Solunum Sistemi. Anahtar Kavramlar alveol diyafram bronş bronşçuk. Soluk al p verme olay s ras nda hava vücudumuzda nas l bir yol izler?

Transkript

1 Solunum Sistemi Anahtar Kavramlar alveol diyafram bronş bronşçuk Soluk al p verme olay s ras nda hava vücudumuzda nas l bir yol izler? Mert, televizyonda deniz altı dünyasını tanıtan bir belgesel izliyordu. enizin derinliklerinde gördüklerinin yanısıra dalgıçlar da ilgisini çekmişti. Çünkü incelemeyi yapan dalgıçlar sırtlarında büyük tüpler taşıyorlardı. Mert, bu tüplerin içinde dalgıçların solunum yapmaları için gerekli olan oksijenin bulunduğunu biliyordu. algıçlar oksijen tüpü olmadan denize dalsalardı, soluk alıp vermeden ne kadar süre dayanabilirlerdi? Soluk al p vermek niçin bu kadar önemlidir? Soluk al p verme olay nda görevli yapı ve organlar nelerdir? diye düşündü. Bu konuda Mert in merak ettiği soruların cevabını hep birlikte arayalım. 174

2 12. Etkinlik Model Olufltural m Nas l Soluk Al p Veriyorum? Bunları apalım örder kiflilik gruplar olufltural m. Araç ve gereçlerimizi kullanarak soluk al p vermemiz s ras nda, soluk borusu, akci erler ve diyafram n çal flmas n gösteren bir model tasarlayal m. Modelimizi haz rlarken baflka araç ve gereçlerden yararlanabiliriz. Haz rlad m z modelleri ve nas l çal flt klar n s n ftaki arkadafllar m za sunal m. Araç-Gereçler Araç ve Gereç 2,5 litrelik pet şişe bir adet büyük balon iki adet küçük balon borusu tek delikli mantar tıpa iplik makas Sonuca Varalım aptığımız modelde kullandığımız araç-gereçleri, solunum sistemimizin hangi organlarına benzetebiliriz? Haz rlad m z modelin çal flmas yla soluk al p vermemiz aras nda nas l bir benzerlik vard r? s Haz rlad m z modelde soluk al p verme olay nda görevli yap ve organlardan soluk borusu, akci erler ve diyafram n nas l çal flt n gözlemledik. Soluk al p verme olay nda burun, yutak, g rtlak, soluk borusu, bronfllar ve bronflcuklar ile akci erler görevlidir. andaki resim üzerinde soluk al p vermede görevli bu yap ve organlar n yerlerini gösterelim. iyafram ve kaburgalar aras nda bulunan kaslar da soluk al p verme olay na yard mc olur. Bu olay s ras nda görevli yap ve organlar n hepsi solunum sistemini oluflturur. Solunum sisteminin görevi vücudumuz için gerekli olan oksijenin havadan al n p, vücudumuzda oluflan karbon dioksitin vücut d flana at lmas n sa lamakt r. Oksijen ve karbon dioksidin vücudumuzda tafl nmas kan dolafl m ile gerçekleflmektedir. Peki, havada bulunan oksijen kan m za, kan m zda bulunan karbon dioksit havaya nas l geçer? Bunlar Biliyor muydunuz? Solu umuzdaki karbon dioksidin varl n nas l anlar z? Kireç suyuna bir pipetle üfledi imizde, kireç suyunun bulan klaflt n görürüz. Bunun sebebi solu umuzdaki karbon dioksit gaz d r. Solunum sistemimizi oluflturan yap ve organlar ve soluk al p vermemizi yak ndan tan yal m. 175

3 SOLUNUM utak: Ağız ve burun boşluğuyla, yemek ve soluk borusunun birleştiği kısımdır. Burun ya da ağız yoluyla gelen hava yutağa geçer. Burun: Soluduğumuz hava burundan al n r. Hava, burunda nemlenir ve s n r. Burundaki kıllar da havadaki toz parçacıklarını tutar. Gırtlak: utaktan gelen havayı soluk borusuna iletir. Gırtlak kıkırdaktan oluşur ve gırtlağın içinde bulunan ses telleri ile ses oluşumu sağlanır. Soluk borusu: Üst üste dizilmiş kıkırdak halkalardan oluşur. Soluk borusunun görevi, havan n akci erlere iletilmesini sa lamakt r. Soluk borusunun içi bir zarla kaplıdır. Bu zar, toz parçacıklarını ve mikropları tutmak için kaygan ve yapışkan bir salgı üretir. Tutulan yabanc maddeler balgam fleklinde d flar at l r. soluk borusu Akciğerler: Süngerimsi yapıda olan akciğerler biri sağda, diğeri solda olmak üzere iki tanedir. Akciğerlerin yapısında, çok ince duvarları olan alveoller bulunur. Alveollerin çevresi çok sayıdaki kılcal damarlarla çevrilidir. Akciğerle kan arasındaki gaz alış verişi alveollerde gerçekleşir. k lcal damar alveol Bronşlar ve bronşçuklar: Soluk borusu, bronş adı verilen iki kola ayrılır. Bu kollardan biri sağ, diğeri sol akciğere girer. Akciğerlerde gittikçe incelen birçok dala ayrılarak bronşçukları oluşturur. 176

4 SiSTEMI iyaframın soluk alıp vermemizde etkisi ne olabilir? Solunum Sistemi Vücudumuzda Sistemler iyafram: Soluk alıp verme olayında görevli yap lardan biri diyaframd r. iyafram, akciğerlerin çalışmasını destekleyen güçlü bir kastır. Soluk Alma: andaki flekilde görüldü ü gibi diyafram, soluk aldığımız zaman kasılarak düzleşir ve akciğerlerin tabanını aşağıya doğru çeker. Bu s rada kaburgalar n aras nda bulunan kaslar kas larak gö üs kafesinin genifllemesine yard mc olur. Böylece akciğerler soluk borusundan gelen havayı içine alır. Soluk Verme: iyafram ve kaburga kasları gevşediği anda gö üs kafesi daral r. Akciğerler eski hâline döner. Böylece akci erlerdeki hava da d flar ç km fl olur. Bu olay yandaki flekilde görülmektedir. Alveollerle k lcal damarlar aras ndaki gaz al fl verifli Küçük kan dolafl m nda, vücutta oksijence fakirleflen kan temizlenmek üzere kalpten akci erlerdeki alveollere tafl n r. Alveollerin etraf k lcal damarlarla çevrilidir. K lcal damarlardaki oksijence fakir kan alveollerdeki oksijeni al r, karbon dioksidi alveollere verir. Oksijence zengin kan akci er toplardamar yla kalbe dönerek tüm vücuda da t l r. Araflt ral m, Haz rlanal m Teknolojik geliflmelerin solunum sistemi sa l na olumlu ve olumsuz etkilerini tart flal m. Solunum sistemi sağlığını korumak için yapılması gerekenleri araştıralım. Araştırma sonuçlarımıza solunum sisteminin sağlığını korumak için pratik öneriler ekleyerek arkadaşlarımıza sunalım. 177

5 s Hava kirlili i, sigara ve alkol kullan m, asbest gibi kimyasal maddeler solunumda görevli yap ve organlar n sa l n olumsuz yönde etkiler. Bunun sonucunda bronflit, zatürre, verem, grip, akci er kanseri, ast m gibi baz hastal klar ortaya ç kabilir. Erken teflhis ve teknolojik geliflmeler sayesinde bu tür hastal klar tedavi edilebilmektedir. Grip afl s, ast m tedavisinde kullan lan sprey türü ilaçlar bu teknolojik geliflmeler aras ndad r. Bunun yan s ra akci er kanserinin teflhis ve tedavisinde bronkoskop ad verilen bir alet gelifltirilmifltir. Bu sayede erken safhadaki akci er kanserleri teflhis Sprey ilaç edilebilir. Baz teknolojik geliflmeler ise solunum Bronkoskop sisteminin sa l n olumsuz yönde etkiler. Örne in, yal t m malzemesi olarak kullan lan asbest sadece solunum yoluyla vücudumuza girdi inde hastal klara yol açmaktad r. Ayr ca otomobiller, fabrikalar yaflam m z kolaylaflt r rken onlardan çevreye yay lan zararl gazlar filtre kullan lmad nda solunum sistemini etkileyen hastal klara sebep olur. Solunum sistemimizin sa l için sigaradan ve sigara içilen yerlerden uzak durmal y z. Soludu umuz havan n temiz ve nemli olmas na dikkat etmeliyiz. Verem gibi bulafl c hastal klara karfl önceden afl yapt rmal y z. üzenli spor yaparak yeterli ve dengeli beslenmeye özen göstermeliyiz. Sa l kl Bir aflam çin S GARAA HAIR! Sigara, baflta solunum sistemi olmak üzere vücudumuzdaki tüm organlara çeflitli derecelerde zarar vermektedir. ap lan araflt rmalar, sigarada 4000 civar nda zararl madde oldu unu ve bu maddelerin ço unun kansere sebep oldu unu göstermektedir. Sigaran n sebep oldu u hastal klar aras nda akci er kanseri baflta gelir. Sigara, ba ml l k yap c maddeler aras nda en yayg n kullan lan ve buna ba l olarak da toplum sa l na en çok zarar veren maddedir. ünyada her y l yaklafl k kifli sigara yüzünden yaflam n kaybetmektedir. Sadece sigara içenler de il, içenlerle ayn ortamda bulunan kifliler de, sigaradan zarar görmektedir. 178 Sigara kullanmayan sa l kl bir insan n akci eri Sigara kullanan bir insan n akci eri

6 Solunum Sistemi Vücudumuzda Sistemler Kendimizi e erlendirelim Afla daki sorular n cevaplarını defterimize yazal m. 1. Aşağıda birbiri ile bağlantılı cümleleri içeren bir etkinlik verilmiştir. Bu etkinlikteki cümlelerin doğru () ya da yanlış () olduğuna karar vererek ilgili ok yönünde ilerleyelim. Her bir kararımız bir sonraki aşamayı etkileyecektir. Vereceğimiz cevaplarla farklı yollardan sekiz ayrı çıkış noktasına ulaşabiliriz. o ru ç k fl bulal m. 2. Vücutta oksijence fakirleflen kan temizlenmek üzere kalpten akci erlerdeki alveollere tafl n r. 4. Soluk ald m zda kaburgalar aras ndaki kaslar kas l r. 1. Ç k fl 2. Ç k fl 3. Ç k fl 1. Solunum sistemini oluşturan yap ve organlar; burun, yutak, gırtlak, soluk borusu ve akciğerlerdir. 5. iyafram, soluk al p vermeye yard mc güçlü bir kast r. 6. Solunum sistemi sağlığını korumak için sigara içmemeliyiz. 4. Ç k fl 5. Ç k fl 3. Grip afl s, sprey türü ilâçlar solunum sistemimizin sa l için kullan l r. 7. Arabaların egzozlarından çıkan gazlar, solunum sistemi sağlığını olumlu etkiler. 6. Ç k fl 7. Ç k fl 8. Ç k fl s 2. Solunum sistemi sa l n olumlu ve olumsuz etkileyen teknolojik geliflmeler nelerdir? Aç klayal m. 3. Solunum sistemini oluflturan yap ve organlar n sa l n korumak için ne gibi pratik öneriler sunabiliriz? 179