1. MAKİNELER 1.1 MAKİNE EMEK BENZERLİĞİ

Transkript

1 MAKİNELER, DOĞRUDAN YATIRIM PORTFÖY YATIRIMLARI - DIŞ TİCARET REEL FAİZ İLİŞKİSİ VE İŞGÜCÜ, İSTİHDAM VE İŞSİZLİK İLİŞKİSİ İLE İLGİLİ ÖRNEKLİ ÇALIŞMALAR (2008) 1. MAKİNELER 1.1 MAKİNE EMEK BENZERLİĞİ Aslında üretim faaliyetinde birlikte ve girdi niteliğinde olmaları ve kendileri için yapılan ödemeler bakımından emek ile makine birbirine benzer. Örneğin tüketim veya yatırım malı üreten bir işletmeyi ele alalım: İşgücü için brüt ücret ödemesi yapılmakta olup bu ödemeler emek gelirini teşkil eder. Emeğin geliri olan ücret belli zamanlarda ödenir. Söz konusu ücret içerisinde emeğin net olarak eline geçen ve tüketim ve tasarrufta bulunacağı kullanılabilir gelir parçası ile yasal kesinti (vergi ve sigorta) yoluyla devlete ödenecek olan kullanılamaz gelir parçası bulunmaktadır. Bu haliyle emeğin geliri olan brüt ücret, işletme açısından üretilen tüketim ve yatırım mallarının maliyetine doğal olarak girmektedir. Makinelerde ise brüt ücretin karşılığını amortismanlar oluşturur. İster peşin ister vadeli olarak alınmış olsun, alınan bu makinelerin maliyeti ise bu makinelerin ürettiği tüketim ve yatırım mallarının maliyetine brüt ücretin maliyete girmesine benzer bir biçimde bu kez amortisman yoluyla yine belli zamanlarda girmektedir. Emek faktörüne işletme de sağlanan yemek yeme ve içme unsurları da birer maliyettir. Emek faktörü için bu unsurlar adeta çalışma enerjisi ve verimi sağlayan girdilerdir (emek faktörünün bünyesine yapılan girdiler). Makinelerin bünyesine ise aynı sebeplerle yapılan ve birer maliyet unsuru olan girdiler ise elektrik enerjisi, yakıtlar ve yağlardır (emek de yemek ve içmek karşılığı). Emek faktörüne işlemede sağlanan sağlık ve tedavi unsurları da üretilen tüketim veya yatırım maliyetine girer.

2 Makinelerde bunun karşılığı, işletmede yapılan ve yine maliyetlere girecek olan olağan bakım ve onarım faaliyetleridir. Emek faktörü için yapılan büyük tedaviler ve ameliyatlar (işletme tarafından ödenen brüt ücret içerisinde yer alan sigorta yasal kesinti kalemine karşılık gelmek üzere devlet tarafından gerçekleştirilen) da üretilen tüketim veya yatırım malının maliyetine girer. Makinelerde bunun karşılığı, yine maliyetlere girecek olan büyük bakım ve onarım faaliyetleri ile parça değişimleridir. Birtakım kaza ve hastalık risklerine karşı emek faktörünün çalışırken kullandığı ve birer maliyet unsuru olan maske, eldiven, çizme, tulum gibi giyim kuşam giderleri bulunmaktadır. Makinelerde bunların karşılığı, yine maliyetlere girecek olan ve aynı fonksiyonu görecek olan önleyici bakım onarım, yağlama, temizlik ve sigortalama faaliyetleridir. Nihayet çalışan emek faktörünün işe gidip gelirken oluşan yol giderlerine karşın işe gidip gelme özellikleri bulunmadığından makinelerde, çalışmama zamanlarında çalınma, yanma ve zarar görme gibi risklere karşı işletmelerin sigortalama faaliyetinden önce asgari almaları gereken tedbirler karşılığı yapılan güvenlik giderleri bulunmaktadır. Görüldüğü üzere emekte brüt ücret, makinelerde amortisman kavramı şimdilik bir yana bırakılacak olursa, emek ve makine için katlanılan sözünü ettiğimiz tüm maliyet unsurları, aslında üretimlerinde üretim faktörlerinin girdi olarak kullanıldığı değişik işletmeler tarafından üretilen değişik mal ve hizmet çıktılarıdır. Brüt ücret ve amortisman konusuna gelince: Brüt ücretin kullanılabilir kısmını emek faktörü, yine içinde girdi olarak üretim faktörlerinin bulunduğu üretilen çeşitli tüketim malı çıktılarına harcar veya tasarruf eder. Bu haliyle emeğin geliri olan brüt ücretin tamamı makineyi satın alan işletme açısından, ürettiği tüketim ve yatırım mallarının maliyetine doğal olarak girmektedir. 2

3 Makinelerin ise bu özelliği yoktur. Ancak makineyi üreten üretim faktörleri, ancak makine satıldığında makine bedelini paylaşırlar. Onlar makineyi satın alan işletmenin ödediği bedel ile makineler yerine harcama ve tasarruf yaparlar. Ödenen söz konusu bedel olan makinelerin maliyeti ise bu makinelerin ürettiği tüketim ve yatırım mallarının maliyetine brüt ücretin maliyete girmesine benzer bir biçimde bu kez amortisman yoluyla girmektedir. 1.2 MAKİNELERİN GELİRİ FAİZ MİDİR? Üretim faaliyetleri zamanıyla kısıtlı olmak üzere birlikte üretim yapma ve kendileri için yapılan ödemeler bakımından birbirine benzeyen emek ve makine girdilerinden makinenin nasıl oluyor da geliri faiz olmaktadır? Bir üretim faktörü olan (ayni sermaye) makineler üretilmektedir. Üretilen yatırım (sermaye) malıdırlar. Üretim faktörleri olan emek, nakdi sermaye, müteşebbis ve toprak üretilemez. Buna karşın ayni sermaye olan makine üretilir. Makinelerin üretiminde emek, ayni ve nakdi sermaye, müteşebbis ve toprak kullanılır. Makineler için verilen para makinelerin geliri değildir. Makinelere verilen para aslında bu makineleri üretmek için bir araya getirilen üretim faktörlerinin maliyetidir (faktör gelirleri). Makineler, işletmelere sağlayacakları marjinal verimlilikleri piyasa faiz oranından yüksekse ve gelecekteki bekleyişler iyiyse girişimcilere kar sağlayan üretim faktörleridir. Girişimciler bu fonları kendileri sağlamışlar ise alternatif faiz gelirinden mahrum olurlar ama daha yüksek kar elde edebilirler. Başkalarının parasal tasarruflarından yararlanmış iseler bu kez faiz giderine katlanırlar ama yine yüksek kar elde edebilirler. Mahrum olunan faiz nakdi sermayenin geliri, katlanılan faiz ise ayni sermayenin geliridir. Görüldüğü gibi her iki durumda da faiz sermayenin geliri durumundadır. Dikkat edilirse milli gelir üretim faktör gelirleri cinsinden ifade edildiğinde; nakdi sermayenin geliri olan mahrum olunan faiz, girişimcinin geliri olan kardan sermayenin geliri olan faize dönüşümü ifade ederken, ayni sermayenin geliri olan faiz ise doğrudan doğruya sermayenin geliri olan faizi ifade etmektedir. 3

4 Tersi durumda yani makineler, işletmelere sağlayacakları marjinal verimlilikleri piyasa faiz oranından düşükse ve gelecekteki bekleyişler kötüyse, girişimciler bu makinelere ayırdıkları fonlardan kendi sermayeleri ise piyasadan faiz geliri elde etmeleri karşılığında vazgeçebilirler ki o takdirde sermaye nakdi sermaye niteliğindedir ve geliri faiz olur veya bu makineler için başka sermayeleri kullanmayabilirler ki bu durumda başkalarına ait söz konusu nakdi sermayeye faiz geliri sağlamamış olurlar. Dikkat edilirse milli gelir üretim faktör gelirleri cinsinden ifade edildiğinde; nakdi sermayenin geliri olan faiz, girişimcinin ayni sermayeye dönüştürmediği nakdi sermayesinin geliri olan faizi ifade etmekte ve bu haliyle doğrudan doğruya sermayenin geliri olan faiz kastedilmektedir. 1.3 ÇALIŞMA SERMAYESİ (DÖNER SERMAYE) FİNANSMANINDA KULLANILAN KREDİLERE ÖDENEN FAİZ Sermaye malı yatırımını (duran sermaye - makine) değil de çalışma sermayesi (döner sermaye) ihtiyaçlarını finanse etmek üzere uzun dönem için piyasa faiz oranı ile kredi (başkalarına ait parasal sermaye) kullanmayı planlayan ve gelecek hakkında iyimser olan bir girişimci düşünelim: Girişimci karşılaştırma yaparken devam ede gelen yatırım harcamasından elde ettiği ürün satış hasılatı ile söz konusu yatırıma ait amortisman gideri dahil katlandığı sabit ve değişken üretim ve işletme giderleri ile piyasa faiz gideri toplamı arasındaki farka bakacaktır. Bu fark piyasa faiz oranının üzerinde ise uzun dönem için kredi kullanma kararı alabilecektir. Dikkat edilirse girişimcinin kullanmaya karar verdiği krediye ait piyasa faiz gideri girişimci için diğer gider türleri gibi dönemsel bir gider niteliğine bürünmüştür. Dolayısıyla eline geçecek net kar oranının da yine piyasada geçerli faiz oranından yüksek olması gerektiği kendiliğinden ortaya çıkmaktadır. 4

5 2. DOĞRUDAN YATIRIM PORTFÖY YATIRIMLARI - DIŞ TİCARET REEL FAİZ İLİŞKİSİ İLE İLGİLİ ÖRNEKLİ BİR ÇALIŞMA Şekil: 2 DOĞRUDAN YABANCI SERMAYE - PORTFÖY YATIRIMLARI - DIŞ TİCARET - REEL FAİZ Myst1 25 Myst2 REEL FAİZ D5 50; 20 D0 100; 15 D6 150; 20 D3 200; 15 Myst3 10 D2 50; 10 D1 150; 10 D4 250; 10 5 D7 200; 5 Xysd DIŞ DENGE Xysd2 2.1 Kısa Dönem Reel Faiz ve Reel Kur Etkisi (D o D 1, D o D 2 Doğrular Üzerinde Hareket) Ekonomi başlangıçta D o noktasında dış denge seviyesindedir. Myst 1 ithalat ve portföy yatırımları (tahvil) eğrisi ile Xysd 1 ihracat ve doğrudan yabancı sermaye eğrisinin kesiştiği D o noktasında, 100 milyar.-$ seviyesinde dış borçsuz dış denge kurulmuştur. 100 milyar.-$ tutarında ithalat yine aynı tutarda portföy yatırımları ile finanse edilmiş böylelikle dış denge, önce dış borç aynı kalmak suretiyle kurulmuş, sonra ise ihracat miktarı da aynı düzeyde gerçekleşerek dış borcu kapatmıştır. Bu denge noktasında reel faiz oranı ise % 15 dir. Reel faiz oranları % 15 den % 10 a düşürüldüğünde kısa dönemde ithalat ve portföy yatırımları (tahvil) gerileyerek (Myst 1 üzerinde) D o dan D 2 ye gelir. İhracat ve doğrudan yabancı sermaye ise sadece ihracat artışı nedeniyle artarak (Xysd 1 üzerinde) D o dan D 1 e gelir. Doğrudan yabancı sermayenin artmamasının nedeni henüz kısa dönemli bir reel faiz düşüşü sebebiyledir. Ekonomide henüz bu düşüş kalıcı olarak 5

6 sağlanamamıştır. Bilindiği üzere doğrudan yabancı sermaye istikrarın uzun dönemde sağlandığı ekonomilere gelmeyi tercih etmektedir. Bu yüzden kısa dönemde sadece ihracat artışı etkilidir. Gelinen bu noktada ithalat ve portföy yatırımları (tahvil) toplamı ile ihracat ve doğrudan yabancı sermaye toplamı arasında ikincisi lehine fark oluşmuştur. Dış denge kısa dönemde bozulmuş gibi görünmektedir. Ödemeler dengesi 100 milyar.-$ fazla vermeye başlamıştır. D 1 denge noktasında ihracat ve doğrudan yabancı sermaye toplamı 150 milyar.-$ düzeyinde olduğu halde ithalat ve portföy yatırımları (tahvil) düzeyi 50 milyar.-$ seviyesindedir. Ancak bu durum çok kısa sürecektir. 2.2 Orta Dönem Gelir Etkisi (D o D 1 İthalat Eğrisinin Kayması) D o noktasında dış denge kurulmuşken, kısa dönemde meydana gelen sözünü ettiğimiz gelişmeler ihracatın artmasını (D o dan D 1 e gelmesini) ve ithalat ve portföy yatırımlarının (tahvil) azalmasını (D o dan D 2 ye gelmesini) sağlamıştır. Reel faizin düşmüş olması bir yandan işlem amaçlı para talebini artırarak ve yatırımları uyararak ekonomiyi canlandırmış öte yandan reel kurların yükselmesini ve iç paranın yabancı paralar karşısındaki değerinin düşmesini sağlayarak ihracatın artmasını ve sonuçta milli gelirin artmasını sağlamıştır. Milli gelirin artması ise ithalat talebini artırır. Bu bakımdan Myst 1 ithalat eğrisi, milli gelir artışının etkisiyle sağa doğru kayarak (D o dan D 1 noktasına kadar) dış dengeyi Myst 2 ithalat ve portföy yatırımları (tahvil) eğrisi ile Xysd 1 ihracat ve doğrudan yabancı sermaye eğrisinin kesiştiği D 1 denge noktasında sağlar. Söz konusu eğrinin kaymasında portföy yatırımları (tahvil) değil ithalat artışı etken olmuştur. D 1 yeni denge noktasında, 150 milyar.-$ seviyesinde dış denge kurulmuştur. Bu denge noktasında reel faiz oranı ise % 10 dur. 6

7 2.3 Uzun Dönem I. Kısım İstikrar Etkisi (D 1 D 3 Doğrudan Yabancı Sermaye ve İhracat Eğrisinin Kayması) Nihayet ekonomi düşük reel faiz olan % 10 düzeyinde istikrara kavuşmuş, dış denge yeniden ilkine göre daha düşük reel faiz oranı (% 10) ve daha yüksek dış ticaret hacminde (150 milyar.-$) sağlanmıştır. Uzun dönemde sağlanan bu ekonomik istikrar bu kez doğrudan yabancı sermaye ve ihracat eğrisini (Xysd 1 ) yukarıya kaydırır. Yeni eğri Xysd 2 eğrisidir. Söz konusu eğrinin kaymasında ihracat artışına göre oldukça fazla oranda doğrudan yabancı sermaye girişinin artması etkili olmuştur. Yeni denge noktası Xysd 2 eğrisi ile Myst 2 eğrisinin kesiştiği D 3 noktasıdır. Faiz oranı % 15 e yükselmiş dış ticaret hacmi ise 200 milyar.-$ seviyesine çıkmıştır. Fakat bu denge noktası kısa sürelidir. Çünkü doğrudan yabancı sermaye girişi ile döviz arzının döviz talebini aşmış olması reel kurların düşmesini ve reel faizlerin yükselmesini (% 10 dan % 15 e) sağlamıştır. Doğal olarak bu yükseliş ithalat ve portföy yatırımlarını (tahvil) aynı eğri (Myst 2 ) üzerinde artırır (D 1 den D 3 e hareket), ihracatı azaltır. Doğrudan yabancı sermaye girişi bu ihracat azalmasını da içerir (D 1 den D 3 e hareket). 2.4 Uzun Dönem II. Kısım Reel Faiz Etkisi (D 3 D 4 Kayan Doğrudan Yabancı Sermaye ve İhracat Eğrisi Üzerinde Hareket) Ekonomide dış denge geçici süreyle D 3 noktasında iken, doğrudan yabancı sermaye akımının devamlılığı veya başka bir deyişle Xysd 2 eğrisi üzerinde kalabilmek için reel faiz oranları tekrar % 15 den % 10 a düşürülür ve mevcut istikrar durumunun devamlılığı sağlanır. Reel faiz oranları % 15 den % 10 a düşürüldüğünde bu kez ihracat ve doğrudan yabancı sermaye artışı Xysd 2 eğrisi üzerinde D 3 den D 4 e hareketle sağlanır. Bütün bu gelişmeler sonuçta yine milli gelir artışını ve buna bağlı ithalat talebi artışını sağlayarak Myst 2 ithalat ve portföy yatırımları (tahvil) eğrisinin Myst 3 e kaymasına yol açar. Böylelikle yeni dış denge, % 10 reel faiz oranı ile 250 milyar.-$ tutarındaki dış ticaret hacminin meydana geldiği Myst 3 ithalat ve portföy yatırımları 7

8 (tahvil) eğrisi ile Xysd 2 doğrudan yabancı sermaye ve ihracat eğrisinin kesiştiği D 4 noktasında kurulmuş olur. Ekonominin D o dan D 4 e geçmesi uzun dönem gelişmedir. Diğer bir deyişle, D o D 1 D 3 D 4 gelişmesi uzun dönemli parçalı bir gelişme rotasıdır. D 1 den D 3 e geçiş ile D 3 den D 4 e geçiş eş zamanlı olur. Çünkü reel faiz oranının kalıcı olarak düşmesi doğrudan yabancı sermaye girişlerini hızlandırırken (Xysd 1 eğrisinin kayarak Xysd 2 eğrisi haline gelmesi) bu gelişme milli geliri artırmakta ve ithalat talebinin yükselmesini sağlamaktadır (Myst 1 eğrisinin kayarak Myst 2 eğrisi haline gelmesi). Bu yüzden D 3 noktasındaki denge son derece kısa sürelidir. Gösterim kolaylığı sağlamak için D 1 D 3 ile D 3 D 4 kaymaları ayrı ayrı ele alınmıştır. Yukarıdaki analizimizde; ithalatın aynı eğriler üzerinde her seferinde portföy yatırımlarına eşit olduğu, ekonomide atıl kapasitenin bulunduğu (eksik istihdam), sermaye birikiminin yeterli olmadığı, istihdam maliyetlerinin düşük olduğu, yabancı sermayeye vergileme ve kar transferlerinde kolaylıklar tanındığı, söz konusu ekonominin uluslar arası düzeyde kredibilitesinin arttığı, ekonomide fiyat istikrarının sağlandığı, açığın finansmanında sadece portföy yatırımları ile doğrudan yatırımlardan yararlanıldığı ve portföy yatırımlarının sadece tahvillerden oluştuğu, doğrudan yabancı sermaye yatırımlarının ülke içerisinde net istihdam sağlayan ilave bir fabrika, makine, teçhizat gibi yatırımları içerdiği varsayılmıştır. 8

9 BİR ÇALIŞMA 3. İŞGÜCÜ, İSTİHDAM VE İŞSİZLİK İLİŞKİSİ İLE İLGİLİ ÖRNEKLİ Şekil: 1 İŞGÜCÜ ARZI - İŞGÜCÜ TALEBİ DENGESİ LS NOMİNAL ÜCRET A 2; 500 D 4; 200 B 5; 580 E 5; 420 C 12; 300 LD İSTİHDAM, İŞSİZLİK LS2 LD1 Bu analiz ekonomide sadece gayri iradi işsizliğin bulunduğu ve bu durumun yapısal bir görünüm arz ettiği, T 1 ve T 2 dönemleri arasının uzun yılları kapsadığı, ekonominin yıllar boyunca ortalama büyüme hızının, faal nüfus (işgücü) ortalama artış hızının altında kaldığı, işsizliğin artışında bu etken dışındaki etkenlerin rol oynamadığı ve T 2 dönemi ücretlerinin T 1 dönemi sabit fiyatlarıyla ifade edildiği varsayılmıştır. T 1 döneminde başlangıçta B noktasında işgücü arzı işgücü talebinden yüksektir. Ortalama ücret düzeyi ise 580.-TL seviyesindedir. Ortalama ücret düzeyi 500.-TL noktasına indiğinde işgücü talebi artmakta ve bu talep B noktasından A noktasına işgücü arzı azalışıyla ve LD 1 eğrisi üzerinde A noktasına doğru (sağa doğru) işgücü talebi artışıyla dengelenmektedir. Başka bir anlatımla, istihdam artıp (yatay eksende 2 kişiye doğru sağa hareket) işsizliğin azalışıyla (yatay eksende 5 kişiden 2 kişiye doğru sola hareket) denge sağlanmaktadır. 9

10 A noktasında işgücü arzı ve işgücü talebi eşit ve 500.-TL ortalama denge ücret seviyesinde istihdam edilen 2 kişi bulunmaktadır. Söz konusu A noktası LS 1 işgücü arzı ve LD 1 işgücü talebi eğrilerinin kesiştiği denge noktasıdır. Ancak işgücü sayısının B noktasının yatay ekseni kestiği noktada 5 kişi olduğu görülmektedir. Bu dönemde ekonomide 3 kişinin işsiz (5 2 = 3) olduğu görülmektedir. B noktasına isabet eden istihdam noktası ise 5 kişidir. Yani bu noktada ortalama 580.-TL ücret seviyesinde işgücü talebi olsa ekonomide işsizlik kalmayacaktır. Ancak ekonominin durumu bu noktada ortalama ücret seviyesi ancak 420.-TL olduğu takdirde 5 kişilik işgücünün tamamının istihdam edilebileceğini göstermektedir. Şekilde işgücü talep eğrisinin üzerindeki E noktasının ifade ettiği budur. B noktasında ve TL ücret seviyesinde işgücü arzı, işgücü talebinden yüksektir (5 2 = 3). İşçiler ancak daha az ücret olan 420.-TL na razı oldukları takdirde ekonomide işsizlik kalmayacaktır. A ile B noktaları arasında 3 kişi işsizdir. T 2 döneminde T 1 dönemine göre faal nüfus artış hızının büyüme hızının üzerinde seyretmesi söz konusu olsun. Faal nüfus bu sebeple % 140 oranında artmış, ekonomide işgücü arzı 5 kişiden 12 kişiye yükselmiştir. İşsizler artık işsiz kalmak istememektedir. Çünkü işgücüne katılımlar hayli yüksek seyretmektedir. O yüzden düşük ücretle çalışmaya razıdırlar. Böylelikle işgücü arzlarını artırırlar. Buna karşın istihdam %100 ve işsizlik % 167 oranında artmıştır. İstihdam 2 kişiden 4 kişiye, işsizlik 3 kişiden 8 kişiye yükselmiştir. Bu gelişmeyi şekilde gösterelim. LS 1 işgücü arz eğrisi uzun dönemde büyüme hızının üzerinde artan faal nüfus artış hızının etkisiyle sağa kayarak LS 2 konumuna gelir. B noktasında işgücünün razı olduğu yüksek 580.-TL ücret seviyesinde aslında işsizlik yoktur. Ama hangi koşullarda? 5 kişilik istihdam düzeyi bütün işsizlerin iş bulabileceği (3 kişiden oluşan işsizlerin) bir düzey olduğu halde işgücü talebi (işverenlerin talebi) daha düşük bir ücret düzeyi olan LD 1 eğrisi üzerinde olan E noktasının gösterdiği 420.-TL seviyesindedir. Değinilen sebeple düşük ücretlerle çalışmaya razı olan işçiler, işsizliği istihdama dönüştürecek olan işgücü arzlarını artırırlar. LS 2 işgücü arz eğrisi, LD 1 işgücü 10

11 talep eğrisini C noktasında keser. C noktasında ortalama ücret seviyesi 300.-TL, istihdam noktası ise 12 kişidir. Ancak işverenler bu işgücü artışı karşısında, büyüme hızı düşükken, maliyetlerini daha da düşürmek istediklerinden işgücü taleplerini daha da azaltırlar. LD 1 işgücü talep eğrisi, böylelikle LD 2 konumuna geriler. Yeni denge diğer ücret seviyelerine göre düşük olan 200.-TL seviyesinin ve 4 kişilik istihdamın gösterdiği D noktasında oluşur. Bu yeni durumda (T 2 döneminde) işsizlik 8 kişiye yükselmiştir (12 4 = 8). Bu gelişmeleri Şekil:1 deki grafikle bağlantılı olarak aşağıdaki tabloda da izlemek mümkündür. Dönem İşgücü İstihdam İşsizlik T T T 1 döneminde faal nüfus (işgücü arzı) 5 kişi iken istihdam edilen faal nüfus (İşgücü talebi) 2 kişi, istihdam edilmeyen faal nüfus (işsiz) ise 3 kişidir ( 5 2 = 3 ). T 2 döneminde işgücü arzı 12 kişiye, istihdam stoku 4 kişiye ve işsizlik stoku 8 kişiye yükselmiştir. Dikkat edilirse bu örnekte işgücü artış oranı (% 140), istihdam artış oranının (% 100) üzerinde olduğundan, işsizlik artış oranı (% 167) diğerlerine kıyasla daha fazla olarak gerçekleşmiştir. Aslında ülkemizde kayıt dışı istihdam hayli yüksektir. Bu, hem çalışanların bizatihi kayıt dışı olmasından, kayıtlı olanların pek çoğunun örneğin 1 aylık süre boyunca tam gün çalıştıkları halde eksik gün çalışıyormuş gibi gösterilmesinden, tam gün çalıştıkları gösterilmesine rağmen aldıkları ücretin daha da altında (genellikle asgari ücret) ücret alıyormuş gibi gösterilmesinden ve kaçak işçilikten kaynaklanmaktadır. Ayrıca, istihdam maliyetlerinin ve bunun içinde devlete ödenecek olan kısmın yüksek olması da bu durumu körüklemektedir. 11

12 Kayıt dışı istihdamın var oluşu aslında kayıt dışı işgücü arzının daha düşük ücretlerle çalışmaya razı olduğunun ve aslında işsiz olmadığının bir göstergesidir. Bu da ortalama ücret düzeyini düşüren bir etkendir. Bu anlamda işsizlik oranlarının daha düşük seviyede olması beklenir veya işsizliğin daha da artmaması pahasına kayıt dışı olarak daha düşük ücretlerle çalışmaya razı olunması demektir. Gökhan Gökalp Bağımsız Denetçi 12

13 KAYNAKLAR Kitaplar Akalın, U. Selçuk. Genel Teori - İstihdam, Faiz ve Paranın Genel Teorisi, İstanbul: John Maynard Keynes, The General Theory of Employment, interest and Money, Çeviri, Kalkedon Yayınları, Aren, Sadun. İstihdam, Para ve İktisadi Politika, Ankara: Savaş Yayınevi, Çakmak, Ahmet. İktisat Makro, İstanbul: Economics, John Sloman, Çeviri, Bilim Teknik Yayınevi, Gürak, Hasan. Ekonomik Büyüme ve Küresel Ekonomi, Bursa: Ekin Kitabevi, Şıklar, İlyas. Çakmak, Ahmet. Yavuz, Suat. Finansal Piyasalar ve Kurumlar, İstanbul: Frederıc S. Mıshkın, Çeviri, Bilim Teknik Yayınevi, Şıklar, İlyas. Çakmak, Ahmet. Yavuz, Suat. Para Teorisi-Politikası, İstanbul: Frederıc S. Mıshkın, Çeviri, Bilim Teknik Yayınevi, Parasız, İlker. Büyüme Teorileri, Bursa: Ezgi Kitabevi, 5. baskı, Parasız, İlker. Kalkınma Ekonomisi, Bursa: Ezgi Kitabevi, 1. baskı, Taban, Sami. İktisadi Büyüme, Ankara: Nobel Yayıncılık, Ülgener, Sabri Fehmi. Milli Gelir, İstihdam ve İktisadi Büyüme, İstanbul: Der Yayınevi, Ünsal, Erdal M. İktisadi Büyüme, Ankara: İmaj Yayıncılık, Varçın, Recep. İstihdam ve İşgücü Piyasası Politikaları, Ankara: Siyasal Kitabevi, Süreli Yayınlar Türk Sanayici ve İşadamları Derneği, Türkiye de İşgücü Piyasasının Kurumsal Yapısı ve İşsizlik, İstanbul: Tüsiad Yayınları, Yayın No:11/381, Türk Sanayici ve İşadamları Derneği, Türkiye de İşgücü Piyasası ve İşsizlik, İstanbul: Tüsiad Yayınları, Yayın No:12-354,

14 Yılmaz, Özlem Göktaş. Türkiye Ekonomisinde Büyüme ile İşsizlik Oranları Arasındaki Nedensellik İlişkisi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Ekonometri ve İstatistik Dergisi, Sayı: 2,