MÜHJEO 2017: Ulusal Mühendislik Jeolojisi - Jeoteknik Sempozyumu, Ekim 2017, ÇÜ, Adana

Transkript

1 Darıca-Bayramoğlu Atıksu Tüneli Tünel Delme Makinesi (TBM) Seçimi ve Mühendislik Jeolojisi Araştırmalarının Projeye Olan Katkısı Selection of Tunnel Boring Machine (TBM) for Darıca-Bayramoğlu Wastewater Tunnel and Contribution of the Engineering Geology Investigations to Project A. Altuntaş 1, Ö. Coruk 2,* 1 Kocaeli Büyükşehir Belediyesi İSU Genel Müdürlüğü 2 Kocaeli Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü (*coruk@kocaeli.edu.tr) ÖZ:Yerleşim alanlarındaki kanalizasyon ve atık suların cazibeyle arıtma tesislerine tünel türü iletim hatlarıyla aktarılması günümüzde işletme, bakım ve onarım giderleri açsından en ekonomik seçeneklerdendir. Bu kapsamda Kocaeli Büyükşehir Belediyesi, İzmit Su ve Kanalizasyon İdaresi (İSU) Genel Müdürlüğü nün Gebze güneyi, Eskihisar ve Darıca yerleşimleri kanalizasyon ve atık suyunun yapılacak tünelle Bayramoğlu kolektörüne aktarılması birçok yönden en ekonomik yöntem olarak belirlenmiştir. Bu amaçla güzergâhın mühendislik jeolojisi modeli araştırılmıştır. Mühendislik jeolojisi modelin tanımlanmasında daha önce yapılmış sondaj verilerinin yetersizliği tespit edilmiş ve yeniden sondajlar yapılmıştır. Sondaj verileri, arazi ve laboratuvar deney sonuçlarına göre tünel güzergâhının mühendislik jeolojisi modeli tekrar tanımlanmış, tünel güzergâhında geçilecek birimlerin kaya kütle sınıfı (RMR), jeomekanik ve teknolojik özellikleri tanımlanarak TBM ile kazı koşulları belirlenmiştir. İlk aşamadaki yetersiz verilerle belirlenen modelin ve bu modele göre seçilecek TBM tipinin ne tür risklere ve uygulamadaki güçlüklere sebep olacağı, yerleşim alanındaki deformasyonlara bağlı zararlar ve bu zararların kuruma yansıtacağı hukuki boyutlar da ortaya konulmuştur. Anahtar Kelimeler: Tünel Jeolojisi, Kaya Kütle Sınıflaması, TBM ABSTRACT: The charming trans passing of the drainage and wasted water in the residential area by using tunnel type transmission lines is one of the most economical option in terms of management, renovation nowadays. In this context, the transportation of water and sewerage of drainage and wasted water of Kocaeli Metropolitan Municipality İzmit Water and Sewerage Authority, the South of Gebze; Eskihisar and Darıca by constructing tunnels and transposing it to Bayramoğlu collector would be the most economic method in many terms. By this purpose the engineering geology model of the route has been investigated. In defining the engineering geological model, the last boring data that were made before were considered. However the result of more detailed evaluations these data were found insufficient and borings were made again. According to all data, land investigations, the laboratory and in-situ testing results the engineering geology model of the route of the tunnel was defined, the rock mass rating (RMR) of the geological units that will be passed all along the tunnel route and it s mechanical and physical properties were determined. By taking samples and doing corrosiveness experiments on them, the technological properties were defined, by using TBM the excavation conditions were identified and in conclusion the engineering geology model which is closest to the ideal was defined. The choice of the model which is determined by insufficient data in first stage, the choice of TBM type according to this model and the risks and difficulties in implementation, the damages tied to the deformation in the settlement area and the legal dimensions of damages that will reflect to the institution were revealed. Keywords:Tunnel Geology, Rock Mass Rating (RMR), TBM 1.GİRİŞ İnceleme alanı; Kocaeli İli, Darıca İlçesi sınırları içinde Darıca Dudayev Parkı ile Bayramoğlu İş Bankası yerleşkesi arasında kalmaktadır (Şekil 1). Bölge, hafif engebeli bir topoğrafyaya sahip olup eğim genelde % arasındadır, Darıca sahiline bakan yamaçlarda yer yer %30 ve üzeri eğime ulaşan yerler bulunmaktadır. Kıyı şeridi çok dar ve kumsalı oldukça azdır. Eskihisar Bölgesinde Kalealtı burnundan başlayarak Büyük Liman, Küçük Liman, Danca Burnu, Yelkenkaya Burnu, Kale

2 Burnu, Son Burun, Mağara Burnu, Bal Burunu, Bayramoğlu mevkii ne kadar yaklaşık 15 km lik kıyı şeridinde yer yer dik bir yarlar vardır. Bölgedeki en yüksek tepe Pavlı Tepe olup 136 metre yüksekliğindedir. Bölgeye ait tüm atıksuların kendi cazibesiyle Atıksu Arıtma tesisine iletilmesi morfoloji açısından imkânsızdır. Bunun için birkaç atık su terfi istasyonu yapılması gerekmektedir. Tünel ilk yatırım maliyetleri yüksek olmasına rağmen yüksek debili Atıksu Terfi Tesislerinin elektrik, bakım, onarım, işçilik, amortisman vs. maliyetleri sebebiyle tünel yöntemi ile atık su iletim hattı yapmak ekonomik hale dönüşmektedir. Şekil 1. Proje alanının yerbulduru harita ve görüntüsü. Proje kapsamındaki tünel güzergâhı en doğu uçta Dudayev parkı kuzey sınırında başlar güneydoğukuzeybatı doğrultulu güzergâh Camii tepeden itibaren hafif bükümlü bir yay oluşturarak doğu-batı doğrultulu bir yönelim kazanır. Yaklaşık 2500 metre uzunluğundaki tünelde taban kotu memba da 5.60 m, mansapta 3.30 m kotundadır. Örtü kalınlığı en fazla Camii tepe yükseliminde m kotundadır. Bu kapsamda öncelikle bölgede daha önce yapılmış jeoloji ve mühendislik jeolojisi çalışmalarından elde veriler incelenmiş ve bölgesel jeoloji koşulları irdelenmiştir. Arazi çalışmaları ile proje alanının içine alan yakın bölgedeki jeolojik birimler tespit edilerek bu birimlerin yanal ve düşey değişimleri araştırılmıştır. Jeolojik model genel nitelikleriyle tanımlandıktan sonra tünel güzergâhını içine alan yaklaşık 200 metre genişliğindeki alanın ayrıntılı jeoloji haritası yapılmıştır. Projeyle ilgili daha önce yapılmış sondaj (TSK-1, TSK-2 ve TSK-3) verileri dikkate alınarak yeni 5 farklı noktada (CSK-1, CSK-2, CSK-3, CSK-4 ve CSK-5) sondajlar yapılmıştır. Sondaj verileri, arazi deneyleri ve sondajlardan alman numuneler üzerinde yapılan laboratuvar deney sonuçlarına göre tünel güzergâhının mühendislik jeolojisi modeli tanımlanmış, tünel güzergâhı boyunca geçilecek jeolojik birimlerin kaya kütle sınıfı (RMR), jeomekanik ve fiziksel özellikleri ile petrografik ve mineralojik özellikleri belirlenmiştir. Yine alınan numuneler üzerinde aşındırıcılık deneyleri yapılarak birimlerin teknolojik özellikleri tanımlanmıştır.

3 2. PROJE ALANININ JEOLOJİSİ Proje alanında, Paleozoik istifinin en üst düzeyinin çamurtaşı, şeyl ve kumtaşı (grovak) ardalanmasından oluşan Karbonifer yaşlı Trakya formasyonu, Triyas istifinin karbonatlı dolomit, dolomitik kireçtaşı ve kireçtaşları düzeylerinin temsil ettiği Ballıkaya formasyonu ve konglomera, kumtaşı ve kiltaşı/şeyl litolojilerinden oluşan Kazmalı formasyonu, Üst Kretase istifini ise killi kireçtaşı ve marn ardalanmasından oluşan Akveren formasyonu ile bu birimler üzerinde diskordan olarak izlenen genelde tutturulmamış ve/veya gevşek tutturulmuş kırıntılılardan oluşan Pliyosen yaşlı Darıca formasyonu vardır. Güzergâh jeoloji haritası ve sondajlara ait lokasyon haritası Şekil 2 de verilmiştir. Jeolojik birimlerin litolojik özellikleri sondaj verileri ve arazi çalışmalarına göre güzergâh ve/veya tünel kesiti boyunca dağılımları ise Çizelge 1 de sunulmuştur. Şekil 2. Tünel güzergâhı jeoloji haritası ve sondaj lokasyonları. Çizelge 1. Darıca Bayramoğlu tünel güzergâhında geçilecek formasyonlar ve litolojik özellikleri. Km Jeolojik Birim Litoloji Sondaj 2+510/2+394 BALLIKAYA FM DOLOMİTİK KİREÇTAŞI TSK /2+384 FAY ZONU MİLONİT 2+384/1+676 DARICA FM ÇAKILLI SİLTLİ KİL CSK /1+310 TRAKYA FM KARBONATLI ŞEYL-GROVAK CSK /1+300 FAY ZONU MİLONİT 1+300/0+760 BALLIKAYA FM DOLOMİTİK KİREÇTAŞI TSK /0+750 FAY ZONU MİLONİT 0+750/0+550 TRAKYA FM KARBONATLI ŞEYL-GROVAK CSK /0+450 KAZMALI FM YUMRULU KİREÇTAŞI (KARBONATLI PUDİNG) TSK /0+130 KAZMALI FM KİLTAŞI (ŞEYL)-KUMTAŞI TSK /0+115 FAY ZONU MİLONİT 0+115/0+00 AKVEREN FM KİLLİ MİKRİTİK KİREÇTAŞI-MARN CSK5

4 3. TÜNEL AÇMA TEKNİKLERİ VE SEÇİMİ Tüneller genel olarak üç yöntemle inşa edilir. Bunlar Aç Kapa, Delme Patlatma, Makine ile tünel açma teknikleridir. Delme- patlatma veya kazı makinaları genelde örtü kalınlığının fazla olduğu projelerde kazı yöntemi olarak tercih edilmektedir. Yüzeyde sıkça kullanılan yöntem aç-kapa yöntemidir. Bu yöntemde, yer altı boşluğu, yan duvarlar betonarme kazık veya duvar perdesi ile desteklendikten sonra, yüzeyden hendek şeklinde kazılarak açılır. Kanalizasyon veya içme suyu tünelleri bu yöntemle açılmaktadır. Bu arada zeminin özelliği ve yeraltısuyu durumuna göre gerekiyorsa yeraltısu seviyesi düşürülür veya su, derin kuyularla drene edilir. Tavanın kaplamasından sonra kazılan kısım tekrar doldurularak eski haline getirilir. Aç kapa genellikle 10 m derinliğe kadar etkili bir şekilde uygulanır. Normal tünel açımına göre daha ucuz ve uygulaması daha kolaydır. Proje alanında güzergâhın yerleşim alanlarında, trafiği engellemesi, çevrede oluşturulacak rahatsızlıklar, yüzeyde oluşturabilecek deformasyonlar, örtü kalınlığın fazlalığı, delme patlatma ve geniş delgi sahasına gereksinim duyulması sebebiyle Makine ile tünel açma tekniğinin uygun olduğu kararına varılmıştır Tünel Açma Makinesi (TBM) Genel Bilgi ve Seçimi Açık TBM ler çok sert, aşındırıcı, az su geliri olan masif veya az kırıklı çatlaklı kaya koşullarda kullanılmaktadır (RMR=80-100). Açık TBM ler, alttan destekli bir çift pabuçlu önden motorlu (Main Beam), alttan desteksiz bir çift pabuçlu önden motorlu (Open Gripper) ve iki çift pabuçlu arkadan motorlu (Kelly Beam) TBM ler olmak üzere üçe ayrılır (Bilgin vd. 2014). Şiltli TBM ler ise şiltli sert kaya TBM leri ve şiltli yumuşak zemin TBM leri olmak üzere ikiye ayrılır. Şiltli sert kaya TBM leri kırıklı çatlaklı, bloklu, kuru veya az su geliri olan kaya koşulları ve orta derecede sıkışan kil formasyonlarda kullanılmaktadır (RMR=30-80). Şiltli sert kaya TBM leri jeolojik ve jeoteknik özelliklere bağlı olarak tek şiltli TBM ler, teleskopik şiltli TBM ler ve sadece kesici kafa bölgesi şiltli (Gripper Shield) TBM ler olmak üzere üç alt gruba ayrılır. Şiltli yumuşak zemin TBM leri; çamur basınçlı TBM ler (Slurry TBM s), pasa basınçlı TBM ler (EPBM s), hava basınçlı TBM ler (Compressed Air Balance TBM s), kombine TBM ler (Mixshield) ve özel TBM ler olmak üzere dört alt gruba ayrılır. Hangi tip şiltli yumuşak zemin TBM inin kullanılacağını jeolojik ve jeoteknik koşullar sınırlamaktadır. Yer altı suyunun fazla olduğu çakıl, iri ve orta taneli kum formasyon koşullarında çamur basınçlı TBM ler; yer altı suyunun fazla olduğu ince taneli kum, kil ve silt formasyon koşullarında pasa basınçlı TBM ler; yer altı suyunun fazla olduğu stabil kumlu formasyon koşularında hava basınçlı TBM ler; her türlü yumuşak zemin ve sert kaya koşullarında kombine TBM ler kullanılmaktadır. Tüm özellikler Çizelge 2 de verilmiştir TBM İle Kazılacak Formasyonların Fiziksel ve Jeomekanik Özellikleri Bu çalışmadaki Gebze Eskihisar - Darıca Bayramoğlu Sahil Atıksu Kolektörü, Darıca Bayramoğlu TBM İnşaatı İşi kapsamında tünel iç çapı 2.20 m, tünel dış çapı m, tünel uzunluğu 2600 m olarak proje parametreleri hesaplanmıştır. Yapım İhalesi öncesinde güzergâh boyunca arazide mostra vermiş birimlerden tünel girişi, çıkışı ve ortası olmak üzere TSK ile adlandırılan 3 noktadan Şekil 3 de işaretlenen sondajlar yapılmıştır. Yapılan sondajlarda Tünel ekseni alt ve üst 5 metresini temsil edecek kısımlarında karotlu numuneler alınmış, karotlar üzerinde laboratuvar deneyleri yapılmış Karot Yüzdeleri (RQD), Kaya Sınıfı (RMR) hesaplanmıştır. Ayrıca Basınçlı su testleri yapılmıştır. 3 Sondaja ait tünel ekseni üst diğer metreler ise ekonomik ve zaman kaybı olmaması açısından eritmeli kuyu olarak yapılmıştır. Bu seviyelerde herhangi arazi ve laboratuvar deneyleri yapılmamıştır. Yapılan çalışmalar neticesinde Çizelge 3 de hesaplanan veriler ve aşağıda Şekil 3 gösterilen Jeolojik kesit e ulaşılmıştır.

5 Çizelge 2. Tam cepheli tünel açma makinelerinin sınıflandırması ve uygun jeolojik ve jeoteknik koşullara göre seçimi (Bilgin vd. 2014). Açık TBM'ler (Open TBM s) Alttan destekli bir çift pabuçlu - önden motorlu - TBM'ler (Main Beam) Alttan desteksiz (askıda) bir çift pabuçlu - önden motorlu - TBM'ler (Open Gripper) İki çift pabuçlu - arkadan motorlu - TBM'ler (Kelly Beam) Çok sert, Aşındırıcı, Masif veya Az kırıklı çatlaklı Kaya koşulları, Kuru veya az su geliri olan koşullar, RMR = Şiltli Sert Kaya TBM leri Tek Şiltli TBM'ler Teleskopik Şiltli TBM'ler Sadece Kesici Kafa Bölgesi Şiltli TBM ler (Gripper Shield) Kırıklı çatlaklı, Bloklu ve kuru veya az su geliri olan koşullar, RMR = Kırıklı çatlaklı, Bloklu ve kuru veya az su geliri olan koşullar, Orta derecede sıkışan killer Şiltli TBM'ler (Shielded TBM s) Şiltli Yumuşak Zemin TBM'leri (Ayna Basınçlı) Çamur Basınçlı TBM'ler (Slurry Pressure Balance) Pasa Basınçlı TBM'ler (Earth Pressure Balance) Hava Basınçlı TBM'ler (Compressed Air Balance) Yer altı suyunun fazla olduğu çakıl, iri ve orta taneli kum formasyon koşulları (Permeabilite Katsayısı < 10-7 m/s), RMR = 0-30 Yer altı suyunun fazla olduğu ince taneli kum, kil ve silt formasyon koşulları (Permeabilite Katsayısı < 10-4 m/s), RMR = 0-30 Yer altı suyunun fazla stabil kumlu formasyon koşulları (Permeabilite Katsayısı < 10-7 m/s), RMR = 0-30 Kombine TBM'ler (Mixshield) Her türlü yumuşak zemin ve sert kaya koşulları RMR = Özel TBM'ler (Kesici Kafasız, Çoklu Kesici Kafalı TBM ler) Jeolojik ve jeoteknik koşullara göre özel imalat makinalar Çizelge 3. Yapılan ilk çalışmalara ait jeomekanik sonuçlar. Sondaj No: Jeolojik Birim Litoloji TSK-3 TSK-2 TSK-1 BALLIKAYA FM BALLIKAYA FM KAZMALI FM DOLOMİTİK KİREÇTAŞI DOLOMİTİK KİREÇTAŞI YUMRULU KİREÇTAŞI (KARBONATLI PUDİNG Ortalama RQD (%) Kaya Sınıfı (RMR) Jeolojik Dayanım İndeksi (GSI) YAS DURUMU BAĞLANTILI ERİME BOŞLUKLARI KONTROLÜNDE SINIRLI BAĞLANTILI ERİME BOŞLUKLARI KONTROLÜNDE SINIRLI SIZINTI

6 Şekil 3. Yapılan ilk çalışmalara ait jeolojik kesit. Güzergâh boyunca Ballıkayalar Formasyonuna ait Dolomitik Kireçtaşları ve Kazmalı Formasyonuna ait Yumrulu Kireçtaşlarının olması, hesaplamalar ve Jeolojik kesitler neticesinde üst bölümlerde anlatılan Şiltli Sert Kaya TBM leri ile tünel imalatının yapılacağı bahsedilerek ihaleye çıkılıp yapım sürecine başlanılmış olacaktır. Daha sonra tekrar yapılan arazi çalışmaları, topoğrafya durumu, 2. Şahıslara ait su sondaj kuyu açım teknik ve verileri ile birlikte koşullar tekrar değerlendirilerek önceden yapılmış sondaj aralarına haritada CSK olarak adlandırılan 5 noktada Şekil 4 deki sondajlar yapılmıştır. Yapılan karotlu sondajlarda önceki çalışmalardan elde edilen bilgiler haricinde Darıca Formasyonu (Çakıllı Siltli Kil), Trakya Formasyonu (Karbonatlı Şeyl-Grovak), Akveren Formasyonu (Killi Mikritik Kireçtaşı-Marn) jeolojik birimlerin de olduğu gözlenerek yapılan arazi ve laboratuvar deneyleri neticesinde Çizelge 4 de hesaplanan veriler ve aşağıda Şekil 4 de gösterilen Jeolojik kesite ve yeni bir mühendislik jeolojisi modeline ulaşılmıştır. Çizelge 4. Sonradan yapılan çalışmalara ait jeomekanik özellikler. Km Jeolojik Birim Litoloji CSK1 CSK4 CSK-2 CSK-3 CSK-5 Ortalama RQD (%) Kaya Sınıfı (RMR) Jeolojik Dayanım İndeksi (GSI) YAS DURUMU DARICA FM ÇAKILLI SİLTLİ KİL SIZINTI TRAKYA FM TRAKYA FM AKVEREN FM KARBONATLI ŞEYL- GROVAK KARBONATLI ŞEYL- GROVAK KİLLİ MİKRİTİK KİREÇTAŞI-MARN SIZINTI SIZINTI BAĞLANTILI ERİME BOŞLUKLARI KONTROLÜNDE SIZINTI Şekil 4. Darıca Bayramoğlu TBM atık su tünelinin basitleştirilmiş jeolojik kesiti.

7 Bu yapılan sondajlar neticesinde son haliyle 2405 metrelik tünel çalışmasının 700 metresinde Darıca Formasyonu olarak adlandırılan çakıllı siltli kil birimler ve birimler arası faylanmadan kaynaklanan ezik zonların olduğu gözlenmiştir. Tünel güzergâhı boyunca yapılan sondajlardan alınan zemin+kaya numuneleri üzerinde yapılan fiziksel ve jeomekanik özelliklerine dönük deneyler ve diğer veriler yardımıyla birimlerin Efektif Kohezyon, Efektif İçsel Sürtünme Açıları, Deformasyon Modülü, Elastisite Modülü, Kaya Sınıfı, Jeolojik dayanımları saptanmıştır. Bu elde edilen veriler ışığında yapılacak Tünel çalışmasının Şiltli Yumuşak Zemin TBM'leri (Ayna Basınçlı) ile yapılmasına ve isteklilerin bu veriler doğrultusunda ihaleye katılması sağlanmıştır. 4. SONUÇLAR Bu çalışmada, Gebze Eskihisar/ Darıca Bayramoğlu sahil atıksu kolektörü inşaatı Darıca Bayramoğlu TBM metodu ile yapılacak tünel güzergâhının jeoloji ve mühendislik jeolojisi modeli, arazi ve sondaj çalışmaları ile belirlenerek jeolojik birimlerin yanal ve düşey değişimleri araştırılmıştır. Jeolojik modelin tanımlanmasında daha önce yapılmış 3 sondaj verisi dikkate alınmıştır. Ancak daha ayrıntılı değerlendirmeler sonucunda bu verilerin yetersizliği tespit edilmiş ve 5 farklı noktada tekrar sondajlar yapılmıştır. Tüm sondaj verileri, arazi deneyleri ve sondajlardan alınan numuneler üzerinde yapılan laboratuvar deney sonuçlarına göre tünel güzergâhının mühendislik jeolojisi modeli tanımlanmış, tünel güzergâhı boyunca geçilecek jeolojik birimlerin kaya kütle sınıfı (RMR), jeomekanik ve fiziksel özellikleri ile petrografik ve mineralojik özellikleri tüm ayrıntılarıyla saptanmıştır. Yine alınan numuneler üzerinde aşındırıcılık deneyleri yaptırılarak birimlerin teknolojik özellikleri tanımlanarak TBM (Tünel Açma Makinası) ile kazı koşulları belirlenmiş ve en ideale yakın mühendislik jeolojisi modeli tanımlanmıştır. Projenin gösterdiği jeoteknik koşullar kazı makinesi seçimi açısından değerlendirilmiş iyi kaya ortam koşullarına sahip, orta-iyi kaya özelliklerindeki Ballıkaya, Trakya, Kazmalı ve Akveren Formasyonlarının yer aldığı güzergâh da EPB-TBM (Open Mod) TBM ile fay ve ezilme zonları içeren, çok sık çatlaklı zayıf kaya özelliklerine sahip ve belli bölümlerinde alüvyon zeminler bulunan bölümde zemin basıncı dengeleme moduna sahip EPB-TBM (Closed) tipinde TBM makinesi öngörülmüştür. Tünel güzergâhı boyunca geçilecek fay zonları, ezik kırıklı çatlaklı ve düşük basınçlı su geliri olan farklı formasyonlar, TBM geçişinde kayda değer zorluklar çıkaracağı aşikârdır. TBM makinesinin basınç kayıplarından kaynaklanabilecek ani akma/göçmelerin gelişmesi, yumuşak ve killi-siltli-kumlu zeminler geçilirken zemin sıkıştırması, kesici kafanın kille sarılması veya yanlış kafa tasarımının yapılması gibi olumsuzluklar projenin yapılabilirliğinde önemli etkenlerdir. Ayrıca araziyi temsil eden yeterli bilgi neticesinde ilerleme boyunca TBM dönüş hızı, bir dönüşteki optimum penetrasyon, uygulayacağı tork, itme kuvveti ve ayna basınç değerleri işin optimizasyonunu sağlayacaktır. Tünel Açma Makinesinin seçimi, projenin ekonomikliği ve başarımı açısından kritik bir konu olup, büyük ölçüde geçilen ortamların jeomekanik özellikleri tarafından denetlenmektedir. Projeyi yeterli düzeyde yansıtmayan veriler neticesinde işin yapılabilirliği düşecek ve iş tamamlanamadan Yüklenici- İdare arasında hukuki problemleri oluşturacaktır. Yine güzergâh boyunca gelişebilecek oturma, göçük, kabarma gibi durumların üst yapılara vereceği zararlar işin daha karmaşık ve üzücü hal almasını sağlayacaktır. Kısacası proje aşamasında ekonomik ve zaman kazancı açısından bakılıp, yeterli gibi görünen Jeolojik araştırmalar projenin yapılabilirliğinde en önemli etkendir. 5. KAYNAKLAR Altınlı, İ., E., İzmit-Hereke-Kurucadağ Alanının Jeoloji İncelemesi. M.T.A. Mecmuası, Sayı 71, 1-26 ss., Ankara.

8 Arıoğlu, B., Yüksel, A., Arıoğlu, Ergin, İzmir Metrosu Ümmühan Ana Tüneli nde Zemin Basıncı Dengeleme Tünel Metodu (EPBM) Uygulaması, Zemin Mekaniği ve Temel Mühendisliği Dokuzuncu Ulusal Kongresi, Ekim 2002, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir. Arıoğlu, E Tünel açma makineleri, arın basınç hesapları, tünel kaplamaları, bir proje örneği. Yıldız Teknik Üniversitesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü Tünel Dersi 7. Bölüm, Yapı Merkezi AR&GE Bölümü. Balcı, C., Bilgin, N., Çopur, H., Tumaç, D., Akgül, M., Tünel açma makinelerinin (TBM) Tam boyutlu kesme deneyi ile performans tahmini, Birinci Maden Makinaları Sempozyumu, TMMOB Maden Mühendisleri Odası,, Editör: C. Şensöğüt. ISBN , 61-70, Dumlupınar Üniv., Kütahya. Bilgin, N., Çopur, H., Balcı, C., Tumaç, D., Akgül, M., Yüksel, A., Kahriman, A., Kadıköy Kartal Metro Tünellerinde kullanılacak tünel açma makinelerinin (TBM) bazı tasarım parametrelerinin kesme deneyleri ile belirlenmesi ve performans tahmini, Ulaşımda Yeraltı Kazıları 2. Sempozyumu, TMMOB Maden Mühendisleri Odası, Yayın No: 138. Yüksel, A., Yeşilçimen, Ö., Arıoğlu, E Kadıköy-Kartal Raylı Toplu Taşıma Sistemi Projesinde Jeolojik ve Jeoteknik Araştırma Çalışmaları, Rocmec'2006, VIII Bölgesel Kaya Mekaniği Sempozyumu, İTÜ, İSTANBUL.