaçlarına paralel olarak değişen ve genişleyen toplum grupları meydana çıkmıştır. HIV ile ilgili büyük sayıdaki toplum grupları sağlık personel ağı ve diğer gönüllü kuruluşlar tarafından desteklenmektedir. Bu grupların bazıları Toplum Sağlığı bütçesi tarafından da desteklenmektedir (15/37). Gezici Birimler Gezici birimler toplumdaki yaşlıları ziyaret eden sosyal çalışmacı, hemşire ve uzmanları içermektedir. Sağlık ve sosyal hizmetler konusunda bilgi vermektedirler. Birim toplum içerisindeki yaşlıların sağlık ve sosyal problemlerini taramak ve tıbbi kontrol mekanizması olarak çalışmaktadır. Hizmetler en az ayda bir kez verilmektedir. Toplum İçinde Rehabilitasyon Hizmetleri Kamu Refahı Bölümü aileleri ve toplumu sakat kişilerin rehabilitasyonuna katılmaları için desteklemektedir. Kamu Refahı Bölümü köy yardım merkezleri ve diğer devlet ve gönüllü kuruluşları ile işbirliği yapmaktadır (15/38). Yaşlılar İçin Sosyal Hizmet Merkezleri Kamu Refahı Bölümü ilk sosyal hizmet merkezini 1979 yılında kurmuştur yılına gelindiğinde 17 merkez ile 207,800 yaşlı insana hizmet verilmiştir.

22 2626 Ülkelerin Karşılaştırmalı Sağlık Sistemleri Hizmetler tıbbi kontrol, fiziki terapi, mesleki terapi, egzersiz ve spor, problem çözücü ve tavsiye verici sosyal hizmetler gibi hizmetleri kapsamaktadır (15/39). Sosyal Örgütler Sosyal örgütler toplum tarafından oluşturulan ve devlet tarafından desteklenen örgütler olmak üzere ikiye ayrılır. Köy Yardım Merkezleri ve Tambon İdari Örgütleri (TAO Tambon Administrative Organizations) devlet tarafından desteklenen iki temel örgüttür. Köy Yardım Merkezleri köy şefi, yardımcısı ve köyün ileri gelenlerini içeren bir merkezi komite tarafından yönetilmektedir yılı rakamları ile ülke genelinde merkez vardır. Tambon İdari Örgütleri en küçük bölgesel idari örgütlerdir. Yönetsel komite bölge sakinleri tarafından seçilmektedir (15/39). II.5. Sağlık Hizmetinin Kaynakları Bu bölümde sağlık kaynakları; -Sağlık İnsangücü -Sağlık Tesisleri -Tıbbi malzemeler -Bilgi Birikimi olarak incelenmektedir (8/250). II.5.1. Sağlık İnsangücü Refah devleti amacında geçiş döneminde bir ülke olarak Tayland da, gelişmiş ülkelere göre çok daha az sağlık insangücü ve sağlık tesisleri, ürünler, bilgi vb. gibi kaynaklar mevcuttur. Sağlık personeli konusunda birinci problem, sayısal yetersizliktir (8/250). Doktorlar 2000 yılı rakamlarıyla 25,039 doktor Tıp Konseyine kayıtlıdır. Bunların sadece 18,025 i çalışmaktadır. 3,427 kişiye 1 doktor düşmektedir de doktor ihtiyacının 44,064 50,359 olacağı ve doktorlarında sayısının 44,028 47,519 olacağı tahmin edilmektedir. Ülke çapında doktor açığı çok kritik olmayacaktır, fakat kırsal alanlarda hâlâ doktor azlığı problemdir yılında 11 tıp fakültesinden (10 devlet ve 1 özel) 1,185 doktor mezun oldu. Bu kapasite 2020 de her yıl için 1,795 olarak gerçekleşecektir döneminde Bangkok ve kırsal kesim eşitsizliği kısmen iyileştirilmiştir ve 1997 aralığında ekonomik büyümenin özel sağlık sektörünü genişletmesiyle bu durum görece kötüleşmiştir. Fakat ardından gelen ekonomik krizden sonra doktor dağılımında yine kısmi düzelme olmuştur (8/250) yılında doktorların dağılımı özel sektörde dalgalı bir seyir izleyip nihayet %21,7 ye yükselirken; devlet sektöründe %78,3 olmuştur (8/253).

23 Tayland Sağlık Sistemi 2627 Şema 3: Tayland Sağlık Hizmetlerinin Sunum Kademeleri BTH: Birincil Tedavi Hizmetleri İTH: İkincil Tedavi Hizmetleri ÜTH: Üçüncül Tedavi Hizmetleri BSH: Birincil Sağlık Hizmetleri Kaynak: (8) MOPH of Thailand (2000) Thailand Health Profile , s:319

24 2628 Ülkelerin Karşılaştırmalı Sağlık Sistemleri Şema 4: Sağlık Hizmet Talebi Düzeyleri ( ) %46.2 (5.5) %24.4 (2.9) %29.4 (3.5) %32.4 (10.0) %35 (11.1) %31.7 (9.8) %21.2 (12.0) %37.2 (21.1) %41.6 (23.6) Bölgesel /Genel Hastahaneler Halk Hastahaneleri Sağlık Merkezi Bölgesel/Genel Hastahaneler Halk Hastahaneleri Sağlık Merkezi Bölgesel/Genel Hastahaneler Halk Hastahaneleri Sağlık Merkezi %18.2 (20.4) %33.1 (7.5) %40.5 (9.2) %27.7 (10.9) %19.1 (16.8) %33.7 (29.6) %47.2 (41.5) %35.7 (40.2) %46.1 (51.0) %26.4 (9.2) %32.8 (12.9) %39.4 (15.5) Bölgesel/Genel Hastahaneler Halk Hastahaneleri Sağlık Merkezi NOT: Parantez İçindeki Veriler = Milyon Kişi Kaynak: (8) MOPH of Thiland (2000) Thailand Health Profile , s:321

25 Tayland Sağlık Sistemi 2629 Diş Hekimleri 2001 yılında ülke çapında 7,337 diş hekimi vardı, (Diş Hekimleri Konseyi, 2002) ve 8,463 kişiye 1 diş hekimi düşmektedir ki bu rakam arzulanan miktara yakındır yılında ihtiyacın 8,924 ve 9,768 arasında olacağı ve diş hekimi sayısının da 10,323 olacağı tahmin edilmektedir (8/259). Bölgelere göre diş hekimi dağılımı doktorlarınkiyle benzer seyir gösterir. Bangkok ve merkez bölgelerde yoğunlaşma vardır deki ekonomik krizden sonra diş hekimlerinin devlet sektöründeki oranı %88,9 a ve özellikle diş hekimlerinin halk hastahanelerine dağılım oranı %99,0 a yükselmiştir (8/263). Eczacılar 2001 yılı verileriyle 15,507 eczacı vardır (Eczacılar Konseyi, 2002) ve 4,004 kişiye 1 eczacı düşmektedir te talebin 32,761 33,968 alacağı tahmin edilmektedir. Eczacı yetiştirilmesine ilişkin ülkede 14 okul vardır ve senede 1,000 eczacı yetiştirilmektedir. Birçok eczacı Bangkok ve merkez bölgesinde toplanmıştır. Bangkok ve diğer bölgelerin arasındaki eşitsizlik doktor ve diş hekimlerinde olduğu gibi değişmeye başlamıştır periyodunda ülke çapındaki eczacıların yaklaşık olarak yarısı ilaç üreticisi, ithalatçısı, ihracatçısı ve satıcısı olarak özel sektörde bulunuyordu. Sadece eczacıların %43 ü özel ve %50,9 kamu sektöründe çalışıyordu. Hükümetin bütün eczacılık fakültesi mezunlarına zorunlu kamu hizmeti getirmesinden bu yana kamu sektöründe çalışan eczacıların oranı 1985 te %48,9 a ve 2000 yılında %78,5 e yükselmiştir. Özel sektörde çalışanların oranı 1995 te %32,2 ve 2000 yılında %12,2 ye düşmüştür (8/267). Uzman Hemşireler Hemşire konseyinin 2000 yılı verilerine göre 105,924 uzman hemşire vardır. Fakat bunların yalnızca 70,978 i aktif olarak çalışır durumdadır. 870 kişiye 1 hemşire düşmektedir yılında 137, ,366 hemşireye ihtiyaç olacağı ve bu rakamlarda hemşire sayısına ulaşılacağı tahmin edilmektedir. Çok sayıda teknik hemşirenin eğitim programlarında mezuniyeti ile periyodunda uzman hemşire sayısında oldukça büyük bir artış sağlanmıştır (8/271). Halen başlıca yedi kuruluşa bağlı 62 hemşire koleji vardır ve senede 3,393 hemşire yetiştirilmektedir. Ekonomik krizden sonra yetiştirme kapasitesi belirgin bir şekilde azalmıştır. Kamu sektöründe çalışan uzman hemşirelerin oranı 1971 yılında %93,2 den 1995 yılında %85,8 e gerilemiştir. Ekonomik krizden sonra 1997 yılında bu oran özel sektörde %10,5 a düşerken, %89,5 e yükselmiştir yılında is özel sektörün oranı %12,6 ya yükselmiştir (8/272).

26 2630 Ülkelerin Karşılaştırmalı Sağlık Sistemleri Sağlık Merkezi Çalışanları Toplum sağlığı memurlarının hemen hemen hepsi yüksek okuldan mezun olduktan sonra 2 yıl toplum sağlığı eğitimi kursunu tamamlarlar. Kasaba düzeyinde çalışmaları nedeniyle sağlık personellerinin içinde önemli bir grupta görülürler yılı verileriyle ülke çapında 9,738 toplum sağlığı memuru ve 31,231 sağlık memuru veya başka bir deyişle her sağlık merkezi başına 3,2 sağlık memuru vardır. Halen devlete ait 7 sağlık koleji ve hemşire kolejinin eleman yetiştirme kapasitesi senede 5,060 kişidir. Sağlık kolejinden mezun olanlara Toplum Sağlığı ve hemşirelik kolejinden mezun olanlara İlk Düzey Hemşirelik Sertifikası verilir (8/277). Sağlık merkezi çalışanları başın düşen hasta sayısı 1987 yılında 2,421 den 2000 yılında 1,324 e düşmüştür. Çoğu sağlık çalışanı Merkez ve Güney Bölgesinde yoğunlaşmıştır ve bölgesel eşitsizlik azalmaktadır (8/278). II.5.2. Sağlık Tesisleri Sağlık Tesislerinin Kapsamı ve Sayısı 1) Kamu Sektörü Bangkok Metropolü: 5 Üniversite Hastahanesi, 29 Genel Hastahane, 19 İhtisas Hastahanesi, 3 adet 10 yataklı Halk Hastahanesi ve 60 Halk Sağlığı Merkezi bulunmaktadır. Bölge düzeyi: 4 Üniversite Hastahanesi, 25 Bölgesel Hastahane ve 41 İhtisas Hastahanesi bulunmaktadır. İl Düzeyi: 67 Genel Hastahane ve Savunma Bakanlığının çeşitli kurumları altında 57 hastahane vardır. İlçe Düzeyi: Bütün ilçelerin %90,6 sını kapsayan 720 Halk Hastahanesi ve 214 Belediye Sağlı Merkezi vardır. Belde Düzeyi: Bütün beldeleri kapsayan 9,738 Sağlı Merkezi ve bazı beldelerde birden fazla sağlık merkezi vardır. Köy Düzeyi: 311 Halk Sağlığı Noktası, 69,372 kırsal kesim Birincil Sağlık Hizmeti Merkezi ve 2,820 şehirsel Birincil Sağlık Hizmeti Merkezi vardır. (8/279) 2) Özel Sektör Eczahaneler: 6,505 modern eczahane, 4,815 sadece hazır paketlenmiş ilaçları satan eczahaneler ve 1,990 geleneksel ilaç satan eczahaneler vardır. Klinikler: Ayaktan ve yataklı tedavi veren 14,403 klinik vardır. Hastahaneler: 436 yataklı tedavi veren özel hastahane vardır (8/281). Sağlık Tesislerinin Dağılımı 1) Hastahaneler a) Hastahanelerin Coğrafi Dağılımı