Yıl: 4, Sayı: 12, Ağustos 2017, s

Transkript

1 Yıl: 4, Sayı: 12, Ağustos 2017, s Ġbrahim DOYUMĞAÇ 1 BEHÇET NECATĠGĠL ĠN ÇAĞIN TANIĞI OLMAK ADLI ġġġrġnġn ÇÖZÜMLENMESĠ Özet Çağın Tanığı Olmak şiirinin yüzey yapı (biçim özellikleri), derin yapı (anlamsal boyut) ve bağdaşıklık açısından çözümlendiği bu çalışmada, bu şiirin bumerang sözcüğünün anlamı etrafında şekillendiği belirtilmiştir. Bunun yanı sıra şiirin Fırlat at uzağa/ Gider döner bumerang dizeleriyle başlayıp yine şiire bu dizelerle son verilmesi, şiirin bumerang sözcüğünün imgesel anlamı doğrultusunda yazıldığı açıklanmıştır. Sonuç olarak, şiirde geriye bir dönüşün hayal edildiği ve şiirin de bu anlayış içerisinde kaleme alındığı belirtilmiştir. Anahtar Sözcükler: Behçet Necatigil, Çağın Tanığı Olmak şiiri, derin ve yüzey yapı ANALYSIS OF THE POEM NAMED "ÇAĞIN TANIĞI OLMAK" BY BEHÇET NECATĠGĠL Abstract In this study, the poem Çağın Tanığı Olmak analyzed in terms of surface structure (form features), deep structure (semantic dimension), and coherence and it is indicated that this poem took form around the meaning of the word boomerang. In addition to this, it is explained that the poem was written in accordance with the imaginary meaning of the word boomerang, as the poem begins and ends with the same verse Fırlat at uzağa/ Gider döner bumerang. Consequently, it is stated that an analepsis was imagined in the poem and it also was written with this understanding. Keywords: Behçet Necatigil, the poem Çağın Tanığı Olmak, deep and surface structures. 1 Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler ve Türkçe Eğitimi Bölümü/ Türkçe Eğitimi Ana Bilim Dalı Doktora Öğrencisi, ibrahim63doyum@gmail.com

2 İbrahim Doyumğaç GĠRĠġ Yazdığı şiirlerle kendisine has bir üslup oluşturan Behçet Necatigil, kendisinden önceki dönemlerin özelliklerinden beslenerek yaşadığı çağa tanık olmuş ve bu bağlamda oluşturduğu imgeli şiirleriyle okuyucunun karşısına çıkmıştır. Necatigil in şiirlerinin her bir sözcüğü, söz grubu ve dizesi ile anlatmak istediği, göndermede bulunduğu bir eser, nesne, olay, olgu ve durum vardır. Bir Sözcükte Kitap Adları şiiri, bu durumun en iyi örneğidir. Bu yüzden Necatigil in şiirleri bir araştırmacı için bir antoloji, bir sosyolog için dönemsel bir belge, bir psikolog için somut bir ruh hâlinin dışa yansıması ve bir edebiyatçı için eşsiz imgeler dünyasıdır. Bu çok özellikli şiirler, Necatigil in ruh dünyasının ve yaşadıklarının dışa yansımasıdır. Bu yansımalar, kimi şiirde sevgi, hasret, özlem kimi şiirde beklenti, umut, yaşama tanık olma gibi durumlar şeklinde kendini gösterir. Dolayısıyla Necatigil in bir şiirinden hareketle, şairin şiir anlayışını belirlemek, onu bu anlayış içerisinde değerlendirmek, onun şiir dünyasını ve ruh hâlini dar bir çerçeve içerisinde değerlendirmek, sınırlandırmak demektir. Yaşadığı çağın neslini imgesel bir dille eleştiren, bunu kabullenmediğini sanatıyla hissettiren, bu anlayış içerisinde kimi şiirini kaleme alan ve seçtiği bazı sözcüklerle bu durumu çağrıştıran Necatigil, yaşadığı çağda bazı sorunların vuku bulduğunu ve bunun karmaşık hâl aldığını okuyucuya sezdirir. Behçet Necatigil in ġiir AnlayıĢı Bütün edebiyat dönemlerinden beslenip yaşadığı dönemin özelliklerini şiirlerine taşıyan Behçet Necatigil, kendi şiir dünyasının panoramasını oluşturur. Şiirlerinin panoraması, bütün şiirlerinin evrenini temsil eden bir panorama değil, her bir şiirinin çokgenli olmasını sağlayan özgün panoramadır. Bu, onun şiir kültürünü ve şiir dünyasını yansıtır. 590 Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatının önemli şairlerinden Necatigil in şiirinin en belirgin özelliği, şiirle ilgili olan evrensel her şeyi konu edinmesi, bu anlamda kendini geleneksel klişelerden kurtararak bağnazlıktan uzak tutması ve bunun neticesinde özgün bir şiir dilini oluşturmasıdır. Şiirini iki büyük kaynaktan (Doğu ve Batı) beslemeye özen gösteren şair, bu anlamda geleneksel halk edebiyatı, tekke edebiyatı, klâsik edebiyat ve Batı kültür ve edebiyatından faydalanmıştır. Ona göre önemli olan nelerden ve nerelerden yararlanmaktan çok, yararlanılan bu öğelerin birbirileri ve günümüze ait olanlar ile kaynaştırılması; yani bunların birbirleriyle olan yabancılıklarının kırılarak belli bir iletiyle yaşayabilmeleridir. Bu açıdan Necatigil in, Doğu ve Batı yı kendi güncel şiir anlayışının şair prizmasından geçirerek ima ettiği söylenebilir (Özger, 2007: 1231). Behçet Necatigil in şiirlerinin evrensel ve çok özellikli oluşu kendisini birçok şairden farklı kılmış ve kendisinin hiçbir akım içerisinde değerlendirilmemesine neden olmuştur. Behçet Necatigil, modern Türk şiirinin hiçbir akıma ya da kuşağa dâhil edilemeyen ender şairlerinden biridir. Yaşadığı dönemde toplumcu şiir yazmamakla, çağının tanığı olmamakla eleştirilmiştir. O, özellikle Yaz Dönemi adlı kitabından sonra yazdığı şiirlerle anlamı, gündelik dilin dışına, bildirişim işlevinin ötesine taşımıştır (Şişmanoğlu, 2003: 1). Şiirin kesin bir açıklama, bildiri, şaşmaz doğru, doğrultu ve tek yönlü olmadığını dile getiren şair; şiirin dilediğimiz yollara, yolculuklara açık olduğunu ve şiirin çeşitli yönlerinin ve türlü doğrultularının olabileceğini savunur. Necatigil, düşündürücü yanları çoğaltılmış, yatırım ve çabaları çok olan ve çokgen özellikler taşıyan şiirden yana olduğunu söyler. Bunun, şiiri Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 12, Ağustos 2017, s

3 Behçet Necatigil in Çağın Tanığı Olmak Adlı Şiirinin Çözümlenmesi ağırlaştırıp atraksiyonlara, süslere yatırıp, özü havasızlıktan boğmak olmadığını; şiiri düşündürücü yapan şeyin, kimi sözcükler arasında belki hemen fark edilmeyen hesaplı örgü, dikkatli bir trafik olduğunu belirtir (Necatigil, 2012: 54). Şiirlerini imgesel bir anlamla kurgulayan Necatigil, yirminci yüzyıl insanının iç ve dış hayatının altüst olduğunu, bu çağda sükûnet ve nizamın değil, huzursuzluk, çirkinlik ve karışıklığın hâkim olduğunu ifade eder. Şiirlerinin bazıları bu çağın trajedisiyle ilgilidir. O kendi şahsi tecrübeleri ve kültürü arasında, çağın trajedisini derinden hissetmiş bir şairdir (Kaplan, t.y: ). Kaleme aldığı her bir şiiriyle farklı bir durumu izah etmeye, sezdirmeye çalışan Necatigil in ev, ev hâli, çevre, sevgi ve bazen de yaşadığı çağla ilgili imalı bir söylem etrafında şiirlerini oluşturduğu fark edilir. Şair, şiirlerindeki bu imgesel söylemi, insanları ve çağı küçük düşürme şeklinde değil, özenli bir üslupla sahip olduğu derin kültür ve anlayışla ifade etmiştir. Kendine özgü bir üslup anlayışına sahip olan Necatigil, Türk edebiyatında birçok şiire imzasını atmıştır. Şiirlerinde oluşturduğu yeni çağrışım imgeleri, onun dili ne kadar titizlikle kullandığının bir göstergesidir. Şairin oluşturduğu her çağrışım imgesi, anlam derinliğine sahip olan ve yaşamın bir parçasını içinde barındıran bir yapıdadır (Şahin, 2006: 74). Çağın Tanığı Olmak I Fırlat at uzağa Döner gelir bumerang. II Yukardan aşağı, boş küpler, Soldan sağa Hangi harfleri koymalı Ki çözülsün bilmece? III Diş diş Kalıntı çağ mazgalları Sonra yeni katmanlar Bir intihar gibi içerde. IV Aldatışı yakınların Bilinseydi Kime inanacaksın Ki hangi yolları yürümeli? V 591 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:12, Ağustos 2017, s

4 İbrahim Doyumğaç Çocukluk, gene ancak çocukluk Gerçi o da acı Ama iyi ki var Yerine hangi mutlu yaşantı? VI O nineler, o kızlar, o evler De yoksa Kimin bu toprak Çok düşünmüşümdür. VII Onu benden, beni ondan ayıran Düzenler Bırakmaz bizi bize, bölücü Olmuş nice değerler, ben de ölmüşümdür. VIII İçindeyim, diretiyorum çağa Size ne miyim ben, siz bana nesiniz? Bir hayal, bir masal mı eski Ama ben görmüşümdür. IX Fırlat at uzağa Döner gelir bumerang (Behçet Necatigil, 2017: ). Bu şiir üç aşamada ele alınmıştır. Özdemir İnce, Zolkovski, Riffaterre ve Yuri Lotman ın şiir inceleme tekniklerinden hareketle çalışmada şöyle bir yönteme gidilmiştir (Akt.: Özger, 2007: 1233). 592 Şiirin Anlamsal Yapısı Yüzey Yapının Anlamı Derin Yapının Anlamı Metin Dışı Nesnel Bağdaşıklıklar Somut Yapı Soyut Yapı Algılasal, Sezgisel Bilgiler Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 12, Ağustos 2017, s

5 Behçet Necatigil in Çağın Tanığı Olmak Adlı Şiirinin Çözümlenmesi Derin yapı, sözün zihindeki yapısıdır. Yüzey yapı ise sözün söylenen veya yazılan görüntüsüne denir. Yüzey yapıda ses, seslerin biçimi olarak açıklanırken derin yapı cümledeki bütün anlam unsurlarının soyut hâli olarak açıklanır. Derin yapı, söz grubunun veya cümlenin anlam boyutunu; yüzey yapı ise biçimsel yapısını kapsar (Aydın, 2007: 63-64; Kerimoğlu, 2014: 72-73; Kıran ve Kıran/ Eziler, 2010: ). Bağdaşıklık, metindeki sözcüklerin, cümlelerin ve paragrafların anlam olarak birbirine bağlı olmasını ifade eder. Dilbilimde bağdaşıklık, biçim birimler arasındaki tamlayan-tamlanan, nitelenen-niteleyen ve cümle öğeleri arasındaki açıklayan-açıklanan ilişkisinin dil bilgisinin genel kabul görmüş yapısına uygunluğu (Karağaç, 2013: 587); bir yazının metin olmasını sağlayan, metin içi ilişkileri kuran dille ilgili özelliklerin tümü (Günay, 2013: 72); metindeki dilsel, dilbilgisel uyum, yani bütünlük (Keçik ve Uzun 2003: 11); cümle ve paragraflar arasındaki sezdirimler, çıkarımlar ve anlamsal bağlantılar (Erden, 2010: 67) olarak tanımlanır. Ayrıca Halliday ve Hasan, 1976; Demircan, 1986; Altunkaya, 1987; Koç, 1992: ; Aktaş ve Balcı, 1994; Uzun, 1995; İşsever, 1995: 54; Aktaş, 1996; Günay, 2003; Özkan, 2004: bağdaşıklığı bir metnin dış şekillerinin; cümle ve paragraflarının dil bilgisi açısından birbirine bağlı oluşu, yani dil bilgisine ait yapıların, öğelerin birbiriyle bağıntılı olması (Akt.: Karatay, 2010: 374) olarak açıklarlar. Bağdaşıklıkta önemli olan anlam bütünlüğüdür. Bağdaşıklığı kelimeler ve kelimelere gelen ekler oluşturmakta ve böylelikle kelime gruplarının birbirleriyle bağlantıları sağlanmaktadır. Metin içerisinde gerçekleşen bu anlamlı bağlantılar, metin içindeki başka unsurların açıklanmasını desteklemektedir (Karadeniz, 2015: 3). ġiirin BaĢlığına Dair Yaşadığı dönemde birçok durumu şiirleriyle izah etmeye çalışan Behçet Necatigil, çağın tanığı olmamakla kimi zaman eleştirilmiştir (Şişmanoğlu, 2003: 1). Bu şiirin başlığı ve anlamı genel olarak incelendiğinde şiirin bu eleştirilere bir cevap niteliği taşıdığı söylenebilir. Çağın tanığı olmamakla eleştirilen şairin Çağın Tanığı Olmak adlı bu şiire, bilinçli olarak bu başlığı verdiği, seçtiği anlaşılır. Genel anlamda çağın tanığı olmak; çağı yaşamak, yaşadığı zaman dilimine şahit olmak, birçok tecrübeyi yaşamak ve bunun neticesinde olgunlaşmak, çoğu şeyi kavramak, tahayyül etmek anlamlarını çağrıştırdığı ifade eder. Dolayısıyla diğer birçok şiirinde seçtiği derin imgeler ve bu imgelerin çağrıştırdığı kültür unsurları Necatigil in şiirlerinde önemli yer kapsar. Şairin bu şiirin başlığını bu düşünceyle seçtiği söylenebilir. Çağın Tanığı Olmak ġiirinin Biçimsel Özellikleri (Yüzey Yapı) Dokuz bölümden oluşan şiirin ilk ve son bölümü iki dizeden oluşur. İlk ve son bölümün dizeleri aynıdır. Fırlat at uzağa/ Gider döner bumerang dizeleri, şiire giriş ve şiirin sonunda tekrarlanan iki dizedir. Şiirin en kısa dizesi Diş diş ; en uzunu ise Ölmüş nice değerler, ben de ölmüşümdür dizesidir. Birinci ve dokuzuncu bölümde geçen fırlat at ve döner gelir söz grubundaki -at sözcüğü/eki ve -r sesi şiire bir ritim ve ahenk katmıştır. Bunun yanı sıra fırlat at söz grubunda ses kakışması/ kakafoni vardır. Bu seslerle şiire hem bir giriş yapılmış hem de şiire son verilmiştir. Şiirin ikinci bölümünde yukardan ve soldan sözcüklerindeki -dan sesi şiire bir dolgunluk, ağır bir hava, kalın bir vurgu sağlamıştır. Bu bölümde, yukardan 593 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:12, Ağustos 2017, s

6 İbrahim Doyumğaç sözcüğündeki -ar, küpler sözcüğündeki -ler, harfleri sözcüğündeki -leri eki, şiire ses değeri sağlayan unsurlardır. Üçüncü bölümdeki diş diş, çağ sözcüklerindeki ş ve ç sesi benzer sesli ünsüzlerdir. Bu sesler şiire bir keskin/ sert hava vermiştir. Dördüncü bölümdeki çocukluk sözcüğünün iki kez tekrar edilmesi ve k seslerinin şiire sağladığı ahenk, şiirin üçüncü bölümündeki ş, ç ve ğ sesinin devamı niteliğindedir. Şiirin altıncı bölümünde nineler, kızlar, evler sözcüklerindeki ler/lar eki ve o adılı şiire vurgu ve ahenk katmıştır. Şiirin yedinci bölümünde benden, ondan, ayıran sözcüklerindeki -an/en sesi de diğer dizelerdeki gibi ahenk unsurudur. Buna ek olarak bu bölümdeki düzenler ve değerler sözcüğündeki -ler dizelerdeki ses dalgasının uzamasını sağlar. Ayrıca, benden, beni, bizi, bize ile ölmüş, ölmüşümdür sözcükleri aynı ses tekrarı gibidir. Bunun yanı sıra şair, aliterasyon, asonans gibi söz sanatları ve konsonanstan yararlanmıştır. Şiirin sekizinci bölümündeki biçimsel özellikler, diğer bölümlerde tekrarlanan ses özellikleri gibidir. Bu ses tekrarları ben öznesi/şairin kendisi ve siz nesnesi/şairin kastettiği kişi/kişilere bağlı olarak tekrarlanan seslerdir. İçindeyim, diretiyorum, size miyim, ben, siz bana gibi sözcükleri ve bu sözcüklere gelmiş ekler, ses tekrarı ve ahengi oluşturmuştur. Buna ek olarak şiirde geçen bir hayal, bir masal söz grubundaki bir sözcüğü ve -al eki/sesi şiire, ses, vurgu ve ahenk değeri katmıştır. Çağın Tanığı Olmak ġiirinin Derin Yapısı ve Metin DıĢı Nesnel BağdaĢıklığı Derin yapı, şiirin iletisini ve anlam olgularının basamaklarını içerisinde barındırır. Derin ve yüzey yapıyı anlam olarak bütünleştiren unsur bağdaşıklıktır. Derin yapı ve bağdaşıklık bağlamları doğrultusunda düşünüldüğünde, şiirin Fırlat at uzağa/ Gider döner bumerang dizeleri birçok durumu okuyucunun zihninde canlandırır. Türkçe Sözlükte (2011: 412) bumerang; kıvırcık bir sopaya benzeyen ve fırlatıldığında geri dönen, ağaçtan yapılma bir av aracı dır. Şiirin bu imgesi bağlamında düşünüldüğünde Gider döner bumerang dizesinin eskiyen bazı şeylerin belli bir zaman diliminden sonra yeniden eski hâline dönebildiğini çağrıştırır. Gider döner bumerang dizesinin Kur an ı Kerim in Bakara Suresi nde geçen Güçlüklere göğüs gerenler, başlarına bir musibet geldiği zaman, biz Allah a aittiz ve O na döneceğiz. derler (Eliaçık: 2014: 156) ifadesini çağrıştırdığı söylenebilir. Ancak bu iki geriye dönüş arasında fark var. Bu fark birincisinde istenmeyen, rahatsızlık duyulan bir dönüş; ikincisinde ise aslına dönüş söz konusudur. Şairin kafasında Kur anî (dinî) bir dönüşün değil, içinde yaşadığı çağ la hesaplaşmanın söz konusu olduğu anlaşılır. Necatigil in şiirlerinde önemli unsurlardan biri, bazı sözcüklerin önceki ve sonraki sözcüğe bağlanarak okunabilmesidir. Necatigil in şiirlerindeki sözcükler, önceki ve sonraki sözcüğe bağlanarak okunduğunda daha ayrıntılı derin yapı unsurları ortaya çıkar. Bu, şiirin anlam derinliğine sahip olmasını sağlar. Örneğin, şiirin Fırlat at uzağa/ Gider döner bumerang ilk iki dizesi; Bumerang(ı), fırlat at uzağa gider (ve) döner şeklinde ifade edilebilir. Necatigil in böyle bir söylemi benimsemesi ve şiirlerinin derin anlamlara sahip olması, onun kendisine özgü oluşturduğu üslûpla ilgilidir. Şiirin birinci bölümüne, emir kipi ve içerisinde imgesel bir bağlam barındıran sözcükle başlanmıştır. İkinci bölümde ise birinci bölümdeki emir cümlesi, yerini soru ima eden bir ifadeye bırakmıştır. Bu soru cümlesinin içerisinde bir bilmece vardır. Bu bilmece, şiirin derin 594 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 12, Ağustos 2017, s

7 Behçet Necatigil in Çağın Tanığı Olmak Adlı Şiirinin Çözümlenmesi ve bağdaşıklık unsuruna göre çözülebilme olasılığı dâhilindedir. Şiirin birinci bölümündeki dizeler, yüzey yapı ve derin yapı bağlamında düz cümle şeklinde yeniden yazıldığında; Yukarıdan aşağı, soldan sağa hangi harfleri koymalı(yız) ki bilmece çözülsün? şekline dönüştüğü görülür. Bağdaşıklık açısından şiirin birinci ve ikinci bölümü incelendiğinde şairin, şiirin birinci bölümünde bumerang ; ikinci bölümünde ise bilmece sözcüğünü seçmesi, bilinçli bir tercihtir. Çağın/dönemin şairin ruh hâlinde yarattığı belirsiz ve karışık duygu, bumerang ve bilmece bağdaşıklık unsuruyla şiire yansır. Çünkü şiirde, bilmece belirsizliği; bumerang ise geriye dönüşü ima eder. Şiirin birinci bölümündeki emir kipinin ve şiirin ikinci bölümündeki soru imalı anlatımın, üçüncü bölümde daha açık bir anlatıma dönüşmüş olduğu söylenebilir. Çünkü şiirin ilk bölümünde geçen emir, başka bir deyişle sesleniş, ikinci bölümde belirsizliğe dönüştüğü ve bu belirsizliğin nedeninin bir nevi üçüncü bölümde açıklandığı anlaşılır. Şairin içerisinde bulunduğu çağı bir kalıntıya benzettiği ve her yeni zaman diliminin/dönemin yeni bir mazgal oluşturduğunu ve bu durumun yasaklı bir ölüm gibi durduğunu ifade eder. Mazgal; 1) Kale duvarlarında iç yanı geniş, dış yanı dar delik. 2) Yağmur sularını kanalizasyon deliğine çekmek için kullanılan üzeri parmaklıklı demirle kapatılmış delik (Türkçe Sözlük, 2011: 1639). Şiirde ima edilenin, şairin yaşadığı çağı kabullenmemesi, içindeki zaman diliminden şikâyet etme olarak açıklanabilir. Üçüncü bölümün dizeleri, yüzey yapı ve derin yapı kuralları bağlamında düz cümleye dönüştürüldüğünde Diş diş kalıntı çağ mazgalları sonra yeni katmanlar (bu kalıntılara eklenerek) bir intihar gibi içerde (duruyor, hâlini almış) şeklini alabileceği görülür. Bu bölümdeki dizelerle şair, çağın bu durumuna şahit olduğunu izah etmiştir. Şair, içerisinde bulunduğu ruh hâlini üçünde bölümde diş diş, çağ mazgalları, yeni katmanlar, intihar sözcükleriyle ima etmeye çalışmıştır. Ayrıca şairin seçtiği bu sözcüklerin birbiriyle ilişkili olduğu görülür. Çünkü mazgal ve intihar olumsuz durumu çağrıştıran kavramlardır. Şairin bu gibi bağdaşıklık unsurlarına yer vermesi, şairin kendi ruh hâlini dolaylı olarak ifade etmesinden kaynaklanır. İkinci bölümdeki soru imalı anlatım, dördüncü bölümde farklı bir üslupla yenilenmiştir. Bu bölümdeki dizeler yüzey yapı ve derin yapı kuralları bağlamında düz cümleye çevrildiğinde; Yakınların aldatışı bilinse kime inanacak ve hangi yolları yürümeli (yiz) ki? şeklini aldığı görülür. Şair bu bölümde, kişinin, yakınlarının aldatışının bilinmeyeceğini, bu aldatış bilinse de kişinin kime inanacağını ve kiminle hareket etmesi gerektiği durumunun da çıkmaza gireceğini ima eder. Bu bölümde, şairin çağın yeni neslinden şüpheli ve tereddütlü olduğu söylenebilir. Bu tereddüt, üçüncü bölümde çağ mazgalları ve intihar kavramıyla dile getirilmiştir. Necatigil in şiirindeki bazı sözcüklerin yerleri değiştirildiğinde şiirde anlatılmak istenen daha açık şekilde kendini belli eder. Bu açıdan şiirin dördüncü bölümü incelendiğinde aldatışı yakınların söz grubunun, yakınların aldatışı şeklinde ifade edilebileceği görülür. Şairin şiirlerinde böyle bir üslup tercih etmesi bağdaşıklık unsuruyla ilgilidir. Şiirin beşinci bölümünde şair çocukluk döneminin daha iyi bir zaman dilimi olduğunu sezdirir. Ancak çocukluğun da acı olduğunu, yine her şeye rağmen çocukluğun iyi ki var olduğunu ve hiçbir yaşam döneminin çocukluk çağının yerini almayacağını okuyucuya hissettirir. Bu cümle yüzey ve derin yapı bağlamında düz cümle hâline dönüştürüldüğünde; 595 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:12, Ağustos 2017, s

8 İbrahim Doyumğaç Çocukluk gene ancak çocukluk, gerçi o da acı ama iyi ki var, (çünkü) yerine hangi mutlu yaşantı (geçebilir ki) şeklinde ifade edebileceği söylenebilir. Şirin beşinci bölümünde bağdaşıklık unsuru daha çok çocukluk sözcüğüyle sağlanmıştır. Beşinci bölümde ( Çocukluk, gene ancak çocukluk ) bağdaşıklığın çocukluk sözcüğüyle yapıldığı görülür. Bu bölümün ikinci, üçüncü ve dördüncü dizelerinde (Gerçi o da acı/ Ama iyi ki var/ Yerine hangi mutlu yaşantı?) çocukluk sözcüğünün geçmediği görülür. Ancak anlam olarak bunu tamamlayanın çocukluk bağdaşıklığı olduğu anlaşılır. Bunun yanı sıra Gerçi o da acı dizesindeki o adılı, çocukluk sözcüğü yerine kullanılmıştır. Beşinci bölümde çocukluğun diğer yaşam dönemlerine göre daha yaşanılabilir olduğunu ifade eden şair, altıncı bölümde ise yaşlı insanların önemini, hatta bu toprağın o nineler in olduğunu belirtmiştir. Altıncı bölümdeki dizeler yüzey yapı ve derin yapı unsurları çerçevesinde düz cümle hâline dönüştürüldüğünde O nineler, o kızlar ve o evler de yoksa bu toprak kimin çok düşünmüşümdür? şeklini aldığı anlaşılır. Şiirlerinde ev, ev hâlinden bahseden şair, bu şiirinde de o evler diyerek yine ev söylemine göndermede bulunmuştur. Beşinci bölümde ön plana çıkan bağdaşıklık unsuru dış gönderim bağdaşıklığıdır. Dış gönderim ise metin dışındaki bir unsura göndermede bulunmadır (Günay, 2013: 77-82). Beşinci bölümün birinci, ikinci ve üçüncü dizelerinde O nineler, o kızlar, o evler/ De yoksa/ Kimin bu toprak geçen o nineler, o kızlar, o evler ve bu toprak sözcüklerinde dış gönderim vardır. Şairin şiirin iletisini ve konusunu yedinci ve sekizinci bölümde daha açık bir üslûpla ifade ettiği söylenebilir. Çünkü şiirin anlamı birinci, ikinci üçüncü ve dördüncü bölümde karışık/belirsiz ve soru imalıdır. Ancak yedinci ve sekizinci bölümde bu durum kendini açık bir şekilde gözler önüne serer. Şairin, şiire başlık olarak seçtiği Çağın Tanığı Olmak altıncı, yedinci ve sekizinci bölümde iyice kendini hissettirmektedir. Şair, şiirin yedinci bölümünde bazı düzenler den hoşnut olmadığını ve bunların neticesi olarak değerlerin ve kendisinin işlevsiz hâle geldiğini söyler. Şair, düzenlerin/düzenin bölücü olduğunu, bizi bizden ayırdığını üstü kapalı olarak ifade etmiştir. Yedinci bölümdeki dizeler derin ve yüzey yapı kuralları bağlamında düz cümle olarak ifade edildiğinde; Düzenler onu benden, beni ondan ayır(ıp) nice bölücü olmuş değerler bizi bize bırakm(ayacak) (ve bunun sonucunda ben) de öl(eceğim zaten) şekline dönüştüğü görülür. 596 Şiirin yedinci bölümündeki bağdaşıklık, altıncı bölüm gibi daha çok dış gönderimle sağlanmıştır. Onu benden, beni ondan ayıran/ Düzenler/ Bırakmaz bizi bize, bölücü/ Ölmüş nice değerler, ben de ölmüşümdür dizelerindeki onu, ondan sözcükleriyle şair, metin dışı gönderimde bulunur. Bunun yanı sıra bu bölümde bağdaşıklık ben söyleminden bize(i) söylemine dönüşmüştür/geçmiştir. Bu, bağdaşıklığın artgönderimi ve öngönderimiyle ilgilidir. Yedinci bölümdeki ben/beni ve biz/bize özneli ve nesneli anlatım, sekizinci bölümde siz/size özne ve nesnesine dönüşmüştür. Hatta bu bölümde siz den ziyade ben öznesinin çoğunlukla geçtiği söylenebilir. Çağın tanığı ol an şair, bu bölümde çağa diren diğini ve bu çağ da yaşadığını ifade etmiştir. Şair, eski zaman diliminin hayal mi, masal mı olduğunu belirtmiş ve asıl olarak bu duruma şahit olduğunu dile getirmiştir. Şiirdeki görmüşümdür söylemi buna işaret etmektedir. Şiirin sekizinci bölümündeki dizeler, yüzey ve derin yapı bağlamında düz cümleye çevrildiğinde; Çağın içindeyim direniyorum. Size ne Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 12, Ağustos 2017, s

9 Behçet Necatigil in Çağın Tanığı Olmak Adlı Şiirinin Çözümlenmesi miyim, siz bana nesiniz? Eski (olan) bir hayal (mi), bir masal mı (bilmem) ama ben görmüşümdür (şahit olmuşum) şekline dönüştürülür. Necatigil in ele alınan şiirinin altıncı, yedinci ve sekizinci bölümünde daha çok bağdaşıklığın dış gönderiminden yararlanılmıştır. Sekizinci bölümde geçen Size ne miyim ben, siz bana nesiniz?/ Bir hayal, bir masal mı eski/ Ama ben görmüşümdür. Bu dizelerdeki siz sözcüğü dış gönderimdir. Bunun yanı sıra görmüşümdür fiili de ben adılına/öznesine bir göndermedir. Bu gönderme şiirin ben öznesine (şairine) dir. Şiirin son bölümü, şiirin ilk bölümüyle aynı dizelere sahiptir. Ancak bu dizelerin aynı olması bilinçlidir. Çünkü şairin şiirde bahsettiği konu, çağa tanık olma hâli ve şiirin ilk dizesinde geçen bumerang sözcüğündeki çağrışım ve imgesel anlatım, şairin içerisinde bulunduğu durumu özetler. Şairin, bumerang sözcüğüyle kastetmek istediği durum; geriye dönme, başka bir deyişle eskiye dönme, insanın çocukluktan yetişkinliğe ve yetişkinlikten yaşlılığa geçme süreci ve bunun sonucu olarak insanın yaşlı olup çocukluğu anımsatmasıdır. Şair bu süreci/ dönüşü, bumerang ile izah etmeye, çağrıştırmaya, anlatmaya çalışmıştır. Hatta şiirin Fırlat at uzağa / Gider döner bumerang ile başlayıp yine bu dizelerle bitmesi, şiirin bumerang söylemi doğrultusunda bilinçli bir söylem içerisinde yazıldığını gösterir. Necatigil in Çağın Tanığı Olmak şiirinin son bölümü bağdaşıklık unsuru açısından incelendiğinde şiirin ilk ve son bölümünün aynı dizelerden oluştuğu görülür. İlk ve son dizelerin aynı olması, bağdaşıklığın çağrışımsal artgönderimi ve sezdirimler/çıkarsamalar unsurlarıyla ilgilidir. Çağrışımsal artgönderim, çağrışımsal, ilişkilendirme, sözcüksel artgönderime ve söz gruplarının çağrıştırdığı göstergelere bağlı olarak yapılır. Sezdirim, bir bağlam ya da sözceleme durumunda verilen bilgilerden çıkarım yoluyla ulaşılabilecek bir bilgiyi belirtir. ( ) Çıkarsama ise bir akıl yürütme işidir (Günay, 2013: 81, 87-89). Bu bağlamda düşünüldüğünde Çağın Tanığı Olmak şiirinin çağrışımsal artgönderim, sezdirim ve çıkarsama bağdaşıklık unsurlarını taşıdığı sonucuna varılır. Çünkü şiirin ilk ve son bölümünde geçen Fırlat at uzağa/ Gider döner bumerang bu iki dizenin aynı olması, okuyucuya bumerang aracını çağrıştırmaktadır. Bu özellikler metnin bağdaşıklığıyla (şiirin derin anlamının biçime yansımasıyla) ilgilidir. 597 SONUÇ Her bir şiirinde farklı bir durumu betimlemeye çalışan Behçet Necatigil in şiirlerini çözümlemek, edebiyat dünyası için önemlidir. Bütün edebiyat dönemlerinden beslenip bu edebiyat dönemlerinin özelliklerini şiirlerine taşıyan şairin bu çalışmada, Çağın Tanığı Olmak şiiri ele alınmıştır. Bu şiir, yüzey yapı (şekil özellikleri), derin yapı (şiirin anlam boyutu) ve bağdaşıklık açısından incelenmiştir. Necatigil in bu şiirinin de diğer şiirleri gibi derin anlam yumaklarına sahip olduğu ve şairin bu derin anlam yumaklarını imgesel bir üslûpla oluşturduğu tespit edilmiştir. Bunun yanı sıra bu şiirde geçen bumerang söyleminin anlamıyla, şiirde anlatılmak istenenlerin aynı doğrultuda olduğu görülmüştür. Ayrıca, çağın düzeninden, gidişatından memnun olmayan şair, asıl olarak çocukluğun iyi bir zaman dönemi olduğunu ima ederek onun da acı taraflarının olduğunu belirtmiştir. Bunun sonucunda, şairin insanın yaşayış serüvenini bumerang a benzeterek anlattığı tespit edilmiştir. Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:12, Ağustos 2017, s

10 İbrahim Doyumğaç KAYNAKLAR Aydın, M. (2007). Dilbilim El Kitabı (Temel Kavramlar ve Konular). 3F Yayınevi: İstanbul. Eliaçık, R. İ. (2014). Yaşayan Kur an/ Nuzül Sırasına Göre Türkçe Meal-Tefsir. İnşa Yayınları: İstanbul. Günay, V. D. (2013). Metin Bilgisi (Hem Metin Çözümleme Hem de Yaratıcı Yazma). Papatya Yayınevi: Ankara. Kaplan, M. (ty). Cumhuriyet Dönemi Türk Şiiri Tahlilleri. Dergâh Yayınları: İstanbul. Karaağaç, G. (2013). Dil Bilimleri Terimleri Sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları: Ankara. Karadeniz, A. (2015). Metin Dil Bilimi Temelli Metin Çözümlemesinin Bağdaşıklık Araçlarını Kullanma ve Tutarlı Metin Oluşturma Becerilerine Etkisi, Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 11/2, s Karatay, H. (2010). Bağdaşıklık Araçlarını Kullanma Düzeyi ile Tutarlı Metin Yazma Arasındaki İlişki, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 7/13, s Keçik, İ. ve L. S. Uzun (2003). Türkçe Yazılı ve Sözlü Anlatım. Anadolu Üniversitesi Yayınları: Eskişehir. Kerimoğlu, C. (2014). Genel Dilbilime Giriş. (Kuram ve Uygulamalarla Dilbilim Göstergebilim ve Türkoloji). Pegem Akademi: Ankara. Kıran, Z. ve Kıran/Eziler A. (2010). Dilbilime Giriş. Seçkin Yayıncılık: İstanbul. Necatigil, B. (2017). Eski Sokak. (Hazırlayan: Selahattin Özpalabıyıklar). Yapı Kredi Yayınları: İstanbul. Necatigil, B. (2012). Bile/Yazdı. Yapı Kredi Yayınları: İstanbul. Özger, M. (2007). Behçet Necatigil in Uyanmak Şiirini Yeniden Okuma Denemesi. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. S. 2/4, s Rirat, M. ve Rifat, S. (1998). XX. yüzyılda Dilbilim ve Göstergebilim Kuramları. Kredi Yapı Yayınları: İstanbul. Şahin, V. (2006). Sevgilerde Şiir Üzerine Bir Tahlil Denemesi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 16/2, s Şişmanoğlu, Ş. (2003). Behçet Necatigil ve Şiirin Ev Hali. (Yüksek Lisans Tezi). Bilkent Üniversitesi. Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü: Ankara. TDK (2011). Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu Yayınları: Ankara. 598 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 12, Ağustos 2017, s