Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 51, Ağustos 2017, s

Transkript

1 Güreşçilere Uygulanan Koenzim Q10 Ve Çinko Takviyesinin Bazı Kan Parametrelerine Etkisinin Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl:, Sayı: 1, Ağustos 2017, s Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date Yahya POLAT Erciyes Üniversitesi, Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu Oktay ÇOBAN Bozok Üniversitesi, Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu oktay.coban@bozok.edu.tr İrfan MARANGOZ Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Afşin Meslek Yüksekokulu GÜREŞÇİLERE UYGULANAN KOENZİM Q10 VE ÇİNKO TAKVİYESİ- NİN BAZI KAN PARAMETRELERİNE ETKİSİNİN İNCELENMESİ 1 Öz Çalışmamızda, düzenli antrenman yapan güreşçilere koenzim Q 10 (CoQ 10) ve çinko (Zn) takviyesinin bazı kan parametrelerine etkisinin incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırmaya Talas güreş eğitim merkezinde aynı zamanlarda ve aynı anda antrenman yapan -16 yaş aralığında yer alan rastgele seçilmiş toplam 29 güreşçi gönüllü olarak katılmıştır ve rastgele 3 gruba ayrılmıştır. A grubu; Gönüllülere CoQ 10 takviyesi ile birlikte rutin güreş antrenmanı, B Grubu; Gönüllülere çinko takviyesi ile birlikte rutin güreş antrenmanı, C Grubu; Gönüllülere sadece rutin güreş antrenmanı yaptırılmıştır. Suplementler, sporculara günlük 1 kapsül olmak üzere 4 hafta boyunca her gün akşam yemeğinden 20 ile 30 dk sonra aynı saatlerde verilmiştir. Güreşçilerin kan parametreleri değişkenleri olarak WBC, HGB, PLT, RBC, HCT, MCV, MCH, MCHC değerlerine bakılmıştır. Araştırmada elde edilen veriler, Windows SPSS 22.0 paket programı kullanılarak analiz edilmiş ve anlamlılık düzeyi p<0.0 olarak alınmıştır. Her grubun 1. ve 4. Haftadaki önceki ve son- 1 Bu çalışma Güreşçilere Uygulanan Koenzim Q 10 Takviyesinin Kas Hasarı İle Eser Elementler Üzerine Etkisinin başlıklı yüksek lisans tezinden türetilmiştir. The Journal of Academic Social Science Yıl:, Sayı: 1, Ağustos 2017, s

2 Güreşçilere Uygulanan Koenzim Q10 ve Çinko Takviyesinin Bazı Kan Parametrelerine Etkisinin raki değerlerinin analizi (nonparametrik) Wilcoxon Testi ile, 1. ve 4. Hafta gruplar arasındaki anlamlılık düzeyleri için Kruskal Wallis testi kullanılmıştır. Sonuç olarak; -16 yaş grubu erkek güreşçilerde 1 aylık CoQ 10 takviyesinin WBC, HGB değerleri üzeride p<0,0 düzeyinde anlamlı farklılık oluşturduğu ayrıca MCV değeri üzerinde ise p<0,01 düzeyinde anlamlı farklılık oluşturduğu görüldü. Çinko takviyesinin ise WBC değeri üzerinde p<0,0 düzeyinde anlamlı farklılık oluşturduğu görüldü. Anahtar kelimeler: Güreş, Koenzim Q 10, Çinko, kan parametreleri. ANALYSIS OF THE EFFECTS OF Q 10 (COQ 10) AND ZINC (ZN) SUPPLEMENT ON SOME BLOOD PARAMETERS OF WRESTLERS Abstract In our study, it was aimed to investigate the effects of coenzyme Q 10 (CoQ 10) and zinc (Zn) reinforcement on some blood parameters in regular wrestlers. A total of 29 randomly selected wrestlers participated in the study at the Talas wrestling training center at the same time and at the same time in the -16 age range participating as volunteers and randomly divided 3 groups. Group A; Volunteers coach 10 with routine wrestling training, Group B; Routine wrestling training with volunteers zinc supplement, Group C; Volunteers are only routinely wrestled. The supplements were given at the same time 20 to 30 minutes after dinner each day for 4 weeks, with 1 capsule daily for sportsmen. WBC, HGB, PLT, RBC, HCT, MCV, MCH and MCHC were examined as variables of blood parameters of wrestlers. The data obtained in the study were analyzed using the Windows SPSS 22.0 package program and the significance level was taken as p <0.0. Kruskal Wallis test was used for the analysis of the values of the first and fourth week of each group (nonparametric) Wilcoxon test and for the significance levels between the 1st and 4th week groups. As a result; In -16 year old male wrestlers, 1-month CoQ 10 reinforcement showed significant difference in WBC, HGB values at p <0,0 level and also significant difference at MCV value at p <0,01 level. Zinc supplementation was found to have a significant difference on the WBC value at p <0.0 level. 83 Keywords: Wrestling, Coenzyme Q 10, Zinc, Blood Parameters. The Journal of Academic Social Science Yıl:, Sayı: 1, Ağustos 2017, s

3 Güreşçilere Uygulanan Koenzim Q10 Ve Çinko Takviyesinin Bazı Kan Parametrelerine Etkisinin Giriş ve Amaç Güreş insanlık tarihinin en eski spor dallarından biri olarak kabul edilmektedir. İlkel dönemlerde İnsan hayatını devam ettirebilmek, kendini ve çevresindekileri korumak için doğadaki canlılara karşı vermiş olduğu mücadeleyi kendi vücut ağırlığı ile kas gücünden faydalanarak yapmasıyla güreş sporunun temelinin oluştuğu ileri sürülmektedir (Açak, 2001). Mücadele sporları içinde yer alan güreşte başarılı olmak için maksimal ve submaksimal şiddetteki antrenmanları kısa ve orta sürelerde sürdürebilmeleri gerekmektedir. Bu tür antrenmanlar insan fizyolojisinde değişikliklere yol açtığı bilinmektedir (Başaran,1989). Canlı sisteminin fonksiyonlarından biride fiziksel aktivitedir. Fiziksel aktivite birçok sistemi etkilediği gibi hematolojik ve biyokimyasal parametreleri de etkilemektedir. İnsanlarda egzersize uyum, kardiovasküler aktivitenin adaptasyonu ve fiziksel, fizyolojik denge gibi fizyolojik cevabın düzenlenmesinde diğer birçok etken gibi hematolojik ve biyokimyasal düzeyler de önemli rol oynayabilmektedir (Arslan, Bingölbalı, Kutlu ve Baltacı,1997). Egzersizin tipine, şiddetine ve süresine bağlı olarak, hematolojik ve biyokimyasal parametrelerde değişiklikler olabilmektedir. Yoğun egzersiz sırasında ve sonrasında hematolojik ve biyokimyasal değerlerde, kişinin antrenman durumu, cinsiyet, yas, çevresel Sartlar ve beslenme gibi farklılıklardan dolayı değişkenlikler olabilmektedir. Uzun süreli egzersizlere bağlı olarak sporcularda hematolojik değişiklikler gözlenmektedir (Beydağı, Çoksevim, Temoçin ve Akar, 1993). CoQ10, mitokondride enerji üretiminde anahtar rol oynayan, endojen bir moleküldür. Sporcularda ve sedanterlerde çeşitli egzersiz tipleri CoQ10 unu etkisi araştırılmıştır; bazı çalışmalarda performansı artırdığı bazı çalışmalarda ise artırmadığı bulunmuştur (Eisenmann, Wickel, Welk ve Blair, 200). CoQ10 nın metabolizmaya birçok faydasının olduğu literatürlerde ifade edilmektedir. Sporcular üzerine yapılan CoQ10 takviyeli araştırmalar son yıllarda artmaya başlamıştır (Balercia, Arnaldi, Fazioli, Serresi, Alleva ve Mancini, 2002) Çinko metabolizması üzerinde egzersiz önemli bir etkiye sahip olduğu söylenmektedir (Lichti, Turner, Deweese ve Henzel,1986). Sporcularda yoğun kamp dönemlerinde düşük serum çinko konsantrasyonuna rastlanmıştır. Bu durum kas çinko konsantrasyonu da azalmaktadır. Çinkonun metabolizmada yer alan birçok enzim için gerekli olması ve eksikliğinin kas fonksiyonları ile dayanıklılık kapasitesini azalttığı sonucuna varılmıştır (Cordova ve Alvarez-Mon,199), (Nosaka ve Clarkson, 1992). Araştırmacılar fiziksel egzersize bağlı artmış metabolizmanın çinko eksikliğine yol açtığını ve bu sebeple çinko takviyesinin gerekli olduğu sonucuna varmışlardır (Bordin, Sartorelli ve Bonanni, 1993). Bu araştırmada, yıl boyu düzenli ve yoğun antrenman yapan ergen güreşçilere antrenmanla birlikte uygulanan CoQ10 ve çinko takviyelerinin bazı kan parametrelerine etkisinin incelenmesi amaçlanmıştır. Gereç ve Yöntem Güreşçilere uygulanan CoQ10 çinko takviyesinin bazı kan parametreleri üzerine olan etkisinin karşılaştırılması amacıyla yapılan bu çalışmaya Talas Güreş Eğitim Merkezinde aynı antrenmanları yapan -16 yaş aralığında yer alan tesadüfî örnekleme yöntemi ile seçilen sağlıklı 29 erkek güreşçi katıldı. Araştırmaya katılan 29 gönüllü güreşçi 3 gruba ayrıldı. A grubu (n:) CoQ10 takviyeli egzersiz grubu, B grubu (n:) çinko takviyeli egzersiz grubunu oluştururken, C grubu (n:) ise sadece egzersiz grubunu oluşturdu. Suplementler sporculara günlük 1 tane kapsül olmak üzere her gün akşam yemeğinden 20 ile 30 dk sonra aynı saatlerde sporculara verildi. Suplementler T.C. Tarım ve Köy işleri Bakanlığı izni ile ithal edilmiş olan tabletleri kullanıldı. Araştırmada kullanılan CoQ10 her doz tablette 100 mg iken, çinko her doz tablette 22 mg kullanıldı. Güreşçilere antrenman programı olarak haftanın 4 günü ve günde 2 saat genel The Journal of Academic Social Science Yıl:, Sayı: 1, Ağustos 2017, s

4 ve güreşe özel antrenmanlar yaptırıldı. Sporcuların beslenme alışkanlıklarında herhangi bir değişiklik yapılmadı. Güreşçilerden CoQ10 ve çinko takviyesine başlamadan önce ve takviyenin sonrasında kan örnekleri Erciyes Üniversitesi merkez laboratuarında sağlık personelleri tarafından alındı. Çalışmaya katılan her bir gönüllüden, çalışma öncesi sabah aç durumdayken dinlenik şekilde ve 4 haftalık antrenman sonrası sabah aç durumdayken dinlenik şekilde olmak üzere iki kez EDTA lı CBC tüplerine 2 ml ve antikoagülant içermeyen jelli serum tüplerine ml uygun koşullarda 2 tüp olmak üzere 3 tüp kan örnekleri alındı. Erciyes Üniversitesi Hastanesi merkez laboratuarı biyokimya bölümünde, Serumda WBC, HGB, PLT, RBC, HCT, MCV, MCH, MCHC, 4000 devirde 10 dk. Santifuruj yapılarak, Siemens marka, ADVIA 1800 chemistry system modelli cihazda kontrollu ve kalibirasyon yapılarak çalışılmıştır. Araştırmada elde edilen veriler, Windows SPSS 22.0 paket programı kullanılarak analiz edilmiş ve anlamlılık düzeyi p<0.0 olarak alınmıştır. Her grubun 1. ve 4. Haftadaki önceki ve sonraki değerlerinin analizi (nonparametrik) Wilcoxon Testi ile, 1. ve 4. Hafta gruplar arasındaki anlamlılık düzeyleri için Kruskal Wallis testi kullanılmıştır. Bulgular Tablo 1: Araştırma gruplarının demografik özelliklerinin karşılaştırılması Değişkenler Gruplar N X S D Z P Yaş (yıl) A Grubu 14,2 1,0 B Grubu 14,0 1,732 C Grubu 1,80,447 Total 29 14,62 1,399 Boy (cm) A Grubu 16,92 8,361 B Grubu 19,08 13,028 C Grubu 169,80 2,387 2,478,104 2,9,070 8 Total ,03 10,79 Kilo (kg) A Grubu 0,42 10,229 B Grubu 1,8 16,887 C Grubu 60,80 6,3 1,183,322 Total 29 2,69 13,180 Araştırmaya katılan gruplara ait yaş, boy ve kilo parametrelerinde p>0,0 düzeyinde anlamlı farklılıklar bulunamamıştır. Tablo 2. Araştırma Gruplarının Ön Test Değerlerinin Karşılaştırılması. Değişkenler Gruplar N Sıra Ortalaması X 2 p C Grubu,80 WBC A Grubu 13,92 1,191 0,1 B Grubu 17,00 HGB C Grubu 16,90 0,378 0,828

5 PLT RBC HCT MCV MCH MCHC A Grubu 1,08 B Grubu 14,13 C Grubu 11,10 A Grubu 13,79 B Grubu 17,83 C Grubu 10,90 A Grubu 16,2 B Grubu 1,46 C Grubu 17,00 A Grubu 1,42 B Grubu 13,7 C Grubu 19,60 A Grubu 14,7 B Grubu 13,33 C Grubu 19,70 A Grubu 14,46 B Grubu 13,8 C Grubu 16,80 A Grubu 14,7 B Grubu 14,0 2,62 0,27 1,44 0,483 0,64 0,74 1,931 0,381 1,916 0,384 0,276 0,871 Araştırma gruplarının ön test değerlerinin karşılaştırılması sonucu, ölçülen değerlerde p>0,0 düzeyinde istatistiksel anlamlı farklılıklar bulunamamıştır. 86 Tablo 3. Araştırma Gruplarının Son Test Değerlerinin Karşılaştırılması. Değişkenler Gruplar N Sıra Ortalaması X 2 p C Grubu 10,40 WBC A Grubu 1,33 1,893,388 B Grubu 16,8 C Grubu 13,70 HGB A Grubu 16,71,828,661 B Grubu 13,83 C Grubu 13,60 PLT A Grubu 13,92,790,674 B Grubu 16,67 C Grubu,40 RBC A Grubu 16,83 1,116,72 B Grubu 14,2 HCT C Grubu 16,00,914,633

6 MCV MCH MCHC A Grubu 16,38 B Grubu 13,21 C Grubu 21,30 A Grubu 14,79 B Grubu,8 C Grubu 19,90 A Grubu 13,63 B Grubu 14,33 C Grubu,00 A Grubu 1,04 B Grubu 16,21 3,714,16 2,04,360,863,649 Araştırma gruplarının son test değerlerinin karşılaştırılması sonucu, ölçülen değerlerde p>0,0 düzeyinde istatistiksel anlamlı farklılıklar bulunamamıştır. Tablo 4. A Grubu Ön ve son Test Değerleri Karşılaştırılması. Değişkenler N Ölçümler x±sd z p WBC 1. Hafta Değeri 6,22±1,23-2,18,031 * 4. Hafta Değeri 7,11±1,8 87 HGB 1. Hafta Değeri 14,±,89 4. Hafta Değeri 1,0±,87-2,3,034 * PLT 1. Hafta Değeri 261,33±7,07 4. Hafta Değeri 274,2±68,10-1,70,117 RBC 1. Hafta Değeri,±,21 4. Hafta Değeri,28±,3-1,609,108 HCT 1. Hafta Değeri 44,86±2,0 4. Hafta Değeri 4,29±2,96 -,7,477 MCV 1. Hafta Değeri 87,70±4,07 4. Hafta Değeri 8,80±4,13-3,069,002 ** MCH 1. Hafta Değeri 28,44±1,66 4. Hafta Değeri 28,48±1,46 -,236,814 MCHC 1. Hafta Değeri 32,4±1,00 4. Hafta Değeri 33,28±,99-1,297,19 *p<0,0 **p<0,01

7 A grubunun ön ve son test değerlerinin karşılaştırılması sonucu WBC ve HGB değerlerinde p<0,0 düzeyinde istatistiksel anlamlı farklılık bulunurken, MCV parametresinde p<0,01 düzeyinde anlamlı farklılık bulunmuştur. Tablo. B Grubu Ön ve son Test Değerleri Karşılaştırılması. Değişkenler N Ölçümler x±sd z p WBC HGB PLT RBC HCT MCV MCH MCHC *p<0,0 **p<0,01 1. Hafta Değeri 6,63±,72 4. Hafta Değeri 7,48±1, 1. Hafta Değeri 14,0±,66 4. Hafta Değeri 14,73±,66 1. Hafta Değeri 278,17±44,46 4. Hafta Değeri 283,92±44,84 1. Hafta Değeri,08±,28 4. Hafta Değeri,17±,30 1. Hafta Değeri 44,40±2,13 4. Hafta Değeri 44,31±2,26 1. Hafta Değeri 87,43±2,97 4. Hafta Değeri 8,77±2,97 1. Hafta Değeri 28,8±1,1 4. Hafta Değeri 28,±1,38 1. Hafta Değeri 32,68±,94 4. Hafta Değeri 33,28±,98-2,27,023 * -1,69,090-1,1,266-1,31,6 -,079,937-3,062,002 ** -,669,03-1,43,146 B grubunun ön ve son test değerlerinin karşılaştırılması sonucu WBC değerinde p<0,0 düzeyinde istatistiksel anlamlı farklılık bulunurken, MCV parametresinde p<0,01 düzeyinde anlamlı farklılık bulunmuştur. 88 Tablo 6. C Grubu Ön ve son Test Değerleri karşılaştırılması. Değişkenler N Ölçümler x±sd z p WBC 1. Hafta Değeri,98±,97 4. Hafta Değeri 6,39±1,41 -,674,00 HGB 1. Hafta Değeri 14,80±,49 4. Hafta Değeri 14,70±,68 -,2,81 PLT 1. Hafta Değeri 247,40±3,86 4. Hafta Değeri 260,80±2,4 -,674,00 RBC 1. Hafta Değeri 4,98±,30 4. Hafta Değeri,06±,28 -,674,00

8 HCT 1. Hafta Değeri 4,20±2,2 4. Hafta Değeri 4,00±2,1 -,13,893 MCV 1. Hafta Değeri 90,90±,24 4. Hafta Değeri 88,80±2,9 -,944,34 MCH 1. Hafta Değeri 29,74±1,83 4. Hafta Değeri 29,22±,61 -,674,00 MCHC 1. Hafta Değeri 32,78±,86 4. Hafta Değeri 32,92±,8 -,271,786 *p<0,0 C grubunun ön ve son test değerlerinin karşılaştırılması sonucu düzeyinde istatistiksel anlamlı farklılığa görülmüştür. Tartışma ve Sonuç -16 yaş grubu erkek güreşçilerde 1 aylık Q 10 takviyesinin WBC, HGB, üzerinde p<0,0 düzeyinde anlamlı farklılık oluşturduğu ayrıca MCV, üzerinde ise p<0,01 düzeyinde anlamlı farklılık oluşturduğu görüldü. Çinko takviyesinin ise WBC, üzerinde p<0,0 düzeyinde anlamlı farklılık oluşturduğu görüldü. Egzersiz grubunun öncesi ve sonrası değerleri sonuçlarında istatistiksel olarak anlamlı farklılıklar ortaya çıkmamıştır. Çalışmamızda elde edilen sonuçlarda WBC de A ve B gurubunun sonuçlarında anlamlı bir artış söz konusudur. Fakat bu artış referans aralıklarında yer almaktadır. C grubunun öncesi ve sonrası ölçümlerinde istatistiksel olarak anlamlı farklılık tespit edilmemiştir. Diğer adı lökosit olan beyaz kan hücreleri (WBC) bağışıklık sisteminin önemli bir parçasıdır. Bu hücreler vücudun bakteri, virüs ve mikropla savaşmasında rol oynar. Kemik iliğinde üretilir ve kanla birlikte tam vücuda yayılır (Katsuhiko, Shıgeyukı, Mutsuo, Qıang, Shıgeyoshı ve Norıyoshı, 2003), 32 yaş maraton atletleri üzerinde, (Beppu-Oita Mainichi, 1999), maratonundan sonra yaptıkları akut ölçümler sonucunda, toplam lokositlerde ve lokosit oranlarında anlamlı artışlar bulmuşlardı(telford ve Cunningham, 1991). Araştırmasında 6 hafta intensiv antrenman programı uygulanan erkek atletin lökosit düzeylerinde anlamlı artış kaydedilmiştir (p>0.0). Yine (Özdengil, 1998) 28 yasındaki sağlıklı sedanterler üzerinde yaptığı çalışmada, % 60 max. VO2 ile 0 pedal/dk. yük ile 60 dakika akut egzersiz uygulaması sonucunda, lokositlerde önemli artışlar bulmuştur. Akut submaksimal egzersizin, lökosit sayılarını egzersiz öncesi değerlere oranla anlamlı şekilde artırdığı gösterilmiş, bu artışların egzersizin yol açtığı plazma kayıplarına bağlı olduğu sonucuna varılmıştır. Yorgunluğa kadar yapılan kısa süreli egzersizin lökosit sayılarını yükselttiği, bu olayın sadece hemokonsantrasyon mekanizmasıyla açıklanamayacağı, egzersiz esnasında meydana gelen metabolik değişikliklerle de ilişkili olabileceği ileri sürülmektedir (Londeann, 1978). Benzer şekilde akut submaksimal egzersizin lökositer parametreleri artırdığı ve bu artısın egzersizin şiddetiyle ilişkili olduğu ortaya konulmuştur (Beydağı, Çoksevim, Temoçin ve Akar, 1993). 89 Çalışmamızda elde edilen sonuçlarda HGB de A gurubunun öncesi ve sonrası ölçüm sonuçlarında anlamlı bir artış söz konusudur. Fakat bu artış referans aralıklarında yer almaktadır. B grubunda artış söz konusudur fakat istatistiksel olarak anlamlı farklılık tespit edilmemiştir.

9 Araştırmada elde edilen HGB miktarları; insanlar için bildirilen normal HGB düzeyleri değişim sınırları içinde bulunmuştur (Günay ve Cicioglu, 2001), (Noyan, 1998), Günay ve ark 2006, Yılmaz, 1999). Bu da olumlu bir sonuç olarak değerlendirilmektedir. Akut egzersiz olarak (Davidson, Robertson, Gales ve Maughan, 1987) maratoncularda yaptıkları çalışmada yarış sonrasında yarış öncesine göre hemoglobin, değerlerinde artışlar bulmuşlardır (Karvonen ve Saarel, 1976). 2 km koşudan önce ve sonra hemoglobin ve hematokrit değerlerine bakmışlar ve egzersizden sonra arttığını bulmuşlardır(ünal, 1998). 8 haftalık aerobik egzersiz sonrası deneklerin hemoglobin değerlerinde anlamlı artışlar bulmuştur. (Freund, Shızuru, Hashıro ve Claybaugh, 1991). da max VO2 nin % i ile yaptıkları egzersizlerde deneklerin hemoglobin düzeylerinde önemli artışlar tespit etmişlerdir. (Gallagher, Carrithers, Godard, Schulze ve Trappe, 2000), yas arası yetişkinlerde normal ve ek besinli gruplara uyguladığı 8 haftalık aerobik egzersiz sonucunda, hemoglobin düzeylerinde her iki grupta da önemli artışlar bulmuşlardır. (Büyükyazı ve Turgay, 2000) da, erkek sporcular üzerine yaygın interval antrenmanının kronik etkilerini araştırmışlar, hemoglobin açısından 8 haftalık kronik egzersiz sonrası anlamlı artış bulmuşlardır. Antrenmanlar sonucu HGB miktarında artış görülmekte, bu artısın kan hacmi artısından olduğu belirtilmekle birlikte (Günay ve Cicioglu, 2001) egzersiz esnasında ve sonrasında meydana gelen hipoksik şartlardan dolayı, dokulara, ihtiyaç duyulan oksijenin taşınabilmesi amacı ile böbreklerde yapılan eritropoietin hormonu salgılanır ve hormonun kemik iliğini uyarması sonucunda hemoglobin yapımı artırılır. Kronik egzersizlerde meydana gelen max VO2 gelişimi, hem hemoglobin miktarının artısına hem de oksijen tasıma yeteneğinin gelişmiş olmasına bağlıdır (Erol, Cicioğlu ve Pulur, 1999). Dolayısı ile bayan sporcuların çalışmasında hemoglobinde meydana gelen anlamlı (p<0.01) artış, literatürlerle paralellik göstermesi bakımından sonuçları destekler niteliktedir. 90 Yapmış olduğumuz çalışmada koenzim Q10 ve çinko takviyesinde, alyuvar indekslerini oluşturan MCV, MCH, MCHC değerlerinde azalma olurken MCV de koenzim takviyesinden sonra anlamlı bir azalma görülmüştür. Fakat sonuçlar referans aralıkları arasında olduğu görülmektedir. Ozmotik basınca bağlı alyuvarlardaki hacim değişiklikleri ile hemoglobin miktarı ve hemoglobin konsantrasyonu düzeylerini ortaya koyması bakımından sıvı takviyesi veya kayıplarında, belirlenmesi değerli olan bu üç parametrede bir farklılık olmaması koenzim ve çinkonun takviyesinin kan sıvı ozmotik basıncını değiştirmediği ve alyuvarlar üzerinde önemli bir etki yapmadığını ortaya koyması bakımından önemli bulunmuştur. Yapılan bir çalışmada, (Rietjens, Kuipers, Hartgens ve Keizer, 2002) olimpik atletlerden sezon öncesi ve sonrasında kan örnekleri almışlardır. Buna göre MCV, MCH, MCHC parametrelerinde anlamlı (P>0.0) değişiklik bulunamamıştır. Fizyolojik parametreler için normal değer, normal koşullar altında bulunun sağlıklı bir populasyona ait değerlerin ortalaması olarak kabul edilmektedir. Normal sporcu denildiğinde ise klinik muayene bulguları ile hematolojik ve biyokimyasal sonuçları normal sınırlar arasında bulunan belirli bir süreden beri herhangi bir bozukluk göstermemiş olan sporcu anlaşılır. (Rietjens, Kuipers, Hartgens ve Keizer, 2002) 11 (7 erkek, 4 bayan) olimpik atlet üzerinde yapılan çalışmada, deneklerden sezon öncesi ve sonrasında kan örnekleri alınmış ve MCV, MCH ve MCHC parametrelerinde anlamlı (p>0.0) değişiklikler görülmemiştir. Litatür de bir sezon öncesi ve sonrası incelenirken, mevcut çalışmada bir antrenman bulguları incelenmiştir. Farkın buradan kaynaklanmış olabileceği düşünülmektedir. Benzer olarak (Pouramir, Haghshenas ve Sorkhi, 2004) 3 erkek cimnastikçiyi 10 haftalık bir egzersiz programına tabi tutmuşlar, program öncesi ve sonrası alınan kan örneklerine göre, sporcuların MCV düzeylerinde önemli bir değişiklik bulamamışlardır. Çalışmada elde edilen hematolojik sonuçlara bakıldı-

10 ğında, yapılan birçok araştırmada ileri sürüldüğü gibi gerek akut, gerekse kronik egzersiz sonrası hematolojik parametrelerde görülen artış, hemokonsantrasyon mekanizması ve sempatik sinir aktivitesi ile açıklanmaktadır. Yapmış olduğumuz çalışmada PLT, RBC, HCT değerlerinde koenzim Q 10 ve çinko takviyesi sonrası bu değerlerde olan değişiklikler istatistiksel olarak anlamlı bulunmadı. Ortaya çıkan artış ve azalışlar referans aralığında yer alıp normal değerlere daha da yaklaşmıştır. Buna karşın (Ünal, 1998) 8 haftalık kronik aerobik egzersiz sonrası PLT düzeylerinde önemli (p>0.0) farklılık bulamamıştır. Benzer olarak (Büyükyazı, Karadeniz, Kutlu, Çabuk, Ceylan, Özdemir ve Seven, 2002) nın çalışmasında sedanter deneklere uygulanan kronik egzersiz sonrası PLT seviyelerinde anlamlı (p>0.0) farklılık görülmemiştir. Bu çalışmadaki bulgularla literatür arasındaki farklılık ta yine yükleme yoğunluğu ile açıklanabilir. Çalışmada bayan ve erkek sporcuların akut antrenman sonrası PLT düzeylerinde elde edilen anlamlı (p<0.01) artış, egzersize bağlı hemokonsantrasyonla izah edilebileceği gibi vücudun zorlanım ve baskı altına girmesi ve stres oluşturan etkenlerin sempatik sinir sistemi aktivasyonuna neden olması ve PLT sayısını artırması olarak da izah edilebilir (Günay ve Cicioglu, 2001), (Noyan, 1998), (Günay, Cicioğlu ve Kara, 2006), (Gannong, 1996). Aynı zamanda (Yeh, Chuang, Lin ve Hsiao, 2006) nın hafta düzenli egzersiz yaptırılan çoğunluğun bayanlardan oluşan, 14 erkek 23 bayan sporcunun hafta sonunda RBC düzeylerinde anlamlı bir değişiklik görülmemiştir. (Ümit, Yalçın, Gündüz, Kuru, Herbert ve Başkurt, 2004) 9 sedanter ve 9 sporcu deneğe uygulanan 2 haftalık egzersiz programı öncesi ve sonrası her iki grupta da RBC düzeylerinde anlamlı bir fark bulunamamıştır. Bu farkın anlamlı olmamasının bir nedeni yapılan egzersinizin yoğunluğuyla ilgili olabileceği düşünülmektedir. (Halson, Lnacaster, Jeukendrup ve Gleeson, 2003) tarafından 4 hafta intensiv antrenman uygulaması sonucunda, RBC parametrelerinde anlamsız düşüşler bulunmuştur. (Gren, Sutton, Coates, Ali ve Jones, 1991) tarafından 7 sedanter denek üzerinde yapılan çalışmada 8 haftalık egzersiz programının 4. haftası RBC düzeylerinde anlamlı bir farka rastlanmaz iken, daha sonraki haftalarda anlamlı artışlar tespit edilmiştir. Bu bulguların başlangıçta anlamlı olmamasına karsın ilerleyen günlerde anlamlı olmasının nedeni başlangıçta antrene olmayan sedanterlerin ileriki günlerde antrenmanlandıkları ile ilgili olabileceği seklinde yorumlanabilir. Mevcut çalışmada ise bütün sporcular zaten antrenmanlı idi. (Su, Lin, Chen, Lee, Lin, Tsai, Chou ve Lin, 2001) tarafından 16 erkek ve 8 bayan judocuya uygulanan haftalık antrenman programı sonunda, RBC düzeylerinde düşüş görülmüştür. Bu düşüsün nedenininde yüklenme yoğunluğu ile ilgili olabileceği veya antrenman yapılan ortamın deniz seviyesinden yüksekliği ile ilgili olabileceği düşünülmektedir. (Spodaryk, 1993 ), Uzun süreli egzersizlere bağlı olarak RBC sayısının azalmasının performansı olumsuz etkileyebileceği de bildirilmiştir (Varol ve Taşkıran, 199). Ancak elde edilen bulguların normal sağlık sınırları içerisinde olması olumlu bir durum olarak kabul edilmektedir. Yoğun egzersiz programı uygulayan atletlerde karakteristik olarak hematokrit değerlerinde düşüş olmakta ve bu durum sporcu anemisi olarak değerlendirilmektedir (Büyükyazı, Karadeniz, Kutlu, Çabuk, Ceylan, Özdemir ve Seven 2002). Buna karsın (Mashiko, Umeda, Nakaji ve Sugawara, 2004), 2 sporcuya uygulanan 20 günlük kamp döneminin HCT düzeylerinde istatiksel değişikliğe yol açmadığı (Gren, Sutton, Coates, Ali ve Jones,1991), 6 haftalık yüksek şiddette interval antrenmanın HCT düzeyde bir artıs meydana getirmediği (Su, Lin, Chen, Lee, Lin, Tsai, Chou ve Lin, 2001), 16 erkek ve 8 bayan judocuya uygulanan haftalık antrenman programı sonunda, hemotokrit değerlerinde azalma görüldüğüne dair çalışmalar da mevcuttur (p< 0.0). Çalışmada hematokritte meydana gelen artısın egzersiz periyodundan kaynaklandığı, egzersizden kaynaklanan hematokrit artısının, egzersize bağlı 91

11 hemokonsantrasyon ve daha önemlisi splanik dolaşımdan sirküler dolaşıma hematokriti yüksek olan kan verilmesi ile izah edilebileceği bildirilmektedir (Günay ve Cicioglu, 2001), (Yılmaz, 2000), (Noyan, 1998), Egzersizin hematolojik parametreleri nasıl etkilediği konusunda birçok çalımsa bulunmaktadır. Aslında kan parametreleri egzersizin tipini ve yoğunluğunu etkilediği gibi, egzersizde kan parametrelerini etkilemekte ve çeşitli kan patolojileri yönünden önem taşımaktadır, Ancak yüklenme karakteristiğinin değişik varyasyonlarında oluşabilecek, deneklerin özellikleri ile ilgili, ortamla ilgili vb. farklılıkların, insan sağlığına ve sporcu performansına etki edebileceği düşünülerek bu ve benzeri çalışmaların yapılmasının yararlı olacağı önerilmektedir. Bu şekilde sporcuların performanslarının önündeki engeller azaltılabilir ve performans artışları sağlanabilir KAYNAKLAR Açak M. (2001). Güreş Öğreniyorum, Kubbealtı Yayıncılık, Malatya. Arslan C, Bingölbalı A, Kutlu M ve Baltacı A.K.(1997). Voleybol ve atletizm sporunun kız çocukların hematolojik ve biyokimyasal parametrelerine etkisi, Bed Egt Spor Bil Dergisi, 2, Balercia G, Arnaldi G, Fazioli F, Serresi M, Alleva R, Mancini A. (2002). Coenzyme Q10 levels in idiopathic and varicocele-associated asthenozoespermia, Andrologia, 34, Baltacı A.K, Mogulkoç R, Üstündağ B, Koç S. Özmerdivenli R.(1998). Sporcu genç kızlarda bazı hematolojik parametreler ile plazma proteinleri ve serum çinko, kalsiyum, fosfor düzeyleri, Bed Egt Spor Bil Derg, 3, Başaran M. (1989). Güreşin öğretim ve antrenman temelleri. Dördüncü baskı, Gençlik ve Spor Akademisi yayınları, Manisa. Beydagı H, Çoksevim B, Temoçin S, Akar S.(1992). Akut submaksimal egzersizin spor yapan ve yapmayan kisilerde koagülasyona etkisi, Spor Hek Derg, 27, Beydagı H, Çoksevim B, Temoçin S ve Akar S.(1993). Akut submaksimal egzersizin spor yapan ve yapmayan kisilerde lökositlere etkisi, Spor Hek Derg, 28, Bordin D, Sartorelli L, Bonanni G.(1993). Mastrogiacomo I and Scalco E. High intensity physical exercise induced effects on plasma levels of copper and zinc, Biol Trace Elem Res 36: Büyükyazı G, Karadeniz G, Kutlu N, Çabuk M, Ceylan C, Özdemir E. Seven S. (2002). Kronik Antrenmanın Yaşlılarda Serum Demir, Magnezyum, Hematolojik Ve Lipit Parametreleri Üzerine Etkisi. Spor Hek. Der,: 37; 1-9. Büyükyazı G, Turgay F. (2000). Sürekli ve yaygın interval kosu egzersizlerinin bazı hematolojik parametreler üzerine akut ve kronik etkileri. H.Ü. Spor Bil. Ve Tek. Yüksekokulu VI. Spor Arastırmaları Kongresi Bildiri. S 182, 3 Kasım, Ankara. Cordova A, Alvarez-Mon M. (199). Behaviour of zinc in physical exercise: A special reference to immunity and fatigue, Neurosci Biobehav Rev 19: Davidson R.J.L, Robertson J.D, Gales G, Maughan R.J.(1987). Hematological changes associated with marathon running. Int. J. Sports Med

12 Eisenmann, J.C., Wickel, E., Welk, G. J. Ve Blair, S.N.(200). Relationship between adolescent fitness and fatness and cardiovascular disease risk factors in adulthood: The Aerobics Center Longitudinal Study (ACLS). Am.Heart J., 149,46-3. Erol E, Cicioğlu İ. Pulur A.(1999) yas grubu erkek basketbolculara yönelik dayanıklılık antrenmanının vücut kompozisyonu ile bazı fiziksel fizyolojik ve kan parametreleri üzerine etkisi, Gazi Beden Eğitimi Ve Spor Bilimleri Dergisi, 4 4. Freund B.J, Shızuru E.M, Hashıro G.M and Claybaugh J.R.(1991). Hormonal, electrolyte and renal responses to exercise are intensity dependent, J. Appl. Physiol, 70, 2, Gallagher P.M, Carrithers J.A, Godard M.P, Schulze K.E, Trappe S.W.(2000). Hydroxy Methylbutyrate ingestion, Part II: Effects on Hematology, Hepatic and Renal Function. Med. Scı. Sports Ex. May, Gren H.J, Sutton J.R, Coates G, Ali M. Jones S.(1991). Response of red cell and plasma volume to prolonged training in humans journal of applied physiology, Vol 70, Issue , Copyright By American Physiological Society. Günay M, Cicioğlu İ.(2001). Spor Fizyolojisi, Gazi Kitabevi, Baran ofset,1.baskı, Ankara. Günay M, Cicioğlu İ, Kara E.(2006). Egzersizde Metabolik ve Isı Adaptasyonu, Gazi Kitap Evi Ankara, P Halson S.L, Lnacaster G.I, Jeukendrup A.E, Gleeson M.(2003). munological Responses to Overreaching in Cyclists. Med. Scı. Sports Exerc. Dec, Karvonen J, Saare J. (1976). Hemogiobin changes and decomposition of erythrocytes during 2 hours following a heavy exercise run. J. Sports Med , Katsuhiko S, Shıgeyukı N, Mutsuo Y, Qıang L, Shıgeyoshı K, Norıyoshı O. (2003). Impact of a competitive marathon race on systemic cytokine and meutrophil responses. Med. Scı. Sports Ex, Lichti E, Turner M, Deweese M. Henzel J.(1970). Zinc concentration in venous plasma before and after exercise in dogs, Missouri Med 2: Londeann R. (1978). Low heamatcrits during basic training athletes anemia. Nengld J Med 299: Mashiko T, Umeda T, Nakaji S, Sugawara K. (2004). Effects Of Exercise On The Physical Condition Ofcollege Rugby Players During Summer Training Camp Br J Sports Med; 38: Doi: /Bjsm Nıeman D.C, Pedersen B.K. (1999). Exercise And İmmune Function: Recent Development. Sports Med 27, Nosaka, K. Clarkson P.M.(1992). Changes in plasma zinc following high force eccentric exercise, Int J Sport Nutr 2: Özdengil F. (1998). Akut submaksimal egzersizin immun sisteme etkileri. S.Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü Fizyoloji (Tıp) ABD. Doktora Tezi.

13 Pouramir M, Haghshenas O and Sorkhi H. (2004). Effects of gymnastic exercise on the body iron status and hematologic profile. Iran J. Med. Sci, 29, 3, Rietjens G.J, Kuipers H, Hartgens F and Keizer H.A.(2002). Red blood cell profile of elite olympic distance triathletes. A thre-year follow-up. Int. J. Sports Med, Spodaryk K.(1993). Haematological and iron-related parameters of male endurance and strength trained athletes, European Journal Of Applied Physiology, Volume 67, Number 1 / July. Su Y. C, Lin C.J, Chen K.T, Lee S. M, Lin J.S, Tsai C. C, Chou Y, Lin J. G.(2001). Effects Of Huangqi Jianzhong Tang On Hematological And Biochemical Parameters Ġn Judo Athletes. Acta Pharmacol Sin. Dec, ;22: Telford R.D.(1991). Cunningham rb sex sportan boy size dependency of hematology in higly trained athletes, 23(7) Pub Med İndexed For Medline. O.K.(2004). Effect of antioxidant vitamin treatment on the time course of hematological and hemorheological alterations after an exhausting exercise episode in human subjects appl physiol, 98: Ünal M.(1998). Aerobik ve anaerobik akut-kronik egzersizlerin immun parametreler üzerindeki etkileri, İ.Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 20, İstanbul. Varol L, Taşkıran Y. (199). Elit bayan hentbolcularda bazı solunum ve kan parametrelerinin sezon öncesi ve sonrası değerlerinin karşılaştırılması, Performans Dergisi 1, Yeh S.H, Chuang H, Lin L.W, Hsiao C.Y and Eng H.L.(2006). Regular tai chi chuan exercise enhances functional mobility and cd4cd2 regulatory t cells british journal of sports medicine;40: Yılmaz B. (1998). Hormonlar Ve Üreme Fizyolojisi, Feryal Matbaa, 1.Basım, , Ankara. Noyan A. Yaşamda ve Hekimlikte Fizyoloji, 10. Baskı, Meteksan Basım Yayım ve Dağıtım, Ankara.