Durum Tespit Raporu ve Çözüm Önerileri

Transkript

1 DÜNYA DA VE TÜRKĐYE DE SAĞLIK TURĐZMĐ-2010 Durum Tespit Raporu ve Çözüm Önerileri 1. ÖNSÖZ 2. YÖNETĐCĐ ÖZETĐ (1 SAYFA) 3. GENEL ÖZET (3-4 SAYFA) ĐÇĐNDEKĐLER 4. DÜNYA DA VE TÜRKĐYE DE TURĐZM SEKTÖRÜNDEKĐ GELĐŞMELER Turizm Olgusu ve Özellikleri Türk Turizminin Dünya daki Yeri Önemli Turizm Ülkeleri ile Türkiye nin Karşılaştırılması Türkiye'de Uygulanan Teşvik, Altyapı ve Döviz Politikaları Yılı Sonrası Türkiye de Turizm ve Sağlık Turizmi 5. SAĞLIK TURĐZMĐ 5.1. Tanımı Sağlık Turizmine Hangi Đhtiyaçtan Kaynaklanmıştır Tarihi Gelişimi Sağlık Turizmi-Antik Çağ Sağlık Turizmi-Orta Çağ Sağlık Turizmi-Rönesans Dönemi Sağlık Turizmi-Rönesans Sonrası Dönem Emevi, Abbasi, Selçuklu ve Osmanlı Dönemi Sağlık Turizmi-1900 lerden 1997 ye Sağlık Turizmi-1997 den 2006 ya Sağlık Turizmi-2007 ve Sonrası 5.3. Turizm (Turist) Sağlığı ve Sağlık Turizmi Turizm (Turist) Sağlığı Sağlık Turizmi 6. DÜNYA DA SAĞLIK TURĐZMĐ 6.1. Avrupa Bölgesinde Sağlık Turizmi: Sağlık Turizmi Açısından Avrupa Pazarı Avrupa da Yaşayan Vatandaşlarımız (Gurbetçiler) 6.2. Orta Asya Türk Cumhuriyetleri ve Ortadoğu Bölgesinde Sağlık Turizmi 6.3. Afrika Bölgesinde Sağlık Turizmi 6.4. Dünya da Medikal Turizm ve Ekonomik Boyutları 6.5. Türkiye de Sektörün Hasta Adedi ve Hizmet Boyutunda (Ciro) Hacmi 6.6. Dünya Sağlık Turizmi Hasta Trafiği Haritası 6.7. Hasta Profili (kaynak ülke, harcamanın finansı, aldıkları hizmet çeşitleri, Türkiye yi tercih nedenleri, bilgi edinilen kaynak, memnuniyet düzeyi) 7. TÜRKĐYE DE SAĞLIK TURĐZMĐ 7.1. Sektörün hasta adedi ve ciro boyutunda mevcut durumu 7.2. Sağlık Sektörünün Mevcut Altyapısı ve Personel Durumu 7.3. Hukuki Düzenleme ve Kurumsal Yapılar 7.4. Sağlık Turizminde Türkiye nin Üstünlükleri 7.5. Medikal Turizmin Mevcut Durumda Muhtemel Riskler (Swot analizi) 1

2 8. SAĞLIK TURĐZMĐNĐN ANA UNSURLARI 8.1. Medikal Turizm (Tıp Turizmi) Medikal Turizmin Geleceği Sonuç ve Öneriler 8.2. Termal Turizm ve SPA5Wellness (Sudan Gelen Sağlık) Termal Turizm içeriği Türkiye nin Termal Turizm Potansiyeli Termal Turizmle Yapılan Kür ve Tedaviler Kaplıca Turizmi a. Dinlenme amaçlı kaplıca turizmi b. Tedavi amaçlı kaplıca turizmi SPA Wellness (Sudan Gelen Sağlık) 8.3. Yaşlı ve Engelli turizmi Yaşlı Turizmi Engelli Turizmi 9. SAĞLIK TURĐZMĐ PAZARLARI 6.1. Türkiye turizmini doğru pazarlayabiliyor mu? 10. SAĞLIK TURĐZMĐ KAMU POLĐTĐKALARI Sağlık Bakanlığı nın Sağlık Alanında Mevcut Đkili Anlaşmaları Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı nın Devletlerarası Sosyal Güvenlik Sözleşmeleri (Anlaşmaları) Uluslararası Anlaşma ve Sözleşmeler T.C. Devleti nin Sağlık Turizmi Đçin Ortaya Koyduğu Vizyon ve Devletin Resmi Bakış Açısını Ortaya Koyan Görüşü ile Đlgili Çalışmalar Devlet Planlama Teşkilat 9. Kalkınma Planı ( ) Sağlık Bakanlığı Stratejik Planı Kültür ve Turizm Bakanlığı Türkiye Turizm Stratejisi 2023 Sağlık Turizmi ve Termal Turizm Planı Turizmin Çeşitlendirilmesi Çerçevesinde Sağlık Turizmi ve Termal Turizm Eylem Planı Sağlık Turizmi ile Đlgili Birimlerin Oluşturulması (Uluslararası Akreditasyon) 11. SAĞLIK TURĐZMĐ ORGANĐZASYONU Sağlık Turizminde Temel Prensipler Neler Olmalıdır Sağlık Turizmi Đle Đlgili Kurum Ve Kuruluşlar ve Nasıl Bir Đşbirliği Yapılmalıdır Sağlık Turizmi Hizmet Sunumunda Paydaşlar Sağlık Turizminde Resmi Paydaşlar Sağlık Turizminde Diğer Paydaşlar Hedef Hizmet Sunucuları Hukuki Altyapı (Prosedürler) 12. YATIRIMLARIN PLANLANMASI (TEŞVĐKLER) 13. TANITIM STRATEJĐLERĐ Doğru Tanıtım Đçin Neler Yapılmalı? Devletin Tanıtım ve Pazarlamada Đzleyeceği Stratejiler Türkiye de Çeşitlenen Turizm Algısının Tanıtıma Katkısı Dış Ticaret Müsteşarlığı nın Sağlık Turizmi Sektör Toplantısı Türkiye nin Güçlü ve Zayıf Yönleri ile Fırsatlar ve Tehditler 2

3 14. SONUÇ Sağlık Turizmi Politikasının Oluşturulması Yol Haritası Sağlık Turizminde Önceliklerimiz Sektörün Temsil ve Koordinasyon Sorununun Çözülmesi Sektörün Karşılaşabileceği Muhtemel Riskleri Önleyecek ve Đstikrarlı Gelişimini Sağlayacak Hukuki Altyapının Oluşturulması Sağlık Turizmi Veri Tabanı Oluşturulması ve Takibi 15. SAĞLIK TURĐZMĐ SEKTÖRÜNDEKĐ KURUM VE KURULUŞLAR Resmi Kurum ve Kuruluşlar Dernekler, Vakıflar, Birlikler, Kurullar, Meclisler, Sendikalar v.b Kuruluşlar Sağlık Turizmi ile Đlgili Sivil Oluşumlar ve Bilgi Sağlayıcı Kuruluşlar 16. YURT DIŞI SEYAHATLERDE VE TÜRKĐYE YE YAPILACAK ZĐYARETLERDE GEREKLĐ BĐLGĐLER (BÜYÜKELÇĐLĐKLER, VĐZE UYGULAMALARI VE SIKÇA SORULAN SORULAR) 17. RAPOR EKLERĐ EK 1: Dünya daki Sağlık Turizmi Kongreleri (2010) EK 2: Dünya da Sağlık Turizmi Yapan Ülkeler Hakkında Bilgi Haritası EK 3:Uluslararası JCI Akreditasyon Tarafından Akredite Alan Hastaneler Listesi EK 4: Küresel Sağlık ve Wellness Pazarı Büyüklüğü ( , ABD $ milyar) 3

4 1. ÖNSÖZ Yakın zamanda hayatımıza giren, küreselleşme, global ekonomi, internet gibi kavramlar, günlük yaşantımızın önemli birer parçası oldular. Dünya üzerinde bilgi, teknoloji ve sermayenin çok hızlı hareket ediyor olmasının, bu yeni döneme uyum sağlayabilen toplum ve ekonomiler için önemli fırsatları da beraberinde getirdiğine tanık oluyoruz. Yenidünya düzeninde her ülke konumunu yeniden değerlendirmektedir. Makro ekonomide yapılan düzenlemelerin yanı sıra sektörel yeniden yapılanmaları da dikkatle izlememiz gerekir. Rekabet ve iletişimin baş döndürücü hızla arttığı bu yeni dönemde, katma değeri yüksek, sürdürülebilir, kısa sürede mevcut altyapı ve insan kaynağı ile ciddi girdilerin sağlanabileceği bir alan olarak sağlık turizmi yıldız gibi parlamaktadır. Devletimizin, sivil toplum kuruluşları ve özel sektörümüzle birlikte bu alanda yapacağı planlama, koordinasyon ve tanıtım çalışmaları ülkemize büyük katkılar sağlayacaktır. Türkiye Sağlık Vakfı ve Sağlık Turizmi Derneği nin birlikte hazırladığı Dünyada ve Türkiye de Sağlık Turizmi Raporu, 2010-Durum Tespit Raporu ve Çözüm Önerileri, bu alanda çalışma yapan tüm ilgili kişi ve kurumlara rehberlik edecek içeriğe sahip bulunuyor. Rapor bu sektörle ilgili bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır. Raporda yer alan bilgiler, raporun hazırlandığı dönemde halka açık bilgi kaynaklarına dayanılarak hazırlanmıştır. Rapor, yurtiçi mevzuat çalışmaları, sektöre ait yeni bilgi ve istatistikler ile yurtdışı gelişmelerin eklenmesi ile önümüzdeki yıllarda periyodik olarak güncellenmesi düşünülmektedir. Bu rapor sağlık-turizm ilişkisinin pozitif yönü, diğer bir deyimle insanların sağlığına katkı ve tedavi boyutunu vurgulayan tıbbi turizm ele alınmıştır. Uzun bir komisyon çalışmasının ürünü olan bu raporun hazırlanmasında çok değerli katkıları olan Türkiye Sağlık Vakfı ve Sağlık Turizmi Derneği nin değerli üyeleri ile komisyon çalışmasını başarı ile koordine eden ve Raporun editörlüğünü yaparak yayına hazır hale gelmesini sağlayan Türkiye Sağlık Vakfı Genel Sekreteri Sayın Bekir METĐN e şükranlarımızı sunuyoruz. Sağlık Turizmi Derneği Türkiye Sağlık Vakfı 2. YÖNETĐCĐ ÖZETĐ (1 SAYFA) Yazılacak 3. GENEL ÖZET (3-4 SAYFA) Yazılacak 4

5 4. DÜNYA DA VE TÜRKĐYE DE TURĐZM SEKTÖRÜNDEKĐ GELĐŞMELER Turizmin ekonomik önemi ve bu açıdan ne kadar büyük bir potansiyele sahip olduğu 20. yüzyılın ortalarında anlaşılmasına karsın 1950 lere kadar kalkınma, büyüme ve zenginlik için yapılan küresel araştırmalarda turizm sektörü genellikle göz ardı edilmiştir (Crouch ve Ritchie, 1999: 138). Turizm 2. Dünya Savaşı ndan sonra hızla gelişmiş, daha geniş halk kitlelerine ve uzak mesafelere yayılmıştır. Günümüzde parasal ve kitlevi bir olay haline gelen turizmin; yarattığı ekonomik ve politik etkiler, ülke ekonomilerinde ve özellikle uluslararası ekonomik ve politik ilişkilerde önemli sonuçlar doğurmaktadır. Ulusal ve uluslararası düzeyde kazandığı dev boyutlarla turizmin; yatırımları ve iş hacmini geliştiren, gelir yaratan, döviz sağlayan, yeni istihdam alanları açan, sosyal ve kültürel hayatı etkileyen, siyasal bakımdan da önemli toplumsal ve insancıl fonksiyonların gerçekleştirilmesini kolaylaştıran bir nitelik kazanması, ülkelerin dikkatinin bu ekonomik olay üzerinde yoğunlaşmasına neden olmuştur. Türkiye de turizm sektörünün yapısal değişimi ve gelişiminin hızlanması 1980 li yıllarda başlamıştır. Elde edilen ekonomik veriler, turizmin Türkiye ekonomisinde önemli bir yeri olduğunu göstermektedir. Uzun yıllar, kitle turizmi pazarına giremeyen Türkiye, son on yıldır bir yapı değişikliği içindedir. Yapı değişikliği, turizm sektörünün çalışma biçim ve koşullarının uluslararası standartlara uyum göstermeye başlaması biçimindedir Turizm Olgusu ve Özellikleri En çok sözü edilen turizm tanımı W. Hunziker in 1941 yılında yaptığı tanımdır. Bu tanıma göre turizm; para kazanma amacına dayanmayan ve devamlı kalış biçimine dönüşmemek kaydıyla, yabancıların bir yerde konaklamalarından ve bir yere seyahatlerinden doğan olay ve ilgilerin tümüdür (Ürger, 1992: 10). Mevzuatımıza göre turizm; yerleşmek niyeti olmaksızın hava tebdili yapmak, tedavi edilmek, eğlenip dinlenmek gibi maksatlarla kültür ya da sanat hareketleri nedeniyle toplu ya da tek olarak yapılan seyahatlerdir (Özdemir, 1992: 19) şeklinde tanımlanmaktadır. Turizm bir hizmet sektörüdür. Turizmde üretilen mal ve hizmetler üretildikleri yerde tüketime sunulurlar. Turizm sektöründe müşteri, mal ve hizmetin üretildiği yerde tüketimde bulunur. Turizm sektörünün ürettiği mal ve hizmetlerin tüketilmesi boş zamanın yaratılması ile mümkündür. (Ürger, 1992: 13). Dünya genelinde 210 milyonu kişiye istihdam sağlayan (küresel istihdamın % 7,6 sı) turizm sektörü, dünyadaki en büyük sektörlerden biridir ve küresel ekonomik gelişime güçlü bir destek vermektedir. Sektörün 2009 yılında milyar ABD doları hacme ulaşmıştır. (1 Travel & Tourism Economic Impact, WTTC, 2009) Türk Turizminin Dünyadaki Yeri Uluslararası turist girişleri ve turizm gelirleri, 2. Dünya Savaşı nın sona ermesinden sonra, sürekli olarak bir artış eğilimi göstermiştir. Bu artışta, ülkelerin refah seviyelerinin yükselmesiyle turizme ayrılan kaynakların arttırılmasının yanı sıra, ülke halkları arasındaki yakınlaşmanın da önemli etkisi vardır. Uluslararası turizm hareketlerinin, yılda ortalama olarak döneminde %11,7, arasında %8,3, da %6,1, döneminde %3,9, döneminde%9,8 oranında arttığını görmekteyiz. Türkiye nin dış turizm geliri, milli geliri içinde yaklaşık %3 oranında bir pay almaktadır. Turizm gelirlerinin dünyadaki bölgesel dağılımında Avrupa ilk sırada yer almakta, bu kıtayı sırasıyla Amerika, Asya ve Afrika izlemektedir. Turizm basta gelişmekte olan ülkeler olmak üzere, turizm potansiyeline sahip birçok ülkede; istihdama, gelir düzeyine, dıs-iç borç yükünün hafiflemesine, ödemeler dengesine ve sonuçta ülke insanın refah düzeyinin yükselmesine önemli ölçüde katkı sağlamaktadır. (Marcouiller, Kim ve Deller, 2004: ) 5

6 Türkiye 1980 sonrası, turizm sektöründe önemli atılımlar gerçekleştirmiştir. 80 den sonra turizm Türkiye ekonomisinde en gözde alt sektörlerden biri haline gelirken; bu gelişmenin sosyal, kültürel ve ekonomik etkileri önemli boyutlara ulaşmıştır yılı, Türk turizmi için canlanma döneminin başlangıcı olarak kabul edilebilir. O yıldan günümüze kadar geçen süre içerisinde, ülkemizde turizm; hem turist sayısı hem de turizm gelirleri yönünden önemli sayılabilecek artışlar göstermiştir yılından günümüze kadar geçen dönemde; turist sayısı yıldan yıla ortalama olarak %20 lik artışlarla 1,6 milyon kişiden 1997 yılında 9,6 milyon kişiye yükselmişken 2000 li yıllarda Türkiye de yaşanan siyasi ve ekonomik krizden dolayı 1999 yılında bin e düşmüştür. Yine aynı dönemde turizm gelirleri yıldan yıla artarak 411 milyon dolardan 1999 yılında ise milyon dolara düşmüştür. Turizm gelirlerimizin ihracatımıza oranı, 1983 yılında %7,2 iken; 1996 yılında yaklaşık %25 ler seviyesine yükselmiş, 1999 yılında ise yaklaşık %20 seviyesine gerilemiştir. (Turizm Bakanlığı, 2000:1-5). Türkiye nin 1980 sonrası turizm sektöründe sağladığı gelişmeyi daha iyi kavrayabilmek için Tablo-1 i incelememiz faydalı olacaktır. Bu tablo, Türkiye nin uluslararası turizm içindeki payını, hem turist sayısı hem de turist gelirleri açısından ortaya koymaktadır. Yıllar Tablo-1: Türkiye nin Uluslararası Turizm Đçindeki Payı Uluslararası Turist Sayısı (milyon) Türkiye'nin Konumu Gelen Yabancı Sayısı Türkiye'nin Konumu % Uluslararası turizm Gelir (milyar $) % Turizm gelirleri (milyon $) , , , , , , , , , , , , , , , ,2 Kaynak: TARHAN, Cem, Tourism Policy, Ankara , S yılında uluslararası turist sayısı 277 milyon iken Türkiye nin payı %0.46 ile olmuştur. Yıllar itibariyle uluslararası turist sayısı sürekli artarak 657 milyon seviyesine yükselmiştir. Türkiye nin payı ise dünya ortalamasının üstünde artarak 1999 yılı itibariyle %1,2 düzeyine yükselmiştir. Türkiye Turizm sektörü son dönemlerdeki ekonomik kalkınmanın arkasındaki en önemli itici güçlerden biri olmuştur. Yaklaşık 1,7 milyon kişiye istihdam sağlayan sektör (bu rakam toplam istihdamın % 7,2 sini oluşturmaktadır), 2009 yılında 95,3 milyar TL değerinde ekonomik faaliyette bulunmuştur. Bu rakam Türkiye nin toplam GSYĐH sinin yaklaşık % 10,2 sine denk gelmektedir. (4 The Travel & Tourism Competitiveness Report, World Economic Forum, 2009) Önemli Turizm Ülkeleri ile Türkiye nin Karşılaştırılması WTO (World Tourism Organization) nun hazırladığı bir rapora göre, 2020 yılında turist sayısının dünya genelinde 1,6 milyar civarında olacağı tahmin edilmektedir. Dünya turizm pastasının parasal büyüklüğünün ise 2 trilyon dolar civarında olacağı beklenmektedir (WTO, Tourism 2020 Vision, 1996: 3). Türkiye, 21. yüzyıla turizmde 1 milyonun üzerinde yatak kapasitesi, 2009 yılında 27 milyon turist ve 22 milyar dolar gelir elde etmiştir. Dünya turizm sektörü 2020 yılında 2 trilyon dolarlık dev bir pastayı paylaşmak için kıyasıya rekabete konu olacaktır. Bu rapora göre; 2020 yılında Türkiye, 6

7 turizm pastasından en çok pay alan ilk on ülke arasına giremeyecektir. (Bulut, 1998: 47-48). Uluslararası turist varışları açısından ilk on ülke ile komşumuz Yunanistan ve Türkiye Tablo-2 de gösterilmektedir. Türkiye ve turizmde en önemli rakibimiz Yunanistan ın 1990 yılından günümüze turist sayıları ve sıralamalarını göstermektedir. Tabloya baktığımızda Fransa nın ve daha sonra Đspanya, ABD ve Đtalya nın önemli bir üstünlüğünü görürüz. Diğer yandan gelişme trendi olarak Çin ve Polonya nın büyük bir atakta olduğu da açıktır. Tablo-2: Ülkeleri Ziyaret Eden Turist Sayıları ve Ülke Sıralaması Ülkeler Turist Varışları (milyon kişi) Dünya Genelinde Sıralaması Fransa Đspanya ABD Đtalya Çin Đngiltere Meksika Kanada Polonya Avusturya Yunanistan Türkiye Kaynak: Dünya Turizm Örgütü (WTO) Bu tablonun yanı sıra WTO nun yayınlamış olduğu raporlara göre, Çek Cumhuriyeti nin 2020 yılında turizm sektöründe dünya genelinde ilk on ülke içinde yer alacağı tahmin edilmektedir. Bu durum bize, günümüzün cazibe merkezlerinin zamanla önemini kaybederek yeni yerlerin daha çekici hale geleceğini gösterir. Günümüz itibariyle şunu diyebiliriz ki Avrupa, hem turist girişi ve çıkışı hem de uluslararası turizm gelirleri açısından dünyanın en önemli bölgesidir (WTO, Tourism 2020 Vision, 1996: 18-20). Almanya, Đngiltere ve Rusya Federasyonu döneminde Türkiye ye ziyaretçi gönderen ülkeler arasında başta gelmektedir. Bu üç ülke vatandaşları Türkiye ye gelen yabancı ziyaretçilerin yaklaşık % 36'sını oluşturmaktadır. Bu nedenle bu Ülkelerle sağlık turizmi alanında yapılacak çalışmalara özel önem verilmelidir. Yukarıdaki verilere ek olarak, turizm sektöründe gelecekteki eğilimlere bakacak olursak; WTO ya göre Çin in 2020 yılında 137,1 milyon turist girişi ve %8,6 lık turizm geliri payıyla dünya genelinde lider ülke konumuna geleceği belirtilmiştir. ABD nin ise 2020 yılında 102,4 milyon turist girişi ve %6,4 lük gelir payıyla dünya sıralamasında 2. sırada bulunacağı tahmin edilmektedir (WTO, Tourism 2020 Vision, 1996:4-14). 7

8 Tablo-3 uluslararası turizm kazançları açısından ilk on ülke, Türkiye ve Yunanistan ın 1990 yılından günümüze turizm gelirleri ve sıralamalarını göstermektedir. Tabloya baktığımızda ABD, Đtalya, Đspanya ve Fransa nın önemli bir üstünlüğü göze çarpar. Tabloda yine Çin in önemli bir gelişme gösterdiğini görürüz. Türkiye ise tabloda dünya genelinde 21.sırada bulunmakta ve 2008 yılında Türkiye 8. sıraya yükselmiştir. Türkiye turizm sektöründeki büyüme hızı sektörün küresel büyüme hızının üzerindedir. Türkiye ye gelen yabancı ziyaretçilerin küresel toplam içindeki payı 1990 yılında % 1,1 iken, 2008 yılında % 2,7 ye ulaşmıştır. Aynı şekilde, 1990 yılında % 1,2 olan turizm gelirlerinin küresel turizm GSYĐH si içindeki payı da 2008 yılında % 2,3 e yükselmiştir. (14 Tourism Highlights, UNWTO-Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü, 2009) Türkiye 2008 yılında, dünya çapında kötüleşen koşullara rağmen, 26 milyonu yabancı ve 4 milyonu yerli olmak üzere toplam 30 milyon ziyaretçi ağırlayarak tarihinin en iyi yılını geçirmiştir. (15 Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2009) Tablo-3: Uluslararası Turizm den Çeşitli Devletlerin Sağladığı Kazançlar Ülkeler Gelirler (milyar dolar) Dünya genelindeki sıralaması ABD Đtalya Đspanya Fransa Đngiltere Çin Avusturya Kanada Almanya Meksika Yunanistan Türkiye Kaynak: Dünya Turizm Örgütü (WTO) Tablo-4 ü incelediğimiz zaman; 1980 sonrasında ülkemize gelen yabancı sayısı, yurtdışına çıkan vatandaş sayısı, turizm gelirleri, turizm giderleri ve net gelirlerin gelişimini görebiliriz. Turizm gelirleri de sürekli artarak 1980 yılında 326 milyon dolardan 1999 yılında milyon dolara yükselmiştir. Türkiye turizm hesabında fazla vermektedir. Yurtdışına çıkan vatandaş sayısı gelenlerden hep az olmuştur. Diğer yandan ülkemize gelen yabancı başına ortalama harcama miktarı; 700 dolar civarındadır. 8

9 Yıllar Tablo- 4: Turizm Geliri ve Turist Sayısı ( Yılları arası) Ülkemize gelen yabancı sayısı Yurt dışına çıkan vatandaş sayısı Turizm gelirleri (milyon $) Turizm giderleri (milyon $) Net gelir (milyon $) Kaynak: Turizm Bakanlığı Tablo-4 Türk ekonomisi ve Ödemeler Bilançosu (ÖB) açığının kapatılması açısından önemli bilgi içeren turizm sektörünün 2000 yılı öncesi durumunu ortaya koymaktadır. Tablo-5 de yılları turizm gelirlerinin, ihracata; turizm giderlerinin ise ithalata oranını ve karşılama oranlarını ortaya koymaktadır. Yıllar Tablo-5: Turizm Gelir ve Giderinin Dış Ticarete Oranı ( Yılları arası) Đhracat Milyon.$ Đthalat Net Milyon. $ (Milyon $) Turizm gelirlerinin ihracata oranı (%) Turizm giderlerinin ithalata oranı (%) Karşılama oranı (%) Kaynak: Devlet Đstatistik Enstitüsü (DĐE) Sonuç olarak diyebiliriz ki, turizm Türkiye nin döviz ihtiyacını karşılayan önemli kalemlerden biridir. Türkiye de turizm politikasının temel hedeflerinden biri, dış ödemeler bilançosundaki açığın bir kısmının dış turizm gelirleri yardımıyla giderilmesidir. Türkiye planlı kalkınma döneminin başında, ülkenin Ödemeler Bilançosu açıklarını turizm gelirleriyle azaltmayı hedeflediğinden, turizmin geliştirilmesini plan kapsamına almıştır. Bugün dış ticaret açıklarının yaklaşık yarısı turizm gelirleriyle karşılanabilmektedir. 9

10 4. 3. Türkiye'de Uygulanan Teşvik Tedbirleri, Altyapı ve Döviz Politikaları Teşvik tedbirleri, ülkenin ekonomik ve sosyal kalkınması için yıllık programlar ve Beş Yıllık Kalkınma Planları ile belirlenen hedeflere ulaşmasında özellikle özel sektörün katkısının sağlanması, müteşebbislerin yatırım, ihracat ve benzeri iktisadi faaliyetlerde bulunan arzu ve isteklerinin güçlendirilmesi, bu faaliyetlerin, belirlenen hedeflere ve ülke ihtiyaçlarına uygun olarak gerçekleştirilmesi için gerekli yönlendirmelerin yapılması gibi amaçlarla devletin kullandığı önemli ve etkili araçlardır. Türkiye son 30 yılda benimsenen ve yürürlüğe konan ekonomik ve politik tercihler ile dışa açılma politikalarının etkileri sonucu, tüm sektörlerde önemli bir değişim süreci yaşamıştır. Bu değişim, dünya turizminin hızlı gelişiminin de etkisiyle, turizm sektöründe daha belirgin olmuştur. Türkiye, 1980 den 2010 a kadar turizm gelirleri ve gelen turist sayısı bakımından dünya ve Avrupa turizminden daha hızlı bir büyüme göstermiştir. Türkiye nin, Dünya turizm pazarında söz sahibi olabilmesi için teşvik tedbirlerinin daha etkin kullanılması sonucu ortaya çıkmıştır sayılı Resmi Gazete'de yayınlanan tarih ve 2634 sayılı kanun ile ülkemiz turizm sektöründe kapsamlı teşvik politikasına başlamıştır. Bu teşvikler; Turizm Yatırımı için Arazi Tahsisi; Yabancı Personel Çalıştırma; Haberleşme Kolaylıkları; Đhracatçılara Ayrıcalıklı Muamele; Turizm Kredileri şeklinde olmuştur. Sonuç olarak, yukarıda bahsedilen teşviklerin yanında sektöre 1998 yılında KDV istisnası, yatırım indirimi, %100 gümrük muafiyeti, sektörde çalışanların vergilendirilmesinde indirim gibi teşvikler uygulanmış ve uygulanmaktadır. Bunun neticesinde sektörden beklenen turizm gelirleri teşvikler sonucu artmıştır. Türkiye 1980 sonrası yaşadığı köklü değişim sonucu her alanda dışa açık politikalar izlemiştir. Amaç, ülkenin döviz ihtiyacının ihracat, işçi dövizleri, yabancı sermaye hareketleri ve turizm sektöründen sağlanması yönündeydi. Bunun en önemli ayaklarından biri turizm sektöründen sağlanan gelirdir sonrası uygulanan gerçekçi kur politikaları sonucunda Tablo-4' te görüleceği üzere turizm gelirlerinde önemli artışlar kaydedilmiştir Yılı Sonrası Türkiye de Turizm ve Sağlık Turizmi Çağımızda sosyal, ekonomik ve kültürel alanlarda meydana gelen değişmeler, özellikle sanayileşmiş ülkelerde, turizm talebini önemli ölçüde arttırmıştır. Bu gelişmelere paralel olarak, ülkelerin potansiyel turistleri çekme gayretleri yoğunlaşmakta, benzer turizm ürünlerini pazarlayan ülkeler arasında kıyasıya bir rekabet gözlenmektedir. Türkiye, 1980 sonrası başka alanlarda olduğu gibi turizm sektöründe de önemli atılımlar gerçekleştirmiştir. Günümüzde turizm, Türkiye ekonomisinde en gözde sektörlerden biri haline gelirken, bu gelişmenin sosyal, kültürel ve toplumsal etkileri önemli boyutlara ulaşmıştır. Yine de dünya turizm pastasından %1,2 gibi çok düşük bir pay alan Türkiye nin yapması gereken çok şey vardır yılları arasında Dünya da ve Türkiye de turizm alanında gelişmeler yazı ve tablolarla izah edilmeğe çalışılmıştır. Türkiye de turizm ve sağlık turizmi alanındaki gelişmeleri anlamak ve sağlıklı bir değerlendirme yapılabilmesi için 2000 yılı öncesi 20 yılda Türkiye de ve Dünya da bu alanda neler olmuştur bilinmesi gerekir yılında yaşanan Asya ve Rusya Krizleri de ekonomiyi olumsuz etkilemiştir. Türkiye Ekonomisinde Kasım 2000 ve Şubat 2001 Krizleri sonrası 2 Kasım 2002 de tarihinde yapılan genel seçim sonrası Türkiye de iktidar değişikliği olmuştur. Ülkemiz bankacılık sisteminin 2001 krizi sırasında yaşadığı yapısal dönüşüm sayesinde Türkiye küresel krizden az etkilenen ülkeler arasında yerini almıştır. Türkiye, genel turizm gelirleri açısından 2006 yılında dünyada 9. sırada yerini almıştır. Türkiye de turizmin gelişmesi yalnızca ülkeye gelen turist sayısı ve turizm gelirlerinin artışı bağlamında değil, başka göstergeler çerçevesinde de değerlendirilebilir yılları arasındaki on yılda, Turizm Bakanlığı belgesi % 61,8, yatırım teşvik 10

11 belgesi % 147,9, uçak koltuğu sayısı % 88,6, seyahat acentesi sayısı % 96,3 oranında büyümüştür. (Ege Coğrafya Dergisi, 17/1-2 (2008), 27-34, Đzmir) 2002 yılına kadar serbest rekabete kapalı olan ve ulusal havayolu şirketi olan Türk Hava Yolları nın tekeli altında bulunan turizm sektöründe, yılları arasında % 25,2 gibi rekor sayılabilecek bir yıllık bileşik büyüme oranına ulaşılmıştır. Aynı dönemde Türk Hava Yollarına ait olmak üzere 150 adet uçak bulunmaktayken, 2009 yılsonu itibariyle faal olan 5 havayolu şirketinin toplamda 270 adet uçağı bulunmaktadır. (18 Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü, 2009) Türkiye nin 2000, 2001 ile 2009 yıllarında yaşadığı krizler ve 2007 ve 2008 kuraklık yıllarında Dünya ülkelerine göre Türkiye daha az sorun yaşamıştır. Hükümetin sağlık ve tuırizm alanında son 8 yıldır uyguladığı ciddi politikalar ve yürüttüğü projeler sayesinde özellikle, turizmin çeşitlendirilmesi ve alternatif turizm alanlarının yaratılması Türkiye ye önemli kazanımlar sağlamıştır. Devlet Planlama Teşkilatı, Sağlık Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Dış Ticaret Müsteşarlığı sağlık turizmi konusunda kararlı adımlar atmıştır. Sivil Toplum Kuruluşları ve Sağlık Turizmi alanında çalışan Şirketler ve oluşturulan yeni yapıların sağlık turizmine yeni bir yol açmasına neden olmuştur. Devlet Planlama Teşkilatı nın, 01 Temmuz 2006 tarihinde yayınladığı Dokuzuncu Kalkınma Planında ( ), Sağlık alanında makro düzeyde alınan karar ve bu karar çerçevesinde Sağlık Turizmi konusunda alt yapı oluşturulması için Devletin uygulayıcı kuruluşlarına yol gösterici hedefler belirlenmiştir. Sağlık Bakanlığı, yıllarını kapsayan ilk stratejik plânını yapmış ve sağlık turizmi ile turizm sağlığı konularında koyduğu hedefler yol gösterici olmuştur. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanan Türkiye Turizm Stratejisi 2023 master planı çerçevesinde turizmin çeşitlendirilmesi çerçevesinde, Sağlık Turizmi ve Termal Turizm Eylem Planı yapılması için hedefler konmuştur. Dış Ticaret Müsteşarlığı Đhracat Genel Müdürlüğü nün, 04 Ağustos 2010 tarihinde Sağlık Turizmi konusunda çalışmalarda bulunan Resmi Kuruluşlar (Bakanlıklar), Sivil Toplum Kuruluşları ve Sektör Temsilcileri ile ilk kez tarafları bir araya getirerek Sağlık Turizmi ne destek vereceklerinin ve bu konunun yurtdışında tanıtımı için çalışacaklarının müjdesini vermiştir. Tablo 6: 2000 ve Sonrası Turist Sayısı ve Turizm Gelirinin Yıllara Göre Dağılımı Turist Sayısı Turizm Geliri (Milyon $) Yabancı Turistin Ortalama Harcaması ($) Yurtdışındaki Türklerin Türkiye deki Ortalama Harcaması ($) Yurtdışında Yaşayan Türklerin Türkiye deki Toplam Harcaması ($) ,5 milyar $ ,8 milyar $ ,2 milyar $ ,3 milyar $ ,5 milyar $ ,1 milyar $ ,4 milyar $ ,6 milyar $ Đlk 6 Ay Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı, TUĐK ve Merkez Bankası 11

12 5. SAĞLIK TURĐZMĐ 5.1. Tanımı Sağlık Turizmi, Đkamet edilen yerden başka bir yere (yurtiçi veya yurtdışı) her hangi bir sağlık sebebiyle hizmet almak için yapılan seyahate denir. (Sağlık Turizm Derneği nin tanımı) Sağlık Turizmi, kısaca tedavi amacı ile yapılan seyahatlerdir. Başka bir ifadeyle, sağlık turizmi, fizik tedavi ve rehabilitasyon gereksinimi olanlarla birlikte uluslararası hasta potansiyelini kullanarak sağlık kuruluşlarının büyümesine olanak sağlayan turizm türüdür. (Kültür ve Turizm Bakanlığı nın tanımı) Sağlık hizmetlerinden faydalanmak için uluslar arası sınırları geçerek bir ülkeden başka ülkeye seyahat etmektir. Ayrıca, sağlık hizmeti sunucularının sağlık bakım hizmetlerini vermek amacıyla uluslararası seyahat etmeleri de sağlık turizmi kapsamına girer. (Wikipedia-encylopedia nın tanımı) Kaplıca veya diğer sağlık merkezlerine seyahat eden kişinin fiziksel iyilik halini geliştirmek amacıyla yapılan ziyaret. Bu kapsamda fizik terapi, diyet kontrol ve ilgili sağlık hizmetleri verilir (Dünya Turizm Örgütü nün tanımı) Sağlık Turizmine Hangi Đhtiyaçtan Kaynaklanmıştır. Dünya nüfusunun artması, yaşam kalitesinin yükselmesi, çeşitli ülkelerde sağlık maliyetlerinin artması sebebiyle, tedavilerin daha kaliteli ve ekonomik ve kaliteli iş yapan Ülkeler ortaya çıkmış ve sağlık turizmi sektörünün oluşmasına neden olmuştur. Dünya yaşının ve yaşlı nüfusunun artması da sektörü tetiklemiştir. Bunun sebepleri olarak; Uzun süren hasta bekleme listelerinden kurtulmak Daha kaliteli ve daha kısa zamanda hizmet almak Yüksek sağlık teknolojilerine ulaşmak Sağlık hizmeti maliyetini düşürmek Kronik hastaların ve yaşlıların veya engellilerin başka ortamlara gitme ve tedavi olma isteklerinin oluşmaması Uyuşturucu ve farklı bağımlılıkları olan kişilerin farklı veya daha uygun ortamlarda olma istekleri Tedavi olmanın yani sıra gezme ve kültür ziyaretlerinde bulunma isteği Kişinin hayata tutunma ve yaşam isteği ortaya çıkmıştır Tarihi gelişimi Sağlık Turizmi-Antik Çağ Antik uygarlıklar hakkında yapılan çalışmalar sağlık hizmetleri ve din hakkında birkaç binyıl öncesine kadar giden sıkı bir bağ gösteriyor. Birçok eski medeniyetin, kaplıcaların ve kutsal tapınak banyolarının şifa verici etkilerinden faydalandığı görülüyor. Bu medeniyetlerin en eskilerinden bazıları: Sümerler (M.Ö. 4000) sıcak kaynakların etrafında bilinen en eski sağlık tesislerini inşa etti. Bu tesisler su akan havuzlar içeren çok büyük tapınakları içeriyordu. Tunç devrinde (M.Ö. 2000), günümüzde Đsviçre de St. Moritz olarak bilinen tepe kabileleri demir bakımından zengin mineral kaynaklarında banyo yapmanın ve bu suyu içmenin sağlığa olan faydalarının farkına vardılar. Suyu içmede kullandıkları tunç kapların aynıları Fransa ve Almanya da da bulundu. Bu da bu medeniyetler arasında bir sağlık yolculuğunun olmuş olabileceğini gösteriyor. Eski Yunanlar kapsamlı olarak sağlık turizmi ağının temellerini atan ilk medeniyettir. Tıp tanrısı olan Asklepios onuruna inşa ettikleri Asklepios Tapınakları 12

13 dünyanın ilk sağlık merkezi oldu. Bütün dünyadan insanlar hastalıklarına çare bulabilmek için bu tapınaklara gidiyorlardı. M.Ö. 300 yıllarında Yunan bölgesinde tedavi için başka tapınaklar yapıldı. Bunların içinde Epidaurus olarak bilineni içlerinde en ünlü olanıydı ve spor salonu, yılan çiftliği, düşler tapınağı ve termal banyolar gibi hizmetler sunuyordu. Olimpos taki Zeus Sığınağı ve Delfi Tapınağı da bu dönemdeki bu tip tapınaklardandı. Hindistan da da yoga ve ayurvedik tıbbın yaygınlaşmasıyla sağlık turizmi yavaş yavaş gelişiyordu yıl öncesinde bile alternatif tedavi yöntemlerinin faydalarını görmek isteyenler Hindistan a akın akın gidiyorlardı. Roma küresel bir kuvvet olduğu zaman, ılıca adı verilen sıcak su banyoları ve kaynakları ortaya çıktı ve soylular arasında ün kazandı. Bu banyolar yalnızca sağlık tesisi olmakla kalmayıp zenginler ve üst tabaka için ticari ve sosyal toplantı merkezleri haline geldi Sağlık Turizmi-Orta Çağ Roma uygarlığının çöküşünden sonra Asya sağlık turizmi için birinci durak olmaya devam etti. Tapınakların yerini klinik tedaviler uygulayan hastaneler almaya başladı. Orta çağlarda Japonya da onsen adı verilen mineral kaynakları tedavi edici özellikleri sebebiyle bütün ülkede yaygınlaştı. Savaşçı kavimler bunları fark etti ve savaşlardan sonra tedavi olmak için bu kaynaklara gitmeye başladılar. Birçok Müslüman medeniyet yabancılara da hizmet veren sağlık merkezleri kurdu yılında Kahire de zamanının en gelişmiş ve en büyük hastanesi olan Mansuri Hastanesi kuruldu. Hastane 8000 kişiye hizmet verebilecek kapasitesiyle din ve ırk farketmeksizin bütün dünyaya hizmet veriyordu Sağlık Turizmi-Rönesans Dönemi 14. Yüzyıldan 17. Yüzyıla kadar olan Rönesans dönemi yalnızca Avrupa ve Đngiltere de sanat ve kültürün yeniden doğuşuna sahne olmuş bir dönem değil, aynı zamanda da sağlık turizminin geliştiği bir dönemdir. Ville d Eaux ya da Sular Kasabası olarak bilinen bir köy, 1326 yılında demir zengini sıcak su kaynaklarının bölgede keşfedilmesinden sonra bütün Avrupa da ünlü oldu. I. Petro ve Victor Hugo gibi önemli şahsiyetler bu tesisleri ziyaret etti. Kökünü Romanların salude par aqua yani sudan gelen sağlık deyişinden alan SPA kelimesinin ilk kez burada kullanıldığı iddia ediliyor. 16. Yüzyılda Avrupa nın üst zengin tabakası eski Roma banyolarını yeniden keşfetti ve spalar içeren St. Mortiz, Ville d Eaux, Baden Baden, Aachen ve Đngiltere deki Bath gibi turistik kasabalara akın etti. Bath ya da eski adıyla Aquae Sulis dünya çapında ünlüydü ve ünlü ve zengin kişiler için bir toplantı ve oyun alanına dönüştü Sağlık Turizmi-Rönesans Sonrası Dönem Rönesans döneminin sonlarına doğru, bütün Avrupa dan asilzadeler temizlenmek ve tedavi olmak için Bath e gelmeye devam ediyorlardı lerde, Bath Đngiltere de bir lağım sistemine sahip olan ilk şehirdi ve Londra ya göre birkaç yıl daha ilerideydi. Şehir ayrıca teknolojik, finansal ve sosyal bakımdan da çok gelişmişti. Sağlık turizmi sebebiyle yollar kaldırımlarla döşendi, sokaklar ışıklandırıldı, oteller ve restoranlar güzelleştirildi. 13

14 Sağlık turizminin en kayda değer yolcusu Michel Eyquem de Montaigne di. Deneme yazı türünün Fransız mucidi olan Michel in, aynı zamanda lüks seyahatin de babası olduğuna inanılıyor. Tarihteki en eski SPA rehberinin yazılmasına yardımcı oldu. Yeni Dünya nın keşfi Avrupa daki sağlık yolcularına yeni duraklar yarattı lerde Đngiliz ve Hollandalı kolonistler mineral su kaynaklarının yakınlarında ahşap kabinler inşa etmeye başladılar. Amerika yerlilerinin iyileştirme sanatında çok usta oldukları da bu zamanda keşfedildi. Bitkisel tıp konusundaki bilgileri Avrupa, Asya veya Afrika dakilerle kıyaslanabilecek derecede ileriydi. 18. ve 19. Yüzyılda Avrupalılar ve Amerikalılar dünyanın uzak köşelerine verem gibi hastalıklara çare bulmak amacıyla gitmeye devam ettiler Emevi, Abbasi, Selçuklu ve Osmanlı Dönemi Đslamiyet ten önce, Orta Asya da Türklerin yaşam biçimi içerisinde dinsel inançlar doğrultusunda sağlık ve tıp konuları kendine özgü bir yere sahiptir. Türklerde tedavi ile uğraşanları iki grupta değerlendirebiliriz. Bunlardan ilki dinsel-büyüsel tedaviler yapan ve Kam ya da Baksı denen şamanlardır. Đkincisi ise otaçı, emçi ya da ata sagun adı verilen ilaç ve daha başka maddelerle tedavi eden hekimlerdir. Emevi, Abbasi, Selçuklu ve Osmanlı Dönemlerinde özellikle Đslam dininin ortak zemin oluşturması nedeniyle temizliğe önem verilmiştir. Koruyucu sağlık hizmetlerin yaygınlaştırılıp, sağlıkta odaklanma uygulamaları ön planda tutulmuştur. Seyahat edin sıhhat bulun Hadisi özellikle sağlık turizmine vurgu yapan anlayışı ortaya koymaktadır. Emevîler ( ), Đslâm dinini, Đspanya dan Avrupa ya soktu ve Endülüs Emevi Devleti ( ) Fas, Kurtuba ve Gırnata Üniversitelerini kurup, batıya ilim ve fenni yaydı. Dünya üzerindeki ilk üniversite Fas ın Fez şehrinde bulunan Kayrevan Üniversitesi idi. Bu üniversite 859 yılında kurulmuştu. Đlme ve âlimlere çok değer verilirdi. Bunun için Endülüs te ilim ve fen çok ilerledi. Saraylar ve devlet daireleri birer ilim kaynağı oldu. Her memleketten ilim öğrenmek için Kurtuba ya akın akın toplandılar. Kurtuba da büyük ve mükemmel bir tıp fakültesi kuruldu. Avrupa da ilk defa yapılan Tıp Fakültesi budur. Avrupa kralları ve devlet adamları, tedavi için Kurtuba ya gelir, gördükleri medeniyete, güzel ahlâka, misafirperverliğe hayran kalırlardı. Selçuklular döneminde, yoğun olarak açılan darüşşifalara (hastanelere), ihtisas sahibi hekimler, cerrahlar, göz mütehassısları ile birlikte hemşire ve hastabakıcıların tayin edildiği tıp tarihçilerince belirtilmektedir. (Terzioğlu, A., Đslam-Türk Hastaneleri, s.128, c.34, Belleten, Ank ) Selçuklu hükümdarları gerek gördüklerinde kendi tıbbi bakım ve tedavileri için hekim görevlendirmişlerdir. Türklerin Anadolu ya gelmeden önceki yaşamlarında sağlık örgütleri arasında ( ) Şam da, Musul da ve Halep te çeşitli isimler altında yaptırılan hastaneler vardır. Büyük Selçuklular döneminde klasik tıp anlayışı yaygınlaşmıştır de Anadolu Selçuk Devleti nin yıkılması üzerine kurulan Anadolu Beylikleri de bu Selçuklu tesislerini benimseyip yaşattıkları gibi, bunlara cüzzamhaneler ve körhaneler gibi sağlık tesisleri ile kaplıcalar, imarethaneler (aşevleri) ve sosyal yardım müesseseleri açmak suretiyle yenilerini de eklemişlerdir. Osmanlı Đmparatorluğu döneminde (700 yıl sürmüştür) özellikle toplum sağlığı konusunda yararlı hizmetlerde bulunulmuştur. Osmanlılar, sağlık sahasındaki çalışmaları yalnız hastane, imarethane ve benzeri sosyal yardım müesseseleri değildir. Aynı zamanda, içme suları, besin maddelerinin kontrolü, kanalizasyon ve ölü gömülmesi gibi birçok sağlık konularıyla da ilgilenmişlerdir. Özellikle savaşta büyük başarılar sağlayan padişah ve yakınları ve birçok devlet adamı ve hanımlar sadece büyük camiiler ve kendilerini hatırlatacak hayır işlerinin yanı sıra darüşşifa (hastane ve sağlık merkezleri) yapılmasını teşvik ve finanse etmişlerdir. Osmanlı dönemine ait kaynaklarda; Osmanlı saraylarında, haremlerde, hastalara 14

15 hekimler bakar yardımcı olarak ta ebe ve hemşire vazifesi gören hanımlardan söz edilmektedir. Ayrıca Anadolu'da aşıcı kadınların yer yer dolaşarak küçük çocuklara çiçek aşısı yaptıkları, geleneksel olarak devam ettirilen ebelik hizmetlerinin de varlığından söz edilmektedir. (Şehsuvaroğlu, B.N., Anadolu Türklerinde Hasta Bakımı ve Hemşirelik Tarihçesine Bir Bakış, s. 241, Đst. 1960) Türkiye Cumhuriyeti öncesi döneme bakıldığında, Anadolu da çeşitli Devletler ve Đmparatorluklar kurmuş toplumlar sağlık konusuna özel önem vermişlerdir. Hastaların tedavileri için kurulan tesislerin yanı sıra, özellikle kaplıcalarda tedavi, halk arasında yetişmiş hekim ve sağlık elçileri aracılığıyla bazen halkın kendi kendine bulduğu yol ve yöntemler benimsenmiş bazen de Devletler belli bir sistem içerisinde sağlık hizmeti sunmuşlardır. Bugün Türkiye sağlık ve tıp hizmetleri alanında Dünya ölçeğinde başarı sağlıyor ise bunun arkasında yüzyıllardır gelen birikin sayesinde olmuştur. Türkiye nin çağdaş medeniyete açık ufku ve birikimi ile sağlık turizminin başarılı olunacağı ortadadır. Yeter ki başta Devlet olmak üzere tüm kurum, kuruluş ve uzman kişiler birlikte hareket edip tüm sorunlara çözüm üretsinler Sağlık Turizmi-1900 lerden 1997 ye Bu zaman diliminde A.B.D. ve Avrupa artık ticari ve endüstriyel merkezler olmanın yanısıra, Dünya nın sağlık bakım merkezleri de olmuşlardı. Ancak sağlık seyahati çok zenginlerin faydalanabileceği bir kavram olarak düşünülüyordu yılında Amerikan Tıp Uzmanları Heyeti (ABMS) kuruldu ve A.B.D. deki tıp uzmanlığı heyetleri için şemsiye örgüt oldu. ABMS eğitimsel ve profesyonel politikalar yaptı ve bu politikalar dünya çapındaki standartların temelini oluşturdu de Avrupa Tıp Uzmanları Birliği (UEMS) kuruldu. UEMS, Avrupa Birliği üyesi ülkelerden gelen farklı tıbbi birliklerden oluşuyordu larda A.B.D. de Yeni Çağ akımı başladıktan sonra Hindistan önemli bir durak haline geldi. Amerika ve Đngiltere nin sosyetesini cezbeden çiçek çocuğu (flower child) hareketi ilerleyerek yoga ve ayurvedik tedavinin yeniden keşfedildiği bir sağlık turizmi endüstrisine dönüştü lerde ve 1990 larda sağlık hizmeti masraflarının artmasıyla ABD li hastalar Orta Amerika da diş tedavisi görmek gibi denizaşırı seçenekleri tercih etmeye başladılar. Đlk başta ABD li doktorlar yabancı hastanelerde tedavi görme fikri karşısında dehşete düşmüş olsalar da, Küba göz, kalp ve kozmetik ameliyatları için cazip bir sağlık turizmi mekânı haline geldi. Uluslararası alanda JCI Akreditasyon Kuruluşu sayıları hızla artan uluslar arası sağlık hizmeti veren hastanelerin uluslararası standartlara uyup uymadıklarını kontrol etmek ve araştırmalarda bulunmak için 1994 yılında kuruldu. Akredite olan hastaneler dünyanın her tarafından hasta kabul etmeye başladılar. JCI a akreditasyonu hastalara da güven verdi Sağlık Turizmi-1997 den 2006 ya 1997 deki Asya ekonomik krizi ve Asya daki paraların değerini kaybetmesi sonucunda bu ülkelerin devlet yetkilileri turizme verdikleri önemi artırdılar. Sağlık turizmini geliştirmek için ciddi reklam kampanyaları başlattılar. Bu çabalar sonuç verdi. Tayland Batılı ülkelere kıyasla çok düşük olan fiyatlarıyla kısa sürede plastik cerrahi için bir merkez haline geldi. Tayland, Singapur ve Hindistan gibi sağlık turizmi durakları Uluslararası alanda JCI Akreditasyon Kuruluşu akreditasyonlarıyla meşru hale geldiler. Diğer Güneydoğu Asya ve Latin Amerika ülkeleri de JCI akreditasyonu ve önde gelen A.B.D. tabanlı sağlık 15

16 şirketleriyle yaptıkları ortaklıklar sayesinde sağlık hizmeti durakları haline gelmeye devam ediyorlar Sağlık Turizmi-2007 ve Sonrası 2007 yılında Amerikan sağlık turistlerinin sayısı, sağlık turizmi tarihindeki en yüksek rakam olan e yükseldi yılında bu sayının 1 milyona yaklaşması bekleniyor yılında A.B.D. merkezli birkaç sağlık hizmeti ve sigorta şirketi sağlıkta dış kaynak kullanımını göz önünde bulundurmaya başladı. Bunlar üyelerine acil olmayan işlemleri ve ameliyatları başka ülkelerde yaptırma imkânı sunmaya başladı. Kaynak: Turizm Sağlığı ve Sağlık Turizmi Turizm (Turist) Sağlığı Turizm sağlığı ülkemize sağlıklı olarak dinlenme, eğlenme anlaşma gereği veya Türkiye nin birçok zenginliklerini (kültür, tarih, dağ, mağara vb.) tanıma amaçlı gelen kişilerin sağlığını, sağlık ve sosyal güvenlik hizmetlerini ve bulunduğu ortamın sağlıklı olmasını kapsar. Turistler öncelikli olarak alt yapısı mükemmel sağlığını tehlikeye atmayacak ortam ve kurumları tercih etmektedir. Buna rağmen beklemedik sebeplerden dolayı hastalanırsa turist acil ve güvenilir bir sağlık hizmeti talep edecektir. Bu çerçevede beklenmedik bir hastalığın sebep-sonuç ve düzeltilmesi ve maliyeti önem arz edecektir. Turist Sağlığı ile ilişkili konular: Turistin veya ülkesinin başvurabileceği, (muhatap) bir merkezin olması Bir turistin bulunduğu ortam ve bu ortamda çalışanların sağlıklı olması Turizmin getireceği muhtemel hastalıklar açısından toplum sağlığı Turistlerin sağlığı ve acil hallerde sağlık hizmeti sunumu o Sağlık personeli ve kurumların işleyişi o Yurt dışı sigortalarıyla ilişkiler ve ücretlendirme Yurt dışına sunulan turizm ve sağlık hizmeti sonucunda ülkemizin ve sağlık hizmetlerinin tanıtımı Otel veya sağlık merkezlerinde sağlık personeli bulundurulması Gurbetçilerin izindeyken oluşan sağlık problemleridir. AB Turizm Sektöründeki Standartlar-Turistlerin Korunması Avrupa da turistlerin korunması için turistlere haklarıyla ilgili daha fazla bilgi sağlanmasını veya tüketici korumayı iyileştiren hukuki araçların pekiştirilmesini hedefleyen eylemler söz konusudur. Otellerde yangın güvenliği tedbirleri kabul edilmiş, tatil paketleri ve tur paketleri ile ilgili yasalar için asgari standartlar belirlenmiştir. Turiste ayrıntılı bilgi verilmeli veya turist, kendisi onaylamadıkça değiştirilmesi mümkün olmayan bir sözleşme ile korunmalıdır. Pek çok turizm faaliyetinin uluslararası niteliği göz önüne alınarak birçok yasal düzenleme yapılmıştır. Turistlerin korunması kapsamında özürlü ve yaşlı kesim için de düzenlemeler getirilmiştir. Tekerlekli sandalyelere erişim, tuvalet ve banyoda özel tesisatlar, özel donanımlı arabalar, bakım ve tıbbi destek, özürlü insanların da turizmden yararlanmalarını sağlayan tedbirlerden bazılarıdır. Ulusal ve yerel düzeyde bilinçlenmeyi artırmak amacıyla "Avrupa yı Özürlü Turistler için Erişilebilir Kılmak" başlıklı, turizm sektörüne yönelik bir el kitabı 16

17 yayımlanmış, geçmişte turizm imkânlarından yararlanmaları çoğu zaman mümkün olmamış kişilere bir fırsat eşitliği sağlanması yolunda çalışmalar yapılmıştır. (AB de turizmin sürdürülebilirliği-agu EURACTIC- AB Haber ve Politika Portalı) Sağlık turizminde yaşlı (kronik tedaviye ihtiyaç duyanlar dâhil olmak üzere) ve engellilerin hem tedavilerinin yapılması hem de kaliteli yaşam sürmeleri için çok iyi işleyen bir sistem oluşturulmalıdır Sağlık Turizmi Sağlık insanlığın en vazgeçilmez hakkı ve temel ihtiyacıdır. Her ülke sağlık için bir politika belirleyip vatandaşının sağlık ihtiyacını karşılar. Bu ihtiyaç sağlığın korunması, geliştirilmesi ve iyileştirilmesi hürriyetlerini kapsar. Kamunun almakta olduğu sağlığın korunması ve geliştirilmesi tedbirleri yanı sıra iyileştirme hizmetlerinde özel sektör hizmetlerinin de yaygınlaşmakta olduğu görülmektedir. Ülkemiz kamu sağlık hizmetlerine ilaveten son 10 yılda özellikle 2-3 yılda özel sağlık sektörüyle ciddi işbirliğine girilmiş ve sağlık hizmeti hızla özele kaymaya başlamıştır. Özel sağlık sektöründe ciddi atılımlar olup, Avrupa standartlarıyla yarışabilecek düzeyde özellikle büyük illerde özel hastaneler ve merkezler artmaya başlamıştır. Bu büyük ve donanımlı hastaneler ve merkezlerin çoğunluğu ülkemizin genel standartlarının üzerindedir. Kendileri yurt dışı pazarlara açılmak zorundadırlar. Ülkemizdeki sağlığa ayrılan pay sınırlı kişi başına düşen sağlık harcamaları 530 ABD Dolarıdır. Bu nadide kurumların ayakta durabilmesi için yurtdışı pazarlara açılmaları kaçınılmaz olacaktır. Ayrıca, ülkemizin mevcut coğrafik konumu, Avrupa Birliğine girme trendi, politikalar ve sağlıkta dönüşüm programı, Kalkınma Planı ve Programlarında yer alan özel sağlık sektörünün geldiği durum ve turizmdeki gelişmeler göz önünde bulundurulduğunda sağlık turizminin ciddiyeti ve ülkeye getireceği ekonomik değer çok büyük olacaktır. Türkiye, bir yandan ülkeye gelen turistlerin sağlık sorunlarının çözümü için hizmet geliştirirken diğer yandan da sağlık turizmi amaçlı gelişler için her türlü fiziki, insan gücü, teknoloji ve mevzuata yönelik hizmetleri geliştirmek mecburiyetindedir. Klasik kitlesel turizmin en önemli ekonomik boyutu da harcama düzeyinin düşük olmasıdır. Oysaki özel pazar dilimlerine hitap eden turizm türlerinin bireysel harcama düzeyleri çok yüksektir. Çünkü bu turizm türlerine varlıklı ve harcama potansiyeli olan kesimler daha fazla katılmaktadır. Bunlardan en önemlisi de sağlık turizmi ve medikal (tıbbi) turizmdir. Sağlık ve turizm ilişkisi pozitif ve negatif yönleri ile ortaya çıkmaktadır. Pozitif yönü ile bu ilişki turistlerin sağlık amaçlı seyahat etmeleri ve tedavileri ile ilgilidir ki bu çalışmanın da konusunu oluşturmaktadır. Ancak, olayın negatif yönü turist sağlığı bakımından ortaya çıkan ilişkilerdir ki, bu durum turizme çok önemli zararlar verebilmektedir. Turist sağlığı konusunda en önemli örnek 2002 yılında uzak doğu ülkelerinde yaşanan SARS hastalığı vakasıdır. Dünya Seyahat ve Turizm Konseyi nin (WTTC) tahminlerine göre bu hastalık Çin, Hong Kong, Vietnam ve Singapur gibi ülkelerde 20 milyar Dolarlık gelir kaybına ve 3 milyon endüstri çalışanının işini kaybetmesine yol açmıştır (Kuo et al., 2008). Yine yakın geçmişteki Kuş Gribi (Avian Flu) salgını Asya ve Pasifik bölgelerinde 12 milyon kişilik bir talep düşmesine yol açmıştır (Wilder, 2006). Yine son dönemlerde öncelikle Meksika da ortaya çıkan ve bu günlerde Kuzey Amerika ve Avrupa da Đspanya gibi ülkelerde de görülmeye başlayan Domuz Gribi (Swine Flu) özellikle insandan insana çok hızlı bir şekilde bulaşma özelliği nedeni ile uluslararası turizm için çok önemli bir tehlike oluşturmaktadır. Meksika turizm talebinde çok önemli azalmalar da görülmeye başlamıştır. Bu veriler de sağlık-turizm ilişkisinin ne kadar önemli ve hassas olduğunun en önemli göstergesidir. Bu çalışmada sağlık-turizm ilişkisinin pozitif yönü, diğer bir deyimle insanların sağlığına katkı ve tedavi boyutunu vurgulayan tıbbi turizm ele alınmıştır. (Onur ĐÇÖZ,, Sağlık Turizmi Kapsamında Medikal (Tıbbi) Turizm ve Türkiye nin Olanakları, 2009 Journal of Yaşar University) 17

18 6. DÜNYA DA SAĞLIK TURĐZMĐ Yurtdışında sağlık hizmetleri ve ülkemiz için önemi vurgulayabilmemiz için Türkiye deki mevcut çalışmalar ve gelecek açısından bu konunun iyi anlaşılabilmesi için üç bölgeye ayırmakta fayda var. Bu bölgeler özellikle, Türkiye nin kabul edebileceği hastalar, termal turizm, SPA wellness ile yaşlı ve engelli turizmini göz önünde bulundurarak incelenecektir. 1. Avrupa Bölgesinde Sağlık Turizmi 2. Orta Asya Türk Cumhuriyetleri ve Ortadoğu Bölgesinde Sağlık Turizmi 3. Afrika Bölgesinde Sağlık Turizmi Avrupa Bölgesinde Sağlık Turizmi Avrupa Birliği (AB) ülkelerinde ortak bir sağlık sistemi ve politikası yoktur. Ancak, her ülkenin sağlık haklarına riyaret eden ve kendi koşullarına uygun bir sağlık hizmeti anlayışı vardır. Bu ülkelerde sağlık hizmetleri genel vergilerle ya da sağlık sigortalarıyla finanse edilmektedir. Makro düzeydeki sağlık politikalarını da Dünya Sağlık Örgütü ile birlikte tespit etmektedirler. (Dr. Muharrem VARLIK, Sağlık Hizmeti Politikalarının Belirlenmesi ve Planlanmasında Gerekli Olan Đlkeler Ve Yeni Yaklaşımlar, DTP Nisan 2010) Avrupa ülkelerinde sağlık hizmeti sunumu çok kaliteli ve pahalıdır. Toplumun beklentileri üst düzeydedir. Toplum yaşlanmakta sağlık hizmetine olan ihtiyaçları tabii olarak artmaktadır. Tablo böyle olunca sağlık harcamaları da her geçen gün altından kalkılamaz bir hale gelmektedir. Özellikle özel sigortacılığın ve özel sağlık hizmet sunucularının arttığı ülkelerde durum daha da vahimleşmektedir. Hükümetler bütçeden sağlığa ayrılan payı artırmak zorunda kalırken özel sigortaların karlılık oranı düşmekte, sağlık hizmeti sunucularının da yatırdıkları paralarla orantılı gelir elde edemedikleri için yeni yatırım yapmamakta veya daha karlı (gıda, silah sanayi iletişim v.b.) alanlara yatırım yapmaktadırlar. Hal böyle olunca Avrupa gelecekte sağlık finansındaki sıkıntıyı aşmak için birçok yollar incelenmekte; bunlardan en önemlilerinden birisi de sağlık hizmetini daha ucuz, satın almak veya sigortalılardan katılım payını artırmak, hatta bazı sağlık hizmetlerini kapsam dışı bırakmak olarak görülmektedir. Sonuç olarak, Avrupa da gelinen nokta pahalıya sağlık hizmeti almak zorunda kalan sigorta için, hem de kapsam dışı kalan hizmetlerde sigortalı için daha ucuz, ama kaliteden taviz vermeyen, bekleme süresi kısa olan sağlık hizmeti sunucularına ihtiyaç vardır. Neticede Avrupa yurt dışından ucuza sağlık hizmeti almaya aday haline gelmiştir. Burada göz ardı edilmemesi gereken konu Avrupalı kaliteden taviz vermeyecek hem kültür olarak hem de hukuki olarak hizmeti nereden alacağı kararı hastanın bizzat kendisine ait olacaktır. Avrupalı genel olarak yine Avrupa dan sağlık hizmeti alacak, hasta hakkını arayacak hasta için maliyet önemli olmayacaktır. Bu açıdan Avrupalıya Türkiye nin sağlık hizmeti sunumu kısa sürede kolay olmayacaktır. Kalitemiz iyice arttığında Türkiye nin sağlık ve sosyal güvenlik sektörü çok iyi tanıtıldığında Sağlık hizmetine ilaveten paket halinde turizmin imkânları sunulduğunda Türk hükümeti, özel sektör ve turizm şirketleri vb. kuruluşların Avrupa sigortalarıyla çok sıkı ilişkiler kurduğunda, Türkiye ye sağlık hizmeti almak için Avrupalılar gelmeye başlayacaktır. Bütün bunlardan sonra bile bunları memnun etmek kolay olmayacak. Malpraktislerde (Tıbbi Kötü Uygulamaya Đlişkin Zorunlu Mali Sorumluluk) ödenecek tazminatların problem yaratmaması için Türkiye nin uzun süredir üzerinde çalıştığı; 21 Ocak 2010 tarih 18

19 5947 Sayılı Üniversite ve Sağlık Personelinin Tam Gün Çalışmasına ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun 30 Ocak 2010 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu Kanuna bağlı olarak Tıbbi Kötü Uygulamaya Đlişkin Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortasında Kurum Katkısına Đlişkin Usul ve Esaslara Dair Tebliğ 21 Temmuz 2010 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Avrupa da yaşayan 5 milyona yakın Türk ve milyonu aşkın Müslüman (Pakistan, Đran, Irak, Fas, Tunus, Afrika) göçmen öncelikli hedef kitle seçilirse durum çok farklı olacaktır. Avrupa, özellikle II. Dünya savaşından sonra etkisi altındaki ülkelerinden ve gelişmemiş ülkelerden ciddi sayıda insan kaynağı temin etmiş ve ucuza iş gücü bulmuşlardır. Yıllarca Avrupa ülkelerinde çalışan göçmenler Avrupa ya yerleşmişler özellikle Türkler iş sahibi olmuşlar, evlenmişler ve Avrupa toplumuyla kaynaşmışlardır. Artık bu kitle Avrupa nın ayrılmaz bir parçası olmuştur. Genel olarak sağlık hizmeti alma bakımından Avrupalı ile göçmenler aynı haklara sahiptirler. Fakat sağlık hizmeti alırlarken özellikle son yıllarda hiçte Avrupalı yla eşit muamele görmemektedirler Sağlık Turizmi Açısından Avrupa Pazarı 1) Avrupalıların bizzat kendi vatandaşları 2) Avrupa da yaşayan vatandaşlarımız (gurbetçiler) 3) Avrupa da yaşayan diğer Müslüman göçmenler (Pakistan, Đran, Irak, Fas, Tunus, Afrika vb.) Avrupa için yurt dışında iki ana başlıkta sağlık hizmeti söz konusudur. (Turistin sağlığı ve sağlık turizmi) Yurt dışına çıkan Turistlerin tatil esnasında acil sağlık hizmeti almaları bu konu turistin sağlığı başlığında incelenmelidir. Ekonomik olması, sıra beklememek amacıyla kronik hastalıklar ve planlı tedavi için yurt dışına gidilmesi Sağlık Turizmi dir. Üzerinde durulması gereken en önemli nokta sigortalının yasal olarak ben yurt dışındaki şu hastaneden sağlık hizmeti almak istiyorum diye talep ve beyan etmesi şarttır. Bunun içinde sigortalıya tanıtım ve pazarlama önemlidir. Nihai karar sigortalının talebiyle olacaktır Avrupa da Yaşayan Vatandaşlarımız (Gurbetçiler) Gurbetçilerimiz Avrupa da önceki yıllara göre iyi sağlık hizmeti alamamaktadırlar. Özellikle 1. ve 2. kuşak yaşlı kesimin dil probleminden dolayı derdini tam anlatamaması, Hekimlerle iletişim kuramaması, Gurbetçilerimiz genelde Türk hekimlerine güvenlerinin daha fazla olmasına neden olmuştur. Gurbetçilerimiz Türkiye ye izine geldiklerinde kamu kurumlarından (önceki yıllarda özellikle SSK Hastanelerinden) hızlı ve kaliteli hizmet alamıyorlardı. Son yıllarda Devletin ve Sivil Toplum Kuruluşlarının ayrıca Özel Sağlık Kurumlarının da çalışmalarıyla, ücret ödemeden sigortanın onayı ile sağlık hizmeti almaya başlamışlardır. Ancak acil olmayan planlı tedaviyi bu gün anlaşma olmadığından için alamamaktadırlar. Gurbetçilerimizin büyük bir kısmı kronik hastalıkların ve planlı tedavilerini de Türkiye de yaptırmak istemektedirler. Bunun için Türkiye deki hastaneler organize bir şekilde Avrupa sigortalarıyla görüşüp konuyu bu açıdan izah etmelidirler. Sonra da gurbetçilerimize ulaşıp hastanelerimizin tanıtılması gerekmektedir. Ayrıca, Đkili düzeyde anlaşmalar yapılabilmesi için Hükümetler nezdinde girişimlere ihtiyaç duyulmaktadır. Türkiye bu alanda cazibe merkezi haline getirilebilir. Sigortaya yapılacak teklif, Avrupa da yaşayan Türk kökenli göçmenlerin planlı tedavilerini refakatçi ve yol ücreti dâhil tedavi bedellerinin çok cazip olduğu, özel hastanelerin kalitesinin iyi olduğu tedavi için gurbetçilerin buna razı oldukları anlatılmalıdır. Hollanda, Đngiltere gibi ülkeler bu konuda zaten ilk adımları atmışlardır. 19

20 Kısacası Türk özel sağlık sektörünün Avrupa sigortalarıyla iletişime geçmesine pazarlama yapmasına ve güncelliğini sürdüren bu konu kısa sürede neticelenebilecektir. Öncelikli olarak 5 milyona yakın gurbetçi, sonra milyona yakın diğer Müslüman göçmenler Türkiye den sağlık hizmeti almaya başladı mı bununla birlikte ve/veya bunlardan sonra kalitemizin ve pazarlamanın iyi olması Avrupa nın yerli halkını da ülkemize sağlık turizmi için getirecektir. Aksi takdirde bu alt yapı yapılmadan ve adımlar atılmadan öncelikli hedef Avrupa nın yerli vatandaşı olursa işimiz zor olacaktır Orta Asya Türk Cumhuriyetleri ve Ortadoğu Bölgesinde Sağlık Turizmi 11 Eylül Terörist saldırısından sonra Orta Doğu daki Müslümanların ABD ve Avrupa ya gidişleri ve ilişkileri her alanda azaldığı ve zorlaştığı gibi sağlık hizmeti alımında olumsuz yönde etkilenmiştir. Artık Orta Doğu daki Müslümanlar ABD ve Avrupa ya eskisi gibi rahat gidememektedirler. Bilindiği üzere Orta Doğu daki zengin halk genelde Türkiye nin kendini tanıtmadığı ve geçmişte sağlık alanında çok ileri olmadığı için sağlık hizmetlerini hep Avrupa ve ABD den almaktaydılar lerde Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanelerinde yapılan anlaşmalar ve uygulamalarla iyi bir hizmet başlatılmış olmasına rağmen çalışma yetersiz kalmıştır. Bugün sağlık hizmetini alabileceği en modern, yakın ve kaliteli hizmet sunan ülke Türkiye olmuştur. Bu fırsat iyi kullanılmalı Orta Doğu ya bu konu iyi anlatılmalı, bu bölgede sigorta sisteminden daha ziyade vatandaşın bizzat kendisi ikna edilmeli ve cazip paketler sunularak sonuca gidilmelidir. Çünkü tedavi parasını genelde vatandaş kendisi ödeyecektir. Orta Asya ya gelince konu biraz farklı Orta Asya Türk Cumhuriyetleri ve diğer Ülkelerde sağlık hizmetinin kalite bilinci var ama bölgede kaliteli sağlık hizmeti sunucuları yoktur. Halkın belli üst düzey yönetici ve zengin halkı Batı Ülkelerinden sağlık hizmeti almaktadırlar. Bunu tersine çevirmek belli bir strateji ve plan dâhilinde çalışmakla olabilecektir. Orta Doğu nun ve Orta Asya nın birçok hizmetini, teknolojisini ve malzemesini batıdan alması izah edilebilir ancak; Türkiye mesafe olarak yakın, dinsel ve kültürel bağları aynı, iklimi ve tabiatı güzel sağlık hizmeti Batıdan geri kalmazken (özellikle 2-3 büyük ildeki bazı özel hastaneler) bizim sağlık turizmi pazarından pay alamayışımızın hiçbir bahanesi olmamalıdır. Tek bahane pazarlama ve tanıtımdaki eksikliğimiz, eşgüdümsüz çalışmamız ve bu büyük pazarı bu açıdan keşfedemeyişimizdir. Türkiye, Orta Doğu ve Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinin tam merkezinde yer almaktadır. Türkiye nin özellikle medikal turizmde bu ülkelere hem rahat hizmet verecek konuma ve alt yapıya sahip hem de mesafe olarak her zaman gelinip gidilebilecek ülke konumundadır. Vize problemi olan ülkelere de gerekli tedbirler alınarak ve gerçekçi tanıtımlarla tedavi için ülkemiz en önemli yer konumundadır. Sağlık Bakanlığı mızın mevcut anlaşmaları yanı sıra bazı problemli konulardaki çalışmaları kısa sürede çözmesi halinde ülkemiz tedavi için en önemli durak olacaktır Afrika Bölgesinde Sağlık Turizmi Bu ülkelerde birçok hizmette olduğu gibi sağlık hizmetinin de çok gerilerde olduğu istatistiksel olarak bilinmektedir. Üst düzey zengin sınıf bu hizmeti batıdan almaktadır. Çünkü Batıyla olan ilişkileri sömürge döneminden beri çok sıkıdır ve alışkanlıklar da bunun böyle olduğu anlayışını ortaya koymaktadır. Ancak son yıllarda batının sağlık alnında karşılaşmaya başladığı sıkıntılardan dolayı batı bunları ihmal etmeye başlamıştır. Türkiye nin son yıllarda yaptığı atılımlar ve pazar arayışları bu pazara ilk defa sıcak bakılmasına neden olmuştur. Zamanla bu pazara da kaliteli ve ekonomik bir sağlık hizmeti sunulabilecektir. Sağlık turizmi olarak sadece kronik hastalıklar ve planlı tedavi hizmetlerini ucuz olduğu için Avrupa ya (özellikle göçmenlere) ve 11 Eylül sonrası tablodan dolayı Orta Doğu ve Orta Asya ya pazarlama imkânı doğmuştur. Kaplıca turizmi için durum farklıdır. Çünkü 20

21 kaplıcalarımız kesinlikle kaliteli ve ekonomiktir. Kaplıcalar tüm ülkelere ve özellikle Avrupalı ya çok rahat bir şekilde tanıtımı iyi yapılırsa pazarlanabilir. Bunun ilk uygulamaları büyük çaba gösteren ve başarılı olan Đzmir deki kaplıcalardır. (Tabii ki burada tedavi amaçlı kaplıca turizmi ve dinlenme amaçlı kaplıca turizmi daha kolay pazarlanabilir) Sağlık turizmi adına öncelikli sunulacak hizmetler (göz lazer tedavisi, estetik cerrahi hizmetleri, diş tedavisi, kalp cerrahisi ve kaplıca tedavisi vb.) şeklinde ortaya çıkmaktadır. Türkiye nin, Afrika da 2010 yılı içerisinde mevcut Büyükelçilikleri yanı sıra 18 tane daha yeni Büyükelçilik açması ve bunların çoğunun faaliyete geçmesi, ülkemize sağlık turizmi (tedavi başta olmak üzere) açısından yeni kapılar açacaktır. Sağlık turizmi alanında hizmet veren Bakanlıklar, Sivil toplum kuruluşları (Vakıf ve Dernekler vb) ve Özel sektör kuruluşlarının ortak hareket ederek Afrika ülkelerine bir açılım başlatması bu sektörün en önemli pazarlarını açacaktır Dünya da Medikal Turizm ve Ekonomik Boyutları (Onur ĐÇÖZ, Sağlık Turizmi Kapsamında Medikal (Tıbbi) Turizm ve Türkiye nin Olanakları, Nisan 2009, Journal of Yaşar University) Turistlerin geleneksel olarak tatil, dinlenme, eğlenme ve kültür gibi amaçlarının yanı sıra tarihsel olarak, sağlık amaçlı seyahat ettikleri de bilinmektedir. Avrupa da 18.yüzyılda kaplıcalara gitmenin halk arasında yaygınlaşması sayesinde sağlık turizmi hareketlerinin başlangıcına kaplıcaların öncülük ettiği söylenebilir. 19.yüzyılda Yeni Kaledonya gibi uzak kolonilerde ve tropik iklim bölgelerinde tedavi amaçlı turizm hareketleri görülmüştür (Smyth, 2005). Sağlık turizmi bugün öylesine önemli bir turizm türü durumuna gelmiştir ki, Kırgızistan gibi bazı ülkelere seyahat edenlerin de birincil amacı bu olmuştur (Schofield, 2004). Medikal turizm ya da tıp turizmi, insanların kendi ülkelerindeki yüksek tedavi giderleri nedeniyle yabancı ve genelde uzak ülkelere giderek bu ülkelerdeki düşük tedavi giderleri nedeni ile tıbbi tedavi ya da operasyonları bu ülkelerde gerçekleştirmeleri ile oluşan turizm hareketleri olarak tanımlanmaktadır ( Gidilen bölgelere göre bu tedavilerin giderleri hastaların bulunduğu ülkeye göre % 50, % 70 ve hatta bazı durumlarda % 80 e kadar maliyet tasarrufu sağlamaktadır. Bu turizmin gelişmesinde en önemli etken düşük tedavi giderlerinin yanı sıra, bu ülkelerdeki gelişen tıp teknolojisi, düşük ulaştırma giderleri, ucuz otel hizmetleri ve internet pazarlaması gibi etkenlerdir (Connel, 2006:1). Medikal turizm, insanların tedavi ya da cerrahi müdahale amacıyla denizaşırı seyahatlerindeki hızlı artışla birlikte özellikli ve nispeten küçük ama önemli pazar dilimi olarak ortaya çıkmıştır ve dünya genelinde oldukça hızlı bir gelişme göstermektedir (Newman, 2006). Özellikle kendi ülkelerinde yüksek tedavi masraflarının yanı sıra tedavi ya da operasyon için uzun bekleme sürelerine katlanmak durumunda olan insanlar bu seyahatlere gittikçe artan oranda katılmaktadır. Medikal turizm pazarında günümüzde birçok Asya ülkesi hâkim durumdadır, Ancak çok sayıda ülke de pazara girmeye çalışmaktadır. Özellikle Hindistan oldukça düşük fiyatları ile pazarda önemli bir yer edinmiştir. Bu ülke medikal turizm sektörünün hacmini 2012 yılına kadar 1,2 milyar Pound a kadar yükseltmeyi hedeflemektedir (Yıldırım ve Altınkaya, 2006). Dünya genelinde ise 2006 yılı verilerine göre, sağlık turizmi toplam harcamaları 60 milyar Dolara ulaşmıştır ve 2012 yılına kadar bu rakamın 100 milyar Dolara ulaşması beklenmektedir. ABD deki sağlık turizmi harcamalarının 5,5 milyar Dolar, Avrupa da 3,5 milyar Euro civarında olduğu, yaklaşık 120 yıldır sağlık turizmine hizmet veren Macaristan, Çek Cumhuriyeti ve Romanya gibi ülkelerden Çek Cumhuriyeti nin bu sektörden kazancı 1 milyar Doları aştığı belirtilmektedir (Gümüş ve Büyük, 2008). Medikal turizm pazarında talep Kuzey Amerika, Batı Avrupa ve Orta Doğu olarak üç bölgede yoğunlaşırken, bu bölgelerdeki talebin destinasyonlara dağılımı bakımından; Avrupalı medikal ziyaretçilerin favori ülkesi Hindistan, Malezya ve Tayland dır. Malezya Đslami referansı nedeni ile Ortadoğu pazarına hâkimdir. Singapur, daha 21

22 önce belirtildiği üzere Japon pazarının temel destinasyonudur. Küba doğal olarak Orta Amerika pazarına yönelmiştir. Medikal turizm için dünyadaki en önemli bölge kuşkusuz Asya kıtasıdır. Bölge yılda 1,3 milyon medikal turisti çekmektedir ve Tayland, Singapur, Hindistan, Güney Kore ve Malezya gibi ülkelerle bu faaliyetin kapsamı şaşırtıcı boyutlara ulaşmıştır. Tayland da medikal turizm hareketleri 1970 lerde cinsiyet değişimi operasyonları ile başlayıp daha sonraları estetik cerrahiye yönelim göstermiştir. Hindistan günümüzde medikal turizmin merkezi olarak kabul edilmektedir ve bu alanda en önemli küresel merkez haline gelebilmek için teknolojisini yenilemiş, batılı tıbbi yöntemleri uyarlamış, düşük maliyetler ve hızlı bakım sağlayabilmesini reklamlarında vurgulamıştır. Bu ülkede 1990 ların ortasından itibaren ekonomik liberalleşme sayesinde özel hastaneler teknolojiyi ve diğer tıbbi malzemeyi daha kolay ithal edebilir hale gelmiş bu sayede de alt-yapılarını batılı hastanelerin düzeyine getirebilmişlerdir. Bununla birlikte, hastanelerin iyileşmesi ve maaşların artması sayesinde denizaşırı çalışan doktorlar da kendi ülkelerine geri dönmeye başlamışlardır. Geriye dönen doktorların çoğunun uluslararası deneyimlerinin olması, potansiyel turistleri kendilerini daha rahat hissedebilmeleri için reklamlarda kullanılabilecek bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. Hindistan daki büyük hastane zincirleri yabancı hastalar için özel tercümanlar istihdam ederken, büyük oranda Đngilizce konuşabilen bir ülke olmasının avantajlarından da yararlanılmıştır. Teknolojinin batılı ülkeler düzeyine getirilmesine, doktorların deneyimli ve batılı prosedürlere aşina olmasına rağmen, işgören maliyetleri çok düşüktür ve sigorta daha az masraflıdır. Bu ülkede kalp ameliyatı gibi enfeksiyon riski yüksek ameliyatlarda bile başarı oranları dünyanın en iyi hastaneleri ile karşılaştırabilir durumdadır (Connel, 2006: 5). Ürdün ün 1970 lerden bu yana Orta Asya sağlık endüstrisinde önde gelen ve Dünya Bankası tarafından sağlık turizmi alanında bölgenin en popüler ve dünya çapında beşinci lokasyonu olduğu bilinmektedir. Oysa Türkiye nin özel sağlık hizmetleri altyapısının Ürdün den eksik hiç bir yanı yoktur. Ürdün ün 60 özel sağlık kuruluşundan sadece 4 tanesi sağlık sektöründe uluslararası akreditasyonda altın standart olarak benimsenen ABD bazlı JCI akreditasyona sahip iken, Türkiye de JCI akreditasyonuna sahip olan sağlık kuruluşu sayısı 39 dur. ABD de Sağlık Turizmi Amerika Birleşik Devletleri (ABD) nde, 2009 yılında sağlık turizmi sektöründe ciddi artışlar olduğu ve ülke halkı ve ekonomisine önemli katkılar sağladığı yapılan araştırmalar sonucu ortaya çıkmıştır yılında yaklaşık 150,000 ABD vatandaşı tedavi görmek için Latin Amerika ve Asya ya seyahat ederken, 2007 yılında bu rakam yaklaşık 300,000 e çıktı ve 2010 yılı sonunda seyahat edenlerin sayısının bir milyonun üzerinde olacağı tahmin edilmektedir. ABD li hastaların yurtdışında tedavi gördükleri tıbbi prosedürler arasında ilk sıralarda yüz gerdirme, kalp ameliyatları ve fertilite tedavileri gelmektedir. Tedaviye ihtiyacı olan pek çok hasta için seyahat etmek aslında tercih etmeyecekleri bir durum ancak ABD de sağlık hizmetlerinin çok pahalı olması, pek çok hastanın tedavi olmak için yurtdışına gitmesine sebep olmaktadır. Bu hastaların amacı yüzde arası daha ucuza, yüksek kalite standartlarındaki sağlık merkezlerinde ve genellikle ABD de eğitim almış doktorlar tarafından tedavi yapılmaktadırlar. ABD Sağlık Turizmi-Popüler Varış Yerleri Pek çok ABD li hasta Güney ve Orta Amerika ülkelerini ziyaret etmektedirler. Brezilya, Arjantin ve Kosta Rika kozmetik tedaviler için, Meksika ise temel sağlık ve diş tedavileri için tercih edilmektedir. Diş Turizmi ABD liler için çok hızla gelişen bir sağlık turizmi alanıdır. Tahminlere göre ABD li sağlık turizmi hastalarının yüzde 40 ı diş tedavilerini yaptırmak için yurt dışına gitmektedirler. Kosta Rika da diş turizmi konusunda 22

23 gözde varış yeri olarak öne çıkmaktadır. Kosta Rika da ABD li hastalar yaklaşık yarı fiyatına diş tedavisi olabilmektedirler. Kasım 2007 de, Ulusal Siyaset Analizi Merkezi (National Center for Policy Analysis -NCPA) tarafından yayınlanan bir çalışmaya göre çoğu ABD li hasta Meksika ve diğer Güney Amerika ülkelerini tercih etmektedirler. Hindistan ve Tayland gibi ülkeler de gelişmiş teknolojileri kullanarak kalça protezi, diz protezi ve kalp ameliyatları gibi kritik tedavileri başarıyla uygulayabilmektedirler. Diğer popüler varış yerleri arasında Singapur, Belçika ve Güney Afrika gelmektedir. Kuzey ve Batı Avrupa dan pek çok insan ise Orta ve Doğu Avrupa yı tercih etmektedirler. ABD li Hastaların Yurtdışında Tedavi Olmayı Tercih Etme Sebepleri Küresel Sağlık Turizmi Merkezleri arasındaki acımasız rekabet nedeniyle ABD li hastalar en yeni ve yüksek standartlardaki merkezlerde tedavi olmak istemektedirler. Yüksek fiyatlar sağlık turizminin tercih edilmesindeki en önemli faktör ancak başka faktörler de etkili olabiliyor. Bunlardan en önemlilerini aşağıda belirtilmiştir. Yurtdışında Tedavi Görmek Daha Ucuz Đnsanların çoğu için düşük fiyatlar sağlık turizminin asıl avantajı olarak düşünülmektedir. ABD sağlık ürün ve hizmetlerinin fiyatları genellikle, yurtdışına seyahat etmek ve orada tedavi görmek için harcanan masrafların toplamından daha fazladır. Yüz ve boyun gerdirme prosedürü ABD de yaklaşık 12,000 dolar iken benzer bir işlem yurtdışında yaklaşık 3,000-4,000 dolara yaptırılabilmektedir. Kalça protezi ameliyatı ABD de 40,000 ila 65,000 dolar arasında değişirken benzer bir işlem yurtdışında seyahat masrafları da dâhil 8,000 18,000 dolara yapılabilmektedir. Hindistan uygun fiyatlarla yüksek kaliteli sağlık hizmetleri sunmayı kendisine misyon edinmiş bir ülkedir. Benzer tedavilerin fiyatları ABD deki fiyatların onda biri ile dörtte biri arasında değişmektedir. Tayland, Hindistan ın en önemli rakibi olarak karşımıza çıkmaktadır. Tayland ın fiyatları Hindistan dan yaklaşık yüzde 20 daha pahalıdır. Güney Amerika fiyatları ise Hindistan dan yaklaşık yüzde daha pahalıdır. Yurtdışında çok yüksek kalitede hizmet veren merkezlerde tedavi görmek Doğru bir araştırma ile veya iyi bir ajansa danışarak yüksek standartlarda hizmet veren ve en iyi doktorlara sahip merkezlerde tedavi görmek mümkündür. Sağlık turizmine hizmet veren sağlık kuruluşları içerisinde yeni veya yenilenmiş, en son teknolojileri kullanan özel hastaneler de mevcuttur. Bu hastanelerdeki doktorlar Amerika ve Avrupa standartlarında eğitim almış doktorları barındırmaktadır. ABD deki hastanelerle eşit veya daha üstün bir hizmet anlayışı içerisinde çalışmaktadırlar. Az Masrafla Sevdikleriyle Güzel Bir de Tatil Yapma Đmkânı Daha az önemli tedaviler için seyahat eden hastalar güzel bir tatil beldesinde olmanın keyfini doyasıya çıkarabilmektedirler. Aileleriyle güzel vakit geçirip, operasyon sonrası oluşabilecek sıkıntıları da daha kolay atlatabilmektedirler. Kendi ülkelerinde böyle bir operasyon için yapacakları masraftan daha azına sevdikleriyle güzel bir de tatil yapma imkânı bulmaktadırlar. Sağlık Turizminin Sigortası Olmayanlar için Faydası The Miami Herald ın, 2 Kasım 2008 de ki açıklamasına göre, ABD de 61 milyon insanın ya sigortası yoktur veya sigortaları çok kısıtlı hizmetler sunabilmektedir. Yani 23

24 sigortaları pek çok tedaviyi kapsamamaktadır. David E. Williams, MedPharma nın kurucularından, ABD liler için en popüler sağlık turizmi tedavilerinin diş ve kozmetik tedavileri olduğunu ifade etmektedir. Çünkü genellikle bu tarz tedaviler hiçbir sigorta tarafından kapsanmamaktadır. Vatandaş ta bu giderleri kendisi karşılamaktadır. Bu nedenle, sigortasız vatandaşların başka ülkelerden daha ucuza hizmet alma imkânı olabilir. Sağlık Turizmi Gizli Tedavi Olma Đmkânı Verir Hastalar, sağlık turizmi sayesinde istedikleri gizlilikte tedavi olabilmektedirler. Bu sayede istenmeyen sorulardan ve önyargılardan uzak kalmış olurlar. Örneğin tüp bebek tedavisi olmak isteyen ancak bunu yakınlarına açıklamak istemeyen bir çift bu sağlık turizmini tercih edebilir. ABD li Hastalar için Sağlık Turizmi Araştırması Yapmak Sınır Ötesi Hastalar kitabının yazarı Josef Woodman hastalara iyi bir tecrübe için tavsiyelerde bulunmaktadır. Yurtdışına tedaviye gitmeden önce doktorların araştırılması, başarı oranlarının öğrenilmesi ve tesislerin durumlarının incelenmesi tavsiye edilmektedir. Gidilecek sağlık kuruluşu yetkilileriyle ve daha önce bu yolla tedavi olmuş hastalarla diyalog kurmanın da önemli olduğu ifade edilmektedir. Sağlık merkezleri (özellikle Hastaneler) akreditasyon kuruluşu olan Uluslararası JCI Akreditasyon Kuruluşu (Joint Commission International) tarafından akredite edilmiş tesisler arasından bir seçim yapmak ortaya çıkabilecek riskleri minimuma indirmede faydalı olacaktır. Ayrıca, bazı yabancı hastaneler Johns Hopkins ve Cleveland Klinik gibi tanınmış ABD hastaneleri ile işbirliği içerisinde çalışmaktadır. JCI, 1994 ten beri sağlık kuruluşları, sağlık bakanlıkları ve 80 den fazla ülke organizasyonları ile birlikte çalışmaktadır. Akreditasyon ve sertifikasyon hizmetlerinin yanı sıra danışmanlık ve eğitim hizmetleri de vermektedir. Sağlık kuruluşlarının yüksek kaliteli hasta bakımı sağlayabilmeleri için pratik ve sürdürülebilir çözümler üretmektedir yılı itibariyle, 44 ülkede 344 tane JCI tarafından akredite edilmiş kuruluş bulunmaktadır. Hangi ülkede kaç kuruluş olduğunu ve bu kuruluşlar hakkında ayrıntılı bilgi için web ( adresini ziyaret edebilirsiniz Türkiye de Sektörün Hasta Adedi ve Hizmet Boyutunda (Ciro) Hacmi Yurtdışına giden ve yurtdışından gelen hastaların sayısı ve özellikle Yabancıların Türkiye deki sağlık harcamalarını gösterir tablo 8 aşağıdadır Dünya Sağlık Turizmi Hasta Trafiği Haritası Dünya da hasta trafiği harita da da görüldüğü üzere Amerika kıtası, Avrupa ve Afrika ile Asya kıtası olarak gösterilmektedir. 24

25 Harita 1: Sağlık Turizmi Yapan Ülkeler Şekil 1: Medikal Turizmde Paydaşlar Tablo 7: Dünya da hasta trafiğini gösterir harita Kaynak: Health Travel Technologies web sitesi: 25

26 Harita 2: Dünya da Sağlık Turizmi Trafiği Harita 3: Dünya da Sağlık Turizmi ile Uğraşan Ülkeler Haritası 26

27 6.7. Hasta profili (kaynak ülke, harcamanın finansı, aldıkları hizmet çeşitleri, Türkiye yi tercih nedenleri, bilgi edinilen kaynak, memnuniyet düzeyi) Amerika kıtasında; A.B.D, Brezilya; Karayipler, Kolombiya, Kosta Rika, Küba, Meksika, Panama. Avrupa ve Afrika kıtalarında; Hırvatistan, Macaristan, Đspanya, Türkiye, Dubai, Ürdün, Güney Afrika Asya kıtasında; Hindistan, Güney Kore, Malezya, Filipinler, Singapur ve Tayland sağlık turizmi alanında yabancı kabul eden ülkelerdir. Raporda yer alan Tablo 6 dikkatlice incelendiği takdirde en önemli husus yabancı turistin ortalama 700 ABD Dolarının biraz üzerinde döviz bıraktığı görülmektedir. Sağlık (tedavi) nedeniyle gelen bir yabancının ise ortalama arası ABD doları harcadığı istatistik bilgilerle sabittir. Tedavi amacıyla söz konusu ülkelere gidenler, ülkelerinde konulan teşhis gereği gideceği ülkedeki hastane ile temas kurması, gideceği hastane ve ülkenin özelliklerini öğrenmesi, aracı kuruluşlarla anlaşması, evinden çıkıp, tedaviye gideceği ülkeye ulaşması, tedavisini olması, tercüme hizmetleri alması, refakatçisinin konaklaması, gerekli ise sosyal programlara katılması kısacası hiç sorunla karşılaşmaması gerekmektedir. Bu nedenle hem ülke politikaları hem de tedaviyi yapacak hastane, ulaşımı ve konaklamayı sağlayacak firmalar profesyonelce çalışmalı ve organizasyon mükemmel yapılmalıdır. Türkiye yi tercih etmeleri için Türkiye nin raporda da izah edildiği gibi tanıtım ve pazarlama faaliyetlerini düzenli ve sürdürülebilir bir düzeyde yapmalıdır. Çok önemli yatırımlarda bulunan kuruluşların (Özel Hastaneler, Termal Oteller vb) tanıtım ve pazarlama faaliyetlerine de önemli yatırımlar yapmaları işin olmazsa olmazlarındandır. Türkiye de tedavi görenler başta olmak üzere, sağlık hizmeti alan kişilerin takibi yapılmalı, geleneksel misafirperverliğimiz profesyonel hizmetle desteklenmelidir. Sağlık turizmi çerçevesinde ülkemize gelen yabancıların Türkiye de bulunduğu ve ayrıldığı sürelerde memnun edilmeleri en büyük yatırım ve tanıtım olacaktır. Türkiye deki önemli sağlık hizmeti sağlayıcıları Sağlık Bakanlığı, Sosyal Güvenlik Kurumu, Savunma Bakanlığı, üniversiteler ve özel sağlık uzmanlarıdır. Hastanın sağlık sigortasının kapsamına bağlı olarak, önemli tıbbi tedavilerin çoğu Sağlık Bakanlığı ya da diğer devlet kurumları tarafından yönetilen kuruluşlarda yapılmaktadır. Özel hastaneler ve kliniklerde muayene ve tedavi olma eğilimi, özellikle gelişmiş ve büyük şehirlerde artmaktadır. Türkiye deki hem devlet hastanelerinin hem de özel hastanelerin sayısı son yıllarda hızla artmaktadır yılı itibarıyla, hastanenin % 71,4 ü kamu sektörü tarafından işletilmektedir ve bu hastanelerin büyük bir bölümü Sağlık Bakanlığı na bağlıdır. (24 Türkiye Đstatistik Kurumu, Türkiye Đstatistik Yıllığı 2008) 2013 yılının sonuna kadar, toplam hastane sayısının e ulaşması beklenmektedir. (25 Business Monitor International, 2009) Aşağıda özel sektör ve vakıf hastanelerinin kuruluş tarihlerinden, hastane sayılarına, yatak sayısı, yoğun bakım yatak sayısı, uluslararası anlaşmalı kuruluşu, personel sayısı, 2008 yılı ayakta hasta sayısı ve 2008 yılında yataklı hasta sayısını içeren tablodan özel hastanelerimiz hakkında bilgi sahibi olmak ve kapasitelerini anlamak açısından önemlidir. 27

28 Tablo 8- Türkiye Hastane Đstatistikleri Hastane Adı Acıbadem Grubu Kuruluş Yılı 1991 Hastane Sayısı 9 hastane, 8sağlık merkezi, 3 laboratuvar ve 1 genetik tanı merkezi Yatak Sayısı +1,500 Medical Park Anadolu Sağlık Merkezi Bayındır Sağlık Gurubu Üniversal Hastaneler Grubu** Florence Nightingale Hisar Intercontinental Hospital** Kent Sağlık Grubu Memorial Sağlık Grubu Mesa Hospital** Yeditepe Üniversitesi Hastanesi Yoğun Bakım Yatak Sayısı Mevcut değildir Mevcut değildir akredite hastane, toplam 83 tesis (hastane ve ayakta klinik) 4 hastane, 1 ayakta klinik 2,107* 372* hastane, 1 sağlık merkezi 1 hastane, 3 sağlık merkezi hastane, 1 göz hastanesi, 1 ayakta klinik, 1 genetik tanı merkezi Uluslarar ası Anlaşmalı Kuruluş Harvard Medical International Personel sayısı Ayakta Hasta Sayısı 2008 Yataklı Hasta Sayısı Johns Hopkins Medicine Mevcut değildir Massachusetts General Hospital The Memorial Hospital Houston, Cancer Center Institute New York Mevcut değildir Mevcut değildir Mevcut değildir Mevcut değildir Mevcut değildir ,000* * (11 ay için) 205,000 (11 ay için) 5,614 Kaynak: Ystats v e Şirket Web siteleri, Deloitte Türkiye Sağlık Sektörü Raporu Ocak2010 Not: (*) Temsilci hastane bilgilerini de içermektedir, (**) 2007 datası kullanılmıştır 7. TÜRKĐYE DE SAĞLIK TURĐZMĐ 7.1. Sektörün hasta adedi ve ciro boyutunda mevcut durumu Tablo 9: Yurtdışına giden ve yurtdışından gelen hastaların sayısı ve harcamaları Yıllar Yurtdışı Tedaviye Gelen Tedaviye Giden Gurbetçiler Türkler Tedaviye Gelen Yabancılar Yabancıların Türkiye deki Sağlık Harcamaları milyon ABD doları milyon ABD doları milyon ABD doları milyon ABD doları milyon ABD doları 28

29 milyon ABD doları milyon ABD doları Kaynak: TUĐK ve T.C. Merkez Bankası 7.2. Sağlık Sektörünün mevcut altyapısı ve personel durumu Tablo 10: Ülkemizdeki sağlık personeli sayıları (31 Mart 2009 tarihi itibariyle) Türkiye Sağlık Sağlık Üniversite Özel Sektör Toplam Personeli Dağılımı Bakanlığı Uzman Tabip Pratisyen Tabip Asistan Diş Tabibi Eczacı Hemşire Ebe Diğer Sağlık Hizmetleri Personeli Diğer Personel Genel Toplam Kaynak: Sağlık Bakanlığı Stratejik Eylem Planı, Sayfa Hukuki Düzenleme ve Kurumsal Yapılar Sağlık turizmine temel oluşturan hukuki altyapı 10. ana başlığı altında yer alan konu başlıkları altında; T.C. Devletinin sağlık turizmi için ortaya koyduğu vizyon ve Devletin bakış açısını gösteren resmi görüşü ile ilgili çalışmalar (Devlet Planlama Teşkilatı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı vb.) aynı zamanda hukuki altyapıyı oluşturan bölüm olarak ta değerlendirilebilir. Ayrıca, T.C. Devleti adına ikili düzeyde imzalanan Sağlık ve Tıp Alanında Đşbirliğine Đlişkin Anlaşmalar ile Sosyal Güvenlik Sözleşmeleri ve çok taraflı düzeyde kabul edilen Uluslararası Anlaşma ve Sözleşmeler de işin uluslararası boyutuna hukuki alt yapı oluşturmaktadır. Raporun sonuç bölümünde yer alan öneriler kısmında da yeniden yapılması ve yapılandırılması gereken mevzuata değinilecektir Sağlık Turizminde Türkiye nin Üstünlükleri Medikal Turizm, SPA-Wellness (Sudan Gelen Sağlık), Termal (Kaplıca vs) Turizm ile Yaşlı ve Engelli Turizmi alanlarında Türkiye olarak; Üstünlüklerimiz, güçlü ve zayıf yönlerimiz olduğu bilinmektedir. Raporun ilgili başlıkları ve raporun genelinde anılan başlıklarla ifade edilen hususların yer aldığı ve bunlardan dersler alarak çalışmalarımızı bu yönlerdeki eksiklikleri gidermede kullanmamız ve eşgüdümsüz hiçbir işimizin olmaması gerekir. Türkiye nin üstün olduğu taraf kendini sürekli geliştirmesi, kuruluşlarını güçlendirmesi ve sorunları çözerek çalışmasından geçmektedir. 29

30 7.5. Medikal Turizmin Mevcut Durumda Muhtemel Riskler (Swot analizi) Türkiye de Medikal Turizmin Üstün ve Zayıf Yönleri Konu ile ilgili uzmanlara göre, Türkiye nin sağlık turizmi konusunda rekabetçi üstünlüğü ve zayıf yönleri olarak aşağıdakiler saptanmıştır (Selvi, 2008; Soydan, 2007); Üstünlüklerimiz Hastanelerin alt-yapıları ve donanımlarının yüksek kalitesi Hekimlerin ve hizmet sunucularının eğitim ve deneyim düzeyinin batı ülkeleri standartlarında olması Diğer ülkelere göre sunduğu fiyat avantajları. Örneğin, yurt dışında 250 Euro olan bir MR incelemesi, ülkemizdeki hastanelerde 50 Euro dur Özellikle bulunduğu coğrafi konum ve geleneksel turizm çekicilikleri (doğal ve tarihi) ve uzun süre seyahat engeli yaratmayan iklim koşulları Yüksek standartlara ulaşan turizm tesisleri ve iyi yetişmiş yabancı dil bilen personel. Türkiye nin sağlık turizmi kapsamında kaplıca, iklim, mağara, deniz, şifalı bitki ve diğer doğal tedavi yöntemlerinin en iyi uygulanabileceği zengin bir potansiyele sahip olması Medikal ve sağlık turizminin diğer turizm türleri ile bütünleşebilmesi ve ortak tur programlarının yapılabilme olanakları. Güçlü Yönlerimiz Sağlık sistemimizin-sağlık dönüşüm programında geldiği nokta Özel sağlık kuruluşlarımızın batı ülkelerin kuruluşları ile yarışabilir duruma gelmeleri, Uluslararası JCI Akredite Kuruluşuna akredite olmuş hastane sayısı (39 adet) açısından dünyada 1. sırada olmamız, Termal kaynaklarımız ve ülkemizin bulunduğu jeotermal alanlarımızın çokluğu bakımından Avrupa ülkeleri içinde 1. sırada yer almamız. Dünyada ki sıralamada da 7.nci olmamız, Ülkemizin iklimi, coğrafi durumu, kültürü, bulunduğu durum, Ülkemiz çevresinde bulunan 600 milyonluk bir topluluğa hitap edecek bir konumda bulunmamız. Dünyanın en genç nüfuslu ülkesi olmamız (hizmet verebilecek personel istihdamı açısından sıkıntı olmayacak) Yaşlı bakımında son derece iyi olmamız ve bu konuda aksakal geleneğimiz gereği misafirperverliğimiz. Zayıf Yönlerimiz Medikal (tıp) turizm Türkiye için henüz yeni ve bu nedenle henüz tam anlamı ile organize olmaması Sağlık turizminde mevzuat eksiklikleri ve yasal boşluklar olması Yetişmiş her konuda ara elemana olan ihtiyacımızın olması Sağlık kuruluşlarında medikal turizm ile ilgili yetişmiş uzman (doktor, hemşire vs.) sayısının henüz yeterli sayıda bulunmaması Konuya ilişkin aracı kuruluşların (aracı turizm işletmeleri) henüz bu alana yeteri kadar girmemiş olması ve bu konuda yurt dışında tanıtım pazarlama çalışmaları yetersizliği Hastanelerimizin web sayfalarındaki yetersizlikler. Bu durum aynı zamanda tanıtım, reklam ve pazarlama alanında da önemli eksiklikler olduğunun da bir göstergesidir Sağlık kuruluşlarının genelde büyük kentlerde yoğunlaşması nedeniyle medikal turizmle klasik turizm bölgelerinin entegre olarak sinerji yaratamaması Yurt dışında ülkemizi ve yaptığımız hizmetleri iyi tanımlayamamak ve tanıtamamak 30

31 Sağlık turizmde devlet, STK ve sektör temsilcilerinin işbirliği olmaması Türkiye ye sağlık turizmi için yoğunlukla Almanya ve Hollanda gibi Türk nüfusunun yoğun olduğu Avrupa ülkelerinden talep vardır. Oysa bu ülkelerdeki konuyla ilgili Türk girişimci sayısı yok denecek kadar azdır. Đngiltere de bu hizmeti vermek üzere kurulmuş bir firma vardır (Travel to Cure) ve henüz Türk sağlık kuruluşlarının bu pazara girmek için bir girişimleri de bulunmamaktadır. (Yıldırım ve Altınkaya, 2006). Bu da ülkedeki medikal turizm olanaklarının batıda etkili pazarlanamamasına yol açmaktadır. 8. SAĞLIK TURĐZMĐNĐN ANA UNSURLARI 8.1. Medikal Turizm (Tıp Turizmi) Medikal Turizmin Geleceği Tahminlere göre medikal turizm, insanların sağlıklarına gösterdikleri özen arttığı, sağlık hizmetleri rekabetçi duruma geldiği ve maliyet farkları ana unsur olarak kaldığı takdirde ülkemizde gelecekte daha da hızlı bir artış gösterecektir. Özellikle plastik cerrahiye olan talep artışının devam edeceği, böylece denizaşırı hizmetler için de önemli bir talep oluşacağı ve sağlık turizmin temel öğesi olan kalp ameliyatları ile yer değiştireceği uzmanlarca tahmin edilmektedir. Medikal turizmi geliştirmeyi amaçlayan ülkelerin sayısı da giderek artmaktadır. Asya daki sağlık turizminin başarısı küresel ilgiliyi ve rekabeti artırmakta ve bu durdurulamaz gibi gözükmektedir. Örneğin, termal turizm seyahatleri konusunda Singapur maliyeti nispeten yüksek bir destinasyon olmasına rağmen, 2012 yılında 1.8 milyar Dolar gelir getirmesi beklenen 1 milyon hastayı çekmek istemektedir. Bu hedef gerçekleşirse ülkede en az yeni iş olanağı yaratacaktır. Yine Filipinler medikal turizme olan ilgisini, yeni bir havalimanı yaparak ve tüm dünyadaki hastaların bir şekilde Đngilizce konuşan Filipinli doktorlara aşina olduklarını vurgulayarak göstermiştir. Dubai, Orta Doğu turistlerinin Asya ya gitmelerini engellemek için yeni bir Sağlık Kenti kurmuştur. Hindistan daki en büyük özel uluslararası sağlık servis grubu olan Apollo nun 2004 yılında 37 tane hastanesi, Kuveyt, Sri Lanka ve Nijerya daki hastaneler ile ortaklığı vardır ve Dubai, Bangladeş, Pakistan, Tanzanya, Gana, Filipinler, Londra ve Chicago daki büyüyen özel kurumlar ve uluslararası bağlantıları olan diğer kuruluşlar ile bunu planlamaktadır. (Connel, 2006: 7) Sağlık turizmi gelişmekte olan ülkelerde seçkin sınıfın ilgisini çekmektedir. Örneğin, Nijeryalılar Nijerya dışındaki sağlık giderleri için yılda 20 milyar Dolar harcama yapmaktadır. Yine, Japonların basit muayeneler için bile işgörenlerini dışarıya göndermesi ve yaşlı insanlarını yabancı ülkelerdeki huzurevlerine gitmeleri için teşvik etmesi konuya ilişkin en uç örnekler olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu süreçler, sağlık hizmetinin marketteki bir raftan ürün alır gibi alınabilir olduğu tutumuna, teknolojinin ve özel işletmelerin öneminin vurgulanmasına neden olmuştur. Sağlık hizmetleri ticareti artmakta, daha rekabetçi hale gelmektedir ve küreselleşmede yeni boyutlar açmaktadır. Tüm bunlar şık bir şekilde paketlendiğinde kimi zaman işe yarayan medikal turizm pazarda oldukça önemli özellikli bir iş olarak karşımıza çıkmaktadır (Connel, 2006: 6) Sonuç ve Öneriler Yukarıdaki başlıklarda ayrıntıları ile belirtildiği üzere Türkiye dünya genelinde bakıldığı zaman sağlık turizmi ve özellikle medikal turizmde henüz gelişme aşamasındadır. Ancak iyi bir gelişme potansiyeline sahip olduğu da söylenebilir. Bu turizm türünün geliştirilmesi için aşağıda belirtilen önlem ve uygulamalar yararlı olacaktır; Mevzuata yönelik düzenlemeler yapılmalıdır. Sadece Devletten Devlete yapılan ikili anlaşmaların yanı sıra özel sektör kuruluşları ile sivil toplum örgütleri muhatapları ile anlaşma ve protokoller düzenleyerek karmaşıklığı bir düzene sokmalıdırlar. Devlet bu alanda çalışanları başarı için teşvik etmelidir. 31

32 Yurt dışında satış ağının kurulması amacıyla; tur operatörlerinin, uzman acentelerin ve sağlık kuruluşlarının bu konuya özendirilmesi gerekmektedir. Turizm Bakanlığının da konuya özel bir önem vererek medikal turizmin en etkin pazarlanması nasıl olmalıdır sorusuna yanıt aranmalıdır. Sağlık turizminde satış ve pazarlamanın yolu, yurt dışındaki turizm ve sağlık ile ilgili fuarlardan geçmektedir. Bu fuarlara etkin bir şekilde katılmak gereklidir. Öncelikle yakın ülkeler olmak üzere, gelişmiş batı ülkelerinin sağlık ve sigorta sistemleri, tanı ve tedavi fiyatları, teknolojileri araştırılmalı medikal turizm için hedef ülkeler ve pazarlar seçilmelidir. Diğer ülkelerde olduğu gibi tanıtım materyallerinde ve ürün paketinde Konvansiyonel (geleneksel) turizm olanakları, turlar, termal turizm olanakları ve medikal turizm birlikte sunulmalıdır. Medikal Turizme hitap eden hastanelerde konuya ilişkin uzmanlar tarafından eğitim çalışmaları yapılmalı, işletmeler kadrolarında konunun uzmanlarını bulundurmalıdır. Özellikle yabancı dil bilen ve sağlık turizm eğitimi olan elemanlara ihtiyaç vardır. Medikal turizmin gelişmesinde ve organize edilmesinde batı ülkelerindeki sigorta kuruluşlarının önemli bir rolü vardır. Ülkemizdeki sağlık kuruluşları ABD ve Avrupa daki sigorta şirketleri yapacak oldukları anlaşmalar çerçevesinde bu hizmetleri daha geniş bir pazara hitap ederek yerine getirebilirler. Sağlık turizmi alanında çalışmakta olan kurum ve kuruluşların belirlenmesi ve belgelendirilmesi sağlanmalıdır. Medikal turizm aracılarının seyahat düzenlemeleri hastanın evden çıkışından tekrar evine dönüşüne kadar geçen tüm süreçleri kapsamalıdır Termal Turizm ve SPA-Wellness (Sudan Gelen Sağlık) Termal Turizm içeriği Termomineral su banyosu, içme, inhalasyon, çamur banyosu gibi çeşitli türdeki yöntemlerin yanında iklim kürü, fizik tedavi, rehabilitasyon, egzersiz, psikoterapi, diyet gibi destek tedavilerinin birleştirilmesi ile yapılan kür (tedavi) uygulamaları yanı sıra termal suların eğlence ve rekreasyon amaçlı kullanımı ile meydana gelen turizm türüdür Türkiye nin Termal Turizm Potansiyeli Su, yüz yıllardır yaşamın temel öğesi olmuş ve yaşam insanların suyu kullanması ile başlamıştır. Suların tedavi edici gücü tanrıların gücüne bağlanmış ve suların bulundukları yerlere zamanla tapınaklar yapılmıştır. Anadolu da şifalı sıcak sulardan yararlanarak tedavi olma geleneğinin, M.Ö. II. yüzyıl dan itibaren Batı Anadolu bölgesinde yer alan Allianoi kaplıca bölgesinde başladığını söyleyebiliriz. Đzmir in Bergama Đlçesinin kuzeydoğusunda, Paşa Ilıcası Mevkii nde yer alan Allianoi Antik Kenti nin, erken dönemlerdeki su ile ilgili birkaç basit yapısı, MS II. yy. da kutsal bir kült merkezine dönüşmüş ve sağlık tanrısı Asklepios a adanmış bir Asklepion olduğu günümüzde yapılan kazı çalışmalarından açık bir şekilde anlaşılmıştır. Kos, Epidauros ve Pergamon Anadolu da bilinen en önemli asklepionlardır. MÖ 4. ve 5. yüzyıllarda ise Herodot ve Hipokrat eserlerinde kaplıca tedavisinin ana ilkelerini ele almışlardır. Türkiye önemli bir jeotermal kuşak üzerinde yer almaktadır. Bu nedenle kaynak zenginliği ve potansiyeli açısından değerlendirildiğinde dünyada ilk yedi ülke arasına girmektedir. Bu zenginliği ifade eden termal suların debi ve sıcaklıkları ile fiziksel ve kimyasal özellikleridir. Türkiye de sıcaklıkları 20ºC - 110ºC arasında debileri ise lt/sn arasında değişebilen 1000' nin üzerinde kaynak bulunmaktadır. Đçeriği zengin olan bu kaynaklar, Avrupa daki termal sularla karşılaştırıldığında daha üstün 32

33 nitelikler taşımaktadır. Bu kaynaklar ile 200' ün üzerinde termal merkez oluşturulmuştur. Türkiye deki kaynakların büyük bir kısmının doğal çıkışa sahip, kür tedavisi için gerekli olan eriyik maden değeri yüksek, kükürt, radon ve tuz bakımından zengin olması, kür sezonunun uzun olması ve kaynakların bulunduğu bölgelerin iklimsel özelliklerinin uygunluğu gibi faktörler, bu kaynakların Avrupa daki kaynaklara göre avantajlarını ortaya çıkarmaktadır. Türkiye deki termal kaynakların termal sağlık turizmi kapsamındaki toplam yatırım kapasitesi yatağa tekabül etmektedir. Termal suların debi ve sıcaklıkları itibariyle yapılan bu hesaplamalarda; Afyon yatak kapasitesi ile Türkiye de termal sağlık turizmi açısından en fazla yatak kapasitesine sahip ildir. Bu ili toplam yatak kapasitesi açısından Aydın , Denizli , Đzmir , Kütahya ve Sivas yatak kapasiteleri ile izlemektedir. Hesaplanan bu rakamlar Türkiye deki termal sağlık turizmi açısından çok ciddi bir potansiyele sahip olunduğunun açık ve net göstergesidir. Bu kaynakların ülkenin her tarafında (deniz kenarı, ormanlık, dağlık alanlarda) bulunması, termal sağlık turizmini diğer turizm çeşitleri ile entegre olabilecek konuma getirmektedir. Termal sağlık turizminin deniz, üçüncü yaş, av, yat, golf, dağ, kış, kongre turizmleri ile birlikte değerlendirilmesi mümkündür. Birçok Avrupa ülkesindeki kür süresinin yıllık 120 gün civarında olmasına karşın Türkiye de bu süre 300 gün civarındadır. Kür süresinin anlamlı derecede uzunluğu termal sağlık turizmi açısından önemli bir avantajdır. Yalova Kaplıcası Sivas Balıklı göl Denizli Pamukkale Bunların yanında; Türkiye deki yıllık toplam güneşli gün sayısı, ortalama nem, rüzgâr ve sıcaklık değerleri gibi iklim özellikleri, termal bölgelerde yıl boyu kür faaliyetlerinin yapılabilmesine olanak tanımaktadır. Bu faktörler Türkiye deki kür süresinin Avrupa daki kür süresine göre 2,5 kat daha uzun olmasını sağlamakta ve termal sağlık turizminin geliştirilmesi açısından önemli bir avantaj oluşturmaktadır. Afyon kaplıca hamamı Afyon çamurla tedavi Kütahya Yoncalı Kaplıcaları Tüm dünyada termal turizm (kaplıca, otel, kür merkezi ve kür klinikleri) tesisleri en parlak dönemlerini yaşamaya başlamıştır. Suyun en eski ve doğal tedavi aracı olması, doğal tedavi yöntemlerine olan ilgi, termal pazarın yaş arası hasta ve sağlıklı insanlardan oluşması pazara olan ilginin artmasına neden olmaktadır. Ayrıca dünya nüfusunun yıllık ortalama % 2 oranında yaşlanması, sağlıklı yaşlı nüfusa sunulan hizmetlerin çeşitliliği ile maliyetlerinin artıyor olması ve artış hızının bu 33

34 şekilde devam etmesi durumunda, 2050 yılında yaşlı nüfusunun 15 yaşın altındaki çocuk nüfusunu geride bırakacağı hesaplanmaktadır. Bu durumda insanların sağlıklı yaşlanmaları için orta yaşlardan itibaren termal sağlık turizmi kapsamındaki hizmetlerden yararlanmaları, sağlıklarını korumaları için bu programlara katılmaları teşvik edilmektedir. Gelişmiş Ülkelerdeki sağlık hizmetlerinin maliyetinin yüksek olması, görece yaşlı nüfusun fazlalığı, sosyal güvenlik sistemlerinin daha ucuz hizmet arayışları, insanların değişik yerlerde tedavi olma istekleri ile insanların tatil yaparken, dinlenirken tedavi olmayı tercih etmeleri bu kapsamdaki sağlık turizminin gelişmesine neden olmaktadır. Sağlık turizminde hedeflerden biri de, hastaların ve hasta ailelerinin rahatlığını sağlamak için uygun tıbbi seçenekleri sunmaktır. Gelen bu talepleri karşılamak için uluslararası geçerliliği olan standartların sağlık hizmetlerinde sağlanması gerekmektedir. Bu standartlar; yeterli fiziki altyapı, çevresel etkenler, ulaşım, sağlık hizmetlerinde etik değerlere bağlılık, fiziki ve ekonomik açıdan kolay ulaşılabilir sağlık hizmeti, yeterli tıbbi teknoloji, yeterli bilgi teknolojileri, uluslararası standartlarda ortak tedavi protokolleri, ulaşım ve transfer standartları, sağlık personelinin eğitimi ve kaliteli hizmet sunma standartları ile yurt dışı sağlık sigortalarının sunulan hizmetleri karşılaması için gerekli anlaşmaların yapılmasıdır. Türkiye için termal sağlık turizmi olayı yeni gelişen bir hizmet alanı olarak değerlendirilmektedir. Avrupa ülkelerine olan yakınlık pazarın bugün ve gelecekte önemli bir yere sahip olacağını göstermektedir. Ayrıca, AB ülkeleri arasına giriş sürecinin başlamış olması, AB normlarının hemen bütün sektörlerde kabul edilmesi, sağlık sektöründe yapılan akreditasyon çalışmaları, kaliteli hizmet sunabilecek tesislere ve yetişmiş personele sahip özel hastanelerin artması, sahip olduğumuz iklimsel avantajlar ile doğal-tarihi zenginlikler Türkiye nin sadece tatil turizmi için ziyaret edilen değil, termal sağlık turizmi amacıyla da ziyaret edilen bir ülke olmasını sağlayacaktır. Dünya daki değişen turizm anlayışı çerçevesinde kaliteli ve bilimsel hizmet veren termal merkezlerin; konforlu tesislerde, insan sağlığını temel alan, sağlığı koruyan ve geliştiren yaklaşımlarla ön plana çıkması ve termal sağlık turizminin, geleceğin en önemli turizm çeşitlendirmeleri arasına girecektir. (Kaynak: 08 Haz. 2007, XING Sağlık Sektörel Grubu) Termal Turizmle Yapılan Kür ve Tedaviler Kür: Tedavi etkeninin belli dozda, seri halde, düzenli aralıklarla, belli sürelerle tekrarlanarak verilmesi ile uygulanan tedavi yöntemidir. Kaplıca Tedavisi: Toprak, yer altı ve deniz kaynaklı mineralli sular, gazlar, peliodler (çamurlar) ve iklimsel unsurlar gibi doğal tedavi unsurlarının yöredeki iklim olanakları ve gerekli görülen diğer tedaviler ile birlikte kür tarzında uygulandığı bir tedavi sistemidir. Balneoterapi: Balneoterapi doğal iyileştirici etkenlerle yapılan banyo, içme ve inhalasyon (soluma) kürleri şeklinde uygulanan bir uyarı-uyum tedavisi yöntemidir. Doğal iyileştirici etkenler arasında "şifalı sular" yani, termal ve mineralli sular en yaygın kullanılanlardır. Bunların yanında, doğal peloidler (çamurlar) ve gazlar (CO2, Radon ve H2S) da kaplıca tedavisinde kullanılan diğer etkenlerdir. 34

35 "Şifalı Sular", Termontineral Sular, Termal Sular, Mineralli Sular Balneoterapinin en yaygın kullanılan doğal iyileştirici etkenlerinden olan, doğal "şifalı" sular, fiziksel ve kimyasal niteliklerine göre sınıflandırılırlar. Uluslararası genel kabul gören Alman Kaplıcalar Birliği' nin sınıflandırmasına göre şifalı sular; Termal Sular, Mineralli Sular, Termomineral Sular, Karbondioksitli Sular, Kükürtlü Sular, Radonlu Sular, Tuzlalar, Đyotlu Sular ve Florürlü Sular olarak sınıflandırılırlar. Peloidler, "Şifalı Çamurlar", "Şifalı Topraklar" Kaplıca kürünün özgün tedavi biçimlerinden biri olan pelo-idoterapide kullanılan peloidler (şifalı çamur) jeolojik ve/veya jeolojik ve biyolojik olaylar sonucu oluşan organik veya inorganik maddelerdir. Doğada ince tanecikli halde bulunabilirler veya bazı ön hazırlık işlemleri ile ufak-ince tanecikli hale getirilirler. Doğal olarak su içerebilirler ya da susuz olabilirler. Kullanım sırasında yeterli miktarda termal veya düz su ile karıştırılarak, uygun yoğunluk ve sıcaklığa getirilirler. Çamur banyoları ve çamur paketleri şeklinde bir dizi hastalığın tedavisinde kullanılırlar. Đnsan organizması üzerinde belirli hastalıklardaki tedavi edici etkileri kanıtlanmış olmalıdır. Balneoterapi Yöntemleri Balneoterapi; termal ve / veya mineralli suların, şifalı çamurların ve gazların, yöntem ve dozları belirlenmiş, banyo, paket, içme ve inhalasyon (soluma) uygulamaları şeklinde, düzenli aralıklarla seri halde tekrarlanarak kullanılmasıyla, belirli bir zaman aralığında ve kür tarzında gerçekleştirilen bir uyarı-uyum tedavisidir Başlıca balneoterapi yöntemleri şunlardır; Banyolar: Termomineral su, peloid ve gaz banyoları ile bunların bölgesel uygulamalarıdır. Banyolar soğuk, ılık, sıcak ve aşırı sıcak olarak sınıflandırılırlar. Banyo süresi genellikle 20 dakikadır, hipertermal banyolarda 10 dakikaya inilirken izotermal banyolarda dakikaya kadar uzatılabilir. Banyo uygulamaları, tam, yarım ve oturma banyoları ve kol-bacak banyoları şeklinde yapılabilir. Banyolar, genellikle 2 ila 4 hafta süreyle, ya her gün (haftada bir gün banyosuz geçer) ya da gün aşırı bir kez yapılır. Banyo alma sıklığı kaplıca hekimince kürün sonuna doğru yeniden ayarlanabilir. Đçme kürleri: Mineralli sular ile kaplıcalarda ya da yaşanılan yerlerde yapılan içme kürleridir. Doğal mineralli suların belirli bir sürede, gün boyu belirli aralıklarda ve belirli miktarlarda içilmesi ile yapılan içme kürleridir. Đnhalasyon uygulamaları: Đnhalasyon mineralli su zerreciklerinin solunması yoluyla yapılan tedavi biçimidir. Soluma uygulamalarında amaç, solunan mineralli su zerreciklerinin solunum sisteminin istenilen bölgesine ulaşması, burada zerreciklerin taşıyıcı gazdan ayrılarak ortama bırakılmaları suretiyle doğrudan etkili olmasıdır. Doğal inhalasyon çözeltilerinin etkisiyle, akciğer fonksiyonları olumlu etkilenmekte ve kan gazları düzeyleri normalleşmektedir. Peloidoterapi: (şifalı çamurların) banyo, paket ve tampon şeklinde uygulamalarıdır. Hidroterapi uygulamaları: Termomineral sular ile yapılan yıkamalar, duşlar, dökmeler bu tür uygulamalardır. Ayrıca, her birey için özel olarak düzenlenen ve ideal olarak amaca uygun inşa edilmiş havuzlarda gerçekleştirilen, sinir-kas-iskelet sistemiyle ilgili fonksiyonları geliştirme-iyileştirme amaçlı bir havuz tedavi programı olarak da tanımlanmaktadır. Klima terapi: Hava sıcaklığı, nem, rüzgâr şiddeti ve hızı, güneş ışınımı ve benzeri iklimsel faktörlerin sistematik ve dozlanmış kür tarzında uygulanmasıdır. Talassoterapi: Koruyucu ve tedavi edici ve/veya kür amaçlı olarak tıbbi gözetim ve denetim altında, deniz suyu iklimi ve unsurlarının kür tarzında uygulandığı bir tedavi sistemidir. 35

36 Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon: Kaplıca tedavisinde kullanılan elektro terapi, egzersiz tedavileri, masaj ve diğer yöntemlerdir. Medikal Tedavi: Kaplıca tedavisi sırasında hastaya lokal veya sistemik olarak uygulanan ilaç tedavi yöntemidir. Destek Uygulamalar: Sağlık eğitimi, diyet uygulamaları, günlük yaşam aktivitelerinin düzenlenmesi, davranış değişikliği eğitimleri ve psikolojik destek yöntemidir. Egzersiz tedavisi, Su içi egzersiz, Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon, Hidroterapi ve Masaj da tamamlayıcı tedaviler olarak katkı sağlamaktadır. Kaplıca tedavisinde etkili olan faktörler: Uygulanan tedavi yöntemleri, ortam değişimi, iklimsel etkenler, plasebo etki, psikolojik etkenler, günlük yaşantının düzenli olması, olumsuz çevresel etkenlerin bulunmaması, destek yöntemler olarak sıralanabilir. Balçova Termal / ĐZMĐR Naturmed AYDIN Kaplıca Turizmi: Termal Turizmle yapılan kür ve tedaviler yukarıda kısaca özetlenmiştir. Ülkemiz toprakları üzerinde kaplıcaların sağlık ve tedavi amaçlı kullanım geçmişi bin yıllara uzanan ve halen süren bir gelenektir. Aslında, bu gelenek hemen tüm uygarlıklarda var olmuştur. Günümüzde de, tüm kıtalarda, daha çok Güney, Orta ve Doğu Avrupa, Asya (Orta Doğu, Japonya, Çin, Orta Asya Türk Cumhuriyetleri) ve Güney Amerika (Arjantin, Meksika, Kolombiya) ve Kuzey Afrika (Fas, Tunus) ülkelerinde yaygınlığını korumaktadır. Ancak, ülkemizin de içinde bulunduğu bir çok ülkede kaplıca tedavisinin geleneksel ve ampirik (deneysel) niteliği pek değişmezken, Almanya, Fransa, Đtalya, Japonya, Đsrail gibi ülkelerde kaplıca tedavisi yüksek bir kalite standardına ulaşmıştır. Almanya'da kaplıca ve kür tıbbı, büyük ve önemli bir sağlık sektörü konumundadır. Bu ülkede, 2000 yılında 10 milyon kişi, 69 milyon gün, kaplıcalarda yataklı kurumlarda tedavi görmüş ve giderleri büyük ölçüde sigortaları tarafından karşılanmıştır. Ülkemizde ise, 1990 yılında 6. 5 milyon kişi kaplıcalara gitmiş, bunların ancak %5'i Sigorta ve emekli Sandığınca kısmen karşılanmıştır. (Prof. Dr. M. Zeki Karagülle' nin "Balneoloji ve Kaplıca Tıbbı" kitabından alınmıştır.) a) Dinlenme amaçlı kaplıca turizmi Turistlerin bir kısmı (Özellikle yaşlı kesimi) Ülkemizin doğa güzellikleri ve jeotermal kaynaklarından dinlenme amaçlı faydalanmalarını kapsar. Burada kaplıcanın 36

37 bulunduğu tabiat, jeotermalin kalitesi ve lüks ortamı çok önem arz edecektir. Asıl amaç dinlenme ve eğlence ikinci amaç rahatlama ve iyilik halini elde etmedir. Küçük çaplı otelcilik hizmeti veren kaplıcalar bu kapsamda değerlendirilemez b) Tedavi amaçlı kaplıca turizmi Ülkesinde tabipler tarafından teşhisi ve endikasyonu konmuş hastalıkların tedavisi için ülkemize gelmeleri ve kaplıcalardan faydalanılmasını kapsar. Bu durumda ülkesinden yanında getireceği raporlar önem arz eder. Türkiye de de tabiplerin kontrolünde kaplıcalarda tıbbın kuralları çerçevesinde tedavi olmaları gerekecektir. Bu bölümde lüks otelcilikten ziyade kaplıcanın kalitesi, fiziki olarak türü önem arz eder. Modern küçük kaplıca merkezleri bile bu hizmeti sunabilir. Bu güne kadar dinlenme amaçlı kaplıca turizmi ile tedavi amaçlı kaplıca turizmi birbiriyle sık sık karıştırılmıştır. Bunun sebepleri; 1- Ülkemizde ve yurt dışında bu iki bölüm ayrı ayrı tanıtılmadı ve pazarlanmadı. Aslında bugüne kadar kaplıcaların tanıtımı yurt dışında hiç yapılmadı sayılır. 2- Ülkemizde bu konuda tıbbi endikasyonlar tam konmadı zaten FTR bölüm son yıllarda güncelliğini kazanmış olup ruhsatlı modern kaplıcalar yeni yaygınlaşmaktadır. 3- Kaplıca tedavisi için tıbbi endiksiyon konduğu zaman bile bugüne kadar hastanın gideceği ruhsatlandırılmış kaplıcalar yaygın değildi. 4- Sosyal güvenlik kurumlarının ödediği ücret maliyetlerinin çok altında. 5- Avrupa sağlık güvenlik kuruluşlarının kaplıca tedavisi için yurt dışına sevk ve bedellerinin ödemesi konusunda ciddi girişim ve araştırma yapılmamıştır. Bütün bunların sonucunda dinlenme amaçlıda olsa tedavi amaçlıda olsa herkes lüks ve konforlu kaliteli kaplıcaları tercih etmeye başlamış, bedellerini kendileri ödemişlerdir. Dünya nın Çeşitli Ülkelerinde Kaplıca Turizmi Dünya'da çeşitli ülkeler termal turizmin insan sağlığında önemli bir yeri olduğunun bilincinden hareketle termal turizm konusuna önem vermektedir. Termal turizm amaçlı olarak senede Almanya ve Macaristan'a 10 milyon kişi, Rusya'ya 8 milyon kişi, Fransa'ya yaklaşık 1 milyon, Đsviçre'ye 800 bin kişi gitmektedir. 126 milyon nüfuslu Japonya'nın Beppu şehrine sadece 13 milyon kişi termal turizm amaçlı olarak gitmektedir. Avrupa'da birçok tedavi edici kaplıca merkezi mevcuttur. Almanya, Fransa, Đsviçre, Đtalya, Yunanistan, Rusya, Macaristan ve Çek Cumhuriyeti gibi ülkeler başta gelmektedir. Almanya Termal turizm Almanya'da önemli bir sektör haline gelmiştir. Almanya da 263 adet resmi belgeli termal merkez bulunmaktadır. Almanya'da tesislerin toplam yatak kapasitesi 'dir. Senede 7 milyondan fazla ziyaretçi gelmektedir. (hem Alman hem 37