Çeviri Editörlerinin Ön Sözü

Transkript

1 Ön Söz Uluslararası lojistik denildiğinde akla bir meslek ya da akademik bir çalışma alanı gelebilir. Ancak uluslararası lojistik, en iyi bir süreç -özellikle uluslararası mal ticaretinin (hizmet ticaretine karşılık) operasyonel anlamda reel dünya üzerinde gerçekleştirilen bir süreç- olarak tanımlanabilir. Ülkelerin ticaret fazlası yaratma isteği, şirketlerin yurt dışında yeni pazar arayışı içinde olmalarını veya yurt dışında yatırım yapmalarını gerektirir ki bunun sonucu uluslararası ticarettir. Ürünlerin bir noktadan başka bir ülkenin bir noktasına ulaştırılmasını içeren karmaşık ve çok yönlü uluslararası lojistik sürecinin mümkün olduğunca çok belirlilik, az gecikme ve aksama ile yönetilmesi gerekir ki gecikme ve aksamalar öngörülemeyen ek maliyetler demektir. Ürünlerin genellikle trafiğin yoğun olduğu deniz ve havalimanları ile kara terminalleri yoluyla vagonlara, gemilere, tırlara ya da uçaklara aktarılarak ülke sınır geçişlerine gönderilmesi için mal hareketlerine yönelik bir koreografi oluşturmak uluslararası lojistiğin özünü oluşturur. Bu durum pasaportu elinde uçaktan bezgin bir hâlde inen yolcuların gümrük yetkililerinin önünden geçişine benzer. Uluslararası lojistik, çoğu zeki ve son derece kabiliyetli kişilerin kariyer yaptığı fakat bunun yanı sıra uzunca bir süre diğer kişilerce fazla önemsenmeyen bir alan olmuştur. Açıkça söylemekte fayda var ki uluslararası lojistik, kuşkusuz olmazsa olmaz bir unsur olmakla birlikte, yalnız taşımacılıktan ibaret değildir. Özellikle ulusal sınırları aşarak hareket eden mallar açısından ele aldığımızda bu lojistik türü, başlı başına ayrı bir kategoridir. Ayrıca ticaretin finansını, taşımacılığı, sigortayı, gümrüğü, ihracat kontrollerini, ticaret anlaşmalarını ve kültürel farklılıkları da birleştiren bir süreçtir. Bu kitapta lojistiğin sadece mal (yük) lojistiği yönü ele alınmaktadır. Çünkü insan taşımacılığına yönelik lojistik, yük taşımacılığına dayalı lojistikten oldukça farklıdır. Taşımacılık, lojistiğin merkezinde yer alan bir faaliyettir. Ancak lojistik, taşımacılığa göre daha kapsamlı bir faaliyettir. Taşımacılık da sadece kara yolu ile sınırlı olmayıp demir yolu, deniz yolu, hava yolu, boru hattı ve hatta bunların aynı sevkiyat için en az iki tanesinin birlikte kullanılmasını gerektiren karma taşımacılık gibi çok farklı yönlere sahiptir. Lojistik, özünde ürünleri ihtiyaç duyulduğu yere ulaştırma işidir. Bu çerçevede taşımacılığın yanı sıra depolama, paketleme ve katma değerli hizmetler, sipariş ve stok yönetimi, muayene ve gözetim, sigorta ve gümrük gibi faaliyetlerin de lojistik kapsamı altında koordinasyonu gerekmektedir. Uluslararası bazda hareket gören ürünlere ilişkin ödeme ve sigorta koşulları, yurt içinde hareket eden ürünlere göre daha karmaşıktır ve riski yüksektir. Dolayısıyla yurt içine göre çok daha fazla yasal düzenleme vardır. Ülkeler ayrıca zaman zaman gümrük vergileri veya ithalat kısıtlamaları yoluyla iç ve dış ticaretlerini yönetmek ister. ix

2 İlgili mevzuatlara tam olarak uymayan şirketler, vergi kaçıran kişiler gibi adli takibat riski ile karşı karşıya kalır ya da en azından gümrük yetkileri nezdinde kötü bir itibar edinebilir. Bu durum, tüm sevkiyatlarına şüpheyle yaklaşılmasına ve büyük bir olasılıkla sınırda zaman alan ve maliyetli incelemeler için durdurulmalarına neden olabilir. Yasal düzenlemeler ile uluslararası lojistiğin uyum içinde olması gerekir. Ülkeler bazen belirli tür ürünlerin kötü ellerde terörist amaçla kullanılabileceği durumlarda, ABD nin yaptığı gibi ihracatı da ithalatı da sınırlandırabilir ya da yasaklayabilir. 11 Eylül 2001 saldırısında uluslararası lojistik süreci kullanılmıştı. Ürünler uluslararası lojistik sisteminden geçerken tüm bahsedilen unsurlarla temas eder ve dikkatli bir lojistik müdürünün söz konusu unsurların birbiriyle etkileşiminden doğabilecek riskleri belirlemesi ve dolayısıyla gidişattan sürekli haberdar olması gerekir. Uluslararası pazarlarla ilgilenen şirket sayısı arttıkça uluslararası lojistik süreci ile ilgilenen kişi sayısı da artacaktır. Artık büyük bir şirketin lojistik direktörünün yıllık kazancı bugün yüz binlerce dolar ile ifade edilebilir. Önceleri sadece taşımacılık olarak algılanan uluslararası lojistik, 1980 lerde yavaş, 1990 larda ise hızlı bir biçimde bugünkü anlamını kazandı lerin başında ABD nin kara yolu ve demir yolu taşımacılığındaki serbestleştirme düzenlemeleri ile nakliye ücretlerinde ciddi bir düşüş yaşandı ve bu durum, şirketlere lojistik faaliyetlerde maliyet düşürme ve operasyonel iyileştirmeler konusunda fikir verdi lerde geliştirilen ancak dünya çapında deniz limanlarında yaygın hâle gelmesi 1980 leri bulan deniz yolu konteyner taşımacılığı, yüklerin rıhtımın yanındaki tırlara yeniden yükleme zorunluluğu olmaksızın bir iç kısımdan bir başka iç kısma taşınabilmesini sağladı. Bu durum taşıma süresini ve maliyetini azalttı. Bu arada akademisyenler, lojistik faaliyetlerin şirket operasyon/üretim planı ile uyumu üzerinde kapsamlı bir şekilde düşünmeye başladılar. Tedarik zinciri satış tahminleri ile başlayıp sipariş, imalat, taşımacılık, depolama ve dağıtım ile devam eden ve müşteriye nihai satış ile sona eren birbirine bağlı bir olaylar dizisini ifade eden yaygın bir terim hâline geldi. İyi koordine edilen bir tedarik zinciri bir şirketin stoklarını -böylece ürünlere bağlanan sermayeyi- önemli düzeyde azaltabilir ki bu tasarrufların yansıması, doğrudan kâr hanesini etkiler. Tedarik zinciri yönetimi, daha yüksek karmaşıklığa sahip bir lojistik olarak düşünülebilir. Tedarik zinciri, malların sadece bir aşamadaki lojistik değil, asıl kaynağından (madenlerin, tarım ürünlerinin topraktan çıkarıldığı yerden) tüketildiği yere kadar olan tüm üretim ve lojistik faaliyetlerinin bütünüdür. Önceleri malzeme yönetimi, fiziksel kaynakların planlanması şeklinde isimlendirilen faaliyetler, artık lojistik ve tedarik zinciri yönetimi terimleri ile ifade edilmektedir. Kurumsal bakış açısıyla bu eğilim, uluslararası taşımacılık ve ticaret hizmetleri sağlayan şirketler tarafından fark edildi. Ancak önceden uluslararası lojistik süre- x

3 cinin çeşitli alanlarında -taşıma işleri organizatörlüğü, gümrük müşavirliği, deniz yolu taşımacılığı, hava yolu taşımacılığı, demir yolu taşımacılığı ve kara yolu taşımacılığı ya da bilgi teknolojisi- uzmanlaşan şirketlerin, kâr hanesini iyileştirmek için lojistik hizmet talep eden şirketlere geleneksel faaliyetlerinin ötesinde uzmanlık sağlamanın getirdiği fırsatları fark etmeye başlaması, 1990 lı yılların başında gerçekleşti. Lojistik, geleneksel taşımacılığı değiştiren bir iş kolu olarak hâlen gelişmekte olan bir alandır. Çünkü şirketlerin kârını artıran bir süreç olarak görülen lojistikteki gelişmeler; bazı örneklerde pek çok yanlış başlangıç, başarısızlık ve azalan beklentiler de oluşturmuştur larda internet üzerinden satış yapan firmalardaki hızlı artış ile ürünlerini bu şekilde satan ancak daha sonra vaat edilen faydaları sunamayarak pek çok alıcıyı hayal kırıklığına uğratıp teknoloji sektörünü çöküşe sokan yüzlerce girişim olmuştur. Ancak konu çok boyutlu incelenmelidir. Örneğin bir şirketin uluslararası kargo/kurye gibi bir firmanın sunabileceği lojistik uzmanlıktan gerçek anlamda yararlanabilmesi için çoğu CEO yu rahatsız eden bir şeyi yapması, operasyonlarının kalbini dışarıdan birisine açması gereklidir. Bir nakliye şirketine mallarınızı A noktasından B noktasına taşıması için ya da bir gümrük müşavirine mallarınızın ülkede gümrüklenmesi için iş vermeniz, rakip firmaların öğrenmek için can attıkları bilgileri de vermeniz demektir. Şirketler ile lojistik hizmet sağlayıcıları arasındaki ilişkilerin başarısız olmasının başlıca sebeplerinden biri, karşı tarafın vaat ettiği işi yapmasına olanak tanımak için sağlanan bilgilerin eksikliğidir. Fakat ilginç şekilde bu bilgi, tam da lojistik uzmanlarının, bir şirketin lojistik faaliyetlerinden elde edebileceği değeri en üst düzeye çıkarmak için gerekli olduğunu uzun zamandır savundukları bilgidir. Bir sevkiyatın belirli bir zamanda bulunduğu yeri bilirseniz, sevkiyatı gerektiğinde seyir sırasında başka yöne çevirebilirsiniz. Bir taşıma konteynerinin içeriğini tam olarak bilirseniz, diğer taraflara varacak mallar ile tam varış zamanı konusunda çok daha doğru bir tahmin yürütebilirsiniz. Basitleştirilmiş bir tanım olmakla birlikte çoğu lojistik uzmanı, lojistiğin en faydalı hâliyle, erişilebilir hâle getirilen bilgiden ibaret olduğunu uzun zamandır söylemektedir. Şirketler, devletlerin öngördükleri zorunluluklara uygun hareket ettikçe, süreç içinde gelecek uluslararası lojistik çağına sıçrayış yapabilir. Lojistik, rakip firmaların sizin müşterilerinizi almaya sabırsızlandığı rekabetçi pazar ortamında yapılmaktadır. Müşteri siparişlerinin zamanında karşılanma oranı müşteri hizmet düzeyi olarak adlandırılmaktadır. Lojistiğin temel amacı; hedeflenen müşteri hizmet düzeyini en az lojistik maliyetle başarabilmektir. Lojistik etkinlik ve verimlilik gerektirir. Bu ne demektir? Etkinlik standartlara, hedeflere, planlara uyma; verimlilik ise en az girdi ile en yüksek çıktıyı gerçekleştirebilme oranıdır. Lojistikte etkinlik ve verimlilik bazlı performans oranlarını uygulayabileceğimiz güvenilirlik, hız, bilgi akışı, maliyet ve kontrol düzeyi gibi birçok alan vardır. xi

4 21. yüzyıla girdiğimiz bu yeni dönemde lojistik, küresel ekonomiyi etkilemeye devam edecektir. Bu kitap, lojistiğin nasıl işlediğini ve hayatımızın bütün yönleri açısından yaşadığımız değişimlere nasıl katkıda bulunduğunu açıklamayı amaçlamaktadır. Sektörün sürekli olarak değiştiğini biliyoruz (Biz daha bu değişimlerin bazılarını yeni anlarken bu değişimin daha ileri gelişmelere doğru yol almakta olduğunu anlamak da önem arz etmektedir). Kesin olan konu; lojistiğin, küresel ekonomide merkezî bir rol oynamaya gelecekte de devam edeceğidir. Peter M. Tirschwell xii

5 Çeviri Editörlerinin Ön Sözü Lojistik yönetimi; taşımacılık, depolama, paketleme ve katma değerli hizmetler, muayene, ekspertiz ve gözetim, gümrükleme, sigortalama, sipariş ve stok yönetimi faaliyetlerinin eş güdümlü olarak planlanması, organizasyonu, yürütülmesi ve kontrolüdür. Tedarik zinciri ise ilk maddeden tüketiciye ulaştırılan son ürüne kadar varolan tüm şirketlerin üretim ve lojistik aşamalarını içeren bir bütün olup lojistiğe göre daha geniş bir bakış açısıdır. Bu kitap her iki alanı da kapsamaktadır. Lojistik faaliyetleri müşterileri için gerçekleştiren lojistik şirketler, diğer bir deyişle 3. Parti Lojistik (3PL) şirketler ile yük taşımacılığı şirketleri lojistik sektörünü oluşturur. Ülkemizde lojistik sektörünü oluşturan 3PL (üçüncü taraf lojistik) şirketler, 2000 yılından itibaren kurulmuş ve zamanla büyüme hızlarını artırmıştır. Daha önce taşımacılık ve gümrük ağırlıklı yapılan dış kaynak kullanımı söz konusu yıldan itibaren lojistik temelli yapılmaya başlanmıştır. Türkiye lojistik sektörünün büyüklüğünün tespiti için birçok parametrenin birlikte değerlendirilmesi gerekmektedir. Yıllara göre gerçekleşen gayrisafi yurt içi hasıla (GSYİH) değerleri sektörlerin büyüklüğü hakkında fikir vermektedir. NACE Rev.2 sınıflandırmasında H Kodlu ulaştırma ve depolama sektörü, ulaştırma ve lojistik sektörünü gösterir. Türkiye genelinde sağlanan GSYİH nin önemli kısmı imalat sanayi tabanlı ürün ve hizmetlerden elde edilen kazançlardır. Lojistik sektörü büyüklüğünün Türkiye GSYİH sinin %8-12 si arasında olduğu öngörülmektedir. Bu orana göre sektör büyüklüğü milyar dolar olarak hesaplanmaktadır. Bu rakam içinde lojistik hizmet sağlayıcıların payının ise 45 milyar dolar olduğu öngörülebilir. Çünkü hâlâ daha birçok lojistik hizmeti, üretim ve satış şirketlerinin kendisi tarafından yapılmaktadır. Küreselleşen ekonomiyle birlikte iç, dış ve transit ticarette lojistik hizmetlerin varlığı ve çeşitliliği önem kazanmıştır. Lojistik maliyetleri yüksek olan ülkelerin ekonomik büyümelerinin daha yavaş olduğu görülmektedir. Türkiye de lojistik faaliyetleri ve yük taşımacılığının geleceğine yön verirken mutlaka bütünsel bir bakış açısının kullanılması gerekmektedir. Çevresel boyutları düşünürken hareketlilik (mobilite/ulaşım özgürlüğü), refah ve istihdam sağlayan bir lojistik sistemine sahip olup olmadığımız konusu da iyi değerlendirilmelidir. Lojistik faaliyetler, yaşam kalitesine olumlu katkıda bulunmalı, çevre ve insanların üzerindeki olumsuz etkileri ise en aza indirilmelidir. Ürün sevk eden veya sipariş eden kişilerin, tedarik zinciri yönetiminde görev alan yönetici ve çalışanların, malları teslim alan müşterilerin lojistik ve yük taşımacılığından doğal olarak beklentileri vardır. Yük taşımacılığının insanların hareketliliği üzerinde -özellikle yolcu taşıma üzerinde- en az olumsuz etkiye sahip olacağı bir şekilde organize edilmesi gerekmektedir. Lojistik bir bütün olarak hareketliliğin (mobilitenin) bir parçasıdır. Lojistik sektörü ekonominin temel taşlarından birisidir. Ticaret ve endüstri firmaların başarısı güvenilir, emniyetli, ekonomik ve zamanında yapılan lojistik operasyonlarına doğrudan bağlıdır. Bu durum özellikle lojistik ve tedarik zinciri düzgün çalışmadığı zaman çok daha fazla hissedilmektedir. Sonuçta üretim ve gelir kaybı ol- Çeviri Editörlerinin Ön Sözü xiii

6 maktadır. Lojistik sisteminin iyi işlemediği durumlarda insanlar büyük ölçüde unutulmuş bir şeyin farkına varırlar. Dolayısıyla ticaret ve endüstrideki hemen hemen her iş doğrudan veya dolaylı olarak düzgün işleyen bir lojistik sisteme bağlıdır. Ulusal sınırlar dışında gerçekleştirilen lojistik, uluslararası lojistik olarak adlandırılmaktadır. Temel ilkeler aynı olsa da uluslararsı lojistik, uluslararası ve ilgili ülkelerin düzenlemelerinden etkilenmekte ve çok daha fazla dokümantasyon kullanılmaktadır. Ayrıca dil ve kültür farklılıkları önem kazanmaktadır. Douglas Long un yazdığı Uluslararası Lojistik: Küresel Tedarik Zinciri Yönetimine Giriş isimli kitabı Türkçeye kazandırmak istememizin başlıca nedeni teorik bilgilerin yanı sıra uygulamalı bilgilerin uygun bir denge içinde verilmiş olmasıdır. Mr. Long un babası dünyada ilk konteyner taşıyan gemi olan Ideal-X in başmakinistidir. Bir şekilde lojistikçi aileden gelen Mr. Long dünyada 100 ün üzerinde ülke dolaşarak kitabı için gerekli bilgiler toplamıştır. Ayrıca kitabının Türkçeye çevrilmesi için iki kere ülkemize ve bizimle görüşmeye gelmiştir. Kitap, Türkçe haricinde ayrıca birçok dile de çevrilmiştir. Kitap hem lojistik öğrencilerinin hem de sektördeki lojistik profesyonellerin yararlanacağı şekilde yazılmıştır. Bunun yanı sıra Lojistik Yönetimine Giriş dersi kitabı niteliğindedir. Lojistiğin tüm konularına kavramsal bazda değinilmektedir. Dört kısım olarak düzenlenen kitabın Birinci Kısmı Küresel Lojistik Operasyonları Yönetimi ne ayrılmıştır. Bu kısım Lojistiğe Giriş, Küresel Kaynak Kullanımı ve Ticaret, Küresel Tedarik Zinciri Yönetimi ve Stratejik Planlama bölümlerinden oluşmaktadır. Böylece lojistik ve ticaret konularına küresel ve stratejik bakış açısından bakılmaktadır. İkinci Kısım da Küresel Yük Taşımacılığı Yönetimi ana başlığı altında lojistiğin iki ana faaliyeti olan taşımacılık ve depolama faaliyetleri açıklanmaktadır. Bu kısımda Taşımacılık Planlaması, Karma Taşımacılık ve Kara Taşımacılığı, Deniz Yolu Taşımacılığı, Hava Yolu Taşımacılığı ile Limanlar ve Tesisler bölümleri yer almaktadır. İthalat ve İhracat Yönetimi başlıklı Üçüncü Kısım, Gümrük ve Yasal Düzenlemeler, Ticari Dokümantasyon, Ticaret Finansmanı ve Güvenlik bölümlerinden oluşmaktadır. Böylece dış ticaret ve lojistik konularının bütünleşmesi sağlanmıştır. Lojistik Yönetimi isimli Dördüncü Kısım da lojistiğin diğer alanları açıklanmakta ve bu kısımda Aracı Kuruluşlar ve İş Ortaklıkları, Envanter Yönetimi, Bilişim Sistemleri ve Kamu Lojistiği bölümleri bulunmaktadır. Kitabın ilk basımı öncesi, yoğun tercüme ve redaksiyon çalışmalarımız sırasında, bilhassa tercüme konusunda yardımcı olan lisans ve yüksek lisans öğrencilerimize, ilk basım sonrasında ise kitap ile ilgili görüşlerini bizden esirgemeyen sektör profesyonelleri ve akademisyen arkadaşlarımıza, kitabı en ince ayrıntısına kadar titizlikle kontrol etmek suretiyle, basıma hazırlayıp yayımlayan değerli Nobel Akademik Yayıncılık Eğitim Danışmanlığı ve özverili çalışanlarına çok teşekkür ederiz. Mehmet Tanyaş Murat Düzgün xiv Çeviri Editörlerinin Ön Sözü