Mevsimlik Tarım İşçisi Kadınların Çalışma ve Sosyal Yaşamlarındaki Sorunlar ve Çözüm Önerileri

Transkript

1 10. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 5-7 Eylül 2012 Konya Mevsimlik Tarım İşçisi Kadınların Çalışma ve Sosyal Yaşamlarındaki Sorunlar ve Çözüm Önerileri Şeyda İPEKÇİOĞLU1 Tali MONİS1 Güneş EREN YALÇIN2 Şehnaz BÜYÜKHATİPOĞLU1 1GAP Toprak - Su Kaynakları ve Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Şanlıurfa 2Harran Üniversitesi Ceylanpınar MYO, Tarımsal İşletmecilik Programı Muhammed BAYRAKTAR1 Özet Ülkemizde yeterli gelir elde edemeyen tarım işçileri geçimlerini sağlayabilmek için tarımsal işlerin yoğun, iş gücü talebinin fazla olduğu dönemlerde başka yörelere mevsimlik tarım işçisi olarak göç etmektedirler. Genel olarak aileleri ile göç eden mevsimlik tarım işçileri arasında kadınlar da yer almaktadır. Tarımsal üretimde erkekler kadar yer alan mevsimlik tarım işçisi kadınlar, vasıfsız işçi olarak görülmekte, erkeklerden daha düşük ücretle çalıştırılıp emeklerinin karşılığını alamamaktadırlar. Üretimde aktif şekilde yer alan kadın, tarımsal faaliyetten arta kalan zamanda ise mevsimlik tarım işçilerinin karşı karşıya kaldığı olumsuz çevre şartları altında ailesinin beslenme, barınma, temizlik, sağlık gibi ihtiyaçlarını karşılamaya çalışmaktadır. Bu çalışmada, Şanlıurfa ili Akçakale ilçesinde yaşayan mevsimlik tarım işçisi kadınların çalışma ve yaşam koşullarında karşılaştıkları sorunlar belirlenmeye çalışılmış ve çözüm önerileri getirilmiştir. Anahtar Kelimeler: Mevsimlik Tarım İşçisi, kadın Women s Problems Who Are Seasonal Agricultural Worker In The Work And Social Abstract Agricultural workers who can not generate enough income ın our country migrate to other regions in order to provide livelihood agricultural works are intensive and periods more labor demand.in general, seasonal agricultural workers who migrated with their families among there are also women. seasonal agricultural workers women who work as much as men in agricultural production regarded as unqualified workers, be operated low-paid than men, can not take value for their labor.woman who actively take part in production struggle to needs such as food, shelter, sanitation and healthcare her family under adverse environmental conditions faced by migrant farm workers when remaining time from agricultural activity. In this study,problems faced by women who are seasonal farm worker women living in Akçakale town of Sanliurfa province to be tried to determine and solution proposals were offered Keywords: Seasonal agricultural workers, women 1. Giriş Günümüzde, gelişmiş ülkeler dışında kalan ülkelerin hemen tamamında nüfusun büyük bir bölümü kırsal kesimde yaşamaktadır. Nüfusun önemli bir kesiminin tarımla uğraşıyor olması, kuşkusuz kırsal kesimde yaşayanların tümüyle verimli bir istihdam içinde olduklarının yada geçimlerini sağlayacak ölçüde kazanç elde edebildiklerinin işareti değildir. Aksine, pek çok gelişmekte olan ülkede tarım sektörü önemli sosyal sorunların doğduğu ve giderek büyüdüğü bir kesimdir. Türkiye de çalışma yaşamında özellikle ele alınması gereken grupların başında da tarımda çalışan kadınlar gelmektedir. Kadınlar tarımsal işlerde üreten, değerlendiren, pazarlayan, ev içi rolleri açısından da tükettiğini üretme durumunda olan bireyler olarak önemli rollere sahiptir. Türkiye de kadınlar birçok gelişmekte olan ülkedeki kadınlar gibi, çoğunlukla ya kırsal kesimde ücretsiz aile işçisi ya da emek yoğun sektörlerde ucuz emek olarak çalıştığını belirtiyor (Koray 2000). Türkiye de kadının tarımsal üretime katılımı çok az sayıda işletme yöneticisi ya da büyük oranda ücretsiz aile işçisi biçiminde yoğunlaşmaktadır. Tarımda çalışan kadınların büyük çoğunluğu ücretsiz aile işçisi statüsündedir. Bu durumda bağımsız çalışan kesime girmeyen fakat ekonomik açıdan üretim etkinliği olan işleri yapan kadın, geleneksel değerlerin yaygın olduğu kırsal kesimde şehirlerdeki çalışan kadının statüsüne sahip değildir. Kadınların şehir yaşamında ücretli çalışma olanağına sahip olmalarını bir ölçüde onların sosyo-ekonomik statüsünde bir iyileşme olarak görmek mümkündür. Çünkü bu koşullarda kadınlar, çalışmalarının karşılığını ücret biçiminde aldıkları gibi bunun bir kısmını da harcama özgürlüğüne sahip olmaktadırlar (Kazgan 1982). Üretimin her aşamasına aktif bir biçimde katılan kadınlar, kalkınmanın olanaklarından yeterli pay alamadıkları gibi, yoksulluktan da dünyada en fazla etkilenenler arasında yer almaktadır. İşsizliğin yaygın, eğitim ve sağlık hizmetlerinin sınırlı ve dengesiz dağıldığı az gelişmiş veya gelişmekte olan ülkelerde kırsal alandaki kadının durumu, konumu ve sorunları ise daha dikkat çekicidir. Kırsal alandaki kadın için üretim ve ev işlerinin birlikte yapılması, eğitim düzeyinin ve 352

2 Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma toplumsal statünün düşüklüğü, örgütlenmenin sağlanamaması, kısmi çalışma olanaklarının bulunmaması ve başta sosyal güvenlik olmak üzere çalışma yaşamı ile ilgili yasal mevzuattaki eksiklikler, önemli sorunlar olarak ortaya çıkmaktadır. Bu grup içerisinde kadın işçiler yüklenmek durumunda kaldıkları sorumluluklarından dolayı daha da ağır koşullarla karşı karşıyadır (Yıldırak vd. 2003). Belirtilen nedenlerden dolayı kırsal alanda yaşayan ve tarımda çalışan kadınların durumunun incelenmesi önem taşımaktadır. Bu araştırmada Şanlıurfa ili Akçakale ilçe merkezindeki tarım işçisi kadınların sosyal ve ekonomik yapılarının incelenmesi ve sorunlarının ortaya konulması amaçlanmıştır. 2..M ateryal ve Yöntem Araştırmanın ana Şanlıurfa ili Akçakale ilçe merkezinde tarım işçisi olarak çalışan kadınlar oluşturmaktadır. Araştırma alanının seçiminde belirleyici olan unsurlar; ilçenin tarımsal ağırlıklı bir ekonomik ve işgücü yapısı göstermesi, kadınların tarımsal üretimde yer alması ve alanda daha önce benzer bir araştırmanın yapılmamış olmasıdır. Çalışmada belirlenecek örnek hacminin, örnek dağılımının ilgili populasyona ait dağılımı temsil edecek sayıda olması gerekir. Bunu belirleyecek olan temel faktör ise, populasyonun incelenen özelliğidir. Ancak en az 30 birimlik bir örneğin normal dağılım gösterdiği kabul edilmektedir (Parsons, 1974). Çok farklı konularda, farklı bölgelerde yürütülen araştırmalarda örnek sayısının genellikle arasında değiştiği görülmektedir (Çiçek ve Erkan, 1996). Araştırma bölgesinde bulunan 60 kadın tarım işçisi gayeli olarak araştırma kapsamına alınmıştır. 3. Araştırm a Bulguları 3.1. Temel Nitelikler Araştırmanın bu bölümünde, araştırma kapsamındaki kadın tarım işçilerinin yaş, eğitim düzeyi,medeni durumları, evlilik yaşları, evlilik sayıları, meslek ve ikinci işleri ve ebeveyn meslekleri gibi özellikler kadınların temel nitelikleri olarak ele alınmıştır. Araştırma kapsamındaki kadınların temel niteliklerini belirleyerek bu niteliklerin kadınların faaliyetlerine ve düşüncelerine olan etkileri ortaya konulmaya çalışılmıştır Yaş Kadınların yaşları itibariyle incelenmesi yaşla diğer nitelikleri arasındaki ilişkileri ortaya çıkarması bakımından önemlidir. Yaş, Türk toplumunda çoğu zaman bireylerin kabul görmesinde, toplumda belli bir yer edinmesinde ve ayrıca kendilerini ve çevrelerini belirli bir biçim ve düzeyde etkilemelerinde önemlidir. Bu nedenle araştırma kapsamına alınan gezici ve geçici kadın tarım işçilerinin yaş dağılımları Çizelge 4.3. de verilmiştir. Çizelge 3.1. Kadın İşçilerin Yaşlarına Göre Dağılımı Yaş G rupları Sayı % 20 yaş ve altı yaş yaş ve üzeri Çizelgeden de izlenebileceği gibi, kadınların (% 54 ü) 30 ve daha küçük yaşlardadır. Bu yaşlar tarım işçiliği açısından ideal çalışma yaşıdır. Bireyin en güçlü ve kuvvetli olduğu yaşlardır. Kadınların % 46 sı da yaş arasında bulunmaktadır. Bunlardan 50 ve daha yukarı yaşta olan kadınlar, ekonomik sıkıntı içinde olmalarından ve başka çareleri bulunmamasından tarım işçiliğini kabullenmişlerdir Eğitim Çizelge 3.2. Eğitim Durumu Eğitim Durum u Sayı % Okuma yazma yok Okur yazar İlköğrenim mezunu Ortaöğrenim mezunu

3 10. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 5-7 Eylül 2012 Konya Çizelge 3.3. Kadınların yaşlarına göre eğitim düzeyleri Yaş G rupları lüilim D urumunuz Toplam Okum a yazma yok Okur yazar İ lköğ renim mezunu O rtaöğrenim mezunu 20 yaş ve altı yaş yaş ve üzeri Toplam Medeni durum Toplumsallaşma sürecinde evlilik önemli bir olgudur. Kırsal kesimde ise evlilik, kente göre toplumsal yaşamda çok daha önemlidir. Evlilik kırsal kesimin çocuk yetiştirmesi ve işgücüne katılımı açısından neredeyse olmazsa olmaz koşuludur. Bu bakımdan genel olarak köylerde evlenme oranı ülke geneline göre yüksek evlenme yaşı da daha düşüktür (Özdamar ve Ark. 2000). Bu bakımdan kadınların medeni durumları ve evlenme yaşları önemli bir sosyo- ekonomik niteliktir. Araştırmada kadınların evlilik durumları ile ilgili olarak sorular sorulmuştur. Çizelge 4.5. de kadınların medeni durumları verilmiştir. Çizelge 3.4. Kadın tarım işçilerin medeni durumlarına göre dağılımı Medeni D urum Sayı % Bekâr Medeni nikâh Dini nikâh Aile kurulması aşamasında ve eş seçiminde baba ve anneye yüklenen kızın seçimi rolünde de yavaş yavaş bir değişim söz konusu olmuştur. Bunun gibi kızı isteyen bir kimseye kızın verilip verilmeme konusu anne ve babadan çok kendilerine bırakılmaya başlanmıştır. Yapılan gözlemler ışığında baba ve annenin bu rollerden kendi istekleriyle çekilmelerinden çok gençlerin haklarını koruma ve savunmalarından dolayı böyle bir eğilimin arttığı kanısına varılmıştır. Araştırma bulgularına göre, kadınların %26.25 i bekâr, %43.75 i medeni nikâhla evli, %30.00 ı dini nikahlı evli olduğunu belirtmişlerdir. Yapılan görüşmelerde çoğunlukla medeni nikâhla evlenme çocukların okul çağına gelmesiyle gerçekleşmiştir. Evli bayanların %67.24 ü görücü usulü ile, %12.07 si kaçarak, %10.34 ü anlaşarak ve berdel olarak evlendiklerini belirtmişlerdir. Çizelge 3.5. Kadınların evlenme biçimleri Evlenme Biçimi Sayı % Görücü usulü ile Kaçarak Anlaşarak Berdel Toplam Çizelge 3.6. Kadınların medeni durumlarına göre evlenme biçimleri Medeni Durum Görücü usulü K açarak Anlaşarak Berdel Toplam ile Medeni nikah Dini nikah Toplam

4 Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma 3.3. K adınların tarım işçiliğine ilişkin görüşleri Çizelge 3.7. Kadınların mevsimlik tarım işçiliği yapma nedenleri Mevsimlik tarım işçiliği yapm a nedeni Sayı % Baba isteği ile Eş isteği ile Kendi isteği ile Aile bütçesine katkı sağlamak için Çizelge 3.8. Çalışma karşılığında gelirini alma durumu Çalışmanız karşılığındaki gelirinizi/ücretinizi kim alır? Sayı % Ben Babam Eşim Çocuklarım Diğer Eğitim olanaklarından yoksun olan kadınların ailelerinin geçim kaynağı olan tarım işçiliğinde çalışması kaçınılmaz olmaktadır. Gezicilerde bu durum daha da belirgindir. Geçici kadın tarım işçilerinin hem toprak varlığı hem de tarım dışı gelirler açısından gezicilere oranla daha avantajlı bir konumda oldukları söylenebilir. Deneklerin % i tarım işçiliğini 2-5 yıl arasında % si 6-10 yıl arasında yapmaktadır. Kadınların % si i yıl arasında ve %7.50 si 20 yıldan fazla sürede tarım işçiliği yapmaktadır. Çizelge 3.9. Tarım işçiliği yapılan süre T arım işçiliği yapılan süre Sayı % K adınlar arasında yardım laşm a durum u Tarlada tarım işçiliği yapan kadınların aynı zamanda % i ev işlerini de hic kimsenin yardımı olmadan gerçekleştirmektedir; yani bu kadınlar tek başına tarım işçiliğinin yanında ev işlerini de tek başına yaparak geçim mücadelesi vermektedir. Kadınların % 3.25 ise ev işlerini yaparken diğer kişilerden(yenge) yardım almaktadır. Ev işlerini yaparken çocuklarından yardım alan kadınların oranı ise sadece % 7.50 dir. Çizelge Ev işlerinde yardımlaşma durumu Yardımcı O lanlar Sayı % Hiç kimse Çocuklar Diğer(yenge) Ailede k arar yapısı Tarım işçisi kadınların çalışma yerini seçme ve çalışma biçimine yönelik kararlarda pek etkili olduğu söylenemez. Kırsal alanda kadının çalışma koşulları kadınlar dışında belirir bunda bazen yakınındaki eş veya baba gibi kişiler bazen de üçüncü şahıslar bazen de çevresel faktörler etkili olur. 355

5 10. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 5-7 Eylül 2012 Konya Anket yapılan tarım işçisi kadınların yalnızca %1.25 kendi kararlarını kendisi verdiğini söylemiştir, bu da geçimi sağlamak için hem tarlada hem ev işinde çalışan bu kadınların aile içerisinde de karar vermede söz hakları neredeyse yok gibidir. Kadınların %62.50 si karar verme yetkisinin aile büyüklerinde, %16,25 i ise eşinde olduğunu söylemiştir, bu da karar vermede aile büyüklerinin eşlerden bile çok daha etkili olduğunu göstermektedir. Kadınların %18.75 i ise kararlarını alırken ortak hareket ettiklerini söylemişlerdir. Çizelge Karar alma sürecine katılım Ailede kararları kim verir? Sayı % Eşim Aile büyükleri Ben Ortak Diğer Çalışma yerinin seçiminde kim karar verir sorusuna kadınların %55.00 i aile büyüklerinin karar verdiğini, yalnızca %5.00 i ise kendisi karar verdiğini söylemiş buda çalışma yerinin seçiminde de kadınların kendi kararlarını kendileri vermek yerine aile büyüklerinin kararlarının ne derece önemli olduğunun bir göstergesidir. Kadınların %16.25 i çalışma yerinin seçiminde eşlerinin karar verdiğini söylerken, %15.00 i ise karar verirken ortak hareket ettiklerini söylemişlerdir. Çizelge Çalışma yerine ve biçimine yönelik kararlar Çalışma yerinin seçiminde kim karar verir sayı % Eşim Aile büyükleri Ben Ortak Diğer Kadınların %96.25 i yaptıkları tarım işiyle ilgili herhangi bir eğitim almadıklarını söylemiştir, bu da tarım işinin ne kadar bilinçsizce ve özen gösterilmeden yapıldığını göstermede çok önemlidir, kadınların %3.75 i ise yaptığı tarım işiyle ilgili eğitim aldığını söylemiştir. Çizelge Tarım işi ile ilgili olarak herhangi bir eğitim alma durumu Şu anda yaptığınız tarım işi ile ilgili olarak herhangi bir eğitim aldınız mı? sayı % Evet Hayır Kadının ailedeki görevi Kadının sosyo-kültürel bakımdan istenen düzeyi yakalamasında, ailedeki otoritenin işleyiş biçimi büyük bir etkiye sahiptir denebilir. Erkek egemen bir özellik taşıyan Türk toplumunda, erkeğin bazı durumlarda, kadının fiziksel güç zayıflığından istifade ettiği bilinmektedir. Bu durumun farkındalığı, kadının ailede ve daha da önemlisi toplumda rahat hareket etmesini önlemektedir (Atay vd. 2004). Sizce bir kadının aile içindeki başlıca görevi nedir? Sorusuna kadınların %36.25 i analık olduğunu söylemiştir, bu da aslında kadınların 1/3 ünden fazlasının bu işi mecburiyetten.yaptıklarını göstermektedir.yine kadınların %37.5 i analık,çocuk yapmak,ev işlerini yapmak,aile gelirine katkı sağlamak vb. işleri birlikte yapmanın aile içinde kadının başıca görevi olduğunu söylemiştir,bu da tarım işçisi kadınların 1/3 ünden fazlasının artık bu kadar yorucu ve zorlayıcı işlerinin hepsini birden yapmanın kendi görevi olduğunu benimsediğini göstermektedir. 356

6 Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma ; :: Çizelge Kadınlara göre kadınların ailedeki görevleri Kadının Görevi Sayı % Analık Çocuk yapmak Ev işlerini yapmak Aile gelirine katkı sağlamak Diğer Hepsi Toplam Kadınların %53.75 i sizce bir erkeğin aile içindeki başlıca görevi nedir? Sorusuna çalışıp gelir sağlamak olduğunu söylemiştir, bu da tarım işçisi kadınların para kazanmayı ve aile geçimini erkeklerin yapması gerektiğini benimsediğini göstermektedir. Kadınların %35. i ise erkeğin başlıca görevinin sadece çalışıp gelir sağlamak olmayıp,aynı zamanda eşine yardımcı olmak,çocuklara bakmak ve erkeğin diğer işleri de üstlenmesi gerektiğini göstermektedir. Çizelge Kadınlara göre ailede erkeğin görevleri Erkeğin Görevi Sayı % Çalışıp gelir sağlamak Eşine yardımcı olmak Çocuklara bakmak Hepsi Diğer Sonuç ve Ö neriler Araştırma kapsamındaki kadınlar genel olarak yaş arası gruptadır. Kadınların yaşları ile evlenmeleri arasında bir ilişki bulunmadığı evlilik kararlarının hala geleneksel yapı içinde aile büyükleri tarafından belirlendiği araştırma sonucunda ortaya çıkmıştır. Kadınların yaşları ile eğitim durumları arasında ters ilişki olduğu yaşlı kadınların daha az eğitim aldıkları gençlerin yaşlılara göre daha fazla eğitimli olduğu araştırmada ortaya çıkmıştır. Araştırmada kadınların evlilik kararlarını genelde geleneksel kurallar içinde verdikleri ortaya çıkmış bunun sonucu olarak ailenin oluşmasında görücü usulü evliliklerin çoğunlukta olduğu görülmüştür. Tarım işçisi kadınların çalışma koşullarının düzeltilmesine yönelik projelerin geliştirilmesi gereklidir. Aynı zamanda çalışma koşullarını düzenleyici yasal düzenlemelerin hayata geçirilmesi ve izlenmesi bir gerekliliktir. Kadınların ve erkeklerin karar alma sürecine dengeli katılımını teşvik etmek, kadının aile içi karar alma mekanizmasında en az erkek kadar etkin duruma sahip bulunması gerekir. Şanlıurfa ili Akçakale ilçesinde yaşayan mevsimlik tarım işçisi kadınların ekonomik ve sosyal sorunları vardır. Bu sorunların temelinde araştırma alanının ekonomik olarak geri kalmış bir bölgede olması ile geleneksel aile yaşamının kadına yüklediği ağır ama yetkisiz yaşam koşulları ile çalışma hayatıdır. Toplumun temelini oluşturan kadının değerini anlamak ve ona hak ettiği değeri vermek için kadına sosyal yaşam ve ekonomik yaşam içinde layık olduğu değeri vermek gerekir. Kaynaklar Atay, M. ve Yıldız, C Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi Kadınının Toplumsal Statüsü.Elektronik sosyal bilgiler dergisi c.3,s.7 (1-22) Çiçek, A. ve Erkan, A., Tarım Ekonomisinde Araştırma ve Örnekleme Yöntemleri, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları No:12, 1996, Tokat. Kazgan, G.,1982. Türk Toplumunda Kadın: Türk Ekonomisinde Kadınların İşgücüne Katılması, Mesleki Dağılımı, Eğitim Düzeyi ve Sosyo Ekonomik Statüsü (Der. N.Abadan- Urat), 2. Basım, Kent Basımevi, İstanbul. Koray, M Kullanımını sınırlayan faktörler üzerine bir araştırma. Yüksek lisans tezi(basılmamış). Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Özdamar, S. ve Ark Kırsal Alanda Kadının İstihdama Katılımı. TC. Başbakanlık Kadının Statüsü ve Sorunları Genel Müdürlüğü, Ankara Yıldırak, N., Köy Kadınlarının Sosyo-ekonomik ve Kültürel Konumları, Friedrich Ebert Vakfı Yayınları, İstanbul. 357