Fisheries Advisory Comission Technical Paper 2003 Nr. 133

Transkript

1 Fisheries Advisory Comission Technical Paper 03 Nr senesinin IX. ve III. ayları arasında Boğaziçi nde avlanmış olan 1. yaş gurubuna ait lüfer balıkları Pomatomus saltatrix (Linnaeus, 1766) üzerine etüt. Abstract: M. Levent ARTÜZ 03 In the IX. and III. months between 02 and 03 the measurements of size, age, weight and total weight of stomach content of bluefishes were examined. In this study the results of the measurements were presented including the morphological features of bluefish. These fish are called in different names depending on their sizes and they have some different economical values. Their big sizes are about to be extinct and this work has been tried to build a data base to examine its reasons. Keywords: Pomatomus saltatrix, stomach content, size of bluefish, age of bluefish, weight of bluefish. Auszug: In dem IX. und in III. Monate zwischen 02 und 03 wurden die Maße der Größe, Alter, Gewicht und Gesamtgewicht des Mageninhalts von Blaufischen erforscht. In dieser Studie wurden die Resultate der Maße einschließlich die morphologischen Eigenschaften von Bluefish dargestellt. Diese Fische werden in den unterschiedlichen Namen abhängig von ihren Größen benannt und sie haben etwas unterschiedliche ökonomische Werte abhängig von ihren Größen und die grosse formen von Blaufisch sind nicht mehr im Begriff. Mit diese Arbeit ist versucht worden, um eine Datenbank zu errichten, um die obenerwähnte Gründe zu erklären. Schlüsselwörter: Pomatomus saltatrix, Mageninhalt, Größe von Bluefish, Alter von Bluefish, Gewicht von Bluefish. Giriş: senesinin IX. ve III. ayları arasında Boğaziçi nde avlanmış olan Lüfer balıkları boy, yaş, ağırlık ve mide içeriklerinin total ağırlığı açısından incelenmiştir. Lüfer balığının dış morfolojik özelliklerinin de verildiği bu çalışmada, elde edilen veriler sunulmuştur. Farklı boylarda farklı isimler alan ve farklı ekonomik değerlere sahip olan bu balığın büyük formlarının dramatik bir şekilde ortadan kalkmak üzere olmasının sebeplerinin araştırılması için bir veri tabanı oluşturulmaya çalışılmıştır. Anahtar kelimeler: Pomatomus saltatrix, mide içeriği, lüfer balığı boyu, lüfer balığı yaşı, lüfer balığı ağırlığı. Materyal-Metod: döneminde Boğaziçi nde avlanmış olan lüfer balıkları üzerinde çalışılmıştır. Avlanılan lüfer balıkları Boğazın Karadeniz çıkışında avlanan gır-gır teknelerinden temin edilmiştir. Avlanan balıklar üzerinde en geç 3 saat içinde çalışma başlatılmış, boy uzunlukları ve ağırlıkları kaydedilerek, geciktirilmeden mide içerikleri ayrılarak tartılmış ve pullarından yaş tayinleri yapılmıştır. Yapılan çalışmalara ait veriler bir tablo üzerinde toplanarak bu çalışma çerçevesince değerlendirilmiştir.

2 Bulgular: Denizlerimizde bulunup ciddi ticari öneme sahip pelajik balıklarımızın başında Pomatomus saltatrix (Linnaeus, 1766) (Lüfer) gelmektedir. Balıkçılar tarafından boy ve ağırlıklarına göre aşağıdaki şekillerde isimlendirilmektedir. Boy (cm.) Ağırlık İsim cm. den küçük adet/kg. ve üzeri Bozuk para cm. ye kadar adet/kg. Defne yaprağı cm. arası adet/kg. Çinekop cm. arası - adet/kg. Kaba çinekop 17- cm. arası 9-14 adet/kg. Sarıkanat 21- cm. arası 4-8 adet/kg. Lüfer cm. arası 2-3 adet/kg. Kaba lüfer 35 cm. den büyük 1 kg/adet veya daha büyük Kofana Lüfer balığının vücudu bilateral yassılaşmış ve üzeri pullarla örtülüdür. Dorsalden bakıldığında, az biraz yayvan olan baş pulsuz olmasına rağmen, yanaklar pulludur. Göz kapakları yuvarlak ve dardır. Genç bireylerin gözlerinde belirgin olmayan ovallik, erginlerde tam belirgindir. Gözün iris bölümü sarı renklidir. Çift olan burun delikleri başın üst kısmında yer almışlardır. anteriordaki küçük ve yuvarlak, posteriordaki büyük ve ovaldir. Ağız büyük ve hafif dorsal yönde eğimlidir, dudaklar kalın ve etlidir. Üst çene, alt çeneden daha kısa, son kısmı geniş ve daha yuvarlaktır. Çeneler üzerinde birer sıra kuvvetli, sivri, keskin ve aralıkları birbirine eş olmayan dişler bulunur. Bunların arasında da, diğer daha küçük dişler yer alır. Üst çenede bu diş serisinin arkasında daha küçük veya daha zayıf olan sekonder diş sırası daha bulunur. Ayrıca damağın ön Vomer ve yan palatinium kısımlarında da dişler vardır. Dilin ön kısmı düz, arka kısmı ise dil dişleri ile donatılmıştır. Preoperkulumun alt kenarı yuvarlak, geniş ve testere şeklinde dişlidir. Dorsalden görülen iki yüzgeçten öndeki, bir oluk (yiv) içindedir. Bu oluk genç bireylerde ikinci dorsal yüzgecin başlangıcına kadar devam eder. Ergin bireylerde ise, birinci dorsal yüzgecin son ışını boy büyüdükçe deri altına gömüldüğünden, bu oluk ikinci dorsal yüzgece kadar devam edemez. Gövde ekseninin ventralinde pektoral yüzgeçler yer alır. İlk ışınları, diğerlerine kıyasla çok serttir. Pektoral yüzgeç kaidesinde esmer bir leke bulunur. Ventral yüzgeçleri çifttir. İkinci dorsal yüzgecin başlangıcından indirilecek bir hat hizasından başlayan anal yüzgeç önünde genç bireylerde iki adet sert diken bulunur. Bu dikenler balıkların boyu arttıkça, sırası ile birinciden başlamak üzere deri içine gömülürler. 40cm. den büyük balıklarda bu diken tamamen deri altındadır ve dıştan görülmez. İkinci dorsal ve anal yüzgecin birinci ışınları sert ve kısadır.her iki yüzgecin de ışın boyları önden arkaya doğru azalır ve aralarında, kolay yırtılabilen, pullu ve pigment içeren bir zar bulunur. Kaudal yüzgeç homoserk yapıdadır. Yüzgeçlerin yumuşak ve diken ışın formülasyonu aşağıdaki gibidir. I. Dorsal y. II. Dorsal y. Pektoral y. Ventral y. Anal y. sert yumuşak sert yumuşak sert yumuşak sert yumuşak diken sert yumuşak I.,II. 1 Lüfer balığının pulları sikloit tiptedir ve sene halkaları belirgin olarak görülebilmektedir. Pullarda göze çarpan ve birbirini takip eden halkalar bazı yerlerde kesintiye uğrar ve dar bir alan oluşturur. Bu iç içe geçmiş, genişçe bir alan kaplayan halkalar yaz aylarındaki büyümeye ve bunu takip eden kesintili dar alan da, büyümenin neredeyse durduğu kış aylarına karşı gelir. Bu iki çizgi birlikte, balığın bir sene boyunca eriştiği büyümeyi gösterir. Araştırmalarımız sonucunda büyük ve küçük yaşlı bireylerin ayrı ayrı yerlerde ve ayrı sürüler halinde dolaştıkları gözlenmiştir. Örneğin kofanalar XI.-XIII. aylarda, buna karşın küçük bireyler I.-IV. aylarda Boğaziçi nde av vermektedirler. Diğer aylarda lüfer balıkları daha çok Marmara denizinde bulunurlar (Artüz, 1953), fakat bu durum hava şartlarına ve deniz

3 suyunun fiziksel özelliklerine bağlı olarak daha erken veya daha geç olabilir senesinin IX. ve III. ayları arasında Boğaziçi nde avlanmış olan 1. yaş gurubuna ait erkek ve dişi bireylerin adet ve boy değişimi grafik üzerinde gösterilmiştir Grafik: Birinci yaştaki bir lüfer balığı gurubundaki erkek ve dişi bireylerin adet ve boy dağılımı. Grafikte de görüldüğü gibi, bir yaşında olan lüfer balıklarının boyları -29cm. arasında değişmektedir. Bununla beraber erkekler gurubunda 16.7cm. boyunda bireylere ve dişiler gurubunda 18.4cm.cm boyunda bireylere en çok rastlanmaktadır. Çalışmalarımızdan elde ettiğimiz sonuçlara göre, yaşları tayin edilmiş olan lüfer balıkları yaklaşık aşağıdaki tabloda belirtilen kompozisyon gurupları halinde bir arada dolaşmaktadırlar. 1. yaş gurubu -18cm. 2. yaş gurubu 22-33cm. 3. yaş gurubu 34-40cm. Bu guruplarda en çok rastlanan boy uzunlukları Daha yaşlı fertler ile ilgili olarak yaptığımız araştırmalarda, aynı düzenin korunduğu gözlenmiştir. Ancak daha büyük ve daha yaşlı fertlerin kirlenme, beslenme rekabeti ve aşırı avcılık yüzünden oranının tüm populasyon içersinde dramatik bir şekilde düşmüş olması dolayısı ile bu hesaplamalara dahil edilmemiş ve burada belirtilmemiştir. Kanımca bundan sonra lüfer balıklarının kofana (1kg. ve üzeri boylar) boylarının ticari bir öneminden bahsedilemeyecektir. Bu sebeple; İstanbul Boğazındaki gırgır avcılığına açık bırakılan bölge ile ilgili düzenleme, su ürünlerinden en ekonomik bir şekilde faydalanma açısından tekrar gözden geçirilerek düzenlenmelidir. Ticari öneme sahip pelajik balıklarımızın mevsimsel akışları sırasında, söz konusu bölgede yoğun olarak avcılığı yapılan söz konusu balıklar, Boğazın Karadeniz çıkışında avlanmak yerine (Yeniköy vapur iskelesi- Paşabahçe vapur iskelesine çekilecek hattın kuzeyi) eğer Boğazın Marmara çıkışında avlanacak olurlarsa; birim sayıdan alınacak verim de, söz konusu balıkların o noktadaki yaşlarına bağlı büyüme endeks hızlarına ve balığın beslenerek geçeceği Boğaziçi nde kalışı süresine oranla, daha yüksek olacaktır. Örn: 50gr. kadar gelen defne yaprağı Boğaz Karadeniz çıkışında adet 00gr. gelirken, aynı balık yaklaşık gün sonra, İstanbul Boğazı Marmara denizi çıkışında yakalanacak olursa, tanesi 62.5gr. kadar gelen çinekop halini alacaktır. Bu da, aynı birey sayısında olduğu varsayılacak bir av periyodunda, total kantitede 12.5% daha fazla artış olacaktır. Bu da, kantitenin uygun ve sürdürebilirliği esas alan yönetimin esas unsurunu oluşturacaktır. Bunun yanı sıra doğal bir süreç olarak İstanbul Boğazı yolu ile Marmara denizine geçen balık, Boğaz içinde yoğun bir av baskısı altında kalmayarak daha büyük bir total miktar olarak Marmara denizine geçme imkanı bularak, daha ciddi miktarlarda av verme imkanı ve bir sonraki seneler için boy-yaş grafiğinin yükselebilmesi için zemin oluşturma olanağını bulacaktır. Bu nedenle, su ürünlerinin avcılığının düzenlenmesinde Boğaz tanımı esas alınarak,

4 İstanbul Boğazı nın fiziksel tanımı içinde gır-gır avcılığı yeniden düzenlenerek, bölge yasağı Anadolu ve Rumeli fenerlerinin arasına alınmalıdır. Aynı şekilde lüfer balıklarının cm. ufak bireyleri elimize geçmediğinden bunların dağılımları hakkında bir bilgi bu çalışmada yer alamamıştır. Bu proje süresince, Marmara denizi ve Boğaz plankton materyali içersinde lüfer yumurta ve larvalarına rastlanamamıştır. Aşağıdaki tabloda lüfer balığının yumurtlama dönemleri ve yumurta ve larvaların gelişme ortamları verilmiştir. (ARTÜZ 1982). A Y L A R O R T A M T Ü R : E. L. REF Temnodon saltator p p * E= YUMURTA TİPLERİ L= LARVA TİPLERİ p= Pelajik d= Demersal REF= REFERANS: *= Slastenenko 1956 Lüfer balığının yumurtlama dönemleri ve yumurta ve larvaların gelişme ortamları (ARTÜZ 1982). Çok obur ve yırtıcı olan lüfer balıkları, kendilerinden daha küçük balık sürülerini takip ederler. Hatta bazen bu balıkların kendilerinden daha büyük olan bireylerine de saldırdıkları görülmüştür. Yırtıcı olan lüfer balıklarının stoklarını etkileyen unsurların başında, yem olarak değerlendirdikleri Engraulis encrasicolus (Linnaeus, 1758) hamsi, Spicara smaris (Linnaeus, 1758) izmarit, Belone belone (Linnaeus, 1761) zargana, Trachurus mediterraneus (Steindachner, 1868), Trachurus trachurus(linnaeus, 1758) istavrit, Scomber japonicus Houttuyn, 1782 kolyoz, Scomber scomber Linnaeus, 1758 uskumru, Sarda sarda (Bloch, 1793) palamut balıklarının stok yoğunluklarının kısıtlayıcı etkisi gelmektedir. Yırtıcı bir balık olan lüfer balığında mide içerikleri genellikle balık parçaları şeklinde çıkmaktadır. Mide içeriğinde, çoğu zaman aynı tür ancak farklı balıklardan, kimi zaman da farklı türlerdeki balıklara ait parçalara rastlanmıştır. Parçalanmış bu balıkların tayinlerindeki zorluktan dolayı mide içerikleri total olarak tartılarak, söz konusu balığın gr. cinsinden mide içeriği tespit edilmiştir. Aşağıdaki grafikte 1. yaş gurubu içinde yakalanan balıkların total mide içeriklerinin, boylara göre dağılımı verilmiştir. 0 Lüfer balıklarının mide içeriklerinin, boylara göre gr. cinsinden dağılımı Grafikte de görüldüğü gibi, bir yaşında olan lüfer balıklarının mide içeriklerinin total ağırlığı gr. arasında değişmektedir. Bununla beraber erkekler ve dişiler arasında fark olmaksızın 1 yaş gurubunda mide içeriği ortalaması olarak 18.1gr. olarak karşımıza çıkmaktadır.

5 Sonuç: Yapılan araştırma sonucunda; - Bir yaşında olan lüfer balıklarının boyları - 29cm. arasında değişmektedir. Bununla beraber erkekler gurubunda 16.7cm. boyunda bireylere ve dişiler gurubunda 18.4cm.cm boyunda bireylere en çok rastlanmaktadır. - Bir yaşında olan lüfer balıklarının mide içeriklerinin total ağırlığı gr. arasında değişmektedir. Bununla beraber erkekler ve dişiler arasında fark olmaksızın 1 yaş gurubunda mide içeriği ortalaması olarak 18.1gr. olarak karşımıza çıkmaktadır. Aşırı avcılık ve besin rekabeti sonucunda son senelerde lüfer balıklarının büyük boylarına rastlanma oranı ekonomik değer çizgisinin altına düşmüş bulunmaktadır. Kanımca bundaki en büyük ana etken lüfer balıklarının tüm sene boyunca dağılım gösterdikleri alanların evsel ve endüstriyel atıklarla aşırı bir şekilde kirletilmiş olmasıdır. Bu kirlenme sonucunda ortamdan türlerin eksilmesi ve ortamda hayatiyetlerini sürdürebilen türlerin fert adetlerindeki artışa bağlı olarak, lüfer balığı stoklarında göreceli bir artış söz konusu olmuştur. Ancak besin materyalinin azlığı ve yukarıda belirtilen olumsuz unsurları göz önüne almayan düzenlemelerin yol verdiği aşırı ve kontrolsüz avcılık sonucunda, stokların verimliliğini gösteren yaşlı fert adedinde ani bir düşüş olmuş ve stok kendini yenileyebilme sınırlarının altında bir durum göstermeye başlamıştır. Referans: Agassiz, A. and C.O. Whitman, 1885 Studies from the Newport Marine Laboratory. 16. The development of osseous fishes. 1. The pelagic stages of young fishes. Mem. Mus. Compar. Zool. Harv. Anon., 00 Fish collection database of the Intitut fur Seefischerei (ISH). BIOLAB Forschungsinstitut, Hohenwestedt, Germany AASEN,O. ARTÜZ,İ. ve AKYÜZ,E A contribution to the Fishery Investigations in the Sea of Marmara. Reports F.R.C.,M.F.O. Istanbul. AKŞİRAY,F Türkiye Deniz balıkları tayin Anahtarı. İst.Üniv.Fen Fak. Hidrobiol. Ar. Enst. yayınlarından sayı: 1. AKŞİRAY,F Türkiyenin gezici ve geçici balıklarına kısa bir bakış. Balık ve Balıkcılık Mec. Cilt II. ARTÜZ,İ. 1957Bazı pelajik Balıklarımızda görülen av periyodları. Reports F.R.C.,M.F.O. Istanbul. ARTÜZ,İ Türkiye Pelajik balıkçılığına bakış. Reports F.R.C., M.F.O. Istanbul. ARTÜZ,I,KORKMAZ,K. ve ORHON,V Marmara Bölgesinde Deniz kirlenmesinin Su ürünlerine etkisi. Marmara bölgesinde Çevre kirlenmesi Semineri. ITO. Istanbul. Backus, R.H., 1962 Age in a small sample of blue fish (Pomatomus saltatrix Linnaeus). Brevooria 9:1-4. BINI,G Atlate dei pesci delle Coste Italiane. Mondo Sommerso editrice s.r.l. Roma. Cervigón, F., R. Cipriani, W. Fischer, L. Garibaldi, M. Hendrickx, A.J. Lemus, R. Márquez, J.M. Poutiers, G. Robaina and B. Rodriguez, 1992 Fichas FAO de identificación de especies para los fines de la pesca. Guía de campo de las especies comerciales marinas y de aquas salobres de la costa septentrional de Sur América. FAO, Rome. 513 p. Preparado con el financiamento de la Comisión de Comunidades Europeas y de NORAD. Creaser, E.P. and H.C. Perkins, 1994 The distribution, food, and age of juvenile bluefish, Pomatomus saltatrix, in Maine. Fish. Bull. 92: DEMİR,N Marmara ve Karadenizde bazı kemikli balıkların yumurta ve larvalarının morfolojileri ile ekolojileri. Hidrobiol. Seri A.Cilt IV. Istanbul. FAO-FIGIS, 05 A world overview of species of interest to fisheries. Chapter: Pomatomus saltatrix. Retrieved on 21 June 05, from FIGIS Species Fact Sheets. Species Identification and Data Programme- SIDP, FAO-FIGIS Lucena, F.M., T. Vaske, Jr., J.R. Ellis and C.M. O'Brien, 00 Seasonal variation in the diets of bluefish, Pomatomus saltatrix (Pomatomidae) and striped weakfish, Cynoscion guatucupa (Sciaenidae) in southern Brazil: implications of food partitioning. Environ.Biol. Fish. 57 Monod, Th., 1979 Pomatomidae. p In J.C. Hureau and Th. Monod (eds.) Check-list of the fishes of the north-eastern Atlantic and of the Mediterranean (CLOFNAM). UNESCO, Paris. Vol. 1. Organisation for Economic Co-operation and Development, 1990 Multilingual dictionary of fish and fish products. Fishing News Books, Oxford. SLASTENENKO, E Fishes of the Marmara Sea. Works of the Arnoldi Biol.St.Novorossjisk.II. SLASTENENKO, E Karadeniz havzası balıkları.(the fishes of the Black Sea basin). EBK.Um.Md. yayınlarından. İstanbul.