Kıbrıs Türk Tabipleri Birliği 2014 Yılı Doktor, Diş Doktorları, Hemşire ve Yatak Sayıları İstatistikleri

Transkript

1 Kıbrıs Türk Tabipleri Birliği 2014 Yılı Doktor, Diş Doktorları, Hemşire ve Yatak Sayıları İstatistikleri Dr. Nilüfer Rahmioğlu Aysel Erçakıca Dr. Dt. Filiz Besim 1

2 İçerik Tablo Listesi Şekil Listesi Özet I. Giriş II. Metodoloji - Veri toplama o Kıbrıs Türk Tabipleri Birliği (KTTB) o Devlet Planlama Örgütü (DPÖ) o Devlet Hastaneleri ve Sağlık Merkezleri (Sağlık Bakanlığı) o Özel Hastaneler o Eğitim - İstatistik Analiz III. Bulgular İnsan Kaynakları - Doktorlar için Tanımlayıcı İstatistikler: o Yaş, cinsiyet, uzmanlık, çalışma durumu ve bölgesine göre dağılımlar o Geçici doktorların uzmanlıklara göre dağılımı o Konsültasyon için gelen doktorların uzmanlıklara göre dağılımı - Diş Doktorları için Tanımlayıcı İstatistikler o Yaş, cinsiyet, uzmanlık, çalışma durumu ve bölgesine göre dağılımlar o Geçici diş doktorların uzmanlıklara göre dağılımı Kişiye düşen doktor ve diş doktoru sayıları - Hemşireler için Tanımlayıcı İstatistikler: o Çalışma durumuna göre o 1000 Kişiye düşen hemşire sayısı o Doktor başına düşen hemşire sayısı Fiziksel Kaynaklar - Yatak Sayıları İstatistikleri: o Yatakların özel ve kamu dağılımı o 1000 Kişiye düşen yatak sayısı IV. Tartışma İstatistiklerin Uluslararası Karşılaştırılması: (i) 2012 Kuzey Kıbrıs Sağlık Sektörü Dünya Bankası Finans Raporu (ii) 2014 Dünya Sağlık Örgütü (WHO2014: Global Health Observatory Data Repository) (iii) 2014 Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü ülkeleri (OECD) Ülkelerine Karşılaştırma 2

3 V. Sonuçlar VI. Teşekkürler VII. Referanslar VIII. Appendix I. Uzmanlık Alanlarının Listesi II. Hastane ve Sağlık Ocaklarının Listesi III. Lisanslı ve Calışan Doktor Sayılarının EUROSTATS a Göre Tanımları IV Lisanslı Doktor İstatistikleri Tablo Listesi Tablo 1. KTTB veri tabanından alınan veriler. Tablo yılında Kuzey Kıbrıs ta sürekli ikamet eden nüfus. Tablo yılı lisanslı tıp ve diş doktorlarının çalışma durumu ve bölgeye göre dağılımı. Tablo 4. İç Hastalıklar, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları, Cerrahi ve Onkoloji uzmanlıklarının içinde çalışan lisanslı doktorlar için daha spesifik uzmanlık alanlarına göre dağılımlar. Tablo yılı 1000 kişiye düşen toplam doktor sayısı (Licensed Physician density). Tablo yılı 1000 kişiye düşen toplam çalışan doktor sayısı (Practicing Physician density). Tablo 7. Hemşire sayıları, çalışma yerine göre dağılımı, 1000 kişiye düşen hemşire sayısı, her çalışan doktora düşen hemşire sayısı. Tablo Yatak sayıları, özel ve kamuya göre dağılımı ve 1000 kişiye düşen yatak sayısı. Tablo kişiye düşen çalışan doktor, diş doktoru, hemşire sayılarının Kuzey Kıbrıs, Güney Kıbrıs ve Türkiye ile karşılaştırması (WHO2014: Global Health Observatory Data Repository) Şekil Listesi Şekil yılı çalışan lisanslı doktorlar için tanımlayıcı istatistikler; (1) Yaşa göre dağılım, (2) Cinsiyete göre dağılım, (3) Uzmanlığa göre dağılım, (4) 60 yas ve üzeri doktorların uzmanlığa göre dağılımı. Şekil yılı Çalışan Lisanslı Geçici doktorların uzmanlıklarına göre dağılımı. Şekil yılı konsültasyon için Kuzey Kıbrıs a gelen ziyaretçi doktorların uzmanlıklarına göre dağılımı. Şekil yılı diş doktorlar tanımlayıcı istatistikler, (1) Yasa göre dağılım, (2) Cinsiyete göre dağılım, (3) Uzmanlığa göre dağılım. Şekil yılı Çalışan lisanslı geçici diş doktorların uzmanlıklarına göre dağılımı. Şekil yılı istatistiklerinin, 2009 yılında yayınlanan dünya bankası finans raporunda sunulan kuzey, güney Kıbrıs, Türkiye, AB ve NMS ülkeleri ile karşılaştırılması; (a) 100,000 kişiye düşen, yatak sayısı, çalışan doktor sayısı, çalışan diş doktoru sayısı ve hemşire sayılarının, (b) Çalışan doktor başına düşen hemşire sayısı (c) Kuzey Kıbrıs 2014 karşılaştırma istatistiklerinin tablo hali. Şekil 7. OECD 2014 Uluslararası karşılaştırma: (a) 10,000 kişiye düşen doktor sayısı, (b) Pratisyen doktor ve uzman doktor oranı, (c) 1000 kişiye düşen hemşire sayısı, (d) Doktor başına düşen hemşire sayısı. 3

4 Özet 2014 yılında Kuzey Kıbrıs ta, toplam lisanslı tıp doktoru sayısı 588 (%37.8 i kadın) olup, %93 ü sağlık hizmeti vermektedir. Çalışmayan %7 lik kesim, emekli olup yaş ortalaması 67 dir. Çalışan doktorların, 58 tanesi pratisyen doktor, 489 tanesi uzman doktordur. Ayrıca, 2014 yılında kuzey Kıbrıs ta çalışan 57 tane geçici doktor bulunmaktadır. Geçici doktorların %18 i pratisyen hekim, kalanları ise uzman doktorlardır. Bunların yanında, Aralık 2013 ve Eylül 2014 arasında yurt dışından Kuzey Kıbrıs a konsültasyon vermek için toplam 118 tane doktor ziyaret gerçekleştirmiştir. Bunların büyük çoğunluğu, hematoloji (22 ziyaret), çocuk nefrolojisi (16 ziyaret), çocuk gastroenterolojisi (18 ziyaret) ve medikal onkoloji (15 ziyaret) alanlarında yapılmıştır yılı verilerine göre, toplam lisanslı diş doktoru sayısı 184 olup (%47.3 u kadın), 176 tanesi sağlık hizmeti vermektedir. Çalışan diş doktorlarının 36 tanesi uzman doktor olup geri kalanların uzmanlıkları bulunmamaktadır yılı için Kuzey Kıbrıs ta çalışan toplam 19 tane geçici diş doktoru bulunmaktadır. Geçici diş doktorlarının 13 tanesi uzman diş doktoru olup, bunların içinde 5 tanesi protetik diş tedavisi, 3 tanesi de restorarif diş tedavisi alanında uzmandırlar. Bu doktor sayılarının tanımlayıcı bir anlamı olması için, Kuzey Kıbrıs ta yaşayan kişiler ile oranlarına bakılmalıdır yılında yapılan nüfus sayımında alınan yerleşik nüfus sayısı temel alınarak, 100,000 kişiye düşen çalışan doktor ve diş doktoru sayıları ayrıca hemşire ve yatak sayıları hesaplanmıştır. Bu istatistiklerin (1) Dünya bankasının 2012 yılında Kuzey Kıbrıs finans raporunda yayınladığı Kuzey Kıbrıs, Güney Kıbrıs, Avrupa Birliği (AB) ülkeleri averajı ve Türkiye için verilen sağlık istatistiklerine (2) 2014 Dünya Sağlık örgütünün Güney Kıbrıs ve Türkiye istatistiklerine, (3) 2014 OECD ülkeleri istatistiklerine karşılaştırılmaları yapılmıştır. Kısaca, 100,000 kişiye düşen diş doktoru oranlarımız AB ülkeleriyle ayni standart ta olup, doktor oranımıza bakıldığında AB averajının oldukça altında olduğumuz görülmektedir. Ayni zamanda hemşire sayılarımızda da ciddi bir eksiklik görülmektedir. Sağlık sistemi içerisindeki insan kaynakları dışında, fiziksel bir kaynak olan yatak sayılarımız ise AB standartlarının üzerinde bulunup, bu alanda fazlalık olduğunu göstermektedir. 4

5 I. Giriş Sağlık sistemlerinin amacı toplumları korumak ve kaliteli sağlık hizmeti sunmaktır. Sağlık sistemlerinde kaynaklar, insan kaynakları ve fiziksel kaynaklar olmak üzere ikiye ayrılır. Yapılan bu araştırma ile; Kuzey Kıbrıs ın sağlık sistemindeki insan kaynaklarının ve fiziksel kaynaklarından biri olan yatak sayısının 2014 yılı ve geri dönük yıllar içerisindeki durumun incelenmesi, eksiklik ve fazlalıkların belirlenmesi ve bu istatistiklerin sağlık sektöründe yapılacak stratejik planlara ışık tutması amaçlanmaktadır. Bu genel amaç doğrultulusunda aşağıda listelenen spesifik konular araştırılmıştır. (1) Kuzey Kıbrıs ta çalışan tıp doktorların, diş doktorlarının ve hemşirelerin yaşlarına, cinsiyetlerine, çalışma durumlarına, çalışma bölgelerine, uzmanlık alanlarına göre tanımlanması. İstatistiklerin 2014 yılı ve geri dönük senelere göre hesaplanması. (2) Kuzey Kıbrıs ta tüm hastanelerde ve sağlık merkezlerinde bulunan yatak sayılarının 2014 yılı için hesaplanması. (3) Kuzey Kıbrıs vatandaşı olup tıp, diş ve hemşirelik alanlarında üniversite eğitimine kayıt olan ve mezun olan kişilerin 2014 ve geçmiş senelere göre istatistiklerinin oluşturulması. (4) Kişi başına düşen çalışan doktor, diş doktoru, hemşire, yeni doktor, yeni hemşirelik okulu mezunu, ve yatak sayılarının hesaplanıp, uluslararası karşılaştırma yapılabilmesi ve diğer ülkelere göre bu insan kaynakları ve fiziksel kaynaklarda nerede olduğumuzun belirlenmesi. 5

6 II. Metodoloji Veri toplama Kıbrıs Türk Tabipleri Birliği (KTTB): Kuzey Kıbrıs ta yasal olarak sağlık hizmeti verebilmek için tüm doktorların Kıbrıs Türk Tabipleri Birliğine kayıtlı olmaları gerekmektedir. KTTB veri tabanı 2014 yılından geriye dönük olarak, tüm doktor kayıtlarını güncellenmiş ve bunun sürekli olarak güncellenebileceği bir elektronik veri tabanına geçiş gerçekleştirmiştir. KTTB veri tabanından, 2014 yılında, lisanslı (kayıtlı) doktorlar, diş doktorları ve geçici doktorlarla ilgili tablo 1 de gösterilen veriler alınmıştır. Geriye dönük senelere göre veriler, seneye göre sistematik bir şekilde güncellenmediğinden sadece 1995 yılı için kayıtlı doktor sayılarına ulaşılmıştır (Appendix IV). Tablo 1. KTTB veri tabanından alınan veriler. Lisanslı Doktorlar/ Diş Doktorları Çalışan Lisanslı Doktorlar/ Diş Doktorları - Cinsiyet - Cinsiyet - Uzmanlık: - Yas - Yas - Uzmanlık: - Uzmanlık: (1) Pratisyen/Uzman (1) Pratisyen/Uzman (2) Uzmanlık alanları a (2) Uzmanlık alanları a - Çalışma durumu: (1) Kamu (2) Özel (3) Çalışmaz a Uzmanlık alanlarının listesi için appendix I. - Çalıştığı bölge: (1) Lefkoşa (2) Girne (3) Mağusa (4) Güzelyurt Çalışan Lisanslı Geçici Doktorlar/ Diş Doktorları (1) Pratisyen/Uzman (2) Uzmanlık alanları a Devlet Planlama Örgütü (DPO): Kuzey Kıbrıs ta en güncel nüfus sayımı 2011 tarihinde gerçekleştirilmiştir tarihindeki nüfus sayımı sonuçlarından, Kuzey Kıbrıs ta sürekli ikamet eden toplam nüfus, nüfusun Lefkoşa, Girne, Mağusa ve Güzelyurt şehirlerine göre dağılımı ve cinsiyet dağılımı verileri alınmıştır (Tablo 2). Tablo yılında Kuzey Kıbrıs ta sürekli ikamet eden nüfus. Bölge Sayı (%Kadın) Toplam Nüfusa Göre Dağılım Lefkoşa 94,824 (47.4%) 33.1% Girne 69,163 (46.9%) 24.2% Mağusa 92,233 (47.7%) 32.2% Güzelyurt 30,037 (47.9%) 10.5% Toplam 286,257 (47.4%) 100.0% 6

7 Devlet Hastaneleri ve Sağlık Merkezleri (Sağlık Bakanlığı): Kuzey Kıbrıs ta toplam 9 tane devlet hastanesi ve 19 tane sağlık merkezi bulunmaktadır (Hastane ve sağlık ocaklarının listeleri için appendix II). Sağlık bakanlığından, 2014 yılı için tüm devlet hastaneleri ve sağlık merkezlerinde çalışan hemşire sayıları ayrıca tüm yataklı kurumlardaki yatak sayıları alınmıştır. Özel Hastaneler: Kuzey Kıbrıs ta kayıtlı 14 tane özel hastane bulunmaktadır (Özel hastanelerin listesi için appendix II). Özel hastaneler ile ilgili veriler sağlık bakanlığında bulunmadığından, her özel hastaneyle iletişime geçilerek, bu hastanelerde çalışan hemşire sayıları ve yatak sayıları alınmıştır. Eğitim: Kuzey Kıbrıs vatandaşı olup, tıp okumak için Türkiye deki Üniversitelere giden ve tıp eğitiminden mezun olanların 2014 ve geçmiş senelere göre sayıları Eğitim Bakanlığından talep edilmiştir. Fakat yeterli güvenilir veriye ulaşılamamıştır. Ayni veriler diş doktorluğu mezunları ve hemşirelik mezunları için Eğitim bakanlığından sorgulanmıştır fakat güvenilir veriye ulaşılamamıştır. Bunların dışında, Kuzey Kıbrıs ta bulunan iki özel Üniversite de yeni açılan iki tıp fakültesi ve bir diş fakültesiyle iletişime geçilip öğrenci ve mezun sayıları ile ilgili bilgi talep edilmiştir. Bu bağlamda, 2007 de açılan Yakın Doğu Üniversitesi (YDÜ) Diş Hekimliği Fakültesinin, 2012 yılında 4 mezun, 2013 yılında 2 mezun, 2014 yılında 8 mezun verdiği verisine ulaşılmıştır. Doğu Akdeniz Üniversitesi (DAÜ) henüz mezun vermemiştir. YDÜ tıp fakültesi ise geçtiğimiz dönem ilk ve tek KKTC uyruklu mezununu vermiştir.daü tıp fakültesine her sene 5 Kuzey Kıbrıs vatandaşı alındığı bilgisi edinilmiştir. YDÜ tıp fakültesinin senede kaç Kuzey Kıbrıs vatandaşı olan öğrenci aldığı ile ilgili veriye ulaşılamamıştır. İstatistiksel Analiz Araştırma tamamiyle kantitatif yöntemlerle gerçekleştirilmiştir. Tüm veriler yukarıda açıklandığı gibi ilgili kurumlarda bulunan veri tabanlarından elde edilmiştir. Elde edilen veriler ilk olarak eksiklikler için gözden geçirilmiş ve tamamlanması mümkün olan eksiklikler tanımlanmıştır. Veri eksikliklerinden dolayı tamamlanamayan analizler sonuçlar bölümünde irdelenmiştir. Tüm analizler, kurumlardan geriye dönük güvenilir veri elde edinilemeyeceğinden, 2014 yılı ile sınırlı tutulmuştur. Doktor ve diş doktorlarının verileri yaş, cinsiyet, çalışma durumu (kamu, özel, çalışmaz), çalışma bölgesi (Lefkoşa, Girne, Mağusa, Güzelyurt) ve uzmanlık alanlarına göre dağılımları incelenmiştir. Ayrıca 2014 yılı için Kuzey Kıbrıs ta hizmet veren geçici doktorlar ve konsültasyon için gelen ziyaretçi doktorların uzmanlık dağılımları incelenmiştir. Hemşirelerle ilgili ulaşılabilen veriler sınırlı olduğundan, toplam sayı ve kamu ile özel olmak üzere dağılımları 7

8 incelenmiştir. Benzer şekilde toplam yatak sayılarının kamu ve özel dağılımları incelenmiştir. Eğitim alanında seneye göre mezun olan doktor, diş doktoru ve hemşire sayıları, verilerdeki ciddi eksiklik sebebiyle analiz aşamasına geçirilememiştir. Tüm toplanan insan kaynakları ve fiziksel kaynakların, Kuzey Kıbrıs ta yaşayan yerleşik nüfusa oranları hesaplanmış ve 1000 kişiye düşen çalışan doktor sayısı, diş doktoru sayısı, hemşire sayısı ve yatak sayısı istatistikleri oluşturulmuştur. Bunların yanında, doktora düşen hemşire oranı hesaplanmıştır. Bu oluşturduğumuz tanımlayıcı istatistikler 3 farklı referans kullanarak diğer ülkelerle karşılaştırılmıştır. Kullandığımız referanslar; (1) 2012 yılında Dünya Bankası tarafından yayınlanan Kuzey Kıbrıs Finans raporu içerisinde yer verilen Kuzey Kıbrıs, Güney Kıbrıs, Türkiye ve Avrupa birliği ülkeleri sağlık sistemleri istatistikleri, (2) 2014 yılında Dünya sağlık örgütünün (WHO) yayınladığı dünya sağlık istatistiklerinden, Güney Kıbrıs ve Türkiye sağlıkta insan kaynakları istatistikleri, (3) 2014 yılında Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü ülkelerinin (OECD) sağlıkta insan kaynakları istatistikleri. 8

9 III. Bulgular Doktorlar: 2014 yılı verilerine göre, toplam lisanslı tıp doktoru sayısı 588 olup, %93 ü sağlık hizmeti vermektedir (Tablo 3). Toplam %7 çalışmayan lisanslı doktor sayısı 41 olup, emekli olan bir kesimi temsil etmektedirler (Yaş ortalaması 67, Yaş aralığı 60-88). Çalışan lisanslı doktor sayıları, efektif hizmet veren doktor sayısıdır. (Lisanslı ve çalışan lisanslı doktor sayılarının EUROSTATS a göre tanımları için appendix III). Çalışan doktor sayılarının dağılımına baktığımızda, toplam 547 doktorun sadece 58 tanesinin pratisyen doktor, geriye kalan 489 unun uzman doktor olduğunu görüyoruz (Tablo 3). Tablo yılı lisanslı tıp ve diş doktorlarının çalışma durumu ve bölgeye göre dağılımı. Doktorlar Lisanslı Doktorlar Çalışan Lisanlı Doktorlar N (%K) % Kamu % Özel % Çalışmaz N (%K) % Lşa %Grn %Mğs %Gzyrt Pratisyen 71 %50.7 %31 % %37.9 %19 %34.5 %8.6 (%57.8) (%56.9) Uzman 517 %41.6 %53 % %59.3 %13.9 %22.1 %4.7 (%35) (%34.6) Toplam 588 %42.7 %50.3 %7 547 %57.1 %14.4 %23.4 %5.1 (%37.8) (%36.9) Dis 144 % 12.5 %84.7 % %52.1 %19.3 %18.6 %10 (%46.5) (%46.4) Dis-Uzman 40 %5 %85.0 %10 36 %72.2 %11.1 %5.6 %11.1 (%50) (%52.8) Toplam 184 %10.9 %84.8 % %56.3 %17.6 %15.9 %10.2 (%47.3) (%47.7) TOPLAM 772 %35.1 %58.6 % %56.8 %15.2 %21.6 %6.4 (%40) (%39.6) N: Sayı, K: Kadın, Lşa: Lefkoşa, Grn: Girne, Mğs: Mağusa, Gzyrt: Güzelyurt Çalışan doktorların yaş, cinsiyet ve uzmanlıklarına göre dağılımları şekil 1 de gösterilmiştir. 60 yaş ve üzeri, çalışan 101 tane doktor olduğu gözlemlenmiş ve bunların uzmanlıklarına göre dağılımları incelenmiştir (Şekil 1). Bu grup yakın bir gelecekte iş gücünden çekilecek olan kısmı temsil etmektedir. Tablo 4 de iç hastalıklar, çocuk sağlığı ve hastalıkları, cerrahi ve onkoloji uzmanlıkları, kendi içlerinde daha belirgin uzmanlıklara göre dağılımları gösterilmiştir. Kuzey Kıbrıs ta iç hastalıklar onkoloji uzmanı bulunmamaktadır. Hematoloji, nefroloji ve romatoloji alanlarında sadece birer tane uzman bulunmaktadır. Çocuk Sağlığı uzmanlıklarıda da ciddi uzman eksiklikleri görülmektedir. 9

10 Şekil yılı çalışan lisanslı doktorlar için tanımlayıcı istatistikler; (1) Yaşa göre dağılım, (2) Cinsiyete göre dağılım, (3) Uzmanlığa göre dağılım, (4) 60 yaş ve üzeri doktorların uzmanlığa göre dağılımı. 10

11 Tablo 4. İç Hastalıklar, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları, Cerrahi ve Onkoloji uzmanlıklarının içinde çalışan lisanslı doktorlar için daha spesifik uzmanlık alanlarına göre dağılımlar. Uzmanlıklar Uzman Sayısı Yas Aralığı Çalışma yeri (Sayı) (Kadın %) İç Hastalıklar İç Hastalıklar Uzmanı 56 (37.5%) Lşa (30), Mğs (14), Grn (5), Gzly (7) Endokrinoloji ve Metabolizma Uzmanı 4 (25%) Lşa (2), Mğs (1), Grn (1) Gastroentoloji Uzmanı 2 (0%) Lşa (1), Mğs (1) Hematoloji Uzmanı 1 (100%) 49 Lşa (1) Nefroloji Uzmanı 1 (100%) 43 Lşa (1) Romatoloji Uzmanı 1 (100%) 51 Lşa (1) Onkoloji Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı 53 (51%) Lşa (28), Mğs (10), Grn (9), Gzly (6) Cerrahi Uzmanı 1 (0%) 51 Lşa (1) Endokrinoloji Uzmanı 1 (100%) 62 Lşa (1) İmmünoloji ve Alerji Uzmanı 3 (66.7%) Lşa (3) Hematoloji Uzmanı 2 (100%) Lşa (2) Kardiyoloji Uzmanı 1 (0%) 48 Lşa (1) Nefroloji Uzmanı 1 (100%) 44 Lşa (1) Nöroloji Uzmanı 1 (100%) 58 Lşa (1) Onkoloji Uzmanı 2 (50%) Lşa (2) Yeni Doğan Uzmanı 1 (100%) 52 Lşa (1) Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı Uzmanı 5 (60%) Lşa (5) Cerrahi Genel Cerrahi 28 (7.1%) Lşa (13), Grn (7), Mğs (8) Beyin ve Sinir Cerrahi 8 (0%) Lşa (6), Mğs (2) Göğüs, Kalp ve Damar Cerrahi 5 (0%) Lşa (3), Grn (1), Gzly (1) Plastik Rekonstrüktif Cerrahi 10 (10%) Lşa (7), Grn (1), Mğs (2) Çocuk Cerrahi 1 (0%) 51 Lşa (1) Onkoloji Çocuk Onkoloji Uzmanı 2 (50%) Lşa (2) Radyasyon Onkolojisi Uzmanı 2 (50%) Lşa (2) Lşa: Lefkoşa, Grn: Girne, Mğs: Mağusa, Gzyrt: Güzelyurt 11

12 Geçici Çalışan Lisanslı Doktorlar: Geçici doktorlar yurt dışından adaya belli bir süreliğine gelmiş, lisansları her sene yenilenen Kuzey Kıbrıs sağlık sektörü içerisinde çalışan doktorlardır yılında Kuzey Kıbrıs ta çalışan 57 tane geçici doktor bulunmaktadır. Geçici doktorların 10 tanesi pratisyen doktor, kalanları ise uzman doktorlardır. Geçici doktorların uzmanlıklarına göre dağılımları sekil 2 de gösterilmiştir. Şekil yılı Çalışan Lisanslı Geçici doktorların uzmanlıklarına göre dağılımı. Ziyaretçi Doktorlar: Ziyaretçi doktorlar, yurt dışında bir kaç günlüğüne Kuzey Kıbrıs a belli bir hastaya konsültasyon vermek için gelen doktorlardır. Genelde, bu uzmanlar Kuzey Kıbrıs ta eksikliği olan alanlara takviye amaçlı davet edilmektedirler. Aralık 2013 ve Eylül 2014 arasındaki 10 aylık süreçte toplam 118 ziyaret gerçekleştirilmiştir. Bunların büyük çoğunluğu, hematoloji (22 ziyaret), çocuk nefrolojisi (16 ziyaret), çocuk gastroenterolojisi (18 ziyaret) ve medikal onkoloji (15 ziyaret) alanlarında yapılmıştır. Tüm ziyaretlere gelen doktorların uzmanlık alanlarının dağılımı şekil 3 de gösterilmiştir. Şekil yılı konsültasyon için Kuzey Kıbrıs a gelen ziyaretçi doktorların uzmanlıklarına göre dağılımı. 12

13 Diş Doktorları: 2014 yılı verilerine göre, toplam lisanslı diş doktoru sayısı 184 olup, 176 tanesi sağlık hizmeti vermektedir (Tablo 3). Çalışan diş doktorların yaş, cinsiyet ve uzmanlıklarına göre dağılımları şekil 4 de gösterilmiştir. 60 yaş ve üzeri, çalışan 32 tane doktor olduğu gözlemlenmiş ve bunların 1 tanesi Ağız, Diş, Çene Cerrahi, 31 tanesinin de uzmanlığı bulunmamaktadır (Sekil 4). Toplamda çalışan 36 tane uzman diş doktorunun uzmanlıklara göre, çalışma durumlarına ve bölgelerine göre dağılımları sekil 4 deki tablo da gösterilmiştir. Şekil yılı diş doktorlar tanımlayıcı istatistikler, (1) Yaşa göre dağılım, (2) Cinsiyete göre dağılım, (3) Uzmanlığa göre dağılım. 13

14 Geçici Çalışan Lisanslı Diş Doktorları: 2014 yılı için toplam 19 tane geçici çalışan diş doktoru Kuzey Kıbrıs ta bulunmaktadır. Uzmanlık alanlarının dağılımları şekil 5 de gösterilmiştir. Şekil yılı Çalışan lisanslı geçici diş doktorların uzmanlıklarına göre dağılımı Kişiye Düşen Toplam Doktor Sayıları: 2014 yılı 1000 kişiye düşen lisanslı doktor sayıları ve diş doktoru sayıları tablo 5 de, çalışan doktor sayıları ve diş doktoru sayıları tablo 6 da gösterilmiştir kişiye düşen lisanslı doktor sayısı 2.25, 1000 kişiye düşen çalışan doktor sayısı 2.11 dir kişiye düşen lisanslı diş doktoru sayısı 0.71, 1000 kişiye düşen çalışan diş doktoru sayısı 0.68 dir. Burada esas alınması gereken en doğru istatistik çalışan doktor/diş doktoru oranlarıdır. Tablo yılı 1000 kişiye düşen toplam doktor sayısı (Licensed Physician density). Doktorlar Lisanslı Doktor 1000 Kişiye düşen Lisanslı + Geçici 1000 Kişiye düşen lisanslı + Sayısı Lisanslı Doktor Sayısı Doktor Sayısı geçici Doktor Sayısı Pratisyen Uzman Toplam Diş Diş-Uzman Toplam Toplam

15 Tablo yılı 1000 kişiye düşen toplam çalışan doktor sayısı (Practicing Physician density). Doktorlar Çalışan Doktor 1000 Kişiye düşen Çalışan + Geçici 1000 Kişiye düşen Çalışan Sayısı Çalışan Doktor Sayısı Doktor Sayısı + geçici Doktor Sayısı Pratisyen Uzman Toplam Diş Diş-Uzman Toplam Toplam Hemşireler: Kuzey Kıbrıs ta kamu da çalışan toplam 1010 hemşire bulunmaktadır. Bunların %71 i devlet hastanelerinde veya devlet e bağlı sağlık merkezlerinde hizmet vermektedir kişiye düşen hemşire sayısı 3.53, doktor başına düşen hemşire sayısı 1.67 dir. Kuzey Kıbrıs ta diş hemşireliği eğitimi almış hemşire bulunmamaktadır. Diş kliniklerinde çalışan yardımcı personeller eğitimli değildir yılında Yakın Doğu Üniversitesinde, Ağız ve Diş Sağlığı destek lisans programı meslek yüksek okulunda açılmıştır ve ilk öğrencilerini almaya başlamıştır. Tablo 7. Hemşire sayıları, çalışma yerine göre dağılımı, 1000 kişiye düşen hemşire sayısı, her çalışan doktora düşen hemşire sayısı Hemşire Toplam Sayısı 1010 Hemşire Kamu Sayısı 722 Hemşire Özel Sayısı a Kişiye düşen hemşire Sayısı 3.53 Çalışan Doktor Toplam Sayısı 547 Her Çalışan Doktora düşen Hemşire Oranı 1.85 Çalışan Doktor (+Geçici)Toplam Sayısı 604 Her Çalışan Doktora (+Geçici) düşen Hemşire Oranı 1.67 a Özel hastaneler dışında, özel küçük kliniklerde çalışan hemşire sayıları gösterilmemiştir. Yatak Sayıları: Kuzey Kıbrıs ta hastanelerde ve sağlık merkezlerinde bulunan toplam yatak sayısı 1677 dir. Bunların 58% kamu da, 41.6% özel de bulunmaktadır kişiye düşen yatak sayısı 5.86 dir. Tablo Yatak sayıları, özel ve kamuya göre dağılımı ve 1000 kişiye düşen yatak sayısı Yatak Sayısı Toplam 1677 Yatak Sayısı Kamu 979 Yatak Sayısı Özel Kişiye düşen yatak Sayısı

16 Tartışma (i) 2012 Kıbrıs Türk Ekonomisi Kamu Maliyesi Dünya Bankası Raporu (Turkish Cypriot Economy Public Finance Review) 2012 yılında yayınlanan raporda sağlık sektöründeki insan kaynakları ile ilgili veriler 2009 tarihinden olup EUROSTATS veri tabanından ve ülkelerin devlet planlama örgütlerinden alınmıştır. Raporda 100,000 kişiye düşen yatak sayıları, çalışan doktor sayıları, çalışan diş doktoru sayıları, hemşire sayıları ve doktora düşen hemşire sayıları sunulmuştur. Bu istatistikler, Kuzey Kıbrıs, Güney Kıbrıs, Avrupa Birliği ülkeleri avarajı ve Avrupa Birliğine yeni giren ülkelerin avarajı ve Türkiye için karşılaştırılmıştır. Bu raporda 2014 yılı için toplandığımız istatistikleri, 2009 yılında bu raporda sunulan verilerle karşılaştırdık (Şekil 6). 100,000 kişiye düşen diş doktoru oranlarımız AB ülkeleriyle ayni standart ta olup, doktor oranımıza bakıldığında AB avarajının oldukça altında olduğumuz görülmektedir. Ayni zamanda hemşire sayılarımızda 2009 yılından sonra artış görülmesine rağmen halen ciddi bir eksiklik görülmektedir. Sağlık sistemi içerisindeki insan kaynakları dışında, fiziksel bir kaynak olan yatak sayılarımız ise AB standartlarını üzerinde bulunup, bu alanda fazlalık olduğu görülmektedir. Karşılaştırmalar göz önüne alındığında, fiziksel kaynakların azaltılıp, doktor ve hemşire (insan kaynaklarının) sayılarının artırılması gerektiği sonucu gözlemlenmektedir. Şekil yılı istatistiklerinin, 2009 yılında yayınlanan dünya bankası finans raporunda sunulan Kuzey, Güney Kıbrıs, Türkiye, AB ve yeni AB ülkelerine karşılaştırılması; (a) 100,000 kişiye düşen, yatak sayısı, çalışan doktor sayısı, çalışan diş doktoru sayısı ve hemşire sayılarının, (b) Çalışan doktor başına düşen hemşire sayısı (c) Kuzey Kıbrıs 2014 karşılaştırma istatistiklerinin tablo hali. 16

17 (ii) 2014 Dünya Sağlık Örgütü (WHO2014: Global Health Observatory Data Repository) Dünya sağlık örgütü küresel sağlık veri tabanından 2014 yılı için Türkiye ve Güney Kıbrıs için sağlık sistemindeki insan kaynaklarını sorguladık. Sonuçlarımızın karşılaştırması tablo 9 da gösterilmiştir. Kuzey Kıbrıs taki çalışan doktor ve diş doktoru sayıları Güney Kıbrıs ile karşılaştırılabilir orandadır. Hemşire sayılarımızda ciddi bir farklılık görülmektedir. Türkiye de 1000 kişiye düşen doktor, diş doktoru ve hemşire sayıları ise oldukça düşük durumdadır. Tablo kişiye düşen çalışan doktor, diş doktoru, hemşire sayılarının Kuzey Kıbrıs, Güney Kıbrıs ve Türkiye ile karşılaştırması (WHO2014: Global Health Observatory Data Repository) Ülke 1000 Kişiyi Düşen Doktor Diş Doktoru Hemşire Kuzey Kıbrıs Güney Kıbrıs Türkiye (iii) 2014 Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü ülkeleri (OECD) ile Karşılaştırma Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü, tüm üye ülkelerinden her sene, doktor sayıları ve hemşire sayıları verilerini toplayıp bunların her ülkenin yerleşik nüfusuna göre 1000 kişiye oranlarını senelik raporlarla yayınlamaktadır. Her ülke ideal doktor sayısı olan çalışan tıp doktoru sayısını gerekli biçimde toplamamaktadır. Bu sonuçlar karşılaştırılırken her ülkenin veri toplama şekli göz önünde bulundurulmalıdır yılı için her ülkeden verilen istatistiklerle ilgili notlar sekil 7 nin dip notunda bulunabilir. Bu çalışmada, 2014 yılı Kuzey Kıbrıs istatistikleri 2014 yılı OECD ülke istatistikleriyle karşılaştırılmıştır (Şekil 7). Karşılaştırılma grafiklerinde görüldüğü üzere, hem doktor sayılarında hem de 17

18 hemşire sayılarında OECD ülkeleri avarajının oldukça altında yer almaktayız. Bunun yanında, uzman doktor ve pratisyen doktor oranlarımız karşılaştırıldığında pratisyen doktor oranlarımız oldukça düşük olduğu gözlemlenmektedir. Şekil 7. OECD 2014 Uluslararası karşılaştırma: (a) 10,000 kişiye düşen doktor sayısı, (b) Pratisyen doktor ve uzman doktor oranı, (c) 1000 kişiye düşen hemşire sayısı, (d) Doktor başına düşen hemşire sayısı. 18

19 Dip not (1): Doktor istatistikleri; (1) Kanada, Finlandiya, Fransa, Yunanistan, İzlanda, Hollanda, Slovakya ve Türkiye, çalışan doktorlarla birlikte, sağlık sektöründe çalışan müdürler, eğitimciler ve araştırmacıları da bu sayılara katmıştır. Bu nedenle bu ülkelerden gelen istatistikler esas oranlardan yaklaşık %5-10 daha yüksek rakamlar göstermektedir. (2) Portekiz, tüm lisanslı doktor sayılarını göstermiştir (Tüm kayıtlı doktorlar çalışmadığından, burada rakamlarda olduğundan daha yüksek görülmektedir, (3) İspanya, Belçika doktor sayılarına diş doktorlarını da eklemiştir (Olduğunda yüksek bir değerlendirme, (4) Hindistan, sistematik bir şekilde güncellenmeyen kayıtlı doktor sayılarını göstermiştir. Dip not (2): Hemşire istatistikleri: (1) Kanada, Finlandiya, Fransa, Yunanistan, İzlanda, Hollanda, Slovakya ve Türkiye, çalışan doktorlarla birlikte, sağlık sektöründe çalışan müdürler, eğitimciler ve araştırmacıları da bu sayılara katmıştır, (2) Belçika, tüm lisanslı hemşire sayılarını göstermiştir, (3) Avusturya, sadece hastanelerde çalışan hemşire sayılarını göstermiştir, (4) Almanya, 3 senelik eğitim alan ve yaşlılara hizmet eden hemşireleri (%30) verdiği hemşire sayılarında göstermemiştir, (5) Kuzey Kıbrıs, devlet hastanelerinde, sağlık ocaklarında ve özel hastanelerde çalışan hemşire sayılarını göstermiştir. Özel kliniklerde çalışan hemşire sayıları gösterilmemiştir. 19

20 Sonuçlar - Bu raporun amacı sağlık sistemindeki insan kaynaklarını incelemektir. İçeriği, doktor sayıları, diş doktoru sayıları, hemşire sayıları ve hastane yatak sayılarıyla sınırlıdır. - Bu istatistiklere, daha tamamlayıcı bir sunum için, seneye göre eczacıların topluma oranları, ve ayni zamanda tıp, diş, hemşirelik ve eczalık mezunlarının oranları da eklenmelidir. Eğitim bakanlığında şu anda seneye göre KKTC uyruklu tıp, diş, hemşirelik ve eczacılık mezunlarının verileri sistematik bir şekilde tutulmamaktadır. Bu verilerin düzenli bir şekilde tutulmasının sağlık sektörüne girecek mezunların gerek istihdamı, gerekse üniversitelerde açılacak kontenjanların ihtiyaca göre belirlenmesi için önemli verilerdir. - Bu rapordaki tüm analizler, kurumlardan geriye dönük güvenilir veri elde edinilemediğinden, 2014 yılı ile sınırlı tutulmuştur. Bu istatistikleri oluşturmak için gerekli tüm veriler sistematik bir şekilde toplanmalı ve her sene güncellenerek geçmiş senelere karşılaştırmalar yapılarak sistemdeki değişimler ve sağlık insan kaynakları ile ilgili stratejik planlar, veriye dayalı bir şekilde sunulmalıdır. Sistematik olarak kurumlar tarafından toplanması gereken veriler: o Sağlık bakanlığından, hemşirelerin yaş, cinsiyet, çalışma yeri ve uzmanlıklarına göre dağılımları. o Eğitim bakanlığından, tıp, diş, hemşire ve eczacılık eğitimine giden ve mezun olan öğrencilerin sayıları, eğitime başlama ve bitirme yılları, ülkeye geri dönme durumları. o KTTB den, doktor, diş doktorlarının yaş, cinsiyet, çalışma durumu, çalışma yeri, uzmanlıklarına göre dağılımları. o Eczacılar Birliği nden, eczacıların yaş, cinsiyet, çalışma durumu, çalışma yeri yılı için oluşturulmuş istatistikler önümüzdeki yıllar için bir referans oluşturmakla birlikte şuandaki durumun resmini net bir şekilde göstermektedir. Kısaca; o o o Çalışan pratisyen doktorlarımızda ciddi bir eksiklik görülmektedir. Bu eksiklik, kısmen, geçici doktorlarla tamamlanmaya çalışılmasına rağmen, önümüzdeki senelerde giderilmesi gerekmektedir (Tablo 3, Şekil 2) yılı için çalışan pratisyen sayımız, OECD ülkeleri avarajının altında bulunmaktadır (Şekil 7). Çalışan doktor sayılarımız, Kuzey Kıbrıs ın en büyük iki yerleşim bölgeleri olan Lefkoşa ve Mağusa da yoğunlaşmaktadır. Özellikle, çalışan uzman doktorların 59.3% Lefkoşa da hizmet vermektedir. Bölgelere göre nüfus dağılımına bakıldığında, Lefkoşa 33.1%, Mağusa 32.2%, Girne 24.2%, Güzelyurt 10.5%, özellikle uzman doktor dağılımlarında nüfusa göre düzensiz bir dağılım görülmektedir (Tablo 3, Şekil 1 tıp doktorları, Şekil 4 diş doktorları). Çalışan 60 yaş ve üzeri tıp doktorları (N=101) ve diş doktorları (N=32) yakın bir gelecekte iş gücünden çekilecek olan kısmı temsil ederken, (2) 2014 de Kuzey Kıbrıs ta geçici olarak çalışan 20

21 tıp doktorlarının (N=57), diş doktorlarının (19), kalıcı doktorlar olmadıkları göz önüne alınmalı ve, (3) 2014 yılı için Eylül ayında yurtdışından konsültasyon için yapılan uzman hekim ziyaretleri (N=118) göz önüne alınarak, daha sürdürülebilir sağlık hizmeti verilmesi adına bu alanlarda uzman doktorlar yetiştirilmesi için teşvik oluşturulmalıdır. Özellikle, medikal onkoloji, hematoloji, nefroloji ve romatoloji alanlarında sadece birer tane uzman bulunmakta ve çocuk sağlığı uzmanlıklarında da ciddi uzman eksiklikleri görülmektedir. o o o 2014 yılı için 1000 kişiye düşen çalışan doktor sayısı 2.11, çalışan diş doktoru sayısı 0.68 olarak hesaplanmıştır (Tablo 6). Bu bağlamda, çalışan doktor sayılarımız Güney Kıbrıs ile karşılaştırılabilir oranda olup, AB ülkeleri (Şekil 6) ve OECD ülkeleri (Şekil 7) avarajının altında bulunmaktadır. Çalışan diş doktoru sayılarımızı AB ülkeleri avarajı ile yaklaşık olarak ayni oranda bulunmaktadır (Şekil 6) yılı için 1000 kişiye düşen hemşire sayısı 3.53 olup, doktor başına düşen hemşire sayısı 1.67 dir. Hemşire sayılarımızda Güney Kıbrıs a, AB ülkelerine, OECD ülkelerine göre ciddi eksiklik görülmektedir. Ayrıca, diş hemşireliği alanında eğitimli hemşire bulunmamaktadır fakat 2014 yılında yerel üniversitelerimizden Doğu Akdeniz Üniversitesi nde (DAÜ) açılan Ağız ve Diş Sağlığı destek lisans programı ile yakın bir gelecek bu alanda uzmanlaşmış hemşirelerimiz işgücüne katılacaktır. Fiziksel bir kaynak olan yatak sayılarımız AB standartlarının üzerinde bulunduğundan, bu alandaki fazlalığın azaltılıp, doktor ve hemşire (insan kaynaklarının) sayılarının artırılması gerekmektedir. Teşekkürler Emel Alkan ve Melek Kilim (KTTB), Ali Korhan ve Erkan Muhtaroğlu (DPO), Yeşim soyisim ve İsmet Çobanoğlu (Sağlık Bakanlığı), Ali Yönel (Eğitim Bakanlığı). Referanslar World Bank Finance Report: Turkish Cypriot Economy Public Finance Review. Report No CY (21 Aralık 2012) WHO2014: World Health Statistics Global Health Observatory Data Repository: OECD (2014), Doctors, in OECD Factbook 2014: Economic, Environmental and Social Statistics, OECD Publishing. OECD (2014), Nurses, in OECD Factbook 2014: Economic, Environmental and Social Statistics, OECD Publishing. 21

22 Appendix I. Uzmanlık Alanlarının Listesi Genel Doktor Uzmanliklari: Dis doktoru Uzmanliklari: Acil Tıp Ağız, Diş, Çene Hastalıkları ve Cerrahi Adli Tıp Endodonti Aile Hekimligi Oral Diagnoz ve Radyoloji Anestezi ve Reanimasyon Ortodonti Beyin ve Sinir Cerrahisi Pedodonti Biyokimya ve Klinik Biyokimya Periodontoloji Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları* Protez Deri ve Zührevi Hastalıklar Restoratif Diş Tedavisi Enfeksiyon Hastalıkları Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Genel Cerrahi Göğüs Hastalıkları Göz Sağlığı ve Hastalıkları Halk Sağlığı İç Hastalıklar* Kadın Hastalıkları ve Doğum Kardiyoloji Kulak Burun Boğaz Hastalıkları Nöroloji Nükleer Tıp Onkoloji* Ortopedi ve Travmatoloji Patoloji Plastik Rekonstrüktif Cerrahi Radyoloji Radyasyon Onkolojisi Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Spor Hekimliği Üroloji * Daha spesifik uzmanlık alanlarına göre dağılımlar rapor da tablo 4 de verilmiştir. 22

23 II. Hastane ve Sağlık Ocaklarının Listesi Devlet Hastaneler: Dr. Burhan Nalbantoğlu Devlet Hastanesi Gazimağusa Devlet Hastanesi (Yataklı) Dr. Akçiçek Hastanesi (Yataklı) Cengiz Topel Hastanesi (Yataklı) Bariş Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi (Yataklı) Kronik Hastalıklar Hastanesi (Yaşlı bakımevi) Thalassaemia Merkezi (Kan Bankası) Onkoloji-Hematoloji Merkezi Endokrin ve Diyabet Merkezi Devlet Sağlık Merkezleri: Lefkoşa Kentsel Sağlık Merkezi Akdoğan Sağlık Merkezi Güzelyurt Sağlık Merkezi Maraş Sağlık Merkezi Mehmetcik Sağlık Merkezi İskele Sağlık Merkezi Serdarlı Sağlık Merkezi Yenierenkoy Sağlık Merkezi Geçitkale Sağlık Merkezi Dip Karpaz Sağlık Merkezi İnönü Sağlık Merkezi Değirmenlik Sağlık Merkezi Esentepe Sağlık Merkezi Lapta Sağlık Merkezi Tatlısu Sağlık Ocagi Lefke Sağlık Merkezi Akıncılar Sağlık Ocagi Dilekkaya Sağlık Ocagi Bülent Ecevit Rehabilitasyon Merkezi (Yataklı) Özel Hastaneler: YDÜ Diş Hekimliği Fakültesi Hastanesi YDÜ Tıp Fakültesi Eğitim ve Arastırma Hastanesi Özel Baskent Hastanesi Tunççevik Kadın Hastalıkları ve Doğum Hastanesi Cyprus Life Hospital Mağusa Tıp Merkezi Etik Sağlık Merkezi Kunter Güven Hastanesi Kamiloğlu Hastanesi Özel Girne Hastanesi Mağusa Yaşam Hastanesi Kolan British Hospital Doğus Kadın Hastalıkları ve Doğum Hastanesi Ada Kadın Sağlığı ve Doğum Hastanesi 23

24 III. Lisanslı ve Calışan Doktor Sayılarının EUROSTATS a Göre Tanımları - Practicing physicians Calisan doktorlar - Physicians licensed to practice Lisansli doktorlar 24

25 IV Lisanslı Doktor İstatistikleri 25