Experience Deneyimler and Recommendations

Transkript

1 Avrupa Birliği Partnership Bölgesel Kalkınma as a tool Programlarının to green Regional Çevreyle Uyumunda Development Bir Araç Programmes Olarak Ortaklık Experience Deneyimler and Recommendations ve Öneriler February Şubat 2006 Bölgesel Greening Kalkınma Regional Programlarının Development Programmes Yeşillendirilmesi Network Ağı

2 Bu yayın İngiltere Çevre Ajansı bünyesinde çalışmalar yürüten Greening Regional Development Programmes proje ekibi tarafından hazırlanmıştır. Türkçe çevirisi ve baskısı Bölgesel Çevre Merkezi REC Türkiye tarafından yapılmıştır. Partnership as a Tool to Green Regional Development Programmes Experience and Recommendations February 2006 Greening Regional Development Programmes Network Avrupa Birliği Bölgesel Kalkınma Programlarının Çevreyle Uyumunda Bir Araç olarak Ortaklık Deneyimler ve Öneriler Eylül 2007 Bütün hakları saklıdır Greening Regional Development Programmes 2007 Bölgesel Çevre Merkezi - REC Türkiye Bu yayının hiçbir kısmı izin alınmadan satılamaz ya da satılmak için çoğaltılamaz. Bu yayının Türkçe basımı Katılım Öncesi Süreçte Sivil Toplumun Güçlendirilmesi: STK Hibe Programı Bileşeni A5 Çevrenin Korunması projesi kapsamında Avrupa Komisyonu desteğiyle gerçekleştirilmiştir. ISBN: Yayımcı: İlkbahar Mahallesi 15. Cadde 296. Sokak No: Yıldız Çankaya Ankara Te: (90-312) Faks: (90-312) E-posta: info@rec.org.tr Web sitesi: Çeviri: Gülsima Baykal SGB Eğitim ve Yazı Danışmanlığı Düzelti: Gürel Tüzün Yayın koordinatörü: Yeşim Aslıhan Çağlayan REC Türkiye Çevresel Bilgi Programı Adaptasyon ve baskı: Bayt Bilimsel Araştırmalar Basın Yayın ve Tanıtım Ltd. Şti. Tüm REC yayınları geri dönüşümlü ya da klor ve klor bazlı kimyasallar kullanılmayan kağıtlara basılmaktadır.

3 Avrupa Birliği Bölgesel Kalkınma Programlarının Çevreyle Uyumunda Bir Araç Olarak Ortaklık Deneyimler ve Öneriler Şubat 2006

4 İçindekiler Önsöz 7 Terimler 8 Giriş 9 Bölgesel Kalkınma Programlarının Yeşillendirilmesi 9 Raporun hedefleri 9 Raporun yapısı 9 İlgili çalışmalar ve yayınlar 10 Ortaklık tanımımız 10 Ortaklığın yararları 10 1 ORTAKLIK TANIMI Yasal tanım 12 Uyum Politikası İçin Genel AB Tüzüğü 12 Avrupa Komisyonu nun ilgili tebliğleri 13 Aarhus Sözleşmesi Etkili bir ortaklığın temel ilkeleri ve özellikleri 15 Temel ilkeler 15 Etkili bir ortaklığın özellikleri 15 Ortakların tanımlanması 15 Bilgilendirme kampanyası 15 Halka danışma 15 Doğrudan katılım 16 Katılımcı sürecin etkililiğinin değerlendirilmesi Genel öneriler 16 2 PROGRAMLAMADA ORTAKLIK Programlamada ortaklığın katma değeri 18 Programlamada ortaklığın temel avantajları 18 Sürece dahil olan ortakların niteliğinin önemi Mevcut uygulamanın gözden geçirilmesi 18 Halka danışma 19 Sürece katılanlar 20 Çevre STK ları 21 Üniversiteler ve araştırma merkezleri 21 Sürecin şeffaflığı 21 Kararlar konusunda geribildirim Programlama için öneriler 22 Ortaklık yöneticisinin atanması 22 Kim katılacak 22 Bir programlama grubunun kurulması 23 Uzman çalışma gruplarının kurulması 23 Halka açık toplantıların organize edilmesi 23 Bilgilendirme kampanyalarının organizasyonu 23 Bir web sayfasının oluşturulması 23 E-posta gruplarının kullanılması 24 Programlamada ortaklık için asgari standardın özeti 24 3 PROGRAMIN UYGULANMASINDA ORTAKLIK Programın uygulanmasında ortaklığın katma değeri 26 4

5 3.2 Mevcut uygulamanın gözden geçirilmesi 26 Ortakların proje değerlendirme kurullarına ve yönlendirme komitelerine katılımı 26 Yönetim otoriteleri ve kurul üyeleri için eğitim ve rehberlik 27 Proje başvuru sahipleri için çevresel sürdürülebilirlik konusunda eğitim ve rehberlik 28 Çevresel sürdürülebilirlik grubunun oluşturulması Programın uygulanması konusunda öneriler 29 Ortaklığa katılımın iki türü 30 Kapasite geliştirme 30 4 PROGRAM İZLEME VE DEĞERLENDİRMEDE ORTAKLIK İzleme ve değerlendirme konusunda ortaklığın katma değeri Mevcut uygulamanın gözden geçirilmesi 32 Program izleme komitesi 32 Dahil edilen katılımcılar 32 Çevreyle ilgili yetkili kurumların katılımı 33 STK üyelerinin program izleme komitelerine katılımı 33 Programın çevresel değerlendirmesi İzleme ve değerlendirme için öneriler 34 İzleme komitelerine ortakların katılımı 34 Programın değerlendirilmesine ortakların katılımı 34 5 ETKİN BİR ORTAKLIĞIN ÖNÜNDEKİ TİPİK ENGELLER Ortakların Yapısal Fonlar hakkındaki anlayış ve bilgi eksikliği Ortakların farklı statüleri Sürdürülebilir kalkınmanın çevresel yönünün anlaşılmasında eksiklik Sınırlı tam katılım kabiliyeti Net katılım prosedürlerinde ve ortakların rollerinin belirlenmesinde eksiklik Tartışma, iletişim, bilgi ve geribildirim sağlanması konularında eksiklik 36 EKLER 38 Ek1 İngiltere Örneği: Çevre kuruluşlarının AB Yapısal Fonlarının Yönetimi ile ilgili katılımlarını belirleme konusunda temel kuralların konulduğu belge 38 TEŞEKKÜR 41 5

6

7 Önsöz Türkiye 2007 yılı itibariyle Avrupa Birliği ne (AB) katılım süreci kapsamında yeni bir döneme girmektedir. Bu yıldan başlayarak Türkiye, AB nin mali desteğinden, yeni uygulamaya koyulan ve hem aday hem de potansiyel aday ülkeler için katılım öncesi destek sağlayan Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı (IPA) çerçevesinde yararlanabilecektir. IPA nın temel amacı, aday ülkelere AB üyeliğine hazırlanmaları için yardımcı olmaktır. AB nin üye ülkelerde uygulanan yapısal fonlarıyla aynı prensiplerle yönetilen IPA, beş bölüm halinde yapılandırılmıştır. Çevre, ulaştırma, bölgesel rekabet, insan kaynaklarının geliştirilmesi ve kırsal kalkınma konularında katılım öncesi mali destek sağlamakta olan IPA bütçesinden Türkiye ye ayrılan pay, ülkenin büyüklüğü ve sindirme kapasitesi dikkate alınarak, her yıl giderek artacaktır olacaktır yıllarını kapsayan yedi yıllık dönemde, IPA bütçesinden Türkiye nin yararlanacağı toplam tutarın 2 milyar avronun üzerinde olması beklenmektedir. AB nin yapısal fonlarının yönetiminde olduğu gibi, IPA fonlarının yönetiminde de ilgili tüm paydaşların sürece etkin olarak dahil olmaları AB tarafından talep edilen önemli bir prensiptir. Fonların programlanması, uygulanması, izlenmesi ve değerlendirilmesi aşamalarında ilgili tüm kamu kurumlarının yanı sıra, yerel yönetimler ve diğer tüm paydaşların (örneğin çevre alanında çalışan sivil toplum kuruluşlarının) da aktif olarak yer almaları teşvik edilmektedir. Yapısal fonların ve IPA fonlarının yönetiminde Ortaklık İlkesi olarak tanımlanan katılımcı sürecin işletilmesi, Türkiye için de önemli bir deneyim olacaktır. Ortaklık İlkesi nin uygulamasının salt çevre alanında yapılacak yatırımların yönetimi ile sınırlı kalmaması gerekmektedir. Ulaştırma, bölgesel rekabet, insan kaynaklarının geliştirilmesi ve kırsal kalkınma gibi diğer destek alanlarında AB fonları ile finanse edilecek projelerin olası çevresel etkilerinin de başta STK lar olmak üzere tüm paydaşlarca takip edilmesi ve Türkiye nin sürdürülebilir kalkınma çabalarına destek olacak nitelikte projelerin oluşturulmasının desteklenmesi gerekmektedir. Çevresel karar alma mekanizmalarına halkın katılımını destekleyen REC Türkiye, AB fonlarının yönetiminde de ilgili tarafların süreçte aktif rol alabilmesini sağlamak için çalışmalar yürütmektedir. Bu kapsamda, REC Türkiye, IPA sürecini koordine eden kamu kurumları ile özellikle sivil toplum kuruluşlarını bir araya getiren etkinlikler düzenlemekte, bilgi akışını kolaylaştırmaya yönelik yayınlar hazırlamaktadır. Elinizdeki rapor da bu perspektifle REC Türkiye tarafından Türkçe ye kazandırılmış ve basılmıştır. Rapor, Bölgesel Kalkınma Programlarının Yeşillendirilmesi Ağı tarafından hazırlanmıştır ve üye ülkelerde AB yapısal fonlarının yönetiminde Ortaklık İlkesi nin nasıl uygulandığını incelemektedir. Türkiye de, döneminde dahil olduğu IPA kapsamında yapısal fonlarla aynı sistematiğe sahip fonları kullanacağından, üye ülkelerin bir dönem önceki deneyimlerinden yararlanacağını düşünmekteyiz. Üye ülkelerin fonların programlanması, uygulanması, izlenmesi ve değerlendirilmesinde paydaşları sürece nasıl kattıkları, katılımı kolaylaştırmak için ne tür mekanizmalar oluşturdukları ve Ortaklık İlkesi nden elde ettikleri yararlar Türkiye nin AB fonlarının yönetiminde katılımcı bir yaklaşımı hayata geçirirken besleneceği önemli deneyimler olacaktır. AB ye katılım sürecinde AB mali desteğinin ülkemizin altyapı ihtiyaçlarını karşılamak için önemli bir kaynak oluşturabileceği gerçeğinden yola çıkarak, bu kaynağın şeffaf, katılımcı ve demokratik süreçlerle kullanılabilmesi için hem devlet kurumlarının hem de sivil toplumun üzerine önemli sorumluluklar düşmektedir. REC Türkiye olarak, paydaşların bu süreçte gereksinim duyacağı bilgi ve deneyim paylaşımını sağlayacak, iletişimlerini ve işbirliklerini kolaylaştıracak çalışmalarımızı sürdüreceğiz. Umuyoruz ki okumakta olduğunuz kitap da bu anlamlı çabalara katkı sağlayacaktır. Saygılarımızla, REC Türkiye 7

8 Terimler Göteborg Stratejisi Lizbon Stratejisi Yönetim Otoritesi (Managing Authority) Ortak (Partner) Ortaklık (Partnership) Ortaklık Yönetim Planı (Partnership Management Plan) Ortaklık Yöneticisi (Partnership Manager) Ortakların Katılımı (Partners Participation) Halka Danışma (Public Consultation) Haziran 2001 de Göteborg da Avrupa Devlet ve Hükümet Başkanları Konseyi tarafından benimsenen Sürdürülebilir Kalkınma için AB Stratejisi. Mart 2000 de Lizbon da Avrupa Devlet ve Hükümet Başkanları Konseyi tarafından belirlenen Avrupa Birliği için eylem ve gelişme planı. Geniş anlamda, 2010 a gelindiğinde AB yi dünyanın en dinamik ve rekabet edebilir ekonomisi yapmayı hedefler. AB Yapısal Fonları ile ilgili 1083/2006 (EC) sayılı tüzüğün 59. maddesine göre yasal tanımı, Üye devlet tarafından operasyonel programı yönetmek üzere atanan ulusal, bölgesel ya da yerel kamu temsilcisi ya da kamu veya özel kuruluş demektir. Diğer bölgesel kalkınma programları için Yönetim Otoritesi, ilgili politikaları uygulamakla görevlendirilen herhangi bir kamu temsilcisi ya da kamu veya özel kuruluştur. Belli bir ülkede veya bölgede, bölgesel kalkınma operasyonlarıyla ilgilenen ya da bunlardan etkilenen kuruluş ya da birey. Programların yaşam döngüsü, planlama, uygulama, izleme ve değerlendirme süreçleri içerisinde farklı ortakların birlikte çalışma sistemi. Ortaklık tanımı için Bölüm 1 e de bakınız. Programlama aşaması sırasında, bir bölgesel kalkınma programının geliştirilmesi için ortakların birlikte yapacakları çalışmanın nasıl örgütleneceğini tanımlayan belge. Ortaklığı yönetmekten (örgütlemekten) sorumlu birey ya da kuruluş. Ortakların, bölgesel kalkınma programları yaşam döngüsünün farklı aşamalarına dahil olması. Ortaklık içerisinde, ortakların birlikte çalışmalarını yönetmenin bir tekniği, bölgesel kalkınma programı ile ilgili konularda, farklı ortakları (aynı zamanda paydaşları) temsil eden bireylerle tartışmalar başlatmaktır; bu da genellikle bölgesel kalkınma fonlarının programlama aşamasında örgütlenir. Kısaltmalar ABKF Avrupa Bölgesel Kalkınma Fonu (European Regional Development Fund - ERDF) AD Ara değerlendirme (Mid-term evaluation - MTE) ASF Avrupa Sosyal Fonu (European Social Fund - ESF) ATYGF Avrupa Tarımsal Yönlendirme ve Garanti Fonu (European Agricultural Guidance and Guarantee Fund - EAGGF) BOP Bölgesel operasyonel program (Regional operational programme - ROP) ÇSTK Çevre alanında çalışan sivil toplum kuruluşları (Environmental non-governmental organisation - ENGO) GZFT Güçlü yönler, zayıf yönler, fırsatlar ve tehditler (Strengths, weaknesses, opportunities and threats- SWOT) BİBS Bölgesel İstatistik Birimleri Sınıflandırması (Nomenclature of territorial units for statistics - NUTS) KKP Kırsal Kalkınma Planı (Rural Development Plan - RDP) KOBİ Küçük ve orta büyüklükte işletme (Small and medium enterprise - SME) PİG Program izleme grubu (Programme monitoring group - PMG) PİK Program izleme komitesi (Programme monitoring committee - PMC) SÇD Stratejik çevresel değerlendirme (Strategic environmental assessment - SEA) SOP Sektörel operasyonel program (Sectoral operational programme - SOP) STK Sivil toplum kuruluşu (Non-governmental organisation - NGO) TPB Tek programlama belgesi (Single programming document - SPD) 8

9 Giriş Geçmişte çoğu zaman, ortaklığa giden yol iyi niyetlerle bezenmiş olsa da, sonunda, çok zaman alan ve emeklerin ziyan olduğu çıkmazlara girerek, ilgili herkes için hayal kırıklığı ve pişmanlıkla sonuçlanmıştır. Demokrasi gibi, katılım da pek çok insana pek çok şey ifade etmiştir. Katılım için fırsatlar, yakalanmak üzere beklemektedir; ancak yalnızca katılanların tümü ortak bir anlayışa sahiplerse ve ortak bir dili paylaşıyorlarsa. Brian Batson, Management in the Voluntary Sector Unit [Gönüllü Sektöründe Yönetim Birimi], Leeds Metropolitan Üniversitesi, Wilcox, D: The Guide to Effective Participation [Etkin Katılım Rehberi], Londra, 1994, guide/index.htm Bölgesel Kalkınma Programlarının Yeşillendirilmesi Bölgesel Kalkınma Programlarının Yeşillendirilmesi (Greening Regional Development Programmes - GRDP), AB tarafından finanse edilen ve ortakların, çevreye olan etkileri en aza indirerek bölgesel kalkınmayı nasıl başarabilecekleri konusunda birbirlerinin deneyimlerinden öğrenmelerine olanak sağlayan Avrupa çapında bir ağdır. Bizler bu ağ içerisinde, hem kendi aramızda hem de ekonomik kalkınmaya katkıda bulunan diğer kuruluşlarla, uygulanabilir bilgileri paylaşırız ve çevrenin ekonomik kalkınma programlarına dahil edilmesinin yararlarını açıkça ortaya koyarız. Amacımız, Avrupalı kuruluşları, GRDP sözleşmesini imzalayarak, ekonomik refah ile çevresel yararları dengeleme konusunda kararlı davranacaklarını göstermeye teşvik etmektir. Bu amaçla, proje süresince, kalkınma programlarına dahil olan kuruluşlara, çevre konusunu dikkate alarak çalışmalarına entegre etmelerine yardımcı olmak için çeşitli araçlar ve kılavuz ilkeler geliştirip yayacağız. Raporun hedefleri GRDP Ağı tarafından hazırlanan bu rapor, çevresel ortakların programa katılımına odaklanarak, mevcut AB Yapısal Fon yardımlarını yönetmedeki iyi uygulamaları ortaklık aracılığıyla özetlemeyi amaçlamaktadır. Mevcut programlardan alınan dersler, Yapısal Fonlarda ve diğer ulusal ve bölgesel programlarda kullanılabilir ve kullanılmalıdır. Bu belgede bulunan öneriler, ulusal ve bölgesel ajanslar tarafından, program geliştirme ve uygulama süreçlerinin geliştirilmesi için kullanılabilir. Raporun hedeflediği gruplar şunlardır: Yapısal Fon programları da içinde olmak üzere, bölgesel programlama süreçlerinden sorumlu yetkililer; Operasyonel programları yöneten yetkililer; Stratejik çevresel değerlendirmeler (SÇD) ya da uygulama öncesi çalışmalar yapan değerlendirme ekipleri; Yapısal Fonlar ve Uyum Fonu da dahil olmak üzere, bölgesel kalkınma fonlarını kullanan diğer kuruluşlar. Rapor operasyonel programların Avrupa Konseyi Tüzüğü nde tanımlandığı şekilde detaylandırılmasına olanak sağlayan bir yaklaşımın ana hatlarını vermektedir. Ayrıca, programların ortaklık kapsamında yönetilmesi, izlenmesi ve değerlendirilmesiyle ilgili bilgiler de sunmaktadır. Bu rapor, tamamen tavsiye niteliğindedir, herhangi bir Avrupa Konseyi tüzüğü ya da direktifinin aktarımına yönelik açıklayıcı bir kılavuz değildir. Raporun yapısı Rapor beş bölümden oluşmaktadır: Mevzuata ve yaygın uygulamalara dayalı olarak ortaklığın tanımı. Programlamada ortaklık AB-15 ile bazı yeni Üye Devletler de Yapısal Fonların yönetiminde mevcut ortaklık uygulamalarından örnekler; bunun yanı sıra, özellikle bu aşamada iyi bir ortaklığın nasıl örgütleneceği konusunda temel öneriler. Uygulamada ortaklık en iyi uygulamalar ve öneriler. İzleme ve değerlendirmede ortaklık en iyi uygulamalar ve öneriler. İyi ortaklığı örgütlemenin önündeki en önemli engelleri belirleme denemesi. 9

10 İlgili çalışmalar ve yayınlar Bu rapor, GRDP Projesi kapsamında yapılan araştırmalar ve röportajlar yoluyla toplanan verilere dayanarak hazırlanmıştır. Temel veriler, GRDP nin, çevrenin bölgesel kalkınmaya entegre edilmesindeki iyi uygulama örneklerini, pratik çözümleri ve zorlukları inceleyen, Mayıs 2005 tarihli Green Growth (Yeşil Büyüme) başlıklı denetim raporundan alınmıştır. Ağustos 2005 te, Yapısal Fonlarla ilgili çalışmalarda ortaklığın Üye Devletler de nasıl işletildiğini belirlemek amacıyla, anketler ve telefon görüşmeleri yoluyla özel bir araştırma yapılmıştır. Programa dahil olan çevreyle ilgili yetkili kurumlar, yönetim otoriteleri, bölgesel ve ulusal kuruluşlar ve STK lar ile ilişki kurulmuştur. Aşağıdaki sorular, projeyi özel olarak ilgilendiren sorular olarak belirlenmiştir: döneminde hangi ortaklar özellikle çevreyle ilgili olanlar projeye dahildiler? Bunların görevleri nelerdi? Gelecekte projeye kimler dahil edilmelidir? Çevreyle ilgili olanlar ve diğer ortaklar, düzenlemeler, programlama, yönetim ve değerlendirme tartışmalarına ne zaman dahil edildiler? Gelecekte ne zaman dahil edilmeliler? Ortakların hakları ve görevleri konusundaki bilgiler halen mevcut mudur? Ortaklık için iç düzenlemeler var mıdır? Başarılı ortaklıklar için hangi kriterler önerilmelidir? Ortaklıklar, hangi sorunlarla karşı karşıyadır; örneğin, çevreyle ilgili ortakların seçiminde ve gizlilik konusunda? Bu alandaki ilgili raporlar da kullanılmıştır: Delivering Sustainable Development (Sürdürülebilir Kalkınmayı Yerine Getirmek), 2006 dan sonra Avrupa bölgesel politikaları konusunda Çevre STK larının ortak görüşü. BirdLife International, CEE Bankwatch Network (Orta ve Doğu Avrupa Banka İzleme Ağı), CEEWEB (Biyoçeşitliliğin Zenginleştirilmesi için Orta ve Doğu Avrupa Çalışma Grubu), Friends of the Earth Europe (Yeryüzü Dostları - Avrupa), Milieukontakt Oost-Europa ve WWF (Doğal Hayatı Koruma Vakfı). The Illusion of Inclusion (Katılım Yanılsaması) Doğu ve Orta Avrupa daki yeni AB üyesi devletlerde STK ların Yapısal Fonlara erişimi, Brian Harvey Sosyal Araştırma Ltd. Şti., Temmuz Partnerships for Sustainable Development (Sürdürülebilir Kalkınma için Ortaklıklar) Doğu Avrupa da Yapısal Fonlar programlama süreci hakkında rapor; Centre for Community Organising (Halkın Örgütlenmesi Merkezi, Çek Cumhuriyeti); National Society of Conservationists (Ulusal Doğa Korumacıları Derneği, Macaristan); Green Liberty (Yeşil Özgürlük, Letonya); European Centre of Sustainable Development (Avrupa Sürdürülebilir Kalkınma Merkezi, Polonya); Centre for Environmental Public Advocacy (Çevresel Kamu Savunuculuğu Merkezi, Slovakya); Milieukontakt Oost-Europa, Hollanda, Şubat Promoting Regional Sustainable Development through European Funding Programmes: The experience of the East of England (Avrupa Fonları Programları Yoluyla Bölgesel Sürdürülebilir Kalkınmanın Desteklenmesi: Doğu İngiltere Deneyimi), Simon Chubb, Haziran Ortaklık tanımımız Ortaklık, 1999 AB Yapısal Fonlar Tüzüğü nün genel bir şartıydı için hazırlanan tüzükte ise ortaklar ayrıntılı olarak tanımlanmıştır (Bölüm 1, Ortaklık Tanımı na bakınız). Tüzükte açıkça belirtilenler dışında, ulusal, bölgesel ve yerel düzeyde başka paydaşların katılımı da düşünülebilir. Bir ortaklık içinde çalışırken şöyle sorabiliriz: Bunu niye yapıyoruz? Geniş, katılımcı bir yapı içinde çalışmanın esas sonuçları, avantajları ya da katma değerleri nelerdir? Hatta, iyi bir ortaklık nedir? Yanıtlar kolay değildir; zira, bir programın, ortaklık çalışması içinde yürütülerek kilit gelişmeleri nasıl başardığını tam olarak ölçemeyiz. Henüz kesin sonuçları olan büyük bir karşılaştırmalı çalışma yapılmamıştır ama böyle bir çalışma yapılsa bile, sorunlar açıklığa kavuşmayabilir. Ortaklığın yararları AB Komisyonu, ortaklık çerçevesinde çalışma konusunda ısrarlıdır. Aslında böyle bir çalışmanın programlar açısından çeşitli yararları vardır: Daha iyi nitelikli programlar: Programlamada ortaklık, paydaşların program içeriği hakkında daha ilk aşamalardan itibaren detaylı bilgi elde edebilmeleri ve programın gelişimini etkilemeleri anlamına gelir. Programlamada ortaklık, programın çevresel, ekonomik ve sosyal hedeflerinin açıkça görülmesini sağlar ve bu hedefler de program içinde alınan önlemler yoluyla, doğrudan bireysel projelerin sonuçlarına dönüştürülebilir. Böylece, projelerin niteliklerine göre daha iyi seçilmeleri sayesinde fonlardan daha gelişmiş bir şekilde yararlanılarak, vergi ödeyenlerin parası daha etkin bir biçimde kullanılmış olur. Uygun bir şekilde yönetildiğinde, ortaklık, demokratik siyasi karar verme sürecini de geliştirir. Daha iyi program performansı: Uygulamada ortaklık daha entegre bir yaklaşımla sonuçlanır. Çatışmaları, eleştirileri ve para da dahil olmak üzere, kaynakların israfını azaltır. Proje seçim sürecindeki şeffaflık ve açıklığın yanı sıra, yanlış kullanım ve yolsuzluğun önlenmesini, programın düzgün yürütülmesini destekler. Paydaşların katılımı, bir programın desteklemeyi planladığı eylemlerin daha iyi anlaşılmasına yardımcı olur. O zaman bu paydaşlar, bilginin potansiyel proje 10

11 başvuru sahiplerine daha yararlı olacak şekilde, mümkün olduğunca geniş biçimde yayılmasını sağlayabilirler. Başvuru sahiplerinin daha iyi bilgilendirilmiş olması, daha iyi projelerin, daha iyi sunulması demektir. Ortaklık, hem finanse edilen projelerin yerelde sahiplenilmesini hem de ekonomik ve sosyal gelişim politikalarının yasalara uygunluğunu güçlendirir. Daha etkili sonuçlar: Programlama ve uygulamada ortaklık, plancılar ve karar vericilerin, sosyo-ekonomik gereksinimler ya da belirli bir bölgenin özel koşulları doğrultusunda programlar tasarlamasına yardımcı olur. Böylece, programın sonuçları çok daha tahmin edilebilir bir nitelikte olacaktır. İzleme komitelerinde ortaklık, iyi yönetildiği takdirde, katılan bütün tarafların çevresel olarak sürdürülebilir bölgesel kalkınmanın ilkelerini anlamalarına yardımcı olur. Farklı paydaşlar arasında bir deneyim ve bilgi alışverişi olması için iyi bir ortam oluşturur. İzleme ve değerlendirmede ortaklık, katılan tüm taraflar açısından düşük maliyetli bir öğrenim deneyimidir. Bu yararlar doğrultusunda, iyi bir ortaklığın ne olduğu sorusuna verilecek yanıt şudur: Sadece yukarıda sayılan olumlu etkilerin hepsini uygulamayı başarabildiğiniz zaman iyi bir ortaklığınız olabilir. Bu nedenle, programın detaylandırılması ve uygulanması sırasında ortakların, program içeriğini önceliklerini, önlemleri ve ilgili finansmanı gerçekten etkilediğini kanıtlayabildiğiniz zaman iyi bir ortaklık gerçekleştirilmiş demektir. Proje değerlendirme ve izleme sürecinde ortakların rolleri açıkça belirlenmiş olacaktır; ya karar verici organlarda görev alacak ya da bu organların karar verme süreçlerine katılacaklardır. Paydaşların, programlama hakkında sadece bilgi sahibi olmanın yanı sıra programlama yetileri de varsa, bölge hakkındaki bilgileriyle projenin uygulanmasına pratik açıdan olumlu katkıları olabilir ve programın tasarımını etkileyebilirler. Böylece, program bölgenin gereksinimlerini daha iyi yansıtacak ve uygulama daha düzgün ilerleyecektir. Ortaklığın niteliği, sorumlu resmi kuruluşların kararlılığına ve siyasi kültürün niteliğine büyük ölçüde bağlıdır. 11

12 1 Ortaklık tanımı Ortaklık için genel olarak kabul görmüş bir pan-avrupa tanımı bulunmamaktadır. 1 Bir tanım oluşturmaya çalışırken elimizde iki seçenek vardır: AB mevzuatı ile ulusal mevzuatı araştırmak: Çoğu durumda, ulusal mevzuat, bölgesel/yerel kalkınma çalışmalarının çerçevesidir; AB düzeyinde ise, Yapısal Fonları düzenleyen mevzuata bakılacaktır. Bölgesel ve yerel düzeyde kalkınma çalışmalarının yönetme konusunda ortaklığın temel ilkelerini incelemeye çalışmak: Bu seçenek muhtemelen plancılar, sorumlu makamlar, proje başvuru sahipleri, uzmanlar ve kamuoyu arasındaki iletişim yöntemleriyle ilgili iyi uygulamalara (bazılarına göre en iyi uygulamalar a) bakmayı içerecektir. Her iki seçenek yoluyla da bir tanımın kısaca ve karmaşık olmayan bir şekilde yapılması çok zordur ama biz elimizden geleni yapacağız Yasal tanım Uyum Politikası İçin Genel AB Tüzüğü yılları arasındaki dönem için, Avrupa Bölgesel Kalkınma Fonu, Avrupa Sosyal Fonu ve Uyum Fonu konusunda genel hükümleri belirleyen 1083/2006 sayılı Konsey Tüzüğü, bir önceki 1260/1999 sayılı tüzüğe göre ortaklık ilkelerinin daha ayrıntılı bir tanımını vermektedir. Tüzüğün 11. Maddesi nde yapılan değişiklikler bir devrimden ziyade, küçük bir evrim niteliğindedir. Komisyon, yapılan değişikliklerle belli konularda daha açık olmaya çalışmaktadır: Madde 11 - Ortaklık 1. Fonların hedefleri, Komisyon ile her bir Üye Devlet arasındaki yakın işbirliği (bundan böyle ortaklık olarak anılacaktır) çerçevesinde takip edilecektir. Her bir Üye Devlet, geçerli olan her yerde ve mevcut ulusal kural ve uygulamalara uygun olarak, aşağıda örneklenen yetkili kurumlar ile kuruluşlar arasında bir ortaklık oluşturacaktır: a. yetkili bölgesel, yerel, kentsel ve diğer resmi makamlar; b. ekonomik ve sosyal ortaklar; c. sivil toplumu temsil eden diğer bütün uygun kuruluşlar, çevresel ortaklar, kadın-erkek eşitliğini teşvik eden sivil toplum kuruluşları ve diğer kuruluşlar. Her bir Üye Devlet, kadın-erkek eşitliğini teşvik etme gerekliliği ile ve çevre koruma ve iyileştirme koşullarının kalkınmaya entegrasyonu yoluyla sürdürülebilir kalkınmayı göz önünde tutarak, ulusal kural ve uygulamalara uygun bir biçimde... ulusal, bölgesel ve yerel düzeyde ve ekonomik, toplumsal, çevresel veya diğer alanlarda temsil yeteneği en yüksek olan ortakları (bundan böyle ortaklar olarak anılacaktır) tayin edecektir. 2. Ortaklık, 1. paragrafta tanımlanan her bir ortak kategorisinin ilgili kurumsal, yasal ve mali yetkileri ile tam uyum içinde yürütülecektir. Ortaklık, operasyonel programların hazırlığını, uygulanmasını, izlenmesini ve değerlendirilmesini kapsayacaktır. Üye Devletler, uygun olan hallerde, her bir aşama için belirlenmiş zaman sınırı içinde, ilgili her bir ortağı ve özellikle de bölgeleri, programlamanın farklı aşamalarına dahil edecektir. 3. Komisyon fonlardan alınacak yardım konusunda, her yıl ekonomik ve sosyal ortakları Avrupa düzeyinde temsil eden kuruluşlara, danışacaktır. 12

13 1 Aşağıdaki giriş ifadeleri ( giriş kısımları olarak da bilinen açıklayıcı koşullar), ortaklık konusuna odaklanmaktadır: (23) Topluluk faaliyeti, Üye Devletler tarafından yürütülen faaliyetleri tamamlayıcı nitelikte olmalı veya katkıda bulunmayı hedeflemelidir. Ortaklık, Üye Devletler in kurumsal düzenlemelerini tümüyle dikkate alarak, farklı ortakların, özellikle de bölgesel ve yerel kurumların katılımına yönelik düzenlemeler gerçekleştirmek suretiyle güçlendirilmelidir. (29) Bu Tüzük koşulları uyarınca, gerçek bir ekonomik etki sağlamak için, Yapısal Fonlardan gelen katkılar, Üye Devletler in kamu harcamalarının yerini almamalıdır. Yapısal Fonların ulusal fonlarla birlikte kullanılması ilkesinin (the principle of additionality) ortaklık vasıtasıyla gerçekleştirilmesi, tahsis edilen mali kaynakların boyutları nedeniyle, Yakınsama (convergence) hedefine uygun bölgelerde yoğunlaşmalıdır; fonları birlikte kullanma ilkesine uyulmazsa, bu durum mali bir düzeltmeyle sonuçlanabilir. (30) Topluluk, ekonomik ve sosyal uyum yönündeki çabaları bağlamında, fonların bütün uygulama aşamalarında Antlaşma nın 2. ve 3. maddelerinde öngörüldüğü şekilde kadınlar ve erkekler arasındaki eşitsizlikleri giderme ve eşitliği teşvik etme ve bunun yanı sıra cinsiyet, ırk veya etnik köken, din veya inanç, engellilik, yaş veya cinsel tercih temelinde ayrımcılıkla mücadele etme hedeflerini gözetecektir. Tüzüğün 11. Maddesi ni analiz edecek olursak; bu madde, AB Bölgesel Politikaları nın bütün uygulama aşamalarında (programlama aşamasından, programların yürütülmesi ve değerlendirilmesi aşamalarına kadar), ortaklığın göz önünde bulundurulmasını vurgulamaktadır. Burada, programlamanın her iki düzeyine de değinilmektedir: Ulusal stratejik referans çerçevesi ve operasyonel programlar. Sürece dahil edilmesi gereken daha uzun bir ortaklar listesi verilmekte ve bu listede hükümet-dışı kuruluşlar ile sivil toplum kuruluşları da yer almaktadır. Bölgelerin programlama konusundaki rolü vurgulanmaktadır: Üye Devletler, uygun ortakların her birini ve özellikle de bölgeleri ( ) dahil edecektir. Komisyon, yapısal yardım ve bölgesel politikalar konularında ekonomik ve sosyal ortaklara danışma konusunda kendini taahhüt altına sokmaktadır. O halde, bu maddede değişmeyen şey ne olmuştur? Komisyon, ortaklığın nasıl örgütlenmesi gerektiği konusunda yasamaya ilişkin ayrıntıları (veya en azından ayrıntılı ve bağlayıcı yönergeleri) ortaya koyma konusunda hâlâ isteksiz kalmıştır. Dolayısıyla, yasal tanım eksikliği sorunu devam etmektedir. Yeni madde, önceki 8. Madde den daha açıklayıcı değildir. Ortaklığın içeriği konusundaki karar, Üye Devletlerin kendilerine bırakılmaktadır. Bu durum, halka danışma, süreçlere dahil olma ve katılımcı demokrasi uygulamalarının henüz çok gelişmediği ülkelerde ki bu durum yalnızca yeni Üye Devletler için söz konusu değildir - büyük sorunlara neden olabilir. Bu konuların açık olmaması tartışmayı, programların onay sürecinde Avrupa Komisyonu ve Üye Devletler arasında yürütülen müzakerelere bırakmaktadır. Avrupa Komisyonu, program döngüsünün her bir aşamasında ortakların katılımına ilişkin ayrıntılı asgari standartları sağlamamakta, dolayısıyla da ortakların sürece dahil edilme derecesine ilişkin olarak ortaya konulan farklı görüşler, onay sürecinde gecikmelere neden olabilmektedir. Avrupa Komisyonu, yapısal yardım döngüsünün her bir aşamasında ortakların katılımına da sınırlar getirilebileceğini ve bu sınırların göz önünde tutulması gerektiğini vurgulamıştır. Bu değerlendirmenin neticesinde vardığımız sonuç, Tüzüğün bazı konularda, örneğin ortaklığa katılacak olan kurum ve ortakların kimler olacağının sıralanması konusunda, daha açık olduğudur. Bu durum, AB nin bölgesel politika uygulamalarına ortaklık yaklaşımının getirilmesine kesinlikle yardımcı olacaktır, ama 11. Madde de görülen değişiklikler, ne yazık ki olması gerektiğinden çok daha az iddialı değişikliklerdir. Komisyonun İlgili Tebliğleri Avrupa Komisyonu tarafından 2002 yılında yayımlanan Avrupa Yönetişim Beyaz Kitabı nı, 704 (2002) sayılı Tebliğ takip etmiştir: Güçlendirilmiş bir danışma ve diyalog kültürüne doğru Komisyon un, ilgili taraflarla yapacağı danışmalar konusunda belirlenen genel ilkeler ve asgari standartlar 2 Tebliğin getirdiği en büyük avantaj, danışma süreçleri için temel ilkeleri ve asgari standartları belirlemesidir. Avrupa Komisyonu tarafından yürütülen danışma süreçleri, doğrudan sürece katılanlar ve kamuoyu açısından şeffaf olmalıdır. Aşağıdaki konular açık olmalıdır: hangi konular geliştiriliyor? danışma için hangi mekanizmalar kullanılıyor? kime ve niçin danışılıyor? politikanın oluşumundaki kararları neler etkilemiştir? Asgari standartlar aşağıdaki gibidir: Danışma konusundaki bütün tebliğler açık ve kısa olmalı ve yanıtları kolaylaştırmak için gerekli bütün bilgileri içermelidir. 13

14 1 Bir danışma sürecinde, hedef grup(lar) tanımlanırken, Komisyon, ilgili taraflara görüşlerini ifade etmeleri için bir fırsat verilmesini sağlamalıdır. Avrupa Komisyonu, bütün hedef kitlelerin gereksinimlerini karşılamak için süreçle ilgili olarak farkındalık sağlamaya yönelik yeterli tanıtımı yapmalı ve iletişim araçlarını buna göre uyarlamalıdır. Halka danışma amacıyla yapılan görüşmeler, diğer iletişim araçlarını dışarıda bırakmadan Internet üzerinden yayınlanmalı ve tek erişim noktası ndan ilân edilmelidir. Avrupa Komisyonu, davetlerin planlaması ile yanıtlanmasına ve yazılı katkılara yeterli zaman ayırmalıdır. Komisyon, halka danışma sürecinde yazılı olarak verilecek yanıtlar için en az 8 hafta tanımaya ve toplantılar için 20 iş günü önceden bildirimde bulunmaya çaba göstermelidir. Katkıların teslim alındığı, katkı sahibine bildirilmelidir. Halka danışma görüşmelerinin sonuçlarına Internet üzerinde tek erişim noktasına bağlı web sitelerinden yer verilmektedir. Aarhus Sözleşmesi AB mevzuatı, ortaklık konusunda açık ve uygulanabilir bir ortaklık tanımı ortaya koymadığından ve öte yandan yayımlanan tebliğlerin, tüzüklerden çok daha belirgin açıklıkta olmaması sebebiyle, ortaklık için bir tanım bulmaya yönelik araştırmalarımıza Aarhus Sözleşmesi nde belirtilen aracı inceleyerek devam edebiliriz. Aarhus Sözleşmesi (Çevresel Konularda Bilgiye Erişim, Karar Verme Sürecine Halkın Katılımı ve Yargıya Başvuru Hakkı Sözleşmesi), Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu (United Nations Economic Commission for Europe, UN-ECE) üyesi 38 Üye Devlet tarafından Haziran 1998 de Danimarka nın Aarhus kentinde imzalanmıştır. Avrupa Komisyonu nun kendisi de Sözleşmeyi imzalamıştır ve sonuç olarak Sözleşme hükümleri AB nin tüm kurumları ve idari uygulamaları için de geçerlidir. Sözleşme, ortaklık ilkesinin bölgesel planlamada uygulanması için yasal ve kurumsal bir çerçeve sağlamaktadır. Sözleşme hükümleri her ne kadar yalnızca çevresel konulara yönelik olsa da, daha geniş bir temelde uygulanabilir olan evrensel ve genel bir sistem sunmaktadır. Sistem üç dayanak üzerine inşa edilmiştir: bilgiye erişim; halkın karar verme sürecine katılımı; halkın yargıya başvuru hakkı. Sözleşmenin 7. Maddesi stratejik planlamaya atıfta bulunmakta ve halkın çevre ile ilgili plan, program ve politikaların hazırlanması sürecine dahil edilmesini öngörmektedir. Sözleşme geniş bir biçimde yorumlandığı takdirde, halkın sadece çevre plan, program ve politikalarının değil, çevre ile ilgili bütün stratejik belgelerin hazırlık sürecine de dahil edilmelerini öngörmektedir. Öte yandan, Sözleşmenin dar bir bakış açısından yorumlanması, kullanımını, çevre üzerinde doğrudan etkisi olan stratejik belgeler hakkındaki tüzükler veya çevre politikasının stratejik belgeleriyle (planlar, programlar) sınırlandırmaktadır. Aarhus Sözleşmesi nin hangi yorumunu kabul edersek edelim, bölgesel kalkınmaya yönelik stratejik planlama süreçlerinde, Sözleşmenin düzenlemelerine göre hareket etmek için iki önemli neden vardır: Bölgesel kalkınma ile ilgili belgelerin çevre üzerinde her zaman için doğrudan bir etkisi bulunmaktadır. Bu nedenle, Sözleşmede önerilen halkın katılımı sistemi, bölgesel kalkınma konusunda planlama belgeleri hazırlanırken her zaman uygun olan bir sistemdir. Bu Sözleşme ile belirlenen yapı ve ilkeler, Yapısal Fonları düzenleyen Avrupa mevzuatında yer alan ortaklık ilkesinin uygulamada nasıl hayata geçirildiğini yorumlamak amacıyla kullanılabilir. Sözleşmenin 7. Maddesi, halkın katılımının şeffaf ve adil bir çerçevede gerçekleştirilmesini gerektirmektedir. 6. Madde nin aksine, bu madde atılması gereken adımları belirlemez. Bu durum, yetkililerin her bir faaliyet için uygun adımları atmalarına ve esnek olmalarına izin verir. Sözleşmede belirlenen yapıyı kullandığımızda, herhangi bir katılımcı sürecin aşağıdaki unsurları içerdiğini göreceğiz: bilgiye erişim (Sözleşmenin 4. Maddesi); bilginin etkin bir biçimde yayılması (Sözleşmenin Madde 6.2 ye atıfta bulunan 5. Maddesi); belge hakkındaki görüşlerini öğrenmek için yurttaşlara danışılması (Sözleşmenin Madde 6.3, 6.4 ve 6.8 hükümlerine atıfta bulunan 7. Maddesi); ortakların planlama ekibine doğrudan dahil edilmesi (Madde 7). Bunlar, herhangi bir katılımcı sürecin, Yapısal Fon uygulamasının planlama aşamasını özellekle vurgulayan yapan dört kilit bileşenidir. Daha ileri aşamalarda, bu bileşenlerin bazıları biraz geri çekilebilir ama asla dışarıda bırakılmaz. Örneğin, projenin değerlendirilmesi aşamasında yapılan danışma görüşmelerinin çoğunda, sadece uzmanlara danışılmaktadır; bu da uzmanların seçim süreci boyunca karar vericilere fikirlerini sunmaları için yapılmaktadır. Genellikle, halkı sürece dahil etme konusunda herhangi bir girişim bulunmamaktadır; buna rağmen, süreç yine de açık ve şeffaf olarak düşünülebilir. 14

15 Etkili bir ortaklığın temel ilkeleri ve özellikleri Büyüme ve İstihdamın Desteklemesi için Uyum Politikası: Topluluk Stratejik Yönergeleri, : Bu nedenle, Üye Devletler ulusal stratejilerini geliştirirken, daha etkili, hesap verebilir ve şeffaf bir kamu idaresinin verimlilik düzeylerinin artırılmasına ne ölçüde yardımcı olabileceğini sistematik olarak analiz etmelidir [...]. Uyum politikasının etkililiğini belirleyen ilgili ve son derece önemli bir faktör de, programların hazırlanmasında ve uygulanmasında, bölgesel ve yerel düzeydekiler de dahil olmak üzere bütün paydaşlar arasındaki ortaklığın niteliğidir. 3 Temel ilkeler Etkili bir ortaklığın aşağıda sıralanan ilkeleri, program geliştirme aşaması için oluşturulmuştur. Bununla birlikte, program uygulama, izleme ve değerlendirme aşamaları için de geçerlidirler. Programlama belgelerinin geliştirilmesi çerçevesinde kişiler arası iletişimin temel ilkeleri: Bütün ortakların eşitliği ve herkesin planlama sürecine katkısının tanınması. Bütün hedef grupların çıktılarına ciddi ve sorumlu yaklaşım. Planlamacılara ek olarak, uzmanlık ve yerel bilgi sağlayabilecek sivil toplum gruplarının da dikkate alınması. Sürecin açık olması ve farklı hedef gruplarının gereksinimlerine empati ile yaklaşılması. Programlama belgelerinin geliştirilmesine yönelik temel gerekler: Bilgiye zamanında erişim. Diğer ortakların kapasitelerine göre, program planlama süreci için uygulanabilir bir zaman aralığı. Herkesin aynı sürüm üzerinde çalışmasını sağlamak için taslak belgelerin paydaşlar arasında dağıtımı konusunda ayrıntılı kurallar. Belgeler konusunda karar alma sürecine ilişkin temel ilkeler: Mümkün olan hallerde, program belgelerinin ayrıntılandırılması esnasında alınan kararlardaki fikir birliğini ve geniş mutabakatı vurgulayın. Bu tür uzlaşma ve mutabakatlar, programların sorumlu makamlarca (bakanlık ve hükümet) benimsenmesi sırasında, resmi karar alma sürecine olumlu katkıda bulunur. Belgelerin yapı, içerik ve kapsamına ilişkin onay için atılacak adımları ve bu gibi kararlarda tam olarak kimin sorumlu olduğunu önceden belirleyin ve yayımlayın. Bu, paydaşların daha sonra yaşayabilecekleri düş kırıklığını ve abartılı beklentileri önler. Etkili bir ortaklığın özellikleri Bu metinde ortaya konulduğu şekliyle ortaklık yapısı, yukarıda açıklanan Aarhus Sözleşmesi nin yapısına çok benzemektedir. Herhangi bir süreç, bir ortaklık olarak düşünülecekse, aşağıdaki özellikleri göstermelidir: Ortakların tanımlanması Karar verici, program planlayıcısı ile işbirliği halinde ilgili veya doğrudan etkilenen hedef grupları tanımlamalıdır. (Ortaklar listesi için için Konsey Tüzüğü , Madde 11, sayfa 6 ya bakınız.) Ortakların seçimi açık ve şeffaf olmalıdır. Seçimi etkileyecek siyasi tercihlerden kaçınmak için kesin ve önceden ilân edilmiş kriterleri temel alan seçim araçları veya açık rekabete başvurulmalıdır. Birçok Üye Devlet te ortaklar, Yönetim Oteritesi aracılığıyla bölgesel veya yerel yetkililer tarafından seçilmektedir. Etkili bir ortaklıkta aşağıdaki unsurların bulunması gerektiğini düşünüyoruz: Programlama Oteritesi; programla ilgili alanın bölgesel yetkilileri ve yerel yetkililer; yasal ekonomik, sosyal ve çevre kuruluşlarının temsilcileri; ekonomik, sosyal ve çevresel konularda faaliyet gösteren STK ların temsilcileri; politikacılar; gerektiği durumda ek uzmanlar. Bilgilendirme kampanyası Program planlama süreci konusundaki bilgiler istekte bulunanlara verilir ve ayrıca şu temel araçlar kullanılarak etkin bir biçimde yayılır: Web sayfaları; e-konferanslar; broşürler, bültenler ve diğer basılı malzemeler ile kitle iletişim araçları. Halka danışma Program planlayıcısı, program planlama sürecinin belli aşamalarında, her gerçek veya tüzel kişinin materyaller konusunda görüşünü belirtmesi için fırsat vermelidir. Bu görüş, stratejik belge oluşturulurken göz önüne alınmalıdır. Her yorum kaydedilir, kamuya duyurulur, değerlendirilir ve ilgili ise belgeye eklenir. Bu amaçla, uygun iletişim araçları hazırlanır (seminerler, çalıştaylar ve e-araçlar). En azından stratejik belgenin genel kavramına ilişkin danışmaların sonunda, kamu bilgilendirme toplantılarında tartışmalar yapılmalıdır. 15

16 1 Doğrudan katılım Paydaş temsilcisi, çoğu kez plancılar/danışmanlar tarafından hazırlanan taslak belgelerin tartışılması için kurulan bir tematik çalışma grubunun üyesidir. Tarafların meşruluğu ve özel hedef grupların seçim veya dışarıda bırakılmasının meşruluğu konusunda zorlu sorunlar vardır. Doğrudan etkilenmeyen veya ilgili olmayan hedef gruplar elenebilir ama çalışma grubunun lojistiği uygulanabilir kalmalıdır. Çalışma grubu, çalışma sisteminin sunulduğu giriş semineri veya konferansı gibi bir etkinlikte halka açık olarak oluşturulabilir. Giriş semineri düzenlenirken, ilgili bütün grupların (STK lar, stratejik belgenin düzenleyeceği alan içinde yaşayan yurttaşlar, belediye başkanları vb.) çok dikkatli bir biçimde tanımlanması gerekir. Katılımcı sürecin etkililiğinin değerlendirilmesi Çoğunlukla, değerlendirme iyi yönetilen her sürecin parçasıdır. Değerlendirme aşağıdaki hususları kontrol eder: zorunlu (yönteme ilişkin) gereksinimlerin yerine getirilip getirilmediği; ortakların katılımının etkili olup olmadığı; program planlama ekibinin yukarıdaki her iki maddeye uymak için makul ölçülerde elinden gelen her şeyi yapıp yapmadığı Genel öneriler Etkili ortaklık, ortakların program hazırlama, bütçelendirme, yönetim, izleme ve yardımın değerlendirilmesi süreçlerine erken bir aşamada dahil olmalarını gerektirmektedir. Ortaklığın katkısı her aşamada gereklidir ve göz önünde bulundurulmak durumundadır. Deneyimler, program döngüsünün erken aşamalarında katılıma yatırım yapılması karşılığında, ortakların sonraki aşamalarda programı daha iyi kabullendiğini ve destek sağladığını göstermektedir. Her düzeyde, ortakların eşgüdümlü katkıları gereklidir ve avantajlıdır; zira önerilen önlemler konusunda uzlaşmayı artırmakta ve projenin kabulünü kolaylaştırmaktadır. Görevin sürdürülmesi ve katkıların organize edilmesi için, etkinliğin anahtarı eşgüdümdür. Doğru ortakları, doğru zamanda ve mümkünse programlama sürecinin en başında işe dahil etmek çok önemlidir. Bu noktada, ortakların temsiliyetinin devamlılığının vurgulanması gereklidir. Her bir aşamaya başka kişi veya başka kurumlarla başlamak çok zorlayıcı olur. Yeni Yapısal Fon ve Uyum Fonu Tüzükleri, uygun kurumlar arasından ulusal, bölgesel veya yerel ortaklıkları oluşturacak çevresel ortakları belirlemiştir. Çevresel ortakların, ekonomik ve sosyal ortaklar ile eşit düzeyde temsiliyetten yararlanması gerekmektedir. Bundan başka, karar alma sürecinin her aşamasında çevreyle ilgili yetkili kurumların temsilcilerinin sürekli olarak bulunması, ortakları çevresel sürdürülebilirlik konusunda bilinçlendirecektir. Çevreyle ilgili yetkili kurumların, Yapısal Fonların ötesinde, her kalkınma programına dahil edilmeleri gerektiği ileri sürülmüştür. Yerel gereksinimleri karşılayan ve yerel düzeyde daha geniş bir ölçekte kabul gören programların geliştirilmesi için yerel ortakların sürece dahil edilmesi önemlidir. Çok düzeyli bir işbirliği: ortaklar için katma değer üretmelidir (bir kazan-kazan durumu); kurumsal ve kişisel devamlılık ve zaman gerektirir; esneklik ve uyarlanabilirlik gerekir; karşılıklı güven ve itimat üzerine inşa edilmelidir; dayatılamaz; resmi ve gayriresmi araçlar arasında gereken dengeyi gerektirir. 16

17 1 1 Bazı ülkelerin ortaklık konusunda ulusal mevzuatları bulunmaktadır; ancak uygulama büyük farklılıklar göstermektedir. Aşağıda bazı örnekler verilmektedir: Polonya: Ekonomi ve Çalışma Bakanlığı nın, İşletmelerin Rekabet Gücünün Artırılması için Sektörel Program ı ( ) Yürütme Kurulunu sosyal ve ekonomik ortakların üye olarak seçimi konusunda ayrıntılı bir işleyiş öngören 17 Ağustos 2004 tarihli yönetmeliği (2004 tarih, 183 sayılı Resmi Gazete, 1887 No lu madde). 20 Nisan 2004 tarihli Ulusal Kalkınma Planı Yasası, danışma kurullarına diğer ortakların dahil edilmesini öngörmektedir: (1) izleme ve uygulamadan sorumlu izleme komiteleri ve (2) projeleri seçen yönlendirme komiteleri. Yasa, her bir komitenin üyelerinin üçte birinin sosyal ve ekonomik ortaklardan oluşmasını öngörmektedir. Entegre Bölgesel Çalışma Program ı için ulusal düzeyde koordine edilen ve bölgesel düzeyde hayata geçirilen ulusal ve bölgesel komiteler vardır. İngiltere, Cornwall ve Scilly Adaları İçin Hedef Bir: Çevreyle ilgili yetkili kurumların, Yapısal Fonlar içindeki rolünü tanımlama konusunda çevreyle ilgili yetkili kurumlar ile Başbakan Yardımcısı arasındaki Hizmet Düzeyi Sözleşmesi nde (Ek 1) bu koşula atıfta bulunulmaktadır. Son olarak, Cornwall Tek Programlama Belgesi nin (TPB) 12. Bölümü nde yer verilen Uygulama Hükümleri, Sekretarya ve Program İzleme Komitesi nin (PİK) ortaklar da dahil olmak üzere temel yönetim sorumluluklarını tanımlamaktadır. Bu hükümler, program için ortaklıkların yönetimi görevini Sekretarya ya vermekte ve PİK in ortakların program hakkında karar alma sürecine tam katılımını teşvik etmek üzere çalışma grupları oluşturacağını belirtmektedir. Bu hükümler açıkça, Genel Tüzük koşulları uyarınca Komisyon ile mutabakata varılan Tek Programlama Belgesi gibi bağlayıcıdır. 2 Avrupa Komisyonu, Avrupa Yönetişim Beyaz Kitabı, Brüksel, COM(2001) 428 final Tebliğ 704 (2001) pdf 3 Büyüme ve İstihdamın Desteklenmesi İçin Uyum Politikası: Topluluk Stratejik Yönergeleri, , Komisyon Tebliği, Brüksel, , COM(2005) 0299, s. 10,11 17

18 2 Programlamada ortaklık 2.1 Programlamada ortaklığın katma değeri Programlamada ortaklığın temel avantajları Avantajlar aşağıdaki şekilde özetlenebilir: Programlar yerel gereksinimlere yanıt verir ortaklıkta, plancılar ve karar vericiler programı, sosyo-ekonomik koşulları, en büyük gereksinimleri, kalkınma açıklarını ve belli bir bölgenin sunduğu potansiyeli karşılayacak şekilde tasarlar. Projenin düşünüldüğü bölgede yaşayan ve çalışan insanlarla yapılacak olan görüşme, programın ayırıcı özelliklerini artırır; yerel bilgilerden ve yerel uzmanlıktan ücretsiz olarak veya çok düşük bir maliyet karşılığında yararlanılabilir. Ortaklar etkin biçimde programa dahil edilirlerse, performans göstergelerini (bunlar, herhangi bir bölgesel kalkınma programının merkezinde yer alır) aşağıdaki hususları yansıtacak şekilde tasarlamak daha kolay olur: yerel kalkınma gereksinimleri; ilerideki proje girişimcilerinin kurumsal ve mali kapasiteleri; proje sahasından toplanan veriler Bir ortaklık içinde tasarlanmaları halinde, göstergeler kolaylıkla proje puanlama sistemine ve ayrıca bilgilendirme kampanyasına dönüştürülebilir. Böylece, yapısal çalışmaların etkisi, daha başlangıçtan itibaren iki ana veri toplayıcı ile işbirliği içinde uygun bir biçimde ölçülebilir: (a) proje girişimcileri ve (b) diğer ilgili kurumlar (kalkınma kuruluşları, çevre kuruluşları, istatistikler). Programın etkisi, bir ortaklık içinde tasarlanması durumunda daha öngörülebilir bir nitelik taşır. Uygulama yapısı yerel potansiyele yanıt verir programlama sürecine dahil edilen ortaklar, program konusunda çok erken bir aşamada ayrıntılı olarak bilgilendirilir. Daha sonra proje girişimcileri, program başlatılır başlatılmaz proje başvurularını düzenlemek için hazırdır. Bilgi akışı ve danışmanlık yardımı, ortakların kapasitelerine uygun olarak tasarlanabilir ve gerekirse uygun kapasite oluşturma faaliyetleri başlatılabilir. Uygulama yapısı bu şekilde daha etkili ve ucuz olur; zira mevcut yapılar üzerine inşa edilmektedir. Sürece dahil olan ortakların niteliğinin önemi Programlama aşamasında (ve sonraki aşamalarda) ortaklık salt çevresel ortaklardan daha fazla sayıda kuruluş için geçerlidir. Ortaklık, ekonomik kalkınma kuruluşları, sosyal kuruluşlar ve çevreciler arasında kalkınma gereksinimlerine ilişkin disiplinlerarası tartışmayı teşvik eder. Her üç tipte kuruluş da her zaman davet edilmelidir. Bu şekilde, ortaklık, planlı müdahalelerin geliştirilerek iyileştirilmesine yardımcı olur. Ortaklığın getirdiği katma değer, büyük ölçüde ortakların niteliğine bağlıdır. Motivasyon genellikle her iki tarafta da eksiktir: Zaman darlığı ile personel ve mali kaynak eksikliği nedeniyle, Yönetim Otoritelerinin ortak arama konusundaki motivasyonları çoğu kez eksiktir; Diğer kuruluşların, program içeriği üzerindeki gerçek etkileri konusunda duydukları kuşkular nedeniyle, ortak olmakla ilgili motivasyonları eksiktir. Alışılmış güvensizlik ve çekişme, eşit bir ortaklığın yaratılamaması anlamına gelmektedir. Bu nedenle, paydaşlar arasındaki motivasyon ve sonuç olarak ortaklığın kendi niteliği, çoğu kez siyasi atmosferin niteliğine ve etkilenen kuruluşlar arasındaki işbirliğine bağlıdır. Gelişmiş bir sivil toplum ve uzun süreli bir katılımcı gelenek, süreçte kilit oyuncuları motive etmek için çoğu zaman iyi unsurlardır Mevcut uygulamanın gözden geçirilmesi Danışmaların yoğunluğu ve düzeyi, programdan programa ve ülkeden ülkeye değişiklik göstermektedir. Ortaklar sadece program konusunda bilgilendirilebilir, teklif vermeleri istenebilir, yorum yapmaları istenebilir veya etkin bir biçimde programın hazırlık sürecine dahil edilebilir. Avusturya gibi bazı ülkeler, Yapısal Fonlar konusunda ortaklık işini koordine etmek için yapılar geliştirmiştir. 18

19 2 Avusturya Bölgesel Planlama Konferansı (OEROK), Avusturya daki ortaklar arasında koordinasyonu sağlamaktadır. OEROK, çeşitli ortaklar arasında siyasi bir mutabakat sağlanmasının ardından 1971 yılında oluşturuldu. Siyasi düzeyde federal şansölye, federal bakanlar, eyalet valileri, Kent ve Toplum Dernekleri başkanları ile Ekonomik ve Sosyal Ortakların başkanlarını bir araya getirmektedir. Bir temsilciler komitesi idari düzeyi temsil eder ve üç bölüme ayrılır: Mekânsal Gelişme Komitesi, Bölgesel Politika Komitesi ve Mekânsal Veri Altyapısı Komitesi. Sosyal ve ekonomik ortaklar her bir izleme komitesinin üyesidir. Bölgesel Politika Komitesi nin, Yönetim Otoriteleri ve Değerlendirme konularında çalışma grupları vardır. OEROK, Hedef Bir ve İki programları ile Urban II ve LEADER+ adlı AB inisiyatiflerine ait bütün izleme komitelerinin sekretaryasını üstlenmektedir. Özellikle programlama konusu ile ilgili görevler: programlama; AB Bölgesel Politikası nın içeriği ve yönetimi konusunda önerilerde bulunma; Uygun sektörlerin tespiti ve AB fonlarının dağıtımı; ortaklar arasında program içeriğinin ve finansmanının müzakeresi; program uygulaması için yasal çerçevenin hazırlanması; program sekretaryası; programlar arasında sürekli koordinasyon sağlanması. Diğer stratejik görevler: AB Bölgesel Politikası nın daha geniş ulusal ölçek içine yerleştirilmesi; programlar arasında koordinasyon sağlanması (örneğin, ortak standartlar yoluyla); farklı aktörler arasında uzlaşma noktaları bulunmasını kolaylaştırma (örneğin, uygunluk haritasının tanımlanması); ortaklar arasında en azından temel düzeyde bir karşılıklı güven oluşturacak, kolay erişilebilen tarafsız bir platform sağlanması. Operasyonel görevler: İzleme Komiteleri için sekretarya; program yöneticileri ve Avrupa Komisyonu için hizmet noktası; uzmanlık ve deneyim alışverişi platformu; INTERREG III B Ulusal İrtibat Noktası; Avrupa Mekânsal Planlama Gözlem Ağı (ESPON), İrtibat Noktası. Halka danışma Çoğu ülkede programlar hazırlanmadan önce, çeşitli sektör ve kuruluşlardan öneri toplamak için halka danışılmaktadır. Danışma amaçlı görüşmeler; konferanslar, sektörel yuvarlak masa toplantıları ve bilgilendirme seminerleri de dahil olmak üzere çeşitli biçimlerde yapılabilmektedir. Malta da Ulusal Kalkınma Planı nın geliştirilmesine yönelik danışma ve bilgilendirme stratejisi. Malta Ekonomik ve Sosyal Kalkınma Konseyi (MCESD), sosyal ortaklar ve gerekli yerlerde sivil toplum kuruluşları arasında başlıca ulusal politika konularında geniş temelli bir danışma platformu sağlamaktadır. Başbakan tarafından atanan Konsey in ayrı bir tüzel kişiliği vardır. Malta nın sürdürülebilir ekonomik ve sosyal gelişimi ile ilgili konularda hükümete danışmanlık yapma görevi verilmiştir. Bu anlamda, Malta Ekonomik ve Sosyal Kalkınma Konseyi fırsat eşitliği, çevre, çiftçiler ve balıkçılık endüstrisini temsil eden belli STK lara ek olarak esas Yapısal Fon ortaklarındandır. Ulusal Kalkınma Planı nın (Tek Programlama Belgesi nin [TPB] temelini oluşturmaktadır) hazırlanması kapsamda, bakanlıklar ve sosyal ortakların kendi sektörel geleceklerine ilişkin ortak bir vizyona erişebilmeleri için dokuz sektörel çalışma grubu 4 kurulmuştur. Bu gruplar, sosyal/ekonomik ortakların bunun yanı sıra her bir sektörle ilgili sivil toplum kuruluşlarını içermiştir. Her bir çalışma grubu ayrıca üç yatay temayı dikkate almıştır: Çevre, cinsiyet eşitliği ve Gozo adası. Nisan 2002 de bir GZFT (Güçlü Yönler, Zayıf Yönler, Fırsatlar, Tehditler) çalıştayı da yapılmış ve belli başlı bütün ortaklar, sivil toplum ve siyasi parti üyeleri de davet edilmiştir. GZFT sonuçlarına Internet üzerinden erişilebilmektedir. Ulusal sektörel stratejilerin tümü (örneğin, Kırsal Kalkınma Planı ve İstihdam Öncelikleri Ortak Değerlendirmesi), ilgili taraflarla danışma içinde hazırlanmıştır. Taslak TPB, 5 Şubat 2003 te Bölgesel Politika konulu bir çalıştayda halka açıklanmıştır. Taslak, Malta Ekonomik ve Sosyal Kalkınma Konseyi ne ve sivil toplumun ilgili üyelerine gönderilmiş ve danışma amaçlı resmi görüşmeler 24 Şubat tarihinde gerçekleştirilmiştir. Halka yönelik ek bir bilgilendirme çalıştayı da Ticaret Odası nda 19

20 2 24 Nisan tarihinde gerçekleştirilmiştir. TPB nin önceliklerini ve tedbirleri özetleyen broşürler ve bir CD-ROM, yerel konseylere, Malta-AB Bilgi Merkezi ve halka dağıtılmıştır. Nisan ayında TPB nin ilk taslağı Planlama ve Öncelikler Koordinasyon Müdürlüğü web sitesinde yayınlanmış, bunu sonraki sürümler izlemiştir. Halk, web sitesine yorumlarını göndermeye davet edilmiştir. Taslak TPB nin içeriği, Şubat ve Mart 2003 te birçok gazete makalesi ile televizyon ve radyo programına konu edilmiştir. Hükümetin her temmuz ayında, iki hafta süren Malta Uluslararası Ticaret Fuarı nda kurduğu standlar, 2003 ve 2004 yıllarında Bölgesel Politika ya ve TPB ye ayrılmıştır. Bölgesel Politika ile ilgili konulara ortaklık ilkesinin uygulanma usulleri, iki taraf arasında 18 Aralık 2002 tarihinde imzalanmış ve TPB ye Ek VI olarak iliştirilmiştir. Ortaklar, bu düzenleme yoluyla Programın izlenme sürecine düzenli bir temelde doğrudan dahil olmaktadır. Bununla birlikte, Nature Trust adlı STK, sürece yalnızca Yapısal Fonlar komitesi düzeyinde dahil olduklarını belirtmiştir. Bölgesel Operasyonel Program geliştirilmesine yönelik danışma süreci, İtalya (Puglia) İtalya nın Puglia Bölgesinde, Bölgesel Operasyonel Program ın (BOP) geliştirilmesine katılımı sağlamak için düzenlenen sektörel yuvarlak masa toplantılarına 5 sosyoekonomik ortaklar etkin bir biçimde katılmıştır. Puglia da bir bölgesel ortaklık komitesi oluşturulmuş ve BOP un programlama bileşeninin hazırlanması ve güncellenmesi ile uygulama önerilerinin hazırlanması sürecine katılmıştır. Bu komitenin katılımcıları, BOP izleme komitesinin de üyeleridir. Bir çevre örgütü (Legambiente nin bölgedeki şubesi), bütün çevre STK larının resmi temsilcisi olarak izleme komitesinde yer almaktadır. Mühlviertler Alm, Avusturya Avusturya da LEADER ve bir Yerel Gündem 21 süreci bileşiminin başlıca örneği Mühlviertler Alm dir. Bu, Yukarı Avusturya da nüfuslu kırsal bir alandan dokuz yerel kurumun oluşturduğu bir birliktir. Bölge, 1995 yılında kalkınmaya yönelik ilk önemli projeleri mali olarak destekleyen LEADER II-Programı na katılmıştır yılında LEADER+ Programı na seçilmiştir. Aynı zamanda da bölgenin sürdürülebilir kalkınmasının tanımlanması ve bölge sakinlerinin sürece entegre edilmesi konusunda, özellikle önemli olan bir Yerel Gündem 21 süreci başlatmıştır. İlgili kişiler ve bütün yerel makamlar, çalıştaylarda bölgenin sürdürülebilir geleceğine ilişkin vizyon, hedef, ilke ve önlemleri tartışmış ve geliştirmiştir. Bunlar daha sonra gelecek kitabı na konulmuştur. Bu gelecek kitabı nın projeler yoluyla uygulanması, LEADER programı aracılığıyla finanse edilmiştir. Sürece katılanlar Ulusal ve bölgesel yetkililer Programın gelecekteki yönetimine katılan ulusal ve bölgesel yetkililer, bütün ülkelerde programlama aşamasında temel ortaklardır. Sendika ve diğer meslek örgütleri çoğu kez danışmanlık işlevi üstlenir. Çevreyle ilgili yetkili kuruluşlar ve bunların ağları İtalya, İspanya, Avusturya ve İngiltere gibi ülkelerde çevreyle ilgili yetkili kuruluşlar, program belgelerinin hazırlanma sürecine büyük ölçüde katılır. Ancak, sektörel müzakere düzenlendiği zaman çevre genellikle kendi içinde bir sektör olarak düşünülmekte, sektörlerarası bir konu olarak ele alınmamaktadır. 20