Günlerin Köpüğü. kaybediyor. Terör, politik sorunlar, demokratik. basamakları birer birer oluşturan etmenler.

Transkript

1 Haftanın Ortası Güncel konularla her Çarşamba 2004 yılında AB ye tam üyelik yolunun açılması ile birlikte parlayan Türkiye Günlerin Köpüğü markası, son birkaç yıldır değer kaybediyor yılında AB ye tam üyelik yolunun açılması ile birlikte Terör, politik sorunlar, demokratik parlayan Türkiye markası, son birkaç yıldır hızla değer yetersizlikler, ekonomik yavaşlama, darbe denemesi, uzayan OHAL, hukuk sistemi dâhil kaybediyor. Terör, politik sorunlar, demokratik kamuda kurumsal kapasite ile ilgili artan yetersizlikler, ekonomik yavaşlama, darbe denemesi, uzayan endişeler, keskinleşen politik söylemler ve OHAL, hukuk sistemi dâhil kamuda kurumsal kapasite ile ilgili yatırım yapılabilir ülke konumunun kaybedilişi düşüş yolunda basamakları birer birer artan endişeler, keskinleşen politik söylemler ve yatırım oluşturan etmenler. Olumsuzluklara bir yapılabilir ülke konumunun kaybedilişi düşüş yolunda yenisi de dün itibarıyla eklendi. Ekonomik bir basamakları birer birer oluşturan etmenler. ambargo niteliğinde siyasi olduğu belli olan bu yasak diplomasi ile geri çektirilse bile, Olumsuzluklara bir yenisi de dün itibarıyla eklendi. Türkiye adının bir kez terör-yasak-ülke kapsamında duyulması bile son derece Şekil 1: ABD ve Britanya dan Yeni Yasak Türkiye yi Etkileyecek olumsuz bir gelişme. Birincil ekonomik zararların ötesinde ikincil nitelikli ekonomik zararların da izleyeceği anlamına geliyor. Yılın sonlarına doğru bir erken genel seçim çoktan gündemde yerini almaya başlamış durumda. Bu hafta bir de merkez sağda yeni parti arayışlarının başladığı haberleri eklendi. Küresel konjonktür ötesinde Türkiye ekonomisinin aldığı yara her geçen gün büyürken, kulis bilgilerine dayandırılan haberlerde her iki partiden muhalifler toplantılar yoluyla zemin yoklayışına girişmiş Kaynak: CNN, Egeli & Co. durumdalar. 1

2 Lübnan, Ürdün, Mısır, Tunus ve Suudi Arabistan ın yanında Türkiye de aynı kategoriye sokularak, buralardan ABD ve Britanya ya uçak yolculuğu yapanlara konan yasağa göre yolcular cep telefonundan büyük elektronik aletleri potansiyel terörizm şüphesiyle kabine alamayacaklar. Bu yasak dizüstü bilgisayarları, tabletleri ve fotoğraf makinelerini kapsıyor. Mesela Londra ya ya da New York a iş için giden bir yolcu uzun uçuş boyunca çalışma olanağı bulamayacak. Modern zamanların yeni cihazlarından biri olan tabletinden kitabını okumaya devam edemeyecek. Çocuklu bir ailenin çocukları denizaşırı uzun yolculuk boyunca tabletlerinden oyun oynayamayacak. Tatil dönüşü turistlerin pahalı fotoğraf makineleri valizde, aşağıda taşınmak zorunda kalacak. Sonuçta da, THY nin son yıllarda doğu-batı arasında bir aktarma noktası olarak başarıyla yürüttüğü konumlanma çabaları bu kısıtlamalara maruz kalmak istemeyen Türk veya yabancı uyruklu yolcular nedeniyle sekteye uğrayacak. Yolcu kaybedecek. Şekil 2: Turizm sektörü Ağır Yaralı Kaynak: TDM, Egeli & Co. 2

3 Ekonomik bir ambargo niteliğinde siyasi olduğu belli olan ve gerçekten olası terör tehditlerine karşı etkinliği tartışmalı bu yasak diplomasi ile geri çektirilse bile, Türkiye adının bir kez terör-yasakülke kapsamında duyulması bile son derece olumsuz bir gelişme. Bu yasağın yaratacağı kısa vadeli ekonomik zararların yanı sıra, son yıllarda artan terör eylemleri ve batı ile bozulan ilişkiler nedeniyle zaten ağır darbeler yiyen Türkiye markasının Lübnan, Ürdün, Mısır, Tunus ve Suudi Arabistan isimleriyle birlikte anılması; birincil ekonomik zararların ötesinde ikincil nitelikli ekonomik zararların da izleyeceği anlamına geliyor. İstanbul un yapım aşamasında olan 3. Havaalanı mesela bu durumdan şüphesiz olumsuz etkilenecek. 7 Haziran seçimlerinden bu yana artan bombalı terör eylemleri, geçen yıl Rusya krizi, bu sene Türkiye-Avrupa krizi derken eriyen turizm sektöründe şimdi de ABD- Britanya yasakları sonrası akut kan kaybı devam edecek. Büyük resimde, Türkiye markasının değer kaybeder hali ülkenin risk primi, özel sektörün borçlanma şartları, ülkeye gelen istihdam artırıcı doğrudan yatırımlar gibi kritik alanlar üzerinden Türkiye ekonomik büyümesinde olumsuz etkiler yaratacak. Şekil 3: Tüketim ve Yatırım Büyümesi (yıllık-%) Kaynak: TDM, Egeli & Co. 3

4 Bu gibi sorunlu alanların çözüm amacıyla iktidarın gündemine gelmesi içinse, referandum ve olası bir erken seçimin geride bırakılması gerekiyor tecrübenin gösterdiğine göre. Bir aydan az kalan referandum geri sayımında ise, tansiyon ilerleyen günlerde giderek yükselecek gibi görünüyor anket sonuçlarındaki başa baş duruma bakınca. Hollanda ile Türkiye arasındaki diplomatik kriz, Hollandalı aşırı sağ parti lideri Wilders ın geçen haftaki seçimde işine yaramadığı gibi; Türkiye de de anketlere yansıdığı kadarıyla pek iktidar lehine değil ilk bakışta. Rotterdam skandalının ardından yapılan üç anketten ikisi HAYIR cephesinin önde olduğunu gösteriyor. (Şekil 4). Fakat dikkat çekici olan, bu liderlik halinin kıl payı bir marjla HAYIR cephesine ait oluşu. Önümüzdeki günler hem anayasa değişikliğini destekleyen AKP-MHP kanadı hem de karşı duranlar açısından şapkadan çıkarılacakları kıymetli hale getiriyor. Özellikle Cumhurbaşkanı Erdoğan ın sahaya inmesine rağmen, kararsızlar grubuna ait oy oranı %14-16 civarında sabit görünürken. Üstelik referandum anketlerinin OHAL koşulları içinde yapılması EVET görünen oyların bir kısmının sandıkla baş başa kalınca HAYIR a dönebilme potansiyeli olduğuna işaret ediyor. Diğer yandan, iktidar dünkü MYK toplantısında Almanya dâhil Avrupa topraklarında EVET kampanyası çalışmalarına devam etmeme; yükselen tansiyonu düşürme kararı aldı. Ki zaten Almanya Merkel in ağzından Nazi benzetmelerine son verilmesi gerektiğini tekrar ederken, Almanya anayasasına uyulmazsa mitinglere izin verilmeyeceğini ima etmişti bu hafta başında. AB ile yaşanan yüksek maliyetli gerginliğin anayasa değişikliği referandumu üzerinde iktidar lehine bir etki yaratmadığı da ilk anketlerden yansıdığına göre bu ısrardan vazgeçilmesi olumlu. Fakat Cumhurbaşkanı Erdoğan ın seçim kampanyasına dâhil olduğu anlaşılan sert söylemlerine devam etmesi işlerin yokuşa sürülmesinin devamı anlamında. 16 Nisan sonrasında AB ile ilişkilerin masaya yatırılacağını söylerken Türkiye-AB ilişkilerinin tam üyelik perspektifinden çıkarılmasını ima etmesi, AB topraklarında yapılacak kampanyalardan vazgeçilmesi kararını misliyle gölgede bırakmakta. Daha kısa bir ifadeyle, AB mitinglerinden vazgeçilerek AB- Türkiye arasında beklenen yumuşama sağlanamadı. Hele bir de AB Komisyonu'nun Genişlemeden Sorumlu üyesi Hahn, Türkiye'nin AB üyeliğinin 4

5 "giderek gerçek dışı" olmaya başladığını söylemesi; Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın otoriter söylemi ve anayasayı değiştirerek başkanlık sistemine geçme planlarının AB'ye sırt çevirmek anlamına geleceğini eklemesi gerginliğin vardığı noktaya işaret ediyor. Anlaşılan, anayasa değişikliği ile Türk tipi başkanlık sistemine geçilmesi halinde AB- Türkiye ilişkilerinde bozulma belki de neredeyse Kıbrıs çıkartmasının yapıldığı 1970 lerden bu yana ilk defa kopma noktasına yaklaşacak. Çünkü Hahn ın sözlerine göre anayasa değişikliği ile Türkiye de otoriter bir rejime geçilme halinde, sene sonunda yapılacak değerlendirmede AB ülkelerinin Ankara ile sürdürülen üyelik müzakerelerine son verilmesini görüşmeleri olası hale gelecek. Mülteci geri kabul anlaşmasında geri adım iki tarafın da şu an işine gelmeyeceği için anlaşmanın bozulma ihtimali az olsa da şu aşamada, mevcut gerginlik ortamında Türk vatandaşlarına AB ülkelerinde vize muafiyeti uygulanması bir hayal kadar uzak kalmaya devam edecek. Sayın Erdoğan ın söyleminden öteye, 16 Nisan sonrası Türkiye nin AB ilişkilerini komşuluk seviyesine hızlıca indirmesi çok gerçekçi değil; çünkü AB üye adayı ülke olmanın getirdiği mevcut ekonomik faydalarla anlamlı değil. Ancak, AB tarafının merkezi/güçlü başkanlık için Türkiye de yapılan anayasa değişikliğini algıladığı şekli veri iken, anayasa değişikliği referandumda kabul edilirse; AB nin Kopenhag Kriterleri nin altına düşüldüğünü raporlaması hali tam üyelik görüşmelerinin dondurulması noktasına ilerletebilir zaten de facto donuk olan müzakereleri. AB çıpasının döneminde Türkiye de demokrasi arzusu üzerinde yarattığı motivasyon bir yana; AB ye tam üyelik perspektifinin ilan edilerek kaybı hali Avrupa ülkeleriyle yakın ilişkiler içindeki iş dünyası açısından son derece olumsuz etkiler yaratacaktır. Şüphesiz. İhracat tarafında son dönemde izlenen kıpırdanmanın AB ekonomik büyümesinde beklenenden güçlü performansa bağlı olduğu ve her ne kadar pazarlarda çeşitlendirme yapılmış olsa da Avrupa pazarının Türkiye deki üretici açısından vazgeçilmez oluşu zaten ortada. Diğer yandan, döviz cinsinden borç yükü kritik seviyelerde olan bankalar dâhil özel sektörün ana finansman kaynağının 5

6 Şekil 4: 16 Nisan Referandum Anketleri Tarih Anketi yapan kuruluş Kararsızlarla birlikte Kararsızlar dağıtılarak Evet Hayır Kararsız Evet Hayır 17.Mar.17 CHP 42,0 46,0 12,0 47,7 52,3 17.Mar.17 Gezici 48,9 51,1-48,9 51, Mart 2017 Politic's 46,2 36,9 16,9 55,7 44,3 12.Mar Mart 2017 AKAM 35,6 48,2 16,2 42,4 57,6 1 7 Mart 2017 ORC 51,6 38,7 9,7 57,2 42,8 25 Şubat 2 Mart 2017 MAK 53,0 37,0 10,0 58,9 41, Şubat 2017 AKAM , Şubat 2017 NET , Şubat 2017 THEMİS , Şubat Şub.17 Türk bakanların Rotterdam'da kampanya yürütmesi engellendikten sonra Türkiye ve Hollanda arasında bir diplomatik kriz yaşandı. SAMER (sadece 25, ,5 30, güneydoğu) Cumhurbaşkanı Erdoğan referandum teklifini kabul etti ve tarihi 16 Nisan 2017 olarak açıkladı. 9.Şub.17 Sonar 43,0 40,0 17,0 51,8 48,2 8.Şub.17 CHP 41,0 48,0 11,0 46,1 53,9 4 5 Şubat 2017 Gezici 43,7 45,7 10,6 48,9 51,1 2 Şubat 8 Mart 2017 Argetus Ocak 1 Şubat 2017 MAK 52,0 35,0 13,0 59,8 40,2 30.Oca.17 GENAR 55,0 45,0 55,0 45, Ocak 2017 Konsensus 44,2 41,1 14,7 51,8 48,2 26.Oca.17 Gezici 41,8 58,2 41,8 58,2 21.Oca.17 Meclis, 18 anayasa maddesini de kabul ederek referandum kararı verdi Ocak 2017 MetroPoll 42,4 44,0 13,6 49,1 50, Ocak 2017 AKAM 42,4 57,6 42,4 57, Ocak 2017 ORC 62,0 38,0 62,0 38, Ocak 2017 Optimar 46,3 40,0 13,7 53,6 46, Aralık 2016 Sonar 42,3 44,6 13,1 48,7 51, Aralık 2016 KHAS 36,9 42,2 20,9 46,6 53,4 15.Ara.16 ORC 61,0 39,0 61,0 39,0 1 8 Aralık 2016 AKP, anayasa taslağını MHP'ye sundu; iki parti arasında görüşmeler başladı. 21 Kasım 6 Aralık 2016 İVEM 50,0 39,0 11,0 56,2 43,8 25 Kas. 3 Aralık 2016 Gezici 42,0 58,0 42,0 58,0 30.Kas.16 MetroPoll 49,0 51,0-43,3 56, Kasım 2016 A&G 45,7 41,6 12,7 52,4 47, Kasım 2016 Andy-AR 47,1 41,3 8,5 53,3 46,7 31.Eki.16 AKP'nin anayasa taslağını belli oldu; basına çıkmaya başladı Ekim 2016 ORC 55,9 36,2 7,9 60,7 39, Ekim Temmuz 2016 Başbakan Binali Yıldırım, MHP'nin anayasa teklifini Meclis'e getirmesi için AKP'ye çağrısını kabul etti Türkiye askerî darbe girişimi 5 12 Haziran 2016 ORC 58,9 41,1 58,9 41,1 1.Haz.16 MetroPoll 41,9 47,5 10,5 46,9 53,1 30.May.16 Optimar 49,3 41,6 9,1 54,2 45,8 5 6 Mayıs 2016 ORC 58,4 41,6 58,4 41, Nisan 2016 MAK 57,0 33,0 10,0 63,3 36,7 25.Nis.16 AKAM 35,0 45,7 19,3 43,4 56,6 19.Nis.16 Gezici 55,2 35,5 9,3 60,9 39,1 2 6 Mart 2016 ORC 57,0 43,0 57,0 43,0 12.Şub.16 İVEM 60,0 31,0 9,0 65,9 34,1 27 Ocak 3 Şubat 2016 ORC 56,1 43,9 56,1 43,9 1.Şub.16 GENAR 55,0 40,8 4,2 57,4 42,6 18.May.15 Gezici 23,8 76,2 23,8 76,2 23.Şub.15 Gezici 23,2 76,8 23,2 76,8 3.Şub.15 MetroPoll 34,3 42,2 23,5 44,8 55,2 Kaynak: Wikipedia, Egeli & Co. 6

7 ağırlıkla Avrupalı bankalar oluşu; ilişkilerin kopma noktasına gelmesi halinde artacak risk primi üzerinden Türkiye ekonomisinin uzun yıllar toparlamakta zorlanacağı büyük bir yara alacağı da, iş dünyasının iktidara yakın olan ya da olmayan kesimlerinde son derece yakından biliniyor. Rusya ile gelişen ilişkiler, belki Suudi Arabistan-Katar sermayesinin Türkiye ye gelmeye devam etmesi hali potansiyel krizin derinliğini hafifletici etkenler olsa da; AB ile Türkiye nin 2000 li yıllar gerisine düşecek resmi ilişkisi hiç kuşku olmasın Türkiye ekonomisini de 1990 lar kısır döngüsüne geri düşürecek güçte. Türkiye ile AB nin koparılabileceğine dair söylemlerin de referandumda henüz %50 nin üzerine çıkamadığı izlenen EVET oylarını artırmak üzere söylendiğini düşünmek için Hollanda ile yaşanan krize bakarak yeterli neden var. Fakat, yapılan açıklamalara göre AB nin anayasa değişikliğini değerlendirme şekli, EVET çıkması halinde Türkiye nin tam üyelik perspektifinin risk altına gireceğine; ufukta beliren bu noktaya gidilmemesi için çaba gösterilmesi gereğine işaret ediyor. Yeni bir merkez sağ parti yola mı çıktı? Referandum sonucundan bağımsız, bu yılın sonlarına doğru bir erken genel seçim çoktan gündemde yerini almaya başlamış durumda. Ekim-Kasım ayları yüksek sesle telaffuz edilmekte. Başbakan ne derse desin, Cumhurbaşkanı nın geçen hafta uçak yolculuğunda söyledikleri bu kapının açık olduğunu netleştirdi. Referandum sonucu olarak HAYIR çıkarsa, başkanlığa uzanan yolda bir deneme daha yapmak için Meclis e dört parti yerine üç partinin girmesine oynayarak erken seçimi gündeme getirebilir iktidar. Mantıksız bir senaryo değil çünkü burada Meclis e giremeyecek parti adayları doğal olarak liderleri hapiste olan HDP ile Türk tipi başkanlık sistemine destek verenler/vermeyenler olarak bölünmüş durumdaki MHP. Zaten bazı yorumcular açısından MHP artık AKP nin içinde sayılabilecek bir parti. Diğer yandan referandumdan EVET çıkması halinde, arkaya alınan rüzgârdan faydalanarak Meclis çatısında olduğu iddia edilen FETÖcülerin ayıklanması için gidilecek bir erken seçim de diğer senaryolar arasında. 7

8 Bu hafta söz konusu spekülasyonlara yeni bir katman daha eklendi; o da merkez sağda yeni parti arayışlarının başladığı haberleri. Seçmen dağılımı olarak bakınca Türkiye de seçmenin ağırlıklı kısmı, %55-60 civarı merkez sağ partilerden geliyor. Toplamda AKP ve MHP tabanı söz konusu sağ cenahı temsil eden partiler olarak ön planda. Küresel konjonktür ötesinde Türkiye ekonomisinin son dönemlerde iç politik çekişmelerin yansımalarından aldığı yara her geçen gün büyürken, genelde kulis bilgilerine dayandırılan haberlere göre, bu durumdan rahatsız olan her iki partiden muhalifler toplantılar yoluyla zemin yoklayışına girişmiş durumdalar. Özellikle Türk tipi başkanlık için yapılan anayasa referandumundan HAYIR çıkması halinde, yeni parti arayışlarına dair bu tip haberlerin daha sıklıkla gündeme gelmesi akla yatkın görünüyor. Milliyetçi kesimden ve başkanlık karşıtı Yeniçağ Gazetesi nde çıkan iddialara göre iktidar kanadında referandum sonrasında ortaya çıkacak çatlaklar var. Bu çatlaklar üzerinden yeni parti arayışındaki grupları özelliklerine göre ayırmak şimdiden mümkün: Yakın çevresinde FETÖ'den gözaltı, tutuklama ve mesleklerinden ihraçlar olan milletvekilleri; Kendisinden memnun olunamadığı ve bir daha milletvekili listesinde asla yer bulamayacaklarını düşünen ve bu yüzden FETÖ bahanesiyle temizleneceğini düşünenler; Bakanlık beklentisi karşılanmayan küskünler; MHP ile yakınlaşmadan rahatsız olan vekiller; Binali Yıldırım'dan rahatsız olan vekiller; Berat Albayrak'tan rahatsız olan vekiller ve Gül ve Davutoğlu'ndan gelecek ümidi göremeyip yeni arayışlar içinde olanlar yeni parti arayışları için zemin yoklayan toplantılar yapıyorlar harıl harıl. 8

9 MHP içindeyse, başkanlık tartışmalarının çok öncesinde Bahçeli ve özellikle Meral Akşener in etrafındaki muhalifler arasındaki kapışmanın devam edişi zaten hemen her gün basına yansımakta. Henüz iki partiden de muhaliflerin bir araya geldiğine ve bir parti arayışına girdiklerine dair somut bir veri ise elde yok. Son birkaç dönemdir her seçim öncesi bu tür benzer kulis yansımalarının çıkıyor oluşu, şimdilik söz konusu haberin üzerinde çok fazla durmayı gereksiz hale getiriyor. Ancak, bu yönde olası gelişmeler hakkında uyanık kalmakta fayda var elbette. İletişim: Güldem Atabay Şanlı Direktör, Araştırma ve Strateji Bu doküman Egeli & Co. Aile Ofisi Yönetim Danışmanlık ve Destek Hizmetleri A.Ş. ( Egeli & Co. Aile Ofisi Mersis No: ) tarafından hazırlanmıştır. Egeli & Co. Aile Ofisi ailelere, varlıklarının sürdürülebilirliği için aile üyeleri ile koordineli oluşturduğu yatırım felsefesi ve hedefler doğrultusunda farklı alanlardaki uzmanların koordinasyonunu sağlayan; objektif ve profesyonel yaklaşımla tek bir merkezden servet yönetimi, ilişki yönetimi ve varlık optimizasyonu hizmetleri veren ve aile içindeki tüm nesiller ve paydaşlar için yol gösterici olan bağımsız ve butik bir danışmanlık şirketidir. YASAL UYARI: Bu rapor ve yorumlardaki yazılar, bilgiler ve grafikler, ulaşılabilen kaynaklardan iyi niyetle ve doğruluğu, geçerliliği, etkinliği velhasıl her ne şekil, suret ve nam altında olursa olsun herhangi bir karara dayanak oluşturması hususunda herhangi bir teminat, garanti oluşturmadan, yalnızca bilgi edinilmesi amacıyla derlenmiştir. Bu belgedeki bilgilerin doğruluğu, güvenirliliği ve güncelliği hakkında gerekli özeni göstermekle birlikte bu bilgilerin güvenirliliği, doğruluğu, güncelliği ve eksiksizliği hakkında hiçbir garanti vermemektedir. (Varsa) Yürürlükteki herhangi bir yasa veya düzenleme ile sorumluluğun sınırlandırması ölçüde tasarruf olarak, Egeli & Co., yöneticileri, çalışanları, temsilcileri ve ajansları bu belgenin içeriği, hatası veya eksiklerinden ya da bu bilgilere dayanılarak yapılan işlemlerden doğacak her türlü maddi/manevi zararlardan (ihmal olup olmadığı ya da başka bir şekilde olursa da) ve her ne şekilde olursa olsun üçüncü kişilerin uğrayabileceği her türlü zararlardan dolayı sorumlu tutulamaz. Herhangi bir şirket, sektör, hisse veya yatırım için detaylı ve tam bir analiz değildir. Egeli & Co. her an, hiçbir şekil ve surette ön ihbara ve/veya ihtara gerek kalmaksızın söz konusu bilgileri, tavsiyeleri değiştirebilir ve/veya ortadan kaldırabilir. İşbu araştırma raporu, ticari iletişim ve ticari elektronik ileti olmayıp sadece ekonomik konjonktür ile ilgili bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır. Bu rapor hangi amaçla olursa olsun çoğaltılamaz, dağıtılamaz ve yayınlanamaz. 9