ELEKTROTERAPİ ve DİĞER FİZİK TEDAVİ MODALİTELERİ

Transkript

1 ELEKTROTERAPİ ve DİĞER FİZİK TEDAVİ MODALİTELERİ Prof. Dr. Ayşe Karan

2 Neden fizik ajanlar? Özellikle yaşlılarda Analjezik olarak kullanılan ilaçların antikolinerjik yan etkileri var, glokom, üriner retansiyon ve disritmi gibi Yaşlılar özellikle nöropatik ağrıda sık kullanılan antiepileptik ve benzodiazepinlerin yan etkilerine daha duyarlıdırlar Yaşlılarda en çok kullanılan ağrı kesici nonsteroidal antienflamatuar ilaçlar (NSAİİ) ın çok ciddi yan etkileri olabilir: dispepsi, ülser, perforasyon, kanama ve karaciğer disfonksiyonu

3 Neden fizik ajanlar? Özellikle yaşlılarda Yaşlılarda aşırı duyarlılık reaksiyonları ve santral sinir sistemi etkileri yaygındır Opiatlar, asetaminofen ile kullanılsa dahi ciddi yan etkiler oluşturabilir: sedasyon, mental bulanıklık, konfüzyon, solunum depresyonu, bulantı, kusma, kabızlık, kaşıntı ve üriner retansiyon Fizik modalitelerin yaşlılarda bir takım avantajları vardır: mood u düzeltir, anksiyeteyi azaltır, hastanın kontrol duyusunu artırır, başa çıkma stratejilerini güçlendirir, kasları gevşetir ve sonuç olarak yaşam kalitesini artırır

4 Yaşlılarda neden dikkatli olunmalı? Mental sağlık bozulmuş Dolaşım bozuklukları vardır Lokal malinite fazladır Duysal bozukluklar fazladır Sıcak/soğuk duyusu yaşlılarda azalmıştır, yaşlılarda yanık olasılığı artmıştır Sıcak modaliteler ile koroner kalp hastalığı ve konjestif kalp hastalığı agrave olabilir

5 Yaşlılarda neden dikkatli olunmalı? Sıcak gangrene yol açıp, ekstremite kaybını kolaylaştırabilir Derin sıcak modaliteleri ile metal sütürlerde, klipslerde, pacemakerlarda, artifisyel eklemlerde ısı artışı doku hasarına neden olabilir Disproteinemili hastalarda soğuk uygulama, nekroz ve gangrene sebep olabilir Kardiak pacemaker lara yakın ve defibrilatörlere yakın elektroterapi uygulanmamalıdır

6 Isı modalitelerinin kullanılması 1. Yüzeyel ısıtıcılar 2. Derin ısıtıcılar Isı iletim şekli ve uygulanan yöntemler Isı transfer şekli Yöntem Etki alanı Konduksiyon Sıcak paket Yüzeyel Parafin banyosu Konveksiyon Hidroterapi Yüzeyel Nemli hava Fluidoterapi Radyasyon İnfraruj Yüzeyel Konversiyon Kısa dalgalar Derin Mikrodalga Ultrason

7 Sıcağın fizyolojik etkileri-1 Vazodilatasyon Metabolizmayı hızlandırır Kollajenin viskoelastisitesini ve kollajenaz aktivitesini artırır Kas spazmını azaltır Ağrı kesici etkisi vardır Travmada ısı ilk 48 saat dışında metabolit resorbsiyonunu artırır Akut enflamasyonu artırır Akut yaralanmada ödemi artırır

8 Sıcağın fizyolojik etkileri-2 Genel relaksasyon sağlar Sinir iletim hızını artırır Kan akımını ve kanamayı artırır Eklem sertliğini azaltır Kutanöz kontrirritan etkisi vardır Endorfin salgılatır

9 Sıcağın hemodinamik etkileri Kan akımının artması Kronik enflamasyonun azalması Akut enflamasyonun artması Ödemin artması Kanamanın artması

10 Sıcağın ağrı kesici etkisinin mekanizmaları Kutanöz kontrirritasyon Ağrı medyatörlerinin vazodilatasyon ile uzaklaştırılması Endojen endorfinlerin salınması Kapı kontrol teorisi

11 Termoterapinin genel kulanım alanları Kas-iskelet sistemi problemleri: tendinit, tenosinovyit, bursit, kapsülit Boyun ağrısı, bel ağrısı, miyofasiyal ağrı, postherpetik nevralji Subakut ve kronik artrit Kontraktür Kas relaksasyonu Kronik enflamasyon

12 Önlemler ve kontrendikasyonlar Genel: Akut travma, enflamasyon, bozulmuş dolaşım, kanama diyatezi, ödem, geniş skarlar, bozulmuş duyu, malinite, kognitif bozukluk veya iletişim problemleri Termal ağrı eşiği 45 derecedir Hidroterapi: kötü kardiak fonksiyon, adrenal yetmezlik, bozulmuş duyu ve sedasyon

13 Soğuğun fizyolojik etkileri-1 Kan dolaşımını azaltır Anti-enflamatuar etkisi vardır Kas tonusunu kısa sürede artırır, uzun sürede azaltır (kas iğciği aktivitesini azaltır) Ağrı kesici etkisi vardır Viskoelastik özellikleri azaltır Metabolizma ve enzim (kollajenaz) aktivitelerini azaltır

14 Soğuğun fizyolojik etkileri-2 Genel relaksasyon Motor ve duysal sinirlerde ileti hızını azaltır Kas yorgunluğunu azaltır Elastisiteyi azaltır Viskoziteyi artırır Eklem sertliğini artırır

15 Soğuğun analjezik etkisi Endojen endorfinlerin salınması Lokal kan akımının değişmesi Nöral transmisyonun değişmesi

16 Soğuk paketler ve buz masajı Soğuk paketler -12 derecede dondurulur ve nemli havlu üzerinden uygulanır, eksternal kompresyon etkinliğini artırır Derinin donmasından kaçınılmalıdır dakikadan daha fazla uygulanmamalıdır 2 cm derinlikte dokularda, 5 0 C kadar soğuma elde edilir Buz masajı çok lokalize sahalar için kullanılabilir, örneğin epikondilitte

17 Soğuk tedavisinin endikasyonları Akut kas iskelet ve yumuşak doku yaralanmalarının başlangıç fazı, strainler ve sprainler (ilk saat içinde) Spastisite tedavisi Miyofasiyal ağrı sendromu Postoperatif ağrı Küçük yanıkların acil tedavisi

18 Soğuk için önlemler ve kontrendikasyonlar Soğuk intoleransı Kiryotarapinin indüklediği nöropraksi ve aksonotemezis Arteriyel yetmezlik Bozulmuş duyu Kognitif ve iletişim problemleri Kiryopatiler Kiryoglobunemi Paroksismal soğuk hemoglobünirisi Soğuk aşırı duyarlılığı Raynaud hastalığı Kalp hastalıkları

19 YÜZEYEL ISINMA VASITALARI İnfraruj Hotpack Parafin Fluidoterapi Hidroterapi Isınma pedleri

20 Sıcak uygulamada bazı özellikler Nemli sıcak biraz daha derine penetre olur Kuru sıcak yüzeyde daha fazla ısınmaya yol açar Yüzeyel sıcak, alttaki dokuyu refleks yollar vasıtası ile etkileyebilir Kasın uzayabilirlik kazanması için intramuskuler ısının en az 40 derece olması gerekir Sıcağın olumlu etkileri sıcak kesildikten sonra 48 saat devam edebilir

21 İnfraruj (IR) Isıtılmış cisimlerden yayılır. Güneş ışınlarının %55 i IR dir. Uygulama sahasında metal obje olmamalıdır W lambalar, cm mesafeden uygulanır. Ciltte kırmızılık ve kahverengi bir renk oluşabilir.

22 IR 2 cm derinliğinde ısı 1.3 derece yükselir. Sıcak paketlerin ağırlığını tolere edemeyen kişilerde tercih edilebilir. Deri kuruması ve dermal fotoyaşlanma görülebilir. Radyan ısının en önemli avantajlarından biri tedavi edilen sahanın direkt olarak görülmesidir.

23 Hotpack (sıcak paketler) Bunlar silikajel dolu paketlerdir. Suda şişer ve ısıyı uzun süre muhafaza ederler. Havlu ile cilt örtülerek uygulanır. Kazanların ısısı derece arasında tutulur.

24 Sıcak paketler Sıcak paket uygulama zamanı dak, terapötik ısı dak kadar sürer 1 cm derinliğinde ısı C artar Sıcak uygulamasından sonra tetik noktalarda %50 nin üzerinde ağrı eşiği yükselir

25 Parafin 7 ölçek parafin ve 1 ölçek madeni yağın karışımından oluşur. Isısı C arasındadır. El ve ayak gibi düzgün olmayan yüzeyler için kullanılır. Peş peşe 6-8 kez daldırılır ve 20 dak kadar tutulur. Parafinle yanık olmaması için parmaklar açık olarak tutulmalı ve parafinin çatlamamasına dikkat edilmelidir.

26 Parafin Parafin karışımının ısı iletkenliği düşük olduğundan termal ağrı eşiği 45 0 C dir Daldırıp batırma 10 kez tekrarlanır Daldırma yöntemi uygulanamayan vücut kısımlarında fırçalama yöntemi uygulanır

27 Fluidoterapi Isı C arasında değişir dak süre ile uygulanır. El kasları ve eklem kapsülü 42 0 C ye kadar ısıtılabilir. Ayak kasları ve eklem kapsülü 20 dak ve C lik bir ısıtmadan sonra C ye kadar ısıtılabilir.

28 Fluidoterapi El ve ayakların fluidoterapi ile yüzeyel ısınması subkutanöz dokunun iletken olmaması dolayısı ile derin ısı vasıtaları kadar etkilidir. Hasta bu esnada eklem hareket açıklığı egzersizleri yapabilir.

29 Isınma pedleri Isıtma pedleri çoğunlukla elektrik ile ısıtılır Yanık olma olasılığı fazladır Bu paketlerin üzerine yatılmamalıdır Nemli havlu kullanıldığı zaman elektrik çarpma olasılığı artar

30 Hidroterapi-Whirlpool 3 yönlü etki gösterir: ısınma, masaj ve geniş bir vücut yüzeyinin etki altına alınması Hidroterapide tüm vücut daldırıldığı zaman sıcaklık C yi geçmemelidir, lokal vücut bölgesi daldırıldığı zaman 45 0 C ye kadar çıkılabilir Konjestif kalp yetmezliği olan, kötü kardiak fonksiyonu, adrenal yetmezliği, obezite ve solunum güçsüzlüğü olan yaşlı hastalarda çok dikkatli olunmalıdır

31 Hidroterapi Esasen yara bakımında kullanılmakla beraber kontraktürlerin ve kas spazmlarının tedavisinde başarı ile kullanılır Debridman amacı ile kullanılacak ise özel solüsyonlar kullanılabilir

32 DERİN ISINMA VASITALARI Ultrason (US) Kısa dalga diatermi (KDD) Frekansı milyon, dalga boyu 3-30 m. Mikrodalga diatermi (Radar diatermi) Frekansı birkaç milyar, dalga boyu bir kaç cm dir.

33 ULTRASON (US) US tedavisi, insan kulağının duyamayacağı kadar yüksek frekanslı (>20 KHz) ses dalgaları kullanılarak dokuları ısıtma yöntemidir.

34 US MHz frekanslarında ve W/cm² yoğunluğunda kullanılır, frekans arttıkça derine olan penetrasyon azalır En çok kullanılan frekans 1 MHz tir watt/cm² alçak watt/cm² orta watt/cm² yüksek

35 US Ultrason başlığında piazoelektrik olayı meydana getirebilen bir kristal, iki maden elektrodun arasına yerleştirilir ve mekanik titreşimler oluşturur. Boşlukta yayılmadığı için tedavi sahası ile başlık arasına bir jel sürülür.

36 US Başlık alanı 7-13 cm² olmalıdır. Derin ısı vasıtaları içinde en fazla derine inendir. US ile en fazla protein içeriği fazla olan dokular ısınır. En fazla ısınan kemik, tendon ve sinirlerdir. En az ısınan ise yağ dokusudur.

37 US 25 cm 2 lik bir tedavi alanında başlığın hareket ettirilmesi ile oluşur, başlığa sirküler veya longitüdinal hareketler yaptırılır Tedavi genellikle 8-10 dak sürer ve 8 cm kadar derinlikte C ısı artışları oluşabilir Akut ve subakut travmatik ve enflamatuar durumlarda pulse US uygulanır. Pulse US uygulamanın belirgin bir ısıtıcı özelliği yoktur.

38 US nun dokular üzerine olan etkileri Isı etkisi Kavitasyon Mikromasaj etkisi

39 Kavitasyon etkisi Gaz ve sıvıyla dolu boşluklarda titreşim aktivitesidir. Doku hasarına yol açabilir. İçi boş organ üzerine ve m.spinalise uygulanmaz Başlık sürekli hareket ettirilir.

40 TRAKSİYON Traksiyon çekme gücü uygulamasıdır Kullanım şekli Spinal traksiyon Ekstremite ve omurga kırıklarının tedavisinde uygulanan traksiyon

41 Traksiyonun fizyolojik etkileri Disk yüksekliğinin artması ve disk içi basıncın düşmesi İntervertebral mesafe ve intervertebral foramenlerin pasif olarak genişlemesi Kas spazmının çözülmesi Kesintisiz, sürekli çekme ile klinik hastalarında devamlı bir immobilizasyon sağlama

42 Traksiyonun kontrendikasyonları Akut travmatik yaralanma Yapısal deformiteler Spinal instabilite veya kırık Ağır osteoporoz Ciddi anksiyete Klinik olarak miyelopati bulgularının varlığı Orta hatta yer alan geniş tabanlı disk hernisi Yetersiz klinik deneyim

43 Traksiyon uygulaması Lomber traksiyon Sabit ya da hareketli masalarda bir makara aracılığıyla ağırlık asarak ya da tamamen elektronik cihazlarla yapılmaktadır. Hasta supin pozisyonda yattığında lordozu azaltmak için uylukların altına bir tabure konulmalıdır.

44 Vücut ağırlığının yarısı L3 ün altında olduğundan traksiyonun etkili olabilmesi için vücut direncinin aşılması gerekir. Yatan insanın vücut direnç katsayısı 0.5 tir. Vücut ağırlığı x 0.25 kadar güç uygulandığında ancak bu direnç aşılabilir. Gerçek çekme gücü buna eklenecek ağırlıklarla oluşturulur Bu durumda toplam çekme gücü kg arasında değişecektir.

45 Süre traksiyon şekline göre belirlenir. Aralıklı ise; 30 çekme + 15 dinlenme ve toplam süre 5-10 olacak şekilde yapılır. Sürekli traksiyon sürer. Traksiyonu takiben masa kilitlenir ve bağlar çözülür, hasta 5-10 yatar. Tedavi yöntemi ve tekniği daha önceden hastaya söylenmelidir.

46 Servikal traksiyon Hasta supin ya da oturur pozisyondadır. Optimal boyun fleksiyonu 24 0 dir. Ağırlık istenen seviyeye kadar kademe kademe artırılır. Bireysel olarak değişmekle birlikte 8-10 kg lık çekme gücü yeterlidir ( atletlerde daha fazla...)

47 MOBİLİZASYON ve MANİPULASYON Eklemi oluşturan elemanlara fizyolojik sınırlar içinde uygulanan pasif, zorlayıcı, tekrarlayıcı hareketlere mobilizasyon; fizyolojik sınır aşılıp anatomik sınır içinde yapılan pasif zorlayıcı harekete ise manipulasyon denir.

48 Mobilizasyon ve manipulasyonun endikasyonları Uzun kemik fraktürlerinden sonra komşu eklemlerin sertliği ve ağrısı Sakroiliak disfonksiyon Akut ve kronik zorlanmalar (sprain) Progressif motor zaaf ve kauda ekuina sendromu saptanmayan kök irritasyonları İmmobilize edilen eklemler Servikal kökenli baş, omuz, dirsek ağrıları(blokaja yol açan)

49 Mobilizasyon ve manipulasyonun kontrendikasyonları Tüm hastalıkların akut dönemleri (enflamasyon, hematom, efüzyon) Her yöne ağrılı eklem hareketinin olması Pasif harekete izin verilmeyen kırıklar Hipermobil eklemler Hamile kadınlar

50 Fizyolojik sınır Anatomik sınır Maksimum aktif hareket Maksimum pasif hareket (Mobilizasyon) Manipulasyon Dislokasyon Eklem Hareket Açıklığı

51 LAZER-1 Yapay bir ışıktır. Tek dalga boyundaki ışınlardan ibarettir. Birbirine paraleldir, aynı yönde yayılırlar. Etrafa dağılımları son derece azdır.

52 LAZER Yapay bir ışıktır. Tek dalga boyundaki ışınlardan ibarettir. Birbirine paraleldir, aynı yönde yayılırlar. Etrafa dağılımları son derece azdır.

53 LAZER Enerji taşıyabilme kapasitesine sahiptirler. Düşük frekanslılar akut durumlarda, yüksek frekanslılar kronik durumlarda kullanılmalıdır. Ağrı kesici ve yara iyileşmesinde önemlidir.

54 MAGNETOTERAPİ Elektrik enerjisi ile çok yakından ilişkilidir. Bir tel üzerinden elektrik akımı geçirildiğinde etrafında magnetik alan oluşur. Bu alanın gücü 1 cm²den geçen kuvvet çizgilerinin sayısına bağlıdır. Antienf., sedatif, vazodilatatör ve analjezik etkileri vardır.

55 ELEKTROTERAPİ Elektrik akımı elektron ve iyon gibi yüklü partiküllerin akışıdır. Metallerde elektronların, sıvılarda ve insan vücudunda ise iyonların akışından oluşur.

56 Elektroterapi Arada genellikle bir jel gibi madde kullanılır amaç iletkenliği artırmaktır. Eğer su kullanılacaksa tedavi edilecek saha elektrod su içine daldırılmalıdır. Elektroda fazla iletkenlik varsa yanıklar, az iletkenlik varsa klinik olarak etkinlik görülemeyebilir. ve

57 Elektroterapi Tedavi etkinliğini artırmak için deri temizlenmeli ve kıllar kesilmelidir. Saçlar iletimin nonhomojen olmasına yol açar. Aynı kanala bağlanan elek. farklı büyüklükte ise ufak elektrod altında daha fazla fizyolojik etkinlik oluşacaktır.

58 Elektrik akımlarının kullanım alanları Nöromuskuler elektrik stimülasyonu Denerve kas stimülasyonu Ağrı kontrolü Doku iyileşmesi İyontoforez

59 Elektroterapi kullanımı Kas iskelet ağrısı Posttravmatik ağrı Postsürjikal ağrı Periferik sinir yaralanması Periferik nöropati Fantom ekstremite ağrısı Sempatik sistemin yol açtığı ağrı Total eklem artroplastisi

60 Elektroterapi önlemler ve kontrendikasyonlar Karotis sinüs üzerine uygulama yapmaktan kaçınmak gerekir Kardiak pacemaker ve implante kardiak defibrilatörler Hamilelik Rahatsızlık hissini algılayamayacak kişiler Atrofik derisi olanlar Elektrod ve jellere karşı allerjisi olanlar

61 ALÇAK FREKANSLI AKIMLAR Doğruakım (galvani akımı) Faradi akımı Sinüzoidal akımlar Progressif akımlar Diadinamik akımlar Dikdörtgen şekilli akımlar TENS

62 Alçak frekanslı akımlar Alçak frekanslı akımlar voltaj ve frekansı düşük akımlardır. Frekansları düşük olduğu için dokularda iyon hareketlerine neden olurlar.

63 Alçak frekanslı akımlar YFA 500 khz üzerindeki akımlar olduğundan, böyle bir akım saniyede bir milyon impuls verir, dolayısıyla impuls süresi msn kadardır. Siniri uyarmak için kullanılan en kısa impuls süresi 0.01 msn dir. Bu süre sinir uyarımı için yetersizdir.

64 Galvani akımı Direkt akım galvani akımı olarak bilinir ve kesintisiz bir akımdır. Tek bir yönde şarj edilen partiküllerden oluşur Galvanik akım faradik akıma göre daha uzun sürelidir. Bu nedenle denerve kası da uyarabilir.

65 Galvani akımı (doğru akım) Doğru akımın fiziksel ve kimyasal etkileri ELEKTROLİZ ELEKTROFOREZ İYONTOFOREZ ELEKTROOSMOZ

66 İyontoforez İyontoforezde galvanik akım kullanılır. + iyonlar + uçtan, - iyonlar - uçtan vücuda sokulurlar. İyonlar 6 cm kadar derinliğe inebilirler. Kapillerler aracılığı ile bir miktar sistemik dolaşıma da karışırlar. Bunun için cm² başına 1 miliamper akım verilir ve tedavi süresi dak. kadardır. Tedavi sahasında kıllar makasla kesilmeli, traşlanmamalıdır. NSAİİ li kremler genellikle katod, steroidli kremler ise anot altından vücuda sokulurlar.

67 Diadinamik akımlar Tek yönlü monofazik, yani yalnız pozitif yarım dalgaları bulunan sinüzoidal akımlardır. Analjezik ve trofik etkilerinden faydalanılır.

68 TENS Transcutaneus Electrical Nerve Stimulation

69 Uyarı özelliklerindeki farklılıklara göre TENS sınıflanabilir Frekans (Hz) Konvansiyonel Akım geçiş süresi (µs) Akupunktur benzeri

70 TENS in fizyolojik etkileri Kas grup kontraksiyonu Kas atrofisini yavaşlatır Kas gücünü artırır Dolaşımı artırır Kas spazmını azaltır Endorfin salgılanmasını artırır Yara iyileşmesini kolaylaştırır Osteogenezi artırır Geniş miyelinli tip A liflerini uyararak ağrı liflerini inhibe eder

71

72

73 TENS endikasyonları Akut ve kronik ağrılı durumlarda Ameliyat sonrası ağrıda Kanser ağrılarında Fantom ağrılarında Doğum sırasında ağrıları azaltmak için kullanılabilir

74 Alçak frekanslı akımların kontrendikasyonları Gebelerde karın bölgesine Pacemaker lı hastalara Duyu kusuru olanlara Belirgin tromboz ve tromboflebiti olanlara Yeterli kooperasyon kurulamayan hastalara Akut enfekte vücut bölgelerine

75 ORTA FREKANSLI AKIMLAR Fazları hafifçe farklı orta frekanslı iki alterne akım dokulardan geçirildiğinde doku içinde kesiştikleri yerde enterferans yaparak düşük frekanslı yeni bir akım oluştururlar. Bu akıma enterferans akımı denir Enterferansiyel akım oluşturmak için frekansı 4000 Hz olan bir akım ile frekansı veya arasında değişen iki akım kullanılır.

76 Fizik ajanların önemli analjezik etki mekanizmaları Kapı- kontrol teorisi: kalın miyelinli liflerin uyarılması sonucunda medulla spinalis düzeyinde ağrı uyaranlarının yukarı merkezlere iletilmesinin engellenmesidir. Kontrirritasyon teorisi

77 YÜKSEK FREKANSLI AKIMLAR (YFA) KDD su içeriği fazla olan dokularda en fazla tutulur. KDD ile en iyi ısınan doku kastır. Metal objeler üzerine uygulanmamalıdır. Metal nesneler ve nem alanı elektrodlardan en az 30 cm uzaklıkta olmalıdır. US ye göre aynı anda daha fazla yüzey volümlü doku ısıtılabilir ve daha

78 KDD ile US arasındaki farklar KDD, ultrasonun aksine boşlukta yayılır, boşlukta hızları saniyede km/sn dir ve transvers yayılırlar. Kaynağı ısıtılmış maddelerdir. Ultrason ise boşlukta yayılmaz, dalgaların yayılım yönü longitüdinaldir, hızı havada ve 0 0 C de 330 m/sn dir ve kaynağı mekanik titreşim yapan maddelerdir.

79 Teşekkürler ve Başarılar