Sigara b rakma yöntemleri

Transkript

1 Sigara b rakma yöntemleri Dr. Salih Emri Hacettepe Üniversitesi T p Fakültesi Gö üs Hastal klar Anabilim Dal Doçenti HASTALARIMIZA S GARAYI BIRAKTIRMAK Ç N NASIL YARDIM EDEB L R Z? Türkiye için çok büyük bir sa l k sorunu olan sigara al flkanl ile savafl mda doktorlara çok büyük rol düflmektedir. Her ne kadar doktorlar n %50 sinin sigara içiyor olmas ve t p fakültelerinin 1. s n flar nda içme oran n n %9.3 dan son s n fta %60 a ç k yor olmas bu konuda t p fakültelerinde belirgin bir e itim eksikli ini yans tmaktaysa da, hekim her fleyden önce sigara içmeyerek örnek ve yol gösterici olmal d r. Sigara ile ilgili riskleri ve b rak ld nda sa lanacak faydalar hastalar na anlatmal d r. Sadece sigaran n b rak lmas n önermek bile sigara al flkanl n n de iflmesinde çok önemlidir. E er insanlar doktorlar taraf ndan cesaretlendirilirse bunlardan %70 i sigaradan vazgeçebilmektedir. Yine doktor olarak görevimiz uzmanl k alan m z ne olursa olsun özel b rakma ve takip yöntemleri hakk nda bilgi sahibi olmaya çal flmak ve gerektiginde hastam z bir sigara b rakma program na göndermeyi de bilmektir. DOKTORLAR Ç N BU KONUDA ZLENECEK ÇEfi TL YOLLARDAN B R AfiA IDA ÖZETLENECEK- T R 1. Hastalar n zla tüm görüflmelerinizde sigara içme durumlar hakk nda sorular sorun. ör: a. Sigara içiyormusunuz? b. Ne kadar? c. Uyand ktan ne kadar sonra ilk sigaran z içersiniz? d. Sigaray b rakmak konusunda ilginiz nedir? e. Hiç denediniz mi? Sonuçta ne oldu? 2. Tüm sigara içen hastalar n za sigaray b rakmas n önerin. a. Gayet aç k olarak hastan za Ben flimdi doktorunuz olarak size sigaray b rakmay önermek zorunday m fleklinde kararl l n z belirtin. b. Hastan z n niçin sigaray b rakmas gerekti ini kendi durumuna uygun olarak aç klay n. ör: Adolesan yafl grubunda, gebelerde, semptomatik olanlarda, anne ve baba olanlarda, sigaraya yeni bafllayanlarda, baflka gerekçeler öne sürün. 3. Hastan za sigaray b rakmas hakk nda yard m edin. a. Birlikte bir b rakma tarihi saptay n. Bu önünüzdeki ilk 4 hafta içinde bir gün olabilir. Fakat ideal bir gün olmad n, en iyisi erken bir tarih olmas n, do um günü veya ay n ilk günü olabilece ini belirtin. Hastan za s k nt l ve stresli oldu u zaman periyodunda sigaray b rakmay önermeyin. b. E er olanak varsa hastan za bas l materyal sa lay n. E er hastan z arzu ederse bu materyalden aç klamalarda bulunun. c. Tiryakiler genelde günde 10 veya daha fazla sigara içerler ve organlar 24 saat nikotin ile temas eder. Beyin hücrelerinde nikotin in etkisi ile nöroadaptasyon meydana gelir. Bu durum kendini tolerans ve fiziksel ba ml l kla gösterir. Nikotin gerek WHO gerekse Amerikan FDA dairesinin kulland tüm standardize testlerle ba ml l k yapt kabul edilmifl bir maddedir. 10 Hacettepe T p Dergisi 2002; 33(1): 10-18

2 Emri: Sigaray b rakma yöntemleri 11 nsan ve hayvanlarda yap lan çal flmalar ile nikotin in ayn kokain gibi subjektif etki yapt saptanm flt r. Yani nikotin ba ml l k yapan bir ilaç olarak kabul edilmektedir. Nikotin ba ml l psikiyatrik bir hastal k olarak DSM-III-R 1990 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) da yer alm flt r. Nikotinin bu kuvvetli ba ml l k yap c etkisi beyinde k smen nikotinik reseptörlerin aktivasyonu ile meydana gelmektedir. Yine yap lan çal flmalar ile kronik nikotin temas n n beyinde nikotin in parsiyel agonistik etkisi ile kolinerjik reseptörlere ba lan flta da art fla yol açt bulunmufltur. Yine adrenalin ve kortizol salg lanmas ndaki de ifliklikler de ba ml l kta rol oynamaktad r. Kokain ba ml l nda rol oynayan mesolimbic dopaminerjik sistemde ayn zamanda ba ml l k geliflmesinde etkilidir. Tiryakilerde sigaraya bafllamadan önce depresyon öyküsü daha s k olup, baz tiryakilerde ise sigaray b rakt klar nda depresyon daha da a rlaflmaktad r. Bu gözlemler sigara içicilerinin kendi depresyonlar n veya di er mental hastal klar n tedavi için sigara içtikleri spekülasyonlar na yol açm flt r. Bu durum nikotin in ba ml l k yap c etkisini daha da artt rmaktad r. Klasik nikotin ba ml l modelinde birçok tiryaki önce zevk almak, performans n artt rmak ve mood regülasyonu gibi primer faydalanma nedeniyle sigaraya bafllamakta fakat daha sonra esas olarak yoksunluk semptomlar n kald rmak için sigara içmektedir. Davran fl faktörleride ba ml l kta rol oynamaktad r. Sigara içimi genellikle bir sosyal çevrede bafllamaktad r. Örnek olarak arkadafl bask s veya toplumda bir rol edinme çabas gibi davran fllar önemli faktörlerdir. Bafllang çta sosyal etkiler önemli ise de daha sonra sigara içimi kifliselleflmekte hem pozitif durumlarda (yemeklerden sonra, alkol al rken) veya negatif durumlarda (stres zamanlar nda) devam etmektedir. Böylece her y l bir sigara tiryakisi ile kez sigara duman n içine çekmekte ve beyindeki etkileri nedeni ile kal c ve çok zor de ifltirilebilen bir ba ml l k sahibi olmaktad r. Tablo 1: Fagerström Tolerans Testi 1. lk sigaran z sabah kalkt ktan ne kadar sonra içersiniz? a. 30 dak. sonra b. 30 dak. içinde (b cevab için 1 puan veriniz) 2. Yasaklanan yerlerde ( hastane, kütüphane, tiyatro vs.) sigara içiyormusunuz? a. evet b. hay r (a için 1 puan veriniz) 3. Hangi sigara sizin için daha zevkli ve tatmin edici? a. sabahleyin içilen ilk sigara hariç di erleri b. sabah içilen ilk sigara (b için 1 puan veriniz) 4. Günde kaç sigara içiyorsunuz? a b c. 26 veya fazla (a için 0, b için 1, c için 2 puan veriniz) 5. Sabahlar günün di er yar s ndan daha fazla m sigara içiyorsunuz? a. evet b. hay r (a için 1 puan) 6. Çok hasta oldu unuzda sigara içermisiniz? a. evet b.hay r (a için 1 puan) 7. Kulland n z sigaran n nikotin seviyesi nedir? a. düflük b. orta c. yüksek (a için 0, b için 1, c için 2 puan veriniz) 8. Sigaran zdan ne s kl kla nefes çekersiniz? a. hiç çekmem b. bazen c. sürekli (a için 0, b için 1, c için 2 puan veriniz)

3 12 Hacettepe T p Dergisi Tütün endüstrisi uzun zamandan beri ürünlerinin ba ml l k yap c özelli ini bilmekte ve bunu kendi sözleri ile ifade etmektedir. ( org/documents/document-quotes.html) Nikotin ba ml l k yap c d r. O halde biz, ba ml l k yap c bir ilac, nikotini sat yoruz. flimiz nikotin satmak (Addison Yeaman, from Brown&Williamson, 17 July 1963). Ne mutlu tütün endüstrisine ki nikotin hem ba ml l k yap c d r hem de fizyolojik etkileri bak m ndan eflsizdir (Research planning memo, R.J. reynolds Tobacco Co researcher Claude Teague, 1972). Nikotin, sigaran n içindeki ba ml lk yap c maddedir (Brown & Williamson memorandum from, A. J. Mellman, 1983). Nikotin ba ml l n n de erlendirilmesi: Nikotin ba ml l n n de erlendirilmesinde CO ölçümü, nikotin ve y k m ürünü olan kotinin ölçümleri yan nda bugün en çok kullan lan yöntem Fagerström yaz l testidir (Tablo 1.). Bu test ile klinisyen bir tiryakinin nikotin ba ml s olup olmad n anlar ve etkili bir sigara b rakt rma program konusunda plan yapar. Testte 8 soru bulunmakta maksimum skor 11 olup, 7 veya daha fazla bir skor yüksek nikotin ba ml l n n bir göstergesidir. Bu kimselerde fazladan deste e ve nikotin replasman tedavisine ihtiyaç vard r. Günün ilk sigaras n n içildi i zaman ile günlük içilen sigara miktar çabuk bir de erlendirme yap labilmesi için en fazla de er tafl yan sorulard r. Nikotin ba ml s oldu unu anlad n z hastalar için nikotin içeren sak zlar veya yamalar (patch) ile tedaviyi düflünebilirsiniz. Nikotin ba ml s hastalar n sigaray b rakt klar nda ne gibi belirtilerle karfl laflacaklar n anlatal m. Tablo 2 de nikotinin farmokolojik etkileri ile sigara b rak ld nda oluflacak yoksunluk semptomlar verilmifltir. N KOT N REPLASMAN TEDAV S Nikotin replasman tedavisi nikotin in ba ml l k yap c bir ilaç özelli ine dayanmaktad r. Nikotin replasman tedavisinde 2 basamak mevcuttur. Basamak 1: Tiryaki sigaray b rak r ve yoksunluk semptomlar ile bafledebilmek için yeterli düzeyde kan nikotin düzeyi sa layan alternatif yöntemle nikotin replasman tedavisine al n r. Basamak 2: Kifli sigara içmesine yol açan psikososyal nedenlerle bafletti inde nikotin ba ml l nikotin al m nda giderek azalma ile yenmeye çal fl l r. Tablo 2: Nikotinin Farmakolojik Etkileri Primer etkileri Zevk verici etkisi Uyan kl k, dikkat artmas fl performas nda artma S k nt n n giderilmesi Açl k hissinin azalmas Kilo verilmesi EEG desenkronizasyonu Katekolamin, vasopressin, büyüme hormonu, kortikotropin, kortizol, prolaktin beta-endorfin düzeylerinde artma Metabolik h zda artma Liposis, serbest ya asitlerinde artma Kalp h z nda artma Deri ve koroner damarlar nda vazokonstriksiyon Kalp debisinde artma Kan bas nc nda artma skelet kaslar nda relaksasyon Yoksunluk yak nmalar Huzursuzluk, çabuk k zma Sersemlik Konsantrasyon bozuklu u, performans azl ç çat flmas, s k nt Açl k hissi duyulmas Kilo al m Uyku bozukluklar Nikotin aranmas Katekolamin eksresyonunda azalma Kalp h z nda azalma

4 Emri: Sigaray b rakma yöntemleri 13 Nikotin replasman tedavisinde tercih edilen preparatlar transdermal nikotin yamalar (patch) ve nikotin sak zlar d r. Nikotin nazal spreyleri de son zamanlarda kullan ma ç km flt r. TRANSDERMAL N KOT N YAMALARI: Transdermal nikotin özellikle ba ml l daha fazla olan hastalarda olmak üzere sigaran n b rak lmas nda de erli bir yard mc d r ve geçici olarak nikotin replasman sa layarak etki eder. Bu sistemin sigara b rakmada plasebodan üstün oldu u gösterilmifltir. Bir çok çal flmada döküman sa lanmas ve transdermal nikotin yamalar ile sigara b rakma oranlar 4-6 haftal k tedavide %39-71, plaseboda %13-41, 6 ayl k uzun sonuçlar ise transdermal nikotin tedavisinde %22-39, plaseboda %8-26 oran ndad r. 1 y ll k b rakma oran ise nikotin tedavisi ile %18-26, plaseboda ise %5-23 oran ndad r. ki y ll k b rakma oran nikotin tedavisi ile bir çal flmada %11.7, plaseboda ise %2.8 oran nda bulunmufltur. Bizim bir çal flmam zda ise 10 hafta sonunda b rakma h zlar erkeklerde %46, kad larda ise %37 oran nda bulunmufltur. Ancak transdermal nikotin sistemi sihirli bir de nek de ildir. En fazla etkili olabilmesi davran fl de iflikli ine yönelik stratejilerin de birlikte uygulanmas ile mümkündür. NASIL ETK L OLUR? Transdermal nikotin sistemi, içersindeki nikotini h z s n rlayan bir membran arac l ile 24 saat içersinde yavafl yavafl serbest b rakan bir nikotin deposu içeren yap flkan bir flasterdir. Kandaki nikotin düzeyleri uygulamadan 2-4 saat sonra sabit bir de ere ulafl r ve 24 saat boyunca nispeten de iflmeksizin devam eder. Plazmada sa lanan nikotin düzeyleri sigara içildi inde elde edilen de erlerin üçte biri kadard r. HASTAYA VER LECEK TAL MAT: Sekiz hafta veya daha az bir tedavi süresi daha uzun tedavilerle ayn baflar y göstermektedir. 8 haftan n ilk 4 haftas nda 21 mg/24 saat lik (Nicoder ve Habitrol), sonraki ikifler haftas boyunca ise s ras ile 14 mg/24 saat ve 7 mg/24 saat lik transdermal nikotin sistemleri kullan l r. Böylece nikotin dozu yavafl yavafl azalt lm fl olur. Türkiye de bulunan preperat olan Nicotinell TTS de 3 farmokolojik dozda sat lmakta olup, s ras ile 30 cm 2, 20 cm 2 ve 10cm 2 sistemik alan olan preparatlar n nikotin sal n m oranlar 21mg/24 saat, 14 mg/24 saat ve 7 mg/24 saattir. Her nekadar firma prospektüsünde 12 haftal k bir tedavi önerilmiflsede 8 haftal k tedavi yeterli olmaktad r. Günde adet sigara içenlerde ise tedaviye daha düflük dozlarda bafllanmal d r (14 mg/24 saat). Sigara transdermal sistem kullan m na bafllanmadan önce mutlaka b rak lm fl olmal d r. Aksi takdirde hasta yüksek dozda nikotin alm fl olmak gibi bir duruma düflebilir. Her günün bafllang c nda boyunla bel aras ndaki nispeten k ls z bir alana yeni bir patch yap flt r lmal d r. Uygulamadan sonra sistemin üzerine 10 sn kadar s k bir flekilde bast r lmas gerekir. Her gün ayn saatte baflka bir yere yeni bir yama uygulanmal ve bir önceki sistem ç kar lmal d r. B rakma gününde hastalar uyan r uyanmaz sistemi uygulamal d r. Sistem ilk uyguland nda hafif bir kafl nma, kar ncalanma veya yanma hissedilmesi normaldir. Bu his 1 saat içinde kaybolur. Hastaya derisi k zard veya deri döküntüsü geliflti inde size haber vermesini söyleyin Transdermal sistem yüzerken veya banyo yaparken yerinde b rak labilir. Düflecek olursa bir yenisi uygulanmal d r. YAN ETK LER : Transdermal sistem nikotin içermesine ra men kanda elde edilen düzeyin daha düflük olmas ayr ca sigara duman nda bulunan katran ve di er toksik maddelerin bulunmamas nedeniyle daha tehlikesizdir. Emilimin daha yavafl, plazma nikotin düzeylerinin daha düflük olmas ba ml l k riskinin daha az olmas na nedendir. Uygulama yerinde geçici kafl nt veya yanma hissi en s k bildirilmifl olan lokal etkilerdir. Tedavinin durdurulmas n gerektiren daha fliddetli dermatit hali bazen görülebilir. Bu durumlarda lokal kortizonlu merhemler verilebilir. Hastalar n %5 inden az bu etkiler nedeniyle tedaviyi b rakmak zorunda kalmaktad r. Sistemik yan etkiler nikotin in farmokolojik etkisinden kaynaklan r. Bulant, kusma, barsaklarda afl r gaz bulunmas, dispepsi, sersemleme hissi ve bafl a r s bildirilmifltir. KONTRAEND KASYONLARI: Gebelik veya laktasyon Yak nlarda geçirilmifl enfaktüs (4 hafta içinde), unstabil angina pektoris, veya fliddetli aritmiler Peptik ülser Kronik deri hastal kalar (psöriazis, egzema) Relatif kontraendikasyonlar ise hipotiroidi, tip I diabet, feokromositomad r.

5 14 Hacettepe T p Dergisi N KOT N Ç NEME TABLETLER VEYA N KOT N SAKIZLARI: Baz hastalar ve özellikle de transdermal nikotine karfl lokal deri reaksiyonu geliflmifl olanlar ya da zaman zaman nikotin ihtiyac hissedenler nikotin çi neme tabletlerini tercih edebilirler. Tabletleri yanl fl kullananlar çoktur ve bunlar n hatas z çi neme tekni inin mutlaka hastalara ö retilmesi gerekir. Hastalara tableti önce a zlar nda güçlü, biberimsi bir tad belirene kadar (yaklafl k yar m dakika boyunca) yavafl yavafl çi nemeleri söylenmelidir. Daha sonra tablet bu tad kayboluncaya kadar yaklafl k 1 dakika yanakla temas halinde veya dil alt nda tutulmal d r. Daha sonra tekrar yavafl yavafl çi nenmeye bafllanmal ve bu uygulama 30 dakika süreyle tekrarlanmal d r. H zl çi neme a zda ve bo azda tahrifl, bulant ve h çk r k yapabilir. Kanda yeterli nikotin düzeylerinin elde edilebilmesi için tabletler saatte 1 yada yüksek riskli durumlarda karfl laflmadan önce çi nenmelidir. Ortalama olarak günde 8-12 tablete ihtiyaç duyulur. Bu tabletler en çok 3 ay süre ile kullan ld klar takdirde etkilidirler. ki mg l k tabletler hemen bütün hastalarda yeterlidir ama içilen sigara say s günde 25 den fazla ise yada fliddetli çekilme semptomlar söz konusu ise 4 mg l k nikotin çi neme tabletine ihtiyaç duyulur. Genelde yap lan çal flmalar da çi neme tabletleri ile baflar oranlar düflüktür. Hastalar genellikle yeteri miktarda tableti çi nemekte veya süreyi k sa tutmaktad rlar. Çi nemeden 15 dakika önce ve sonra asidik içeceklerin içilmesi absorpsiyonu etkileyece i için müsade edilmez. Nikotin çi neme tabletleri ve yamalar d fl nda ülkemizde olmayan di er nikotin preparatlar ise Nikotin nazal sprey (Nicotrol NS) ve nikotin inhaler (Nicotrol inhaler) dir Nikotin nazal sprey günde minimum 8 ve maksimum 40 sprey olamak üzere genelde saatte 1-2 sprey fleklinde önerilmektedir. Tedavi süresi 3 ay olup, 4-6 haftada dozun düflürülerek azalt lmas gerekir. Yoksunluk semptomlar n k sa sürede ortadan kald rd, h zl kullan m avantaj mevcuttur. S k kullan ld nda burun ve gözde irritasyon ve öksürü e neden olur. Gebelikte kullan m kategori D s n f nda olup, fetüs üzerinde risk oluflturdu una dair pozitif bir bulgu mevcut de ildir. Kardiovasküler sistem aç s ndan yama ve çi neme tabletleri ile ayn etkilere sahiptir. Nikotin inhalerleri ise 10 mg l k bir kartufl içermektedir. Fakat sadece 4 mg absorbe edilmektedir. Günde 6-16 kartufl miktar nda kullan m tavsiye edilmektedir. Tedavi süresi 3 ay olup, 6-12 hafta içinde doz azalt larak kesilir. Doz ayarlamada fleksibilite ve el-a z al flkanl n taklit etmesi avantajlar d r. A z ve bo az irritasyonuna neden olur, gebelikte kullan m kategori D de de erlendirilmektedir. Nikotin replasman tedavileri yan nda non-nikotin bir ajan olan Bupropion Hydrochloride SR(Zyban) 1997 y l nda Amerikan laç ve Besin Dairesi (FDA) taraf ndan kabul edilerek sigara b rakmada farmakolojik bir ajan olarak kullan ma girmifltir. Zyban tek bafl na 150 mg p.o. olarak ilk üç gün günde 1 kez daha sonra günde 2X1 olarak 7-12 hafta kullan labilir. Zyban nikotin preparatlar ile birlikte de kullan labilir. nsomnia, a z kurulu u, bafl a r s, ve tremor gibi yan etkileri vard r. Gebelikte kullan m kategori B dir. MAO inhibitörleri ile kullan lmaz. Epilepsi, bulimia veya anorexia nervosa da kullan m kontraendikedir. Zyban ile 1 y ll k baflar oranlar % aras nda rapor edilmekte olup plaseboya göre anlaml olarak üstünlük göstermektedir. d. Hastan zla bir kontrat imzalayabilirsiniz. Bir örne i afla da verilmifltir. KONTRAT Sigaray afla daki tarihte b rakmay kabul ediyorum. Tarih Sigaray b rakman n sa l m için yapabilece im tek en iyi ifl oldu unu anlad m. Bu konuda doktorum beni cesaretlendirip, sürekli olarak desteklemektedir. Hastan n imzas Doktorun imzas Günün tarihi

6 Emri: Sigaray b rakma yöntemleri 15 Kararlaflt r lan günde sigaray b rakacak olan hastan za ilk günde afla dakileri tavsiye edin: Evinizdeki bütün sigaralardan kurtulun. Küllük, çakmak ve kibritlerinizden kurtulun. Elbiselerinizin ceplerinde, dolaplarda ya da araban zda sigara aray n ve ONLARDAN KURTULUN. fl yerinizdeki bütün sigaralardan, kül tablalar ndan ve çakmaklar n zdan kurtuldu unuzdan emin olun. Kendinize iyi davran n. Be endi iniz bir yemek yiyin. Bir film seyredin. Uzun bir dufl al n. Kafan z sigaradan uzaklaflt racak fleyler yap n. Arkadafllar n za, ailenize ve ifl arkadafllar n za S GARAYI BIRAKTI INIZI söyleyin. Sigaray b rakma nedenlerinizi tekrar düflünün. Sigaray b rakman za kim yard m edecek? Sigaray b rakmakla kendinizi nas l ödüllendireceksiniz? Sigara içmek yerine ne yapacaks n z? e. E er hastan z sigaray b rakmaya niyetli de ilse kendisine özendirici ve bilgilendirici materyal verip, bir sonraki vizitte tekrar bu konuyu gündeme getiriniz. 4. Kontrol randevular veriniz. a. B rakma tarihinden 1-2 hafta sonras na bir kontrol randevusu veriniz. b. Klini inizden bir personelin ilk 7 gün içinde hastalar n za destekleyici ve b rakma tarihini hat rlat c bir mektup yazmas n sa lay n. Bu telefon ile de olabilir. c. lk randevuda hastan za sigara içme durumu hakk nda sorular sorun. ör: Kararlaflt r lan tarihte sigaray b rakt n z m? fiu ana kadar sigara içti iniz oldu mu? Hangi problemlerle karfl laflt n z, gelecekte sigara içmeden yaflayaca n z düflünüyormusunuz? Sigaray b rakan hastalar n z kutlay n, 1-2 ay sonras için tekrar randevu verin. Hastalar n za akci erlerinin iyileflmeye bafllad n, hergünün daha sa l kl bir yaflama do ru gitti ini hat rlat n. Hastan z 1 ay sonunda gördü ünüzde hala sigara içmiyorsa bir baflar belgesi ile ödüllendirin. Afla da bu amaç için haz rlanm fl bir baflar belgesi örne i verilmifltir. Sigaray b rakamayan hastalar n zla bunu sebeplerini tart fl n. En s k tekrar bafllama nedenleri Tablo 3 de gösterilmifltir: Tablo 3: En s k relaps nedenleri. 1. SOSYAL VE ÇEVRESEL parti ve kutlamalar alkol al m arkadafllar n zorlamas al flkanl k II. PS KOLOJ K stres psikiyatrik bozukluk yetersiz güdülenme II. F ZYOLOJ K kuvvetli sigara arzusu yoksunluk belirtileri kilo al nmas BAfiARI BELGES Sigaray Sa l m çin B rakt m, Art k Sigara çmiyorum. Tarih :... mza :... Tan k : Dr. Salih Emri...

7 16 Hacettepe T p Dergisi Relaps n nedenleri üzerinde tart flt ktan sonra, birçok baflar l kiflinin tekrarlayan giriflimlerde bulundu unu ve relaps n normal oldu unu anlat n. Yeni b rakma tarihi kararlaflt r n. Sigaray baflar ile b rakan hastalar n z 6 ay ve 1 y l sonunda tekrar görüp durumlar hakk nda bilgi almak izlenecek yol olmal d r. HASTALARIN EN ÇOK SORDU U SORULAR VE CEVAPLARI: 1. Çok stres alt nday m ve sigara beni rahatlat yor. Cevap: Vücudunuz nikotin ba ml s oldu u için nikotin ald n zda kendinizi rahatlam fl olarak hissediyorsunuz. Fakat gerçekte nikotin bir uyar c olup, geçici olarak kalp h z, nab z ve adrenalin salg s n artt rmaktad r. Sigaray b rakt ktan 1-2 hafta sonra birçok hastam z kendini daha az sinirli hissetmektedir. Sakinleflmenin en iyi yollar ndan biri gevfleme egzersizleridir. Gergin oldu unuzda ya da s k ld n zda sigara içmek yerine afla dakileri yapabilirsiniz: * yi hissetmenizi sa layacak bir fley düflünün. * Omuzlar n z gevfletin. A z n z kapat n. Yavafl yavafl ve alabildi iniz kadar derin nefes al n. Omuzlar n z gevflek tutmaya devam edin. * Dört e kadar sayarken nefesinizi tutun. * Yavaflca nefes verin, akci erlerdeki bütün havan n boflalmas n sa lay n. * Bu basamaklar yavaflca 5 kez tekrar edin. fiu andan itibaren bu egzersizi her gün en az bir kez yap n. Sigaray b rakt n zda daha fazla yap n. 2. Sigara beni uyararak, iflimde daha verimli çal flmam sa l yor. Cevap: Sigaran n b rak lmas n takiben konsantrasyon bozuklu u bir süre olabilir fakat bu k sa sürelidir. Zamanla kan n zda afl r olarak bulunan karbon monoksit, oksijenle yer de ifltirece inden vücut ve beyin fonksiyonlar n z n daha iyi çal flt n göreceksiniz. 3. Ben zarar olamayacak sekilde az sigara içiyorum. Cevap: Sigaray azaltmak kesmek için iyi bir bafllang çt r, fakat her seviyede sigara içimi hastal klara yakalanma riskini artt rmaktad r, ve baz hastalar m z bu dönemde nikotin seviyesini devam ettirebilmek için daha h zl ve daha derin olarak sigara duman n içlerine do ru çekmektedirler. En iyisi sigaray tamamen kesmektir. 4. Ben sadece zarars z olan düflük katran ve nikotin miktar içeren sigara içiyorum. Cevap: Düflük katran içeren sigaralar yine de zararl maddeleri içermektedir. Birçok hastam z yeterli nikotin seviyesi sa lamak için daha s k ve derin içe çekmeler fleklinde bu sigaralar kullanmaktad r. Sonunda bir fley de iflmemektedir. Karbon monoksit al m da bu tip sigaraya de ifltikten sonra s kl kla artmaktad r. 5. Sigaray b rakmak için yeterli iradeye sahip de ilim. Cevap: Baz lar için sigaray b rakman n gerçekten zor oldu unu biliyoruz. Her y l çok say da tiryaki sigaray b rakmaktad r. Bazen baflar l olmak için birden fazla giriflim gerekebilir. De iflik metodlar denemeniz de bazen fayda olabilir. Ben size bu konuda her türlü deste i vermeye haz r m. 6. Sigaray b rak rsam kilo almaktan korkuyorum. Cevap: Herkes sigaray b rakt nda kilo almamaktad r. Ortalama kilo al m 3-5 kilo civar ndad r. Bu s rada diyet yapmay n, sigaray tamamen b rakt ktan sonra bunun için yeterli zaman n z olacakt r. Egzersizin yoksunluk belirtileri ve kilo için etkili bir yol oldu unu biliyoruz. Yüksek kalorili ara ö ünlerden kaç n n z, havuç veya meyveler bu konuda iyi tercihlerdir. Sigaran n yol açt riskler az miktarda kilo al m ndan çok daha önemlidir. Egzersiz, kilo almay önlemede, ve stresle mücadelede önemlidir. Hangi çeflit egzersiz en iyisi derseniz ben yürümek derim. 45 dakika içinde 2-3 km. kadar yürümek; yüzmek, bisiklete binmek, jogging, aerobik yapmak gibi egzersizleri bafllang çta an az 10 dakika, sonra 20 dakika ve sonra 30 dakika fleklinde art rarak haftada en az 3 kez yap n. 7. En iyisi birden bire mi? veya azaltarak uzun bir zaman sürecinde mi? b rakmakt r. Cevap: Hiç bir zaman en iyisi yoktur. Fakat bir çok tiryaki sigaray birden bire daha kolay b rakt klar n söylemektedir. 8. Sigaray b rakmama ra men niye flimdi daha çok öksürüyorum. Cevap: Yaklafl k olarak sigaray b rakanlar n %20 si b rakt ktan sonra daha fazla öksürdüklerini belirtmektedirler. Bu geçici olup, akci erlerin balgam temizleme kabiliyetindeki geliflmeyi göstermektedir. Bu gerçekte

8 Emri: Sigaray b rakma yöntemleri 17 akci erlerin korunma mekanizmalar ndaki düzelmeyi göstermektedir. 9. Ben flimdi sigara içmiyorum, fakat bazen tek tük sigara içebilirmiyim? Cevap: Hay r. Birçoklar nda nikotin ba ml l h zla tekrar geri gelmektedir. Kendinizi tekrar ba ml hale getirmeyin. 10. Sigaray b rakt mda zararl etkilerinden kurtulabilirmiyim. Cevap: Evet. Sigaray b rakt n zda afla daki faydal etkiler meydana gelmektedir: 20 dakikada; Kan bas nc, nab z ve ates normale dönmektedir. 8 saatte; Vücudunuz kendi kendini tamire bafllamaktad r. Karbon monoksit miktar normale gelmekte, oksijen seviyesi normale yükselmektedir. 24 saatte; Kalp krizi geçirme flans azalmaktad r. 48 saatte; Sinir uçlar tekrar büyümeye bafllamakta, tad ve koku hissi geliflmektedir. 72 saatte; Bronfllar gevflemekte, akci er kapasitesi artmakta ve solunum daha kolay hale gelmektedir. 2 hafta - 3 ay; Dolafl m düzelir, yürüme rahat hale gelir, ve akci er fonksiyonlar %30 kadar artar. 1-9 ay; Akci erlerdeki titrek tüyler büyür ve akci eri temizleme kabiliyetleri artarak enfeksiyonlar azal r. Öksürük, sinüslerdeki dolgunluk ve geniz ak nt s, nefes darl azal r, vücudunuzun enerjisi artar. 5 y l; Akci er kanserinden olan ölümlerde %50 azalma olmaktad r. Kalp krizi geçirme riski hiç içmeyenlerin seviyesine inmektedir. 10 y l; Akci er kanserinden ölme riski hiç içmeyenlerin seviyesine inmektedir. Di er organ kanserlerine yakalanma flans da ayn zamanda düflmektedir. 11. Nikotin içeren sak zlara karfl ba ml l k olabilirmi? Cevap: Bu sak zlar 3-6 aydan fazla kullanan küçük bir grup hastada ba ml l k meydana gelmektedir. Bir çok hasta bu sak zlar n miktar n bir zorlukla karfl laflmadan tedrici olarak azaltarak kesebilmektedir. Nikotin tek bafl na sigaradan çok daha az zararl d r. 12. Yak nlar ma sigaray b rakt m söyleyeyim mi? Cevap: Evet. fiimdi bafllayarak, e er yapabilirseniz, sigaray b rakmada tan d n z insanlardan yard m isteyin. Birço u size yard mc olacakt r. Onlar sizin sigaras z daha iyi olaca n z biliyorlar. Daha da iyisi sigara içiciler bile sigaray b rakt n z için size sayg duyacaklar ve kendileri de yapmak isteyecekler. Afla daki mektup sigaray b rakmak için en fazla yard m etmesini isteyece iniz kifli için. Sevgili... Sigaray b rakmak için yard m na ihtiyac m var. Doktorum sigaray b rakmak isteyen birine arkadafllar ve ailesinin büyük yard mlar olaca görüflünde. Benim için yapabilece in baz fleyler: 1- Olumlu ol. Bana sigaray b rakt m için mutlu oldu unu söyle. 2- Sigaray b rakt ktan sonraki birkaç günde huysuz ya da aksi olursam lütfen bana tahammül et. 3- Zaman zaman ifllerin nas l gitti ini sor. 4- Beni ödüllendir ve öv. Ödüller fazla pahal olmas n. 5- Bana ters davranma. Sigaray görmemek ve kokusunu duymamak yeterince zor. E er benim yan mda sigara içer veya bana sigara teklif edersen bu kötü olur. 6- Kusuruma bakma anlamaya çal fl. 7- E er vazgeçmeye kalkarsam engelle. Sigaray b rakmada bana yard mc oldu un için teflekkür ederim. Bunun benim için anlam büyük. çten sevgilerle. 13.Sigaray b rakt mda karfl laflaca m yoksunluk belirtileri nelerdir? Cevap: Baz hastalar m z çok az veya hiç bir belirti ile karfl laflmazlar. Bu belirtilerin ço u geçici olup, kolayl kla bafledilebilmektedir. Sigara içme arzunuz oldu unda afla dakileri deneyin: Geciktirin Derin nefes al n Su için Dikkatinizi farkl yöne çekecek bir fleyler yap n Sigaradan kurtulmak için baflvuran hastalara bir b rakma takvimide verebilirsiniz. Afla da bu amaçla haz rlanm fl bir örnek verilmifltir (Ek 1.). Sonuç olarak 32 milyondan fazla vatandafl m z halen sigara içicisi olup, bu da y lda yaklafl k ölüme yol açmaktad r. Sigara savafl n n t bbi boyutu yan nda ayn zamanda ekonomik, ve politik yanlar da oldu u unutulmamal, doktorlar n sivil toplum kurulufllar nda aktif olarak görev al p, sigara karfl t çal flmalarda bulunmalar daha sa l kl bir toplum yarat lmas nda yüce bir görevdir.

9 18 Hacettepe T p Dergisi Ek1: BIRAKMA TAKV M N Z Sigaray b rakabilirsiniz Haz rl klara bafllay n. Sigaras z daha iyi olacaks n z. Sigara içmemenin karfl l ndaki ödülleri planlay n. Herkese sigaray b rakaca n z söyleyin. Sigaras z neler yapaca n z n planlar n yap n Sigaralardan kurtulun. Hafif, sa l kl g dalar al n. Sigaraya veda edin, kendinize iyi davran n. Nikotini temizlemek için 6-8 bardak s v al n. Karbonmonoksit vücudunuzdan at ld. ki günlük sigaras zl k için kendinizi ödüllendirin. Hareket edin. Nab z ve kan bas nc n z giderek düzeliyor Sigara tekliflerine Hay r deyin. Zaman n z sigara içmeyenlerle geçirin. Akci erleriniz temizleniyor, öksürü ünüz kayboluyor. Nefesiniz daha temiz Birilerini öpün. K yafetleriniz daha temiz kokuyor. Kendinizle gurur duyun Kilonuzu düflük tutun. Özgürlü ün 10. günü kendinizi ödüllendirin. fiu anda enerjiniz daha fazla. Kilolar n z atmak için bol bol egzersiz yap n. Sakin kalmak için rahatlama egzersizleri yap n Kendinizle gurur duyun. Sigara içmedi iniz için kendinizi ödüllendirin. Düflünün, giysilerinizde veya hal larda sigaran zla delik açmayacaks n z. Aya n z kayabilir, sak n gemiyi terketmeyin! Arkadafllar n zdan yard m al n Sigara iste iniz zamanla kaybolacak. Kilonuzu kontrol edin. Hafif g dalar al n. Yard ma ihtiyac n z varsa bir arkadafl n z aray n. B rakma nedenlerinizi tekrar gözden geçirin. Kendinizi ödüllendirin Sigaras z bir yaflam için do ru yoldas n z. BIRAKMAK Ç N ÇOK GEÇ VEYA ÇOK ERKEN DE L! KAYNAKLAR 1. Smoking cessation: Information for specialist. Quick reference guide for smoking cessation specialist. Number 18. U.S. Department of Health and Human Services. AHCPR Publication No , April Preventing tobacco use among young people. A report of the Surgeon General. Chapter Benowitz NL. Nicotine replacement therapy. What has been accomplished-can we do better. Drugs 1993; 45: Tonnesen P, Norregaard J, Sawe U. Two year outcome in a smoking cessation trial with a nicotine patch. J Smoking-Related Dis 1992; 3: Nicorette. The nicotine patch monograph. Adis International, Chester, Richmond R. Genel pratisyen ve uzman hekimler için sigaray b rakt rma yöntemleri. Toraks Derne i döküman. 7. Sezer E, Bilir N, Emri S. Paketi geride b rak (Leave the pack behind) Kaplan K, ve Jarvis M den çeviri.31 May s 1999 Dünya Sigaras z günü dolay s yla WHO döküman. 8. Köksal Afi, Emri S, Üsküdar O. Effect of nicotine replacement therapy in quitting in a hospital base clinic of Türkiye. Eur Respir J 1999; 14 (suppl 30): 75s.