ÇOCUK HAKLARI VE SOSYAL HİZMET MESLEĞİ

Transkript

1 ÇOCUK HAKLARI VE SOSYAL HİZMET MESLEĞİ "İnsanlık çocuklara elindeki en iyi şeyi borçludur" Çocuk Hakları Bildirgesi İlkesi Fatma SAVAŞ SANDALCI * m. Mustafa bayraktar 1-GİRİŞ Çağdaş toplumların çocuk paradigması, üç temel ilkeyi benimser: Birincisi; her doğan çocuğun hayata iyi bir başlangıç yapması.ikincisi; nitelikli eğitim alması. Üçüncüsü ise; her çocuğun yeteneği doğrultusunda potansiyellerinin geliştirilmesi, sosyalleştirilmesidir. Ne yazık ki, dünya ülkelerinin çoğu "Çocuklarına" bu ilkelerin belirlediği standartları sunamamaktadır. ÜNİCEF'in "Dünya Çocuklarının Durumu 2002 raporunda" yer alan 2000 yılını esas alan verilere göre; 10 milyonu aşkın çocuk çoğunluğu önlenebilir hastalıklar yüzünden ölmektedir, Her 1000 bebek veya 5 yaşın altındaki çocuktan 81'inin ölmekte, Gebelik ve doğum yüzünden her yıl 515 bin kadın, her canlı doğumda 400 anne ölmekte, Yeryüzündeki 100 milyonu aşkın çocuk yoksulluk ayırımcılık yada kaynak yetersizliği yüzünden temel eğitim olanaklarından yararlanamamaktadır. Bunların 60 milyonu kız çocuğudur. Bu çocuklar arasında ağırlığı, çalışan çocuklar, özürlüler, HIV/AIDS yada çatışmalardan etkilenen, yoksul ailelerin çocukları, etnik azınlıklara mensup olanlar, kırsal kesimlerde, varoşlarda ve ücra yörelerde yaşayanlar ve mülteci çocuklar oluşturmaktadır. Tüm dünyada, 15 yaş altında tahminen 1.4 milyon çocuk HIV mikrobu taşımakta, kimi yörelerde, kızlar arasındaki HIV enfeksiyon oranları erkeklere oranla 5 beş kat fazladır, Salgının başlamasından bu yana, 15 yaşın altında 4.3 milyon çocuk AIDS yüzünden ölmüştür, Tüm dünyadaki 35 milyon mülteci yerinden edilmiş, mültecilerin %80'ini kadınlar ve çocuklar oluşturmaktadır, 1990 ile 2000 yılları arasında çatışmalar yüzünden 2 milyon çocuk öldürülmüş, 6 milyon çocuk yaralanmış ya da kalıcı bir biçimde sakat kalmış, 12 milyon çocuk da evinden yurdundan olmuştur, Çatışmalar, 20. yüzyılın son on yılında 1 milyon çocuğu öksüz bırakmış yada ailelerinden koparmıştır, * Sosyal Hizmet Uzmanı 600 milyon çocuk yoksulluk içindedir, Bugün yarım milyonu aşkın sayıda çocuk günde 1 dolardan az bir para ile geçinmektedir (NICEF 2002 : 7-98 ) Yukarıda da görüldüğü gibi Dünyamızdaki çocukların çoğunluğu olumsuz koşullarda yaşamaktadır. Öte yandan; fiziksel, duygusal, zihinsel ve cinsel yönden gelişimlerini tamamlayamadığı için her türlü ihmal ve istismara açık olan çocukların "kötü muameleden" korunması asırlardır toplumların ilgi alanına girmiş, tüm çocuklar ve özellikle güç koşullarda yaşayan çocukları korumak ve desteklemek çağdaş toplumların "ideali" haline gelmiştir. Bu nedenledir ki, her toplum çocukları korumak, çocuk ihmal ve istismarının önüne geçmek için yasalar oluşturmuştur. 2-TARİHSEL SÜREÇ a-çocukların Korunmasına Yönelik Dünyadaki Gelişmeler Dünyada Çocuk haklarının gelişimi için önemli olan bazı olaylar; 26 Eylül Birleşmiş Milletler Cemiyeti Genel Kurulunca Cenevre'de kabul edilen 5 maddelik Çocuk Hakları Bildirgesinde; çocukların fiziksel ve ruhsal olarak gelişebilecekleri ortamlarda bulundurulmaları, beslenme, sağlık hizmetlerinden yararlandırılmaları, himaye edilmeleri, felaket zamanında en önce çocuklara yardım edilmesi, her türlü istismardan korunmaları benimsenmiştir Birleşmiş Milletler ve Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF) kurulması, 1948-İnsan Hakları Evrensel Bildirgesinde çocuklara özel önem verilmesi, 20 Kasım Çocuk Hakları Bildirgesinin Birleşmiş Milletlerce kabul edilmesi, Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komisyonu, çocuk haklarına yasal zorunluluk kazandırmak amacıyla Uluslararası Çocuk Yılı hazırlık çalışmaları sırasında başkanlığını Polonya'dan Profesör Adam Lopatha tarafından yürütülen Çocuk Hakları Sözleşmesinin taslağının hazırlanmaya başlanması, çocuk hakları için önemli mihenk taşlarını oluşturmuştur. 20 Kasım 1989 tarihinde Birleşmiş Milletler Genel Kurulunda kabul edilen Çocuk Hakları Sözleşmesi, 2 Eylül 1990 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Sözleşme hakkında bir sonraki bölümde ayrıntılı olarak bilgi verilecektir. Hodgkin ve Newell (1998: ) tarafından UNICEF için hazırlanan Çocuk Haklarına Dair Sözleşme Uygulama Elkitabında yer alan Çocuklara ilişkin Birleşmiş Milletlerce oluşturulan diğer temel uluslar arası belgeler; İstihdamda Asgari Yaşla İlgili 138 Sayılı ILO Sözleşmesi; Uluslar Arası Çalışma Örgütünün 26 Haziran 1973 tarihli Genel Konferansında kabul edilmiştir. Asgari yaş, zorunlu okul eğitiminin tamamlandığı yaştan aşağı ve her koşulda 15 yaştan aşağı olamayacaktı. Birleşmiş Milletler Çocuk Ceza Adaleti Sisteminin Uygulanması Hakkında Asgari Standart Kurallar (Beijing Kuralları ); Birleşmiş Milletler Genel Kurulunun 29 Kasım 1985 tarih ve 40/ 33 sayılı kararı ile kabul edilmiştir. Çocuk Suçluluğunun Önlenmesine İlişkin Birleşmiş Milletler Yönlendirici İlkeleri ( Riyad İlkeleri ); Birleşmiş Milletler Genel Kurulunun 14 Aralık 1990 tarih ve 45 / 112 sayılı kararı ile kabul ve ilan edilmiştir. Çocukların Korunması ve Ülkelerarası Evlat Edinmeye İlişkin İşbirliği Hakkındaki Lahey Sözleşmesi; 29 Mayıs 1993'te Lahey Uluslar arası Özel Hukuk Konferansında Kabul edilmiştir. Bu Sözleşmenin temel amacı; çocukların fuhşa zorlanmalarının, satılmalarının önlenmesini sağlayacak işbirliği sisteminin oluşturulması, Ülkelerarası evlat edinmeye İlişkin koşulların ve kuralların belirlenmesidir. Çocuk Haklarına Dair Sözleşme, Çocukların Silahlı Çatışmalarda Yer Almaları Konusundaki İsteğe Bağlı Protokol; Birleşmiş Milletler Genel Kurulunun 25 Mayıs 2000 tarih ve 54 / 263 sayılı kararı ile kabul ve edilmiştir. Bu protokolü onaylayan taraf devletler 18 yaşında küçükleri silah altına alamayacaklardır. Çocuk Haklarına Dair Sözleşme, Çocukların Satılması, Çocuk Fuhşu ve Pornografisi Konusundaki İsteğe Bağlı Protokol; Birleşmiş Milletler Genel Kurulunun 25 Mayıs 2000 tarih ve 54 / 263 sayılı kararı ile kabul ve edilmiştir.

2 "1990 yılı Eylül ayıydı ve dünyada pek çok alışılmadık iyimserlik rüzgarları esiyordu. Soğuk savaş artık bitmişti. Daha önce silahlanmaya harcanan paranın, bir "barış getirisi" olarak insani kalkınma amaçlarına ayrılabileceği yönünde yaygın beklentiler ortaya çıkmıştı. Dünya çocuklarına daha iyi bir yaşamın nasıl sağlanabileceği düşünülürken, daha önce rastlanmadık sayıda Cumhurbaşkanı ve ulusal lider Çocuklar İçin Dünya Zirvesi vesilesi ile bir araya geliyordu" ( UNICEF 2002:1 ). New York'ta, 130'u aşkın ülkenin başkanlarının ve ulusal liderlerinin katılımı ile gerçekleştirilen Dünya Zirvesi, dünyanın çocuklara ilişkin umutlarını yansıttı. Liderler Birleşmiş Milletler Genel Kurulunun bir yıl kadar önce oybirliği ile kabul ettiği Sözleşmeyi onaylama sözü verdiler. Çocuk ölümlerinin azaltılması, bağışıklama kapsamının genişletilmesi, herkese temel eğitim sağlanması ve daha bir dizi iddialı hedefin 2000 yılına dek gerçekleştirilmesi yönündeki sözün altına imza attılar. ( UNICEF: 2002:1 ) Geçen 11 yıl içinde yukarıda ifade edilen sayılara bakıldığında çocuklar lehine bazı gelişmeler yaşanmışsa da - Örneğin; yine UNICEF verilerine göre beş yaşına gelmeden ölen çocuk sayısının 3 milyon azalması gibi - bu gelişmeler yeryüzündeki çocukların barış, sağlık ve saygınlık içinde yaşamasını sağlamak için yeterli değildir. b- Çocukların Korunmasına Yönelik Türkiye'deki Gelişmeler Türkiye'de çocuk hukuku ile ilgili gelişmelerin başlangıcı 19 yüzyıldır. O dönemlerde çocuklara ilişkin nizamnameler yayınlanmış, özellikle güç koşullardaki çocuklara "vakıflar" aracılığı ile hizmet verilmiştir. Bu alandaki önemli gelişmeler gerçek anlamda Cumhuriyet döneminde gerçekleşmiştir. Diğer hukuk sistemlerinin aksine Türk Hukuk Sisteminde çocukların korunmasına ait kurallar, esasları bakımından, doğrudan doğruya kanunlarla desteklenmiştir. 23 Nisanı çok sevdiği çocuklara "Bayram" olarak armağan eden, gençlerine de "Cumhuriyeti" emanet eden Mustafa Kemal Atatürk, tarihinde imzaladığı Cenevre Beyannamesi ile hem ülkesinin, hem de dünyanın "yarınının gençleri ve yetişkinleri" olacak çocuklarına özel bir önem verdiğini göstermiştir. Yine 30 Haziran 1921'de Atatürk'ün öncülüğünde Himaye- I Etfal Cemiyeti diğer adıyla Çocuk Esirgeme Kurumu kuruldu. Kurum, savaş yüzünden kimsesiz kalan çocukların bakımını ve eğitimini üstlendi. Türkiye'de bütün illerde ve çok sayıda ilçe merkezinde şubeleri vardı. 1924, 1961, 1982 Anayasalarına bakıldığında; 1961 Anayasasının iki dünya savaşı sonrasında, kimsesiz, yetim çocukların ve parçalanmış ailelerin artışı nedeni ile uluslararası bildirgelerinde etkisi ile aile ve çocuk politikalarının temellerini oluşturan hükümler konulan en ileri Anayasal düzenlemedir Anayasası, 35. maddesi devleti, ailenin, ananın ve çocuğun korunması için gerekli tedbirleri almak ve bunun için kurumlar kurmakla sorumlu kılmıştır. Çocuğun çalışma yaşamında korunması, ilköğretimin kız ve erkek tüm çocuklara zorunlu olması, eğitimin parasız olması, yoksul öğrencilere burslar verilerek okutulmalarının sağlanması gibi "sosyal adalet" ve "sosyal devlet" kavramlarını yaşama geçiren hükümleri içermiştir ( Akyüz 1999 : 497 ) yılında 5387 Sayılı 1. Korunmaya Muhtaç Çocuklar Hakkındaki Kanun, 1957 yılında 6972 Sayılı Korunmaya Muhtaç Çocuklar Hakkındaki 2. Kanunla yürürlükten kaldırılmış ve yerel yönetimleri, koruma birliklerini kurmak ve korunmaya muhtaç çocuklara bakmakla yükümlü kılmıştır. Yoksul ve korunmaya muhtaç çocuklara Milli Eğitim, Koruma Birlikleri ve Çocuk Esirgeme Kurumu olmak üzere üç ayrı kurum tarafından götürülen hizmetlerde bütünlüğün sağlanması amacıyla 24 Mayıs 1983 tarihinde 2828 Sayılı yasayla Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü kurulmuştur. Bu kurumsal yapılanmalar, diğerlerine göre daha dezavantajlı olan yoğun olarak ihmal ve istismar edilen veya yüksek riskler taşıyan çocuklar için gerçekleştirilirken yeryüzünde yaşayan tüm çocukların sahip olması istenilen, arzu edilen çocuk hakları ideali "Çocuk Hakları Sözleşmesinde" kendini bulmaktadır. 3-ÇOCUK HAKLARI SÖZLEŞMESİ 20 Kasım 1989 tarihinde Birleşmiş Milletler Genel Kurulunda kabul edilen Çocuk Hakları Sözleşmesi, 2 Eylül 1990 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Sözleşme, taraf devletleri kendi hukuksal düzenlemelerini Çocuk Hakları Sözleşmesinde yer alan konulara uygun düzenlemeye ve uygulamaya şekil vermekle sorumlu tutmuştur. Sözleşmeye göre; hükümet dışı kuruluşlar ve konu hakkında uzmanlaşmış örgütler ( UNICEF, İlo, Who vb.), devlet tarafından raporlar düzenlenerek, ülke genelinde tartışılarak hazırlanan sonuç raporlar Bileşmiş Milletler Genel Sekreterliğine sunulacaktır. Birleşmiş Milletler şemsiyesinin altında barındırdığı ülkelerin kültürel, toplumsal ve ekonomik çeşitliliğe rağmen Çocuk Hakları Sözleşmesinde ortak bakış açısı yakalamaları bu sözleşmenin evrensel yönünü ortaya çıkartmaktadır. Bu belge tarih boyunca en hızlı ve yaygın onaylanmış olan Uluslararası İnsan Hakları belgesidir. Halen 181 devletin taraf olduğu sözleşmeyi Türkiye 14 Eylül 1990 tarihinde imzalamış, ancak dört yıl sonra 9 Aralık 1994 tarihinde 17.,29. ve 30. maddelerine Lozan antlaşması ve Anayasa kapsamında çekinceler konularak T.B.M.M'de kabul edilmiştir. 27 Ocak 1995 tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak 4058 sayılı kanunla iç hukuk kurallarına dönüşen Çocuk Hakları Sözleşmesinin Türkiye'deki uygulamalarını izleme ve koordine etme görevi, Devlet Bakanlığının tarih ve B / sayılı yazıları ile Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumuna (SHÇEK) verilmiştir.a- Koordinatör Kurumun Görevleri; Çocuk Hakları Sözleşmesine ilişkin koordinatör kurumun görevleri ; Sektörler arası koordinasyon ve işbirliğini sağlamak, Ülke raporlarını hazırlamak, Konu ile ilgili ulusal ve uluslar arası toplantılara katılmaktır. b-çocuk Hakları Kavramı Akyüz ( 1999 : 492 )' e göre; Çocuk hakları kavramı: "Çocuğun bedensel, zihinsel, duygusal, sosyal, ahlaki ve ekonomik bakımdan özgürlük ve haysiyet içinde, sağlıklı ve normal biçimde yetişebilmesi için ona hukuk kuralları ile tanınan ve yetkiler ve menfaatlerdir." Kanımca bu tanımdaki eksik hukuk kurallarının hayata geçirilmedikçe çocukların yaşamlarını çok da değiştirmeyeceğidir.

3 c-çocuk Hakları Sözleşmesinin Amacı Çocuk Hakları Sözleşmesinde gözetilen amaç, çocukların ihmal, istismar ve kötü muameleye karşı korunmaları için evrensel standartların yerleştirilmesidir. Sözleşme, çocukların açlık ve yoksulluktan, ihmalden ve sömürüden ve diğer kötü davranışlardan uzakta kendi potansiyellerini tam anlamıyla gerçekleştirebilecek şekilde yetiştirilmelerini öngörmektedir. Sözleşmenin kendi başına gerçekleştirdiği şey ulusal ve uluslararası gündemlerde çocukların sorunlarına üst düzeyde sahip çıkmak olmuştur. Bunun ötesinde çocukların gereksinimlerinin karşılanmasına yönelik sorumluluklar sıra ile aileye, ülke yönetimlerine ve en genel anlamda topluma verilmiştir. Sözleşmeyi onaylayan taraf devletler, çocukların korunmasıyla ilgili temel kavramların çok ötesinde gereksinimlere ve haklara sahip olduklarını kabul etmişlerdir. Bu sözleşmeyle dünya ülkeleri, çocukların ekonomik, medeni, siyasal ve toplumsal haklarının var olduğunu kabul edip, gereklerini ulusal düzeyde yerine getirmeye söz veriyorlardı.çocukların insan hakları olarak da adlandırılabilecek olan Çocuk Hakları Sözleşmesi, diğer bir niteleme ile çocukların "Magna Garta"sı dır. d-çocuk Hakları Sözleşmesinin Temel İlkeleri; Çocuklar arasında hangi nedenle olursa olsun hiç bir ayrımcılığın yapılmamasını içeren "Eşitlik hakkı", Yeterli yaşam standartları ve sağlık hizmetlerinden yararlanmalarına ilişkin "yaşama hakkı", Eğitim, bilgilenme, oyun, boş zaman ve kültürel etkinliklere katılma, düşünce din ve vicdan özgürlüklerini içeren "gelişme hakkı", Sömürü ve zulmün bütün biçimlerini, çocuğun ailesinden keyfi bir şekilde ayrılmasını ve ceza sistemindeki sorunların giderilmesini içeren "korunma hakkı", Düşüncelerini serbestçe ifade etme,kendisini ilgilendiren konularda söz ve karar sahibi olma, toplumda aktif rol almayı içeren "katılma hakkı", Ayrıca sözleşme "çocuğun yüksek yararını" her zaman,her konumda özen gösterilecek ilke olarak ele alınmıştır. e-sözleşme Metni ve Bölümleri Sözleşme metni; önsözü izleyen üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde; 1'den 41'e kadar olan maddeler yer almakta, çocuğa sağlanması gereken haklardan oluşmaktadır. İkinci bölüm; 42'den 45'e kadar olan maddeler yer almakta, uygulama ve yürürlüğe girişe ilişkin esasları içermektedir. Üçüncü bölümde, sözleşmenin kabul edilişi, çekinceleri, değişiklikleri, feshedilmesini, özgün metnin dili ile ilgili düzenlemeleri kapsamaktadır.sözleşme,toplam 54 maddeden oluşmaktadır. Aşağıda Sözleşmenin çocuklara tanıdığı haklara ilişkin birinci bölümümde yeralan maddeler sınıflandırılarak italik olarak ve metnin özeti halinde verilmiş, konuya ilişkin hukuksal düzenlemeler ve mevcut durum üzerinde durulmuştur. 1- Çocuğun Tanımı Ulusal yasalarca daha erken yaşta reşit sayılma hariç, 18 yaşın altındaki her insan çocuk sayılır. Rüşt yaşı kavramı, hem ülkeler arasında hem de belirli bir ülkedeki medeni hukuk, ceza hukuku, siyasal ve diğer kurallara göre değişiklik göstermektedir. Örneğin; Küba'da reşit olma yaşı 18, Bolivya'da 21'dır, Nikaragua'da 15 yaşından büyük erkek, 14 yaşından büyük kız çocukları anne babalarının izni olmadan evlenebilirler (UNICEF 1998 : 5-11 ). Ülkemizde reşit olma, evlenme, çalışma, ceza-i ehliyet gibi alanlardaki yaşa ilişkin düzenlemeler şu şekildedir: tarihinde kabul edilen Türk Medeni Kanununun 11. maddesinde medeni hakları kullanma yeterliliğine sahip olma anlamına gelen erginliğin (reşit olma) 18 yaşı tamamlanması ile başladığını, 12.maddesinde ise 15 yaşını dolduran küçük kendi isteği ve velisinin rızası ile ergin kılınabileceğini hükme bağlamıştır. Yine yeni Medeni Kanunumuza göre evlilik kişiyi ergin kılmaktadır. Medeni Kanununun 124. maddesi, "Erkek ve kadın 17 yaşını doldurmadıkça evlenemez. Ancak, hakim olağanüstü durumlarda ve pek önemli bir sebeple 16 yaşını doldurmuş kadın veya erkeğin elenmesine izin verebilir"(resmi Gazete:17). Çocuk Mahkemelerinin Kuruluş, Görev Ve Yargılama Usulleri Hakkındaki Kanunun 11. ve 12. maddelerinde ve Türk Ceza Kanununun maddelerinde 11 yaşın altındakilerin işledikleri suçlar için kovuşturma yapılamayacağı ve ceza verilemeyeceği, yaş arasında işlediği fiilin suç olduğunun farkında olmaması (farik ve mümeyyiz olmadıkları) durumunda ceza verilemeyeceğini, farkında olmaları durumunda ise indirimli ceza verileceği, 18 yaşın altında olanlara ölüm cezasının verilemeyeceğini hükme bağlamıştır. İş Kanununun 67. maddesinde; 15 yaşın altındaki çocukların çalıştırılamayacakları, ancak mesleki eğitim kapsamında, ağır koşullarda çalıştırılmamaları şartıyla 13 yaşını tamamlayanların çalıştırılabileceği belirtilmektedir. Yukarıda da görüldüğü gibi bazı istisnai düzenlemeler olmakla birlikte erginliğin, "18 yaşın tamamlanmış olmasını" ifade etmesi nedeni ile Çocuk Hakları Sözleşmesinin "çocuk" tanımına uygunluk gösterdiğini söylemek olanaklıdır. 2- Ayırım Gözetmeme / Eşitlik Hakkı, Hakların hepsi, istisnasız tüm çocuklar için geçerlidir. Çocuğun hangi biçimde olursa olsun ayırımcılıktan korunması ve haklarının savunulması için yapıcı girişimlerde bulunmak, Devlettin yükümlülüğüdür. Sözleşmenin bütün uygulamaları açısından temel önem taşıyan genel bir ilke olarak tanımlanmıştır. Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 10.maddesi, herkesin devletin tüm iş ve işlemlerinde ve yasalar önünde eşit olduklarını, 61.maddesinde ise dezavantajlı kişi, aile ve gruplara hizmet götürmenin Devletin görevi olduğunu kabul etmiştir tarih ve 1739 Sayılı Milli Eğitim Temel Kanununun 4.maddesinde; dil, ırk, renk, cinsiyet ve din ayırımı gözetmeksizin eğitim kurumlarının herkese açık olduğu, hiçbir kişiye, aileye ve zümreye imtiyaz tanınamayacağı, 8.maddesinde; kadın, erkek herkese fırsat ve imkan eşitliği sağlanacağı, yoksul ve başarılı öğrencilerin yüksek eğitim kademelerine kadar yatılı okul, burs ve diğer olanaklarla destekleneceği, özel eğitime ve korunmaya muhtaç çocukların yetiştirmek için özel tedbirler alınacağını belirtir. SHÇEK Kanununun 4/d maddesinde, hizmetlerinden yararlanma için ayırım gözetmeme ilkesi getirilmiş olup, talebin fazla olması halinde muhtaç olma derecesini ön plana çıkmaktadır.

4 Türk Hukuk Sisteminde çocukların her ne nedenle olursa olsun ayırım görmemesi benimsemiş ise de gelişmekte olan ülkeler arasında yer alan ülkemizde yaşamın her alanında çocukların değişik yoğunlukta eşitsizliklere karşı karşıya olduklarını söylemek olanaklıdır. 3-Çocuğun Yüksek Yararı Çocukla ilgili bütün girişimlerde, çocuğun yüksek yararı tam olarak gözetilecektir. Ana-babalar ya da sorumluluk taşıyan diğer kişiler bu sorumluluğu yerine getirmedikleri takdirde, Devlet, çocuğa yeterli dikkati, desteği gösterecektir. Çocuğun yüksek yararı, tıpkı ayırım gözetmeme gibi Sözleşmenin genel bakış açısını belirleyen, uygulama için yol gösteren temel bir ilkedir. Anayasamızın, 41., 42., 50., 61. maddelerinde çocuğun ailesi içinde desteklenmesi gerektiği, yoksul öğrencilerin okutulması, çocukların iş yaşamında korunmaları ve korunmaya muhtaç çocukların topluma kazandırılmalarının Devletin görevleri arasında kabul etmiştir. Türk Medeni Kanunun maddeleri anne babanın velayet haklarını, 340. maddesi eğitimine, 342.maddesi ise çocuğun temsil edilmesini, 348.maddesi de velayetin kaldırılmasını esasa bağlamıştır. Medeni Kanununun 305. maddesi evlat edinmeyi düzenler ki " evlat edinmenin her halde küçüğün yararına bulunması ve evlat edinmenin diğer çocukların yararının hakkaniyete aykırı bir biçimde zedelenmemesi gerekir" (resmi Gazete : 42 ). 4-Yaşama ve Gelişme Hakkı, Her çocuk temel yaşama hakkına sahiptir. Devlet, çocuğun yaşamını ve gelişmesini güvence altına almakla yükümlüdür. Çocuk, mümkün olan en üst düzeyde sağlık ve tıbbi bakım standardına ulaşma hakkına sahiptir. Devletler, temel ve koruyucu sağlık bakımı, halk sağlığı eğitimi ve bebek ölümlerinin azaltılması konularına önem verecek, bu amaca yönelik uluslararası işbirliğini teşvik edecek ve etkin sağlık hizmetlerinden yoksun tek bir çocuk kalmaması için çaba göstereceklerdir. Çocuk, sosyal sigorta dahil, sosyal güvenlik olanaklarından yararlanma hakkına sahiptir. Yaşama hakkı; çocukların yeterli yaşam standartlarına sahip olmaları ve sağlık hizmetlerinden yararlanmalarıyla, gelişme hakkı; eğitim, bilgilenme, oyun, boş zaman ve kültürel etkinliklere katılma, düşünce din ve vicdan özgürlükleri ile yakından ilgilidir. Yaşama hakkı; çocuğun gerek bedensel, gerekse zihinsel bakımdan tam erginliğe ulaşmamış olması nedeniyle doğum sonrasında olduğu kadar doğum öncesinde de uygun yasal korumayı içeren özel güvence ve koruma gereksinimi olduğunu vurgular (UNICEF 1998 : 88 ). Anayasamızın 5., 17., 19. ve 56. maddeleri yaşama, kişisel güvenlik ve gelişme ile ilgilidir. Özellikle 17. maddesinde "herkes yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahiptir" denilmektedir. Öte yandan; Türk Ceza Kanununun 453, 468, 469. maddeleri; hamileyken bebeğini düşüren ve yeni doğan bebeğini öldüren anneye verilecek cezalara ilişkindir. Yine Nüfus Planlaması Hakkındaki Kanunun 5. ve 6. maddeleri, kürtaj ve kürtaj iznine ilişkindir. Bu anlamda Türk Hukukunda doğum öncesine ilişkin esasları bulmak olanaklıdır. Ülkemizdeki çocukların yaşatılması ve geliştirilmesine ilişkin gelişmelere bakacak olursak: 1960'lı yıllarda binde 208 olan bebek ölüm hızı bağışıklama çalışmalarının yaygınlaştırılması, ishal ve ateşli hastalıklar nedeni ile ölümlerin önlenmesine yönelik çalışmalar sonucu önemli oranda bir düşüş sağlanmıştır. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü tarafından 1998 yılında yapılan Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması (TNSA ) sonuçlarına göre; bir yaş altı bebek ölüm hızı binde 42.7, beş yaş altı çocuk ölüm hızı ise binde 52.1'dir. Kırsal kesimlerle kentsel yerleşim alanları arasında ise % 50'den fazla fark bulunmaktadır. Ülkemizde gebe kadınların % 32.5'i doğum öncesi bakım almamakta, % 26.7'si evde hijyen olmayan koşullarda ve doğumların %19.4'ü sağlık personeli olmadan gerçekleştirilmektedir. Doğum öncesi, doğum ve sonrası bakım hizmetlerinin sınırlılığı, ücretsiz sağlık hizmetlerinin yaygınlaştırılamamış olması yetersiz ve dengesiz beslenme, hizmet talebinin düşüklüğü ve hizmet sunumundaki yetersizlikler, salıksız çevre şartları ile ailenin eğitim düzeylerinin düşüklüğü bebek ve çocuk ölümlerinin başlıca nedenleridir (UNICEF 2000 : 4 ). Hemem hemen her gün medyada hastanelerde rehin kalan çocuklar veya zamanında müdahalede bulunulmaması nedeni ile ölen çocuklara rastlamak olanaklıdır. Bu anlamda; önemli gelişmeler sağlanmasına rağmen çocukların yaşatılmasına yönelik önemli eksikliklerin bulunduğu söylenilebilir. Çocuk, eğitim hakkına sahiptir. Devletin görevi, ilköğretimin zorunlu ve parasız olmasını sağlamak, her çocuğun yararlanabileceği değişik ortaöğretim kanallarını teşvik etmek ve yeteneklerine göre herkesi yüksek öğrenim imkanlarına kavuşturmaktır. Okul disiplini, çocuğun haklarına ve saygınlığına uyumlu olmalıdır. Eğitim; çocuğun kişiliğinin, becerilerinin zihinsel ve fiziksel yeteneklerinin mümkün olduğunca geliştirilmesini hedefleyecektir. Eğitim, çocuğu, özgür bir toplumda faal bir yetişkin yaşam için hazırlayacak; anne-babasına, kültürel kimliğine, kendi dili ve değerleriyle başkalarının kültürel kimliklerine ve değerlerine saygıyı geliştirecektir Özürlü çocuk, saygınlık içinde eksiksiz ve onurlu bir yaşantı sürdürmek için özel bakım, eğitim ve kurs görme, mümkün olan en üst düzeyde özgüvene ve sosyal bütünleşmeye kavuşma hakkına sahiptir. İlköğretim ve Eğitim Kanununun 2. maddesinde; "ilköğretim, öğrenim çağında bulunan kız ve erkek çocuklar için mecburi, Devlet okullarında parasızdır" denilmektedir. Gelişme hakkına ilişkin olarak temel gösterge eğitim olanaklarıdır öğretim yılında okul öncesi eğitimde okullaşma oranı % 10.2, ilköğretimde okullaşma oranı % olarak gerçekleşmiştir. Okul öncesi eğitim ve ilköğretimin ikinci basamağında özellikle kız çocukları için okullaşma açısından istenilen düzeye ulaşılamamıştır. Kız çocuklardan yarısı, erkek çocukların dörtte biri ilköğretim birinci basamağından sonra öğrenime devam edememektedir. Kesin olarak bilinmemekle birlikte ülkemizde 7.5 milyon özürlü birey vardır ve bunların da 3 milyonunun çocuk olduğu tahmin dilmektedir. Milli Eğitim Bakanlığınca Özel Eğitime gereksinimi olan, görme işitme, ortopedik ve zihinsel engelli çocukların bir bölümüne genellikle kaynaştırma sınıflarında hizmet verilmekte, normal eğitimden yararlanma olanağı olmayan çocuklardan ancak %2'si özel eğitim öğretim olanaklarından yararlanmaktadır. Öte yandan, üstün zekalı ve üstün yetenekli çocuklar da özel eğitim hizmetlerinden yararlanamamaktadır. Yukarıda da görüldüğü gibi ülkemizde çocukların geliştirilmesi yönünde de hizmetlerde önemli eksiklikler vardır. 5- İsim, Vatandaşlık ve Kimliğin Korunması Hakkı

5 Çocuk, doğuştan itibaren bir isim alma hakkına sahiptir. Ayrıca, çocuk, vatandaşlık edinme, ana-babasını mümkün olduğu ölçüde tanıyıp bilme ve onlar tarafından bakılma hakkına sahiptir.devlet, çocuğun kimliğini korumakla, eğer gerekiyorsa bu kimliğin temel öğelerini yeniden oluşturmakla yükümlüdür. Anayasamız, Türk Ceza Kanunun, Nüfus Kanunu, Medeni Kanun, Türk Vatandaşlığı Kanununda konu hakkında düzenlemeler yer almaktadır. Ülkemizde çocukların; doğumdan en geç bir ay sonra bir isim verilerek nüfus kütüğüne kayıt ettirilmesi, böylelikle vatandaş olması sağlanmakta, evlilik birliği içinde doğan çocuk babanın, evlilik dışında doğan çocuk annesinin soy adını alır, çocuklar öncelikle anne babası tarafından yetiştirilme hakkına sahiptirler ve bu anne ve babaya görev olarak verilmiştir. 6- Çocuğun Anne Babası Yanında Yaşama Hakkı ve Evlat Edinme Ana-baba, çocuğun yetişmesinde ortak ve birinci elden sorumluluk taşımaktadır. Devlet, çocuk yetiştirme alanında gerekli desteği ana-babaya sağlayacaktır. Çocuğun yüksek yararına aykırılığı belirlenmediği sürece, çocuk, kendi ana-babası ile birlikte yaşama hakkına sahiptir. Ayrıca, çocuk anasından ve babasından veya bunların herhangi birinden ayrılmışsa, ayrıldığı kişilerle temas, çocuğun hakkıdır. Her çocuk; fiziksel, zihinsel, ruhsal, ahlaki ve sosyal gelişmesi açısından yeterli yaşam standardına ulaşma hakkına sahiptir. Çocuğun yeterli bir yaşam standardına sahip olmasını sağlamak, en başta ana-babanın sorumluluğudur. Devletin görevi bu sorumluluğun yerine getirilmesine olanak tanıyacak koşulları yaratmaktır. Devletin sorumluluk alanı, ana-babalara ve çocuklarına maddi yardım yapılmasını da kapsayabilir. Devlet, çocuğu, ana-babanın ya da çocuğun bakımından sorumlu başka kişilerin her türlü kötü muamelesinden koruyacak, çocuk suistimalini önleyecek ve bu tür davranışlara maruz kalan çocukların tedavisini amaçlayan sosyal programlar hazırlayacaktır. Devlet, aile ortamından yoksun çocuğu özel olarak korumak, bu tür durumlarda uygun alternatif aile bulmak ya da kurumlar aracılığı ile çocuğun bakımını sağlamakla yükümlüdür. Bu yükümlülüğün yerine getirilmesi doğrultusundaki çabalarda, çocuğun kültürel kimliğine gerekli dikkat gösterilecektir. Çocuk, evlat edinmenin tanındığı ve/veya serbest bırakıldığı ülkelerde, bu uygulama yalnızca çocuğun yüksek yararına olacak şekilde, konunun uzmanı yetkililerin izniyle ve çocuk için gerekli güvenceler sağladıktan sonra gerçekleştirilebilecektir. Anayasamızın 41. maddesinde ailenin Türk toplumunun temeli olduğu, Devlet, ailenin özellikle çocuğun ve annenin korunması için gerekli önlemleri alır ve teşkilati kurulacağını belirtmektedir. Medeni Kanunun 335. maddesinde "ergin olmayan çocuk anne babasını velayeti altındadır. Yasal sebep olmadıkça velayet ana babadan alınmaz" denilmektedir maddesinde velayet haklarını evlilik içinde birlikte kullanacakları, boşanmaları durumunda hakimin kararına, ölüm durumunda sağ kalan eşe ait olacağını belirlemiştir maddesinde ana babanı çocuğun bakımı ve eğitimi konusunda onun menfaatlerini göz önünde tutarak kararlar alabileceğini ve uygulayacağını, anne babanın çocuğun düşüncesini alacaklarını, çocuğun anne babasının sözünü dinlemekle yükümlü olduğunu, ve çocuğun ana babasını rızası dışında evi terk edemeyeceğine ilişkin esasları içermektedir. Yine Medeni Kanunun 346. maddesi çocuğun yararı ve gelişmesi tehlikeye düştüğü taktirde anne babanın buna çözüm bulamaması yada çocuğun manen terk edilmiş olması durumunda hakimin çocuğun korunması için uygun önlemleri alacağı, 347. maddesinde bu durumdaki çocuğun bir kuruma veya aile yanına yerleştirilebileceği yer almaktadır. Medeni Kanunun 348. maddesi yukarıda sayılan önlemlerden sonuç alınamaması veya yeterli ilgi göstermeyerek ileri derecede ihmal etmesi veya ana babanın deneyimsiz, hasta, özürlü olması gibi nedenlerle velayet görevini gereğince yerine getirememesi durumunda hakim velayetin kaldırılması kararını verebilir. Velayet ana babanın her ikisinden alınmışsa çocuğa bir vasi tayin edilir. Kararda aksi belirtilmedikçe velayetin kaldırılması mevcut ve doğacak bütün çocukları kapsar maddede ise velayet kaldırılmış olsa bile ana babanın çocuğun bakım ve eğitim giderlerini karşılama yükümlülükleri devam eder maddesi ise velayetin kaldırılmasını gerektiren koşullar ortadan kalkmış ise hakim resen yada ana babanın istemi üzerine geri verir (Resmi Gazete : ). Evlat Edinme Medeni Kanun yer alan hükümler doğrultusunda gerçekleştirilmektedir. Medeni Kanunun maddeler arasında evlat edinmeye ilişkin düzenlemeler yer almaktadır. Genel olarak; çocuğun evlat edinilebilmesi için evlat edinen tarafından bir yıl bakılmış olması, evlat edinenin 30 yaşını bitirmiş, evli olmayanların da tek başına evlat edinilebileceği, evli olanların en az beş yıldır evli olmaları, evlat edinilenle edinecek arasında en az 18 yaş fark olması, evlat edinilenin ve varsa velisinin iznin alınması, bebeklerin doğumdan altı haftalık oluncaya kadar evlat edinilemeyeceği, çocuğun evlat edinenin mirasçısı olduğuna ilişkin düzenlemeler yer almaktadır. Ağırlıklı olarak, yoksulluk ve aile içi yoğun ihmal ve istismarları yaşayan çocuklara hizmet götürmekle sorumlu olan SHÇEK'in çocuğa yönelik temel politikası; öncelikle ailenin desteklenerek çocukların aile içinde bakılmasının sağlanması yönündedir. SHÇEK'in çocuklara yönelik hizmetleri tedavi edici boyutta yoğunlaşmıştır. Kurum, 2001 verilerine göre; toplam çocuğu ayni nakdi yardımlardan yararlandırmakta yine 2001 yılında 380, günümüze kadar çocuk SHÇEK tarafından evlat edindirilmiş, 80 çocuk koruyucu aile yanına yerleştirilmiştir. 385'i gönüllü, 195'i ücretli olmak üzere toplam 580 çocuk koruyucu aile hizmetinden yararlandırılmaktadır. SHÇEK 2001 verilerine göre; Kuruma bağlı 82 Çocuk yuvasında 8.688, 103 yetiştirme yurdunda 9.857, toplam korunmaya muhtaç çocuğa kurum bakımı hizmeti verilmektedir. Bu çocukların korunma altına alınış nedenlerine bakıldığında; %47'si sosyo-ekonomik nedenler, % 20'si ihmal ve istismar, %10.3 ensest, % 10 terk, % 7 cinsel istismar, % 2'si anne ve babasının ölümü, % 3.7 diğer nedenlerle korunma altına alınmıştır. SHÇEK'in görev alanlarından biri de sokakta yaşayan ve çalışan çocuklara hizmet götürmektir. Ülke genelinde 24 sokak çocukları rehabilitasyon merkezi oluşturulmuş olup, sokakta çalışan ve yaşayan çocuklara genel olarak, barınma, beslenme, giyim, meslek edindirme, serbest zaman etkinlikleri, ailelerine sosyal yardım hizmetleri vermektedir. Günümüze kadar yaklaşık sokak çocuğuna hizmet verilmiştir. SHÇEK dışında bazı sivil toplum örgütleri ve belediyeler de merkezler oluşturmuşlardır. Ancak istenilen oranda bu çocuklara ulaşılamamıştır. DPT Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Öncesinde Sosyal Sektörlerde gelişmelere ( 2000 : 34) ilişkin yayınında; "Sayıları 500 binin üzerinde olduğu tahmin edilen bakım ve korunmaya muhtaç çocukların bakım ve korunma ihtiyaçlarının karşılanması konusunda istenilen ölçekte bir gelişme sağlanamamıştır"denilmektedir. Gerçekten de Güç Koşullardaki Çocuklara hizmet vermekle sorumlu olan SHÇEK yukarıda Kurum kayıtlarından alınan verilere göre

6 yaklaşık çocuğa hizmet götürdüğü gerçeğinden hareketle, her on korunmaya muhtaç çocuktan sadece birine ulaşılabilmektedir. 7-Korunma Hakkı Çocuk, sağlığı, eğitimi ve gelişmesi açısından tehlike teşkil eden işlere karşı korunma hakkına sahiptir. Devlet, işe kabul için asgari bir yaş sınırını belirlemek ve çalışma koşullarını düzenlemek zorundadır. Sözleşmede çocuğun ekonomik sömürüden ve tehlikeli işlerden, eğitimine zarar verecek işlerden, çocuğun sağlığı yada bedensel, zihinsel, ruhsal,ahlaksal ve toplumsal gelişmesi için zararlı olan işlerde çalıştırılmasının engellenmesini, işe başlama için asgari yaşın zorunlu eğitimin bittiği yaştan düşük olmaması her durumda 15 yaştan yukarı olmasını öngörmektedir (UNICEF 1998:427). Çalışan çocuklara ilişkin hukuksal düzenlemelerden "Çocuğun Tanımı" bölümünde ele alınanlara ek olarak; Çıraklık ve Mesleki Eğitim Kanununun 9. ve 10. maddelerinde çırak olabilmek için çocuğun 14 yaşını bitirmiş olması, durumuna uygun ve tehlikeli işlerde çalıştırılamayacakları, Umumi Hıfsısıha Kanununun 173., 174.,176.,179.maddelerinde,12 yaşından küçük çocukların fabrika ve benzeri yerlerde, 16 yaşından küçüklerin saat 20.00'den sonra,18 yaşından küçüklerin bar, pavyon gibi yerlerde çalıştırılmaları yasaklanmıştır. Bunun yanısıra pek çok kanun ve uluslar arası sözleşmede çalışan çocuklara ilişkin düzenlemeler vardır (SHÇEK-UNICEF : 2000 : 25 ). Yukarıda yer alan düzenlemeler Ülkemizde kırdan kente göç, gelir dağılımındaki dengesizlikler, zorunlu eğitim olanaklarından yararlanamama, mesleki eğitim hizmetlerinin yetersizliği, asgari çalışma yaşındaki yasal farklılıklar, aile destek sistemlerinin geliştirilmemiş olması gibi nedenlerle, çocuk işçiliği, sokakta çalışan çocuklar ve sokak çocuklar sorunu artan bir şekilde önemini korumaktadır yaş grubunda çalışan erkek çocukların oranı % 31'e, kız çocukların oranı %33'e yaklaşırken, bu oran yaş grubu erkek çocuklarda % 56.8'e, kız çocuklarda ise %45.1'e ulaşmaktadır ( UNICEF 2000:7 ). Çocukların çoğunluğu, sağlıksız ortamlarda, ağır işlerde, düşük ücretle, uzun sürelerde ve sosyal güvenlik olanaklarından yararlanmadan çalışmaktadırlar. Sokakta çalışan çocuklar sokakta yaşamaya başlama riski taşıdığından çalışan çocuklar arasında en fazla risk altındaki grubu oluşturmaktadır. Mülteci durumunda olan ya da mülteci statüsüne alınmak isteyen çocuklara özel koruma sağlanacaktır. Devlet, çocuklara bu anlamda koruma ve yardım sağlayan yetkili kuruluşlarla işbirliği yapmakla yükümlüdür. Mülteci çocuklara ilişkin özel hukuksal bir düzenleme olmamakla birlikte, Anayasanın eşitlikçi ilkelerinin mülteciler için de geçerli olduğunu söylemek olanaklıdır. Ayrıca tarih ve 359 sayılı yasa ile onaylanmış Mültecilerin Hukuki Statüsüne İlişkin 1951 Cenevre Sözleşmesi ve 1967 Protokolünün 3.,4.,7.,ve 22.maddelerinde mültecilerin bulundukları ülkelerin kendi vatandaşlarına tanıdığı haklardan yararlanmalarına ilişkin esasları içermektedir. Çocukların uyuşturucu ve psikotrop madde kullanımından; bu tür maddelerin üretimine ve kaçakçılığına alet olmaktan korunma hakları vardır. Anayasamızın 58. maddesi çocuk ve gençlerin alkol, kumar, uyuşturucu gibi kötü alışkanlıklardan korunması için gerekli önlemlerin alınmasına ilişkindir. Türk Ceza Kanununun 403. maddesi uyuşturucu maddeleri ruhsatsız veya ruhsata aykırı olarak üretenlere 574. maddesi ise 18 yaşın altındakilere bu maddeyi sağlayanlara verilecek ceza ile ilgilidir. Polis Vazife ve Selahiyetleri Kanununun 12. maddesi, 18 yaşından küçüklerin bar, meyhane gibi yerlere girmeleri yanlarında veli veya vasileri olsa bile yasaklanmıştır. Umumi Hıfzısıhha Kanununun 166.maddesi, 18 yaşından küçük çocuklara içki, tütün mamullerinin satılması veya verilmesi yasaklanmıştır. Kanunlarla yasaklanmış olsa bile uyuşturucu maddelerin özellikle ÜST TED deki ailelerin çocuklarında, tiner ve baly gibi uçucu madde bağımlılığının sokakta yaşayan çocuklar arasında kullanıldığı ve etkili önlemler alınmaz ise gelecekte önemli oranlara ulaşabileceğini tahmin etmek olanaklıdır. Devlet, fuhuş ve pornografi dahil, çocuğu cinsel sömürü ve suiistimalden koruyacaktır.çocukların, satışa kaçırmaya ve fuhşa konu olmalarını önlemek üzere her tür çabayı göstermek Devletin görevidir. Türk Ceza Kanununun 414 ile 418. maddeleri arasında, 15 yaşını bitirmemiş çocuğa tecavüzde bulunan saldırgana verilecek cezalara ilişkin esaslar yer almaktadır maddesi kadınları sözle rahatsız edenlere (laf atanlara ), 423.,, 430.,431,435., 436. maddelerinde 15 yaşından küçük bir kızın evlenme vaadiyle kaçırılması, reşit olmayan kız çocuğunun evlenme amacı ile kaçırılması, çocuğun 12 yaşından küçük olması, 15 yaşından küçük bir kız çocuğunun fuhuşa teşvik edilmesi, failin veli veya vasi olması, 21 yaşını bitirmeyenlerin fuhuşa zorlanmaları durumunda verilecek cezalar yer almaktadır.445. maddesi çocuğun gizlenmesi ve başka bir çocuğun onun haklarından yararlanmasının sağlanması, 446.maddesi veli veya vasisi tarafından çocuğun terk edilmesine ilişkin cezalar üzerinde durulmuştur. Genel Kadınlar ve Genelevlere İlişkin Tüzüğün 18.maddesinde fuhuşa sürüklenen veya bu tehlikeye maruz bırakılanların korunma altına alınması yönünde gerekli tedbirlerin alınmasını,62.maddesinde 21 yaşından küçük kadınların genelevlere kabullünün yasak olduğu, 18 yaşından küçük ve resmi elbise taşıyan küçüklerin genelevlere alınmayacağı yer almaktadır. Hiçbir çocuk, işkenceye, zalimce davranışlara ya da cezaya, yasa dışı tutuklamaya tabi tutulmayacak ve keyfi biçimde özgürlüğünden yoksun bırakılmayacaktır. 18 yaşından küçük olanlara, idam cezası verilmeyeceği gibi salıverilme koşulu bulunmayan ömür boyu hapis cezası da verilmeyecektir. Özgürlüğünden yoksun bırakılan herhangi bir çocuk, kendi yüksek yararı aksine gerektirmedikçe yetişkinlerden ayrı tutulacaktır. Gözetim altında tutulan çocuğa hukuki ve diğer gerekli yardımlar sağlanacak, çocuk ailesi ile temas edebilecektir. Ceza-i ehliyete ilişkin hukuksal düzenlemeler "Çocuğun Tanımı" bölümünde verilmiştir. Anayasamızın 17/3 maddesinde, "Kimseye işkence ve eziyet yapılamaz; kimseye haysiyetiyle bağdaşmayan bir cezaya ve muameleye tabii tutulamaz" denmektedir. Çocuk Mahkemeleri Kuruluş, Görev ve Yargılama Usulleri Hakkındaki Kanunun 6/1 maddesinde, "15 yaşını bitirmeyen küçükler tarafından işlenen ve genel mahkemelerin görevine giren suçlarla ilgili davalara çocuk mahkemelerinde bakılır" denilmektedir. Kanunun 10. maddesi hakimin alabileceği tedbir kararlarıyla, 15.maddesi tedbir kararlarının 18 yaşında son bulacağına, 36.maddesi çocukların cezalarını çocuk ıslahevinde veya çocuk ceza evinde çektirileceği, küçük tutuklu ve hükümlülerin yetişkinlerden ayrı tutulacaklarına ve 40.maddesi çocukların işledikleri suçlar hakkında yayın yapılamayacağına ilişkindir. Bunların yanısıra Ceza Muhakemeleri Kanununda, Türk Ceza Kanununda, 647 Sayılı Cezaların İnfazı Hakkındaki Kanun ve değişik tüzük ve yönetmeliklerde çocukların yargılanmasına, cezalandırılmasına, tutukluluk ve hükümlülüklerine ilişkin düzenlemeler vardır.çoğu da Çocuk Hakları Sözleşmesi ile paralel haklar getirmektedir. Çocuklar, ceza-i ehliyet 12 yaşında sahip olmakta, yaş arası çocuk mahkemelerince, yaş arası yetişkinlere ait mahkemelerce yargılanacağı ifade edilmiştir. Ancak ülke genelinde; Ankara'da 2, İstanbul'da 2, İzmir ve Trabzon'da birer toplam 6 çocuk mahkemesi vardır.

7 Ceza Mahkemelerinde, 1998 yılı itibari ile yaş grubunda toplam çocuk, yaş grubunda çocuk toplam çocuk yargılanmıştır.çocukların en çok işledikleri suç % 60.8'i hırsızlıktır.çocuk mahkemelerinde verilen kararların %50.9'nu mahkumiyet, %24.3'de birleştirme, %13.7'de beraat, %7'de ortadan kaldırma, %3.6'da görevsizlik, % 0.5 'i dava düşme kararı verilmiştir yılında hakkında dava açılan 6054 çocuktan 4101'i (11-17 yaş grubu) çocuk hürriyeti bağlayıcı ceza almıştır ( T.C. Hükümeti- UNICEF İşbirliği Programı 2000 : ). Çocuklar ıslahevleri,tutukevleri ve yetişkinlere ait cezaevlerinin sübyan koğuşlarında kalmaktadır. En dezavantajlı grup sübyan koğuşlarında kalan çocuklardır. Hükümlülükleri süresince tretman programları uygulanmaktadır. Ancak, "kurumlarda görevli personelin büyük bir kısmı çocukların yeniden eğitilerek toplumla bütünleşmesini sağlayacak çalışmaları gerçekleştirebilecek nicelik ve niteliğe sahip değildir" ( T.C. Hükümeti- UNICEF İşbirliği Programı 2000 : 288 ). Hukuksal bağlamda, yasalara aykırı iş yapan çocuk, saygınlık ve değer anlayışını geliştiren, yaş durumunu gözeten ve toplumla yeniden bütünleşmesini hedefleyen tarzda muamele görme hakkına sahip olduğu kabul edilmekle birlikte uygulamada sorunlar yaşanmakta olduğunu söylemek olanaklıdır.. Çocuğa, savunması için hukuki yardım sağlanmakta ancak kurum bakımı ortamında zarar görmesi engellenememektedir. Taraf Devletler, 15 yaşından küçük çocukların çatışmalara katılmamalarını sağlamak için mümkün olan her türlü önlemi alacaklardır. 15 yaşından küçük hiç bir çocuk askere alınmayacaktır. Devletler, ayrıca silahlı çatışmaların etkilediği çocuklara, ilgili uluslararası yasada belirtilen şekillerde koruma ve bakım sağlayacaklardır. Devlet, silahlı çatışma, işkence, ihmal, kötü muamele ve sömürü mağduru çocukların sağlıklarına kavuşturulmaları ve toplumla bütünleşmelerini sağlama amacıyla uygun önlemleri almakla yükümlüdür. Askerlik Kanununun askerlik çağının başlangıcını 21 yaş olarak kabul edilmiş, 18 yaşında gönüllü olarak asker olunabileceği yer almıştır. 8-Katılma Hakkı Çocuk, görüşlerini serbestçe ifade etme, kendisini ilgilendiren herhangi bir konu ya da işlem sırasında görüşlerinin dikkate alınmasını isteme hakkına sahiptir. Çocuklar, başkalarıyla bir araya gelme, dernek kurma ve kurulu derneklere katılma hakkına sahiptir. Anayasanın 24., 25., 26.,ve 27. maddeleri düşünce, vicdan, din ve ifade özgürlüğüne ilişkindir. Milli Eğitim Temel Kanununun 12. maddesinde, "Türk milli eğitiminde laiklik esastır. Din kültürü ve ahlak öğretimi, ilköğretim ve ortaöğretim okullarında okutulan zorunlu dersler arasında yer alır" denilerek kendi içinde çelişkiler yaşanmaktadır. Dernek kurma konusuna gelince; Anayasanın 33. ve 34. maddesinde izin almaksızın herkesin dernek kurabileceği ve silahsız toplantı ve gösteriler yapabileceği yer almaktadır. Dernekler Kanununun 4., 16., 57.maddelerine göre; dernek kurabilmek veya derneğe üye olabilmek için 18 yaşını tamamlamak gerektiği, çocukların klüplerdeki etkinliklere katılabilmeleri için bile veli veya vasilerinin izin almaları gerektiği belirtilmektedir. Gerek hukuksal düzenlemelerde gerekse uygulamada çocukların kendileri ile ilgili konularda görüşlerinin alınmadığı, daha çok veli ve vasilerinin görüşlerinin önemsendiği bir gerçeklik olarak karşımıza çıkmaktadır. 4-SONUÇ VE ÖNERİLER 1. Ülkemizde, 1997 Yılı Nüfus Tespiti sonuçlarına göre yapılan geçici projeksiyonlara göre 2000 yılında çocuk yaş grubu olarak belirlenen 0-18 yaş arası nüfusun 25.1 milyona ulaştığı, bu yaş grubunun toplam nüfusa oranının ise % 38.4 olduğu tahmin edilmektedir. 2. Farklı kuruluşlar tarafından çocuklara hizmetler götürülmektedir. Yerel yönetimler bu hizmetlere yeteri kadar katılmamakta ve bu kuruluşlar arasında yeterli işbirliği bulunmamaktadır. Çocuk haklarının, Sözleşmede ön görülen ilke ve standartlarda sağlanabilmesi için Türk Hukukundaki çocuğa ilişkin hukuki düzenlemelerin Sözleşmeye uyumunun sağlanmasına, uygulaması, izlenmesi ve koordinasyonu sağlamaya yönelik sektörler arası işbirliğinin artırılmasına ve çocuk konusundaki tüm verilerin toplandığı bir bilgi ağına gereksimin duyulmaktadır ( UNICEF 2000: 4 ). 3. Yukarı da ayrıntılı olarak ele alınan Türk Hukuk Sisteminde, çocuk haklarına bakıldığında; bazı eksik ve çelişkiler yaşanmakla birlikte asıl sorunun uygulamada yaşandığı ortadadır. Uygulamaya yön verecek etkili önlemlerin alınmalıdır. 4. Toplumsal sorunların sonucu ortaya çıkan güç koşullardaki çocuklar veya korunmaya muhtaç çocuklar sorunun; önemli bir boyutu SHÇEK'i ilgilendirmekte ancak diğer sektörlerle etkili işbirliğini gerektirmektedir. 5. DPT Sekizinci beş Yıllık Kalkınma Planı Çocuk Özel İhtisas Komisyonu Raporunda ( 2001: 41), "korunmaya muhtaç çocuklara götürülecek hizmetlerin yerine getirilmesi geniş bir kamusal iş bölümü ve dayanışma ile mümkündür. Korunmaya muhtaçlık olgusu içinde ekonomik nedenler daha ağırlıklı olduğundan, gelir bölüşümünün bozulduğu dönemlerde, bu sorun daha da ağırlaşmaktadır. Sosyal güvenlik programlarının tüm nüfusu kapsamaması, işsizliğin yaygın olması, kadının eğitimi ve toplumsal statüsünün yeterince gelişmemiş olması bu sorunu daha da büyütmektedir. Bir başka deyişle, ülkede yaşam kalitesinin geliştirilmesi ile yakından ilgilidir"denilmektedir. 6. Yoksulluk çocuğun ailesinden koparılmasına gerekçe olmamalıdır. 7. Eğitim yoksulluğun sona erdirilmesi, için bir anahtardır. Özellikle, risk grubunda yer alan çocuklara ve ailelerine yönelik koruyucu-önleyici-geliştirici-eğitici programların oluşturulması gerekmektedir. 8. Ülkemizde sosyal güvenlik ağı mutlaka genişletilmelidir. 9. Güç koşullardaki çocuklar verilecek hizmetler, bilimsel bilgi ile desteklenmeli, personelin eğitimine özel önem verilmeli, hataların yapılmaması için süpervizyon sistemi oluşturulmalıdır. 10. Çocuk Hakları Sözleşmesi öncelikle çocukla doğrudan ilgili sektörlere giderek toplumun tüm kesimlerine anlatılmalı, öğretilmeli ve uygulamaya geçirilmesi yönünde duyarlılık yaratılarak süreç içinde tam anlamıyla uygulamaya dönüştürülmesi sağlanmalıdır. 11. Sosyal Hizmet Uzmanları çocukla doğrudan ilgili alanlarda görev almaları nedeni ile mutlaka çocuk hakları ve Sözleşme hakkında bilgi sahibi olmalı, uygulamaya aktarılmasına aktif roller üstlenmelidirler. Sonuç olarak; Çocuk Hakları Sözleşmesinin ruhuna uygun olanakların çocuklara sunulması, tüm insanlığın özellikle çocukla ilgili mesleklerin "ideali" olmalıdır. KAYNAKÇA AKYÜZ, Emine." Cumhuriyet Döneminde Çocuk Hukukundaki Gelişmeler." B. ONUR (Yayına Hazırlayan). "Cumhuriyet Ve Çocuk 2. Ulusal Çocuk Kültürü Kongresi, ( Yayına Hazırlayan), Ankara: A.Ü. Çocuk Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları No : : CILGA, İbrahim. "Türkiye'de Çocuk Hakları Çalışmaları. B. ONUR (Yayına Hazırlayan ). "Cumhuriyet Ve Çocuk 2. Ulusal

8 Çocuk Kültürü Kongresi, Ankara: A.Ü. Çocuk Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları No : : "Çocuk Hakları Sözleşmesi Türkiye Cumhuriyetinin İlgili Yasaları Ve Mevzuatı (İkinci Taslak ) Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu-UNICEF, Ankara :2000 "Dünya Çocuklarının Durumu 2002", UNICEF, 2002