21. YÜZYILA DOĞRU DENİZLİ SANAYİİ SEMPOZYUMU

Transkript

1 tmmob makina mühendisleri odası 21. YÜZYILA DOĞRU DENİZLİ SANAYİİ SEMPOZYUMU EKİM 1997 BİLDİRİLER Bildiriler kitabında yer alan her türlü görüş, fikir, bilimsel sav ve alıntılar, tablo ve şekiller bildiri yazar / yazarlarına aittir. Bunlardan ötürü düzenleme kurulu sorumlu tutulamaz. Bu kitaptan yapılacak alıntılarda kaynak göstermek zorunludur. EDİTÖR Cemalettin Çağdaş Yılmaz Arslan YAPIM Deha Ajans Ltd. Şti. Tel: BASKI Deha Mat Ltd. Şti. mmo yayın no: 199 ISBN

2 21.YÜZYILA DOĞRU DENİZLİ SANAYİİ SEMPOZYUMU DENİZLİ KENT MERKEZİ VE SANAYİ BÖLGELERİNİN TEMEL ENERJİ SORUNLARI İLE ÇEVRE ENERJİ ÜRETİM BİRİMLERİ İLİŞKİSİ TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI DENİZLİ ŞUBESİ O2ET: Hızla kentleşen ve sanayileşen Denizli yöresinin önümüzdeki 20 yıllık dönemde karşılaşacağı temel elektrik enerjisi sorunlarının değerlendirilmesi ile çözüm önerileri sunulacak ve Güney Batı Anadolu Bölgesinin enerji üretim merkezi olan Yatağan, Yeniköy ve Kemerköy Termik santrallarının insan ve çevre sağlığı ile olan ilişkisi incelenecektir. 1-GİRİŞ Elektrik Enerjisi Üretimi a.) Hidroelektrik Santraller (Su Kaynağı) b.) Termik Santraller (Kömür, Petrol Türevleri) c.) Nükleer Enerji gibi yakından tanıdığımız kaynakların dışında yenilenebilir enerji kaynaklan olarak adlandırılır. Çağdaş tekniğin yoğun araştırmalar yaptığı güneş, rüzgar, dalga vb. gibi çevre ve insan sağlığı açısından sakıncası olmayan kaynaklardan da üretilmektedir. Ülkemizde üretilen elektrik enerjisi yoğunluklu olarak hidrolik ve termik santrallerden elde edilmektedir. 2- HİDROLİK SANTRALLER a.) Elektrik Üretimi b.) Tarımsal Sulama c.) Erezyon Mücadelesi gibi çok amaçlı tesisler olup yaklaşık yıl üretimde kalmaktadır. Ülkemiz önemli su potansiyeline sahip olup halen bu potansiyelin %29.5'i değerlendirilmektedir. Termik Santraller üretimini katı yakıt (Taş kömürü, Linyit) veya petrol türevlerinden oluşan sıvı ve gaz yakıtlardan sağlanmaktadır. Kuruluşları kısa zamanda tamamlanabilmekte ömürleri Hidroelektrik Santrallerinden uzun olmamaktadır. Yıllara göre satın alınan enerji İşletme kolaylıkları vardır, yakıt olarak kullanılan maddelerin içerdiği kükürt, azot ve kimyasal bileşimlerin oranlarının çokluğuna göre, üretimde çevre sorunları yaratmaktadır. Ülkemizde bu santralleri düşük kalorili linyit kömürünün değerlendirilmesi düşünülmüştür. 53

3 Termik Santrallerde kullanılan katı yakıtlar ülke kaynaklarından sıvı ve gaz yakıtlar ise yurt dışından karşılanmaktadır. Nükleer enerji yakıt, kurulması, işletmesi tamamen yabancısı olduğumuz ancak TÜBİTAK tarafından AR-GE anlamında küçük çapta ülkemizde enerji üretilen kaynaktır. Kuruluş maliyeti ve işletmesi pahalıdır.nükleer kazaların yarattığı Radyasyon çevre ve insan için çok tehlikelidir. Yenilenebilen enerji kaynakları açısından ülkemiz şanslı bir coğrafi konuma sahiptir. Bu kaynaklardan iletim güçlüğü olan kırsal ve dağlık yörelerimizde bölgesel yararlanılması düşünülebilir. j Gayet tabidir enerji üretimi ile sorunun çözülmediği bu enerjinin tüketiciye sunulması ENH hatları ve dağıtım tesisleri ile mümkündür. Bu amaçla ülkemizde 380kv, 154kv gerilimli Enterkonnekte şebeke planlanmış uygulaması yapılarak 34,5kv ve daha düşükgerilimler ile yapılan dağıtım sistemi ile tüketim merkezlerinde hizmete sokulmaktadır. 3- DENİZLİ - ENERJİ Denizli Yukarı Büyük Menderes vadisinde kurulmuş önemli bir tarım ve sanayi kentidir. İklimin ve topraklarının özellikle pamuk üretimine uygun olması yüzyıllardır köy ve kasabalarında dokumacılığın geleneğini sürdüren bölge halk günümüzde bu sektörü modern anlamda çağdaş üretim teknikleri ile ulusal ve uluslar arası pazarı olan bir kenttir. j f Küçük sanayinin alt yapı oluşturduğu çok geniş üretim çeşitliliği, sanayi kentine ivme kazandırmıştır. İlde özellikle Sarayköy-Denizli-Çardak bandında yoğun nüfusu ve işletmenin artışını getirmiştir.bu oluşum sonucunda ortaya çıkan sosyo ekonomik yapı sanayileşme süreci yaşayan Anadolunun diğer kentleri içinde bir model oluşturmuştur. Sanayinin ve buna bağlı olarak nüfus artışının bu denli hızlı eğilim gösterdiği bölgelerde ulaşım iklim konutlaşma gibi hizmet yanında enerji yatırımlarında da büyük ve yetişilmesi çözülmesi güç bir problem doğal olarak Denizli ve çevresinde doğmuştur. Tabloda (Tablo 1) son 5 yılda Denizli ve çevresindeki enerji tüketimi verilmiş olup görüşümüzü onay- i lamaktadır. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı bünyesinde hizmet vern TEAş ve TEDAş Genel Müdür- >-. lüklerince ildeki gelişmeler takibe alınmış bu gelişmelere cevap verebilecek enerji yatırımları gerek iletim şebekeleri gerek dağıtım şebekeleri açısından gereksinim olan tesisleri planlayarak yatırım programına almış ve tus çalışmalarını sürdürmektedir. Bu çalışmaların yanısıra 1312 sayılı TEK Kanununun bünyesinde değişiklik yapılarak uygulamaya sokulan yöntemler gereği olarak ilde bazı sanayi kuruluşları ve Organize Sanayi Bölgesi tarafından özel üretim üretim birimleri de kurulma sürecine girmiştir. t Denizli ilinde sanayi kuşağı diyebileceğimiz Sarayköy-Denizli -Organize Sanayi Bölgesi-Çardak bunlardan temel enerji sorunları olan 380kv ulusal enerji sistemince hat ve trafo merkezi yönünden bağlanma mevcut 154 / 31-5kv trafo merkezlerinde güç yüksetmesi yapılması reaktif güç komponzasyonu tesis yapımı kent içi ve sanayi bölgelerinde OG hatlarının ıslahı ve yenilerinin ikmali gibi TEAş ve TEDAş ile j çalışmalar elbette sorunun çözümüne yönelik olmakla birlikte yeni çözüm arayışları mutlaka olmalıdır ve / vardır.bunları bu yazının ileri aşamalarında sunmaya çalışacağız. 3- GÜNEY BATI ANADOLU ENERJİ SİSTEMİ Muğla- Aydın- Denizli illeri ile Antalya- izmir- Burdur illerinin belli bir bölümünü içeren yurdumuzun bu coğrafi kesiminde Denizli izmir illeri dışında önemli sanayi bölgeleri olmmamakla birlikte Muğla ve Aydın illerinin önemli bir turim potansiyeli bulunmakta kıyı şeridi dışında bölge orman ve akarsu çevrelerindeki tarımsal faaliyetlere uygun bir arazi yapıtı göstermektedir. Yaz aylarında Muğla ve Aydın illerindeki enerji tüketimleri kış ve bahar aylarına göre iki katından daha fazla bir artış gözlenmiştir. 54

4 Ancak tüm bu anlatılanların ötesinde bu bölgenin öyle bir yapılanması vardır ki konu başlığımızı da oluşturan iki temel husustan biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Muğla iline bağlı Yatağan ve Milas ilçelerinde yurdumuzun en önemli enerji üretim tesislerinden üçü yaklaşık 80 km'lik bir hat üzerinde ard arda sıralanmaktadır.bunlar Yatağan, Yeniköy ve Kemerköy termik santralleridir. Bu üç santralın toplam kurulu gücü 1680 (8x210) MW olup Türkiye ulusal iletim şebekelerinde önemli bir yeri oluşturmaktadır. Bu üç santral 380kv ENH' leri ile izmir 380 / 154.5kv trafo merkezi üzerinden Türkiye 380kv enerji sistemine enerji sokmaktadır. Aynı santrallerden 154kv ENH' leri ile Denizli ve Denizli- Bozkurt 154kv ENH ile Göller bölgesine besleme yapılmaktadır. Yatağan- Denizli 380kv ENH ve Denizli- Organize Sanayi Bölgesinde 380 / 154kv trafo merkezi TEAş Genel Müdürlülğünce programına akımı ve çalışmaları devam etmektedir. Bunun yanısıra Denizli Organize Sanayi Bölgesi 380 / 154kv TM ile Antalya Versak 380 / 154kv TM arasında 380kv ENH planlama ve etüd aşamasındadır. Bu bölüm başında söz ettiğimiz gibi Santrallerin bulunduğu Muğla ve Aydın illerinde santrallerde üretilen enerjinin 1/5' i ancak tüketilmekte olup geriye kalan yük 380 ve 154kv hatlarla izmir ve Denizli üzerinden Türkiye sistemine enjekte edilmektedir. Bunu söylerken Enterkonnekte sistemlerdeki yük akımı mekanizmasındaki genel işleyiş göz önüne alınmıştır. Yoksa bazı durumlarda (özellikle santrallerden ikisinin veya üçünün devre dışı kalması hali) bu bölgeye Türkiye sisteminden enerji tersten da alınmaktadır. Zaten böyle durumlarda özellikle izmir, Denizli ve Antalya bölgeleri yük tedarik yönünden büyük sıkıntılara direnmektedir. Bunun örneği 1994 Mart ayı sonu ve 1997 Haziran ayı başlarında yaşanmıştır. 4- KATI YAKITLA ÇALIşAN TERMİK SANTRALLAR VE ÇEVRE Biyolojik sosyal ve ekonomik yaşamımızın en temel girdilerinden olan elektrik enerjisi üretilirken beraberinde bazı sorunları da getirmektedir. Bu sorunlardan bu yazı kapsamında incelemeyi amaçladığımız çevre sorunları doğan ülkelerde daha önce ele alınmış olmasına rağmen ülkemizde gündeme gelişi yeni sayılır yılında çıkarılan 2872 sayılı Çevre kanunu da 1. maddesinde Devletin ve bireylerin ülkede kırsal ve kentsel arazinin doğal kaynakların kullanması ve koruması, su toprak ve havanın kirlenmesini önlemesi ülkenin bitki ve hayvan varlığı ile doğal ve tarihsel zenginliklerini koruması yönünden farklı önlemler alması bunları ülkenin sosyal ve ekonomik kalkınma hedeflerine uyumlu olarak uygulanması gerektiğini şart koşmaktadır. Katı yakıtla çalışan güç santralleri üretimini yaparken üretim sürecinde yakıtın kullanımı esnasında açığa çıkan kükürtlü gaz ve katı kimyasal artıklar ve ısı ile çevre üzerinde olumsuz etkiler meydana getirmektedir. Bu etkiler hava su ve toprak üzerinde olmaktadır. Kirlilik Nedeni Olarak söyleyebileceklerimiz: a.) Kükürt oksitleri b.) Azot oksitleri c.) Karbon oksitleri ç.) Toz d.) Termal (ısı) etkiler Kükürt oksitleri, azot oksitleri ve karbon oksitleri kömür ve petrol türevlerinin yakılması sırasında oluşan ve maalesef doğadaki oranının %70'i güç santrallar tarafından verilen hem hava hem toprak için zararlı maddelerdir. Bu atıklardan ağırlığı kükürt dioksit SO2 ve NOX (Noks) olarak girilmekte ve bunlar gerek insan sağlığı gerek bitki sağlığı gerekse toprak yapımındaki olumsuz etkiler ile bilinirler. 55

5 Bu maddelerin doğada ve çevrede bulunma toleransı uluslar arası sağlık örgütü tarafından verilmiştir. Bu sınırları üstüne geçildiği zaman üstüne üretim birimin faaliyetleri durdurulur. Karbon akıtlarından CO (Karbon monoksit) insan sağlığında olumsuz etki gösterir. Karbon dioksit (CO2) ise kirlenme etkisi yapmamakla birlikte uzun erimde dünya ikliminin değişmesini sağlayan sera etkisine neden olmasıyla ikincil bir kirletici olarak düşünülebilir. Ancak karbon oksiti kirlenmesi güç santrallarının oluşturduğu çevre kirlenmesinin %1' ini oluşturduğundan diğerleri yanında önemsiz sayılır. Baca atıklarından olan muhtelif tozlar ise bitki yapraklarında çeşitli bozucu etkiler meydana getirdiğinden zaman içinde suyla birleşerek sülfirik asit oluşumunu sağlayarak tarımsal üretimin etkilenmesine sebep olurlar. Termik güç santralleri çalışırken kurulu gücüne ve santral verimine göre çevreye hemen hemen çıkış gücüne eşit ısı verir. Bu da özellikle sıvı ekolojik sistemi olumsuz etkiler. Santrallerin çevreye verdiği olumsuz etkiyi minimum indirmek için bir dizi tedbirlerden söz edilebilir. Buda desülfürizosyon (kükürt tutma) olmak üzere toz tutucular, alkali tutucular, kül tutucular gibi santral sistemi ile birlikte tesis edilmesi gereken üniteler bu işlemi yaparlar. Fosil yakıtların verdiği en önemli zararlı atık olan SO2 için desülfürizasyon üniteleri en yaygın kullanılan ve tercih edilendir. Çevre bilinçinin çökük olduğu ülkeler bu arıtma ve tutma işlemini yapacak sistemlerini kurmadan santralları devreye almamaktadırlar. 5- GENEL ÖNERİLER Bu bölümde ülkemizde enerji üretim, iletim ve dağıtım planlamasında alınması gereken önlemleri ülke enerji çevre bütünlüğünü sağlayarak akılcı ve çağdaş çözümler üzerinde durulacaktır. 1. Ülkemizde 1996 Temmuz ayı itibariyle Hidrolik santrallarımızın kurulu gücü 9-925MW olup bu değer ülke hidrolik enerji potansiyelinin %29-5' idir. Diğer bir değişle ülke kaynaklarının (akarsularının) %70'i boşa gitmektedir. Benzeri bir durumda Termik santraller için söylenebilir. Ülkemizde aynı tarih itibariyle Termik santral kurulu gücü MW olup ülkemizde enerji üretimine esas taşkömürü ve linyit potansiyelinin %33'ünden yararlanılabilmakte üstelik dışa bağımlı olan fueloil ve doğalgazla çalışan termik santraller de yurdumuzda kurulmuş olup halen özellikle sanayi bölgelerinde bu türden santral kurma çalışmaları şirketlerce sürdürülmektedir. Diğer yandan tektonik açıdan genç olan ülkemiz çeşitli fay kırıklarının hareketleriyle yüzeye çıkan sıcaksu ve buhar kaynaklan açısından zengin olup enerji üretimine uygun havzalar bulunmakla birlikte bunlardan sadece bir tanesi (17MW) enerji üretimi için kullanılmaktadır. Ayrıca enlemleri arasında bulunan ülkemiz güneş enerjisinden yararlanan dünyanın şanslı ülkelerinden biridir. Enerji üretimi ve iletimi açısından söylemek istediklerimiz şöyle sıralanabilir. a.) Fizibilite çalışmaları arazi kamulaştırmaları ve tesis zorluğu nedeniyle uzun zaman almasına rağmen enerji dışında diğer ekonomik amaçlara hizmet etmesi ve iklim iyileştirmesi yönlerinden dolayı ülkemizdeki mümkün tüm akarsu boylarından enerji üretimi için yararlanılmaya yönelik çalışmalar hızlandırılmalıdır. b.) Ülkemizdeki düşük kalorili linyit kömürü kaynaklarından maksimum ölçüde yararlanılması için çalışmalar başlatılmalı ve en kısa sürede puant yükün yüksek olduğu bölgelerde bu cinsten tesisler kurulmalıdır. c.) Ülkedeki jeotermal kaynaklar enerji üretimine yönelik olarak değerlendirilmeli bu yapılamıyorsa ısıtma vb. diğer alanlarda değerlendirilmelidir. 56

6 d.) Yenilenebilir enerji kaynaklarından olan güneş su ve rüzgar enerjisinden enterkonnekte sistem veya dağıtım tesislerinin güçlüğü olan kırsal ve engebeli bölgelerde yöresel olarak değerlendirilmelidir. e.) Türkiye enterkonnekte sisteminde önemli sanayi bölgeleri ve kentlerimizin yanısıra gelişmekte olan ve çok yakın gelecekte büyükşehir ve Organize Sanayi Bölgesi olma eğilimi gösteren kent ve çevrelerine 80kv ENH 'lan ve TM'ler yapılmalı ve bu merkezler en az üç hatla birleşecek şekilde programlanmalıdır. Böylece yük akışı şebeke kayıpları ve gerilim düşümü konularda çözümler sağlanacaktır. f.) Düşük kesitli olması nedeniyle ihtiyaca cevap veremez durumdaki bazı 156kv iletim hatlarının yerine yüksek kesitli hat tesisi yapılmalıdır. g.) Dağıtım şebekelerinde ise kent ve beldelerle kırsal yerleşimlerin gelişmesi rasyonel biçimde ele alınarak fuzili yatırımlardan kaçınılmalı ayrıca gerilim ve teçhizat yönünden standartlaşmaya bir an önce gidilmelidir. 6- ÖZEL ÖNERİLER Bundan önceki bölümde ülkemizde üretim ve dağıtım planlamaları için temel önerileri sunulmuştu. Bu bölümde ise Denizli ve çevresinde 20 yıllık bir perspektifte alınması gereken önlemler ile bölgenin ana beslenme merkezi durumundaki termik santrallerde alınması gereken önlemlere değinilecektir. Hızlı bir nüfus ve sanayileşme artışı gösteren Denizli ilinde kişi başına enerji tüketimi 1996 yılı sonu itibariyle yaklaşık 1200kwh olarak tesbit edilmiş olup bu değeri 2000'li yılların başlarında giderek 2500kwh civarında olabilir. Bu eğilimin getirdiği Denizli özelinde ki gelişmeler birincil ve ikincil sorunları ve çözümleri beraberinde getirmiştir. Daha önceki bölümlerde değinilen çalışmalar yanında önereceğimiz diğer çözümler de uygar bir Türkiye'de Denizli'nin yerini almasına yardımcı olacaktır. Bu bağlamda Denizli'nin enerji sorunlarının açılması amacyıla alınacak önlemler şu şekilde sıralanabilir: a.) Yatağan Termik santrali - Denizli Organize Sanayi Bölgesi ENH yapılmakta olan 380kv ENH ivedilikle tamamlanmalıdır. b.) Denizli Organize Sanayi Bölgesinde programa alınan 380/154kv trafo merkezinin inşatına biran önce başlanıp inşattaki muhtemel finans darboğazlarına müsade edilmeksizin merkezin inşatı öngörülen süresinde bitirirlmelidir. c.) Çok yakın gelecekte MW güç talebi olacak Denizli şehri ve Organize Sanayi Bölgesinin ileride herhangibir iletim darboğazı yaşamamak için planlama etüd aşamasında olan Organize Sanayi Bölgesi, Antalya 380kv ENH yanısıra Afyon üzerinden üçüncü bir 380kv iletim hattına ihtiyaç vardır. Bu üçüncü hattında vakit geçirmeden ele alınması gerekir. d.) 380/154kv TM devreye alınıncaya kadar yüksek kesitli olarak yapılan 380kv Yatağan - Denizli hattına geçici olarak 154kv tatbik edilmeli ve Denizli yöresindeki gerilim düşümü problemine geçici çözüm oluşturulmalıdır. e.) Halen Organize Sanayi Bölgesindeki işletmeleri bekleyen Denizli II. TM ve Denizli Çimento ve Sarayköy TM'de trafo güç artırımları yapılarak enerji için başvuru yapmış ve inşatı devam etmekte olan tesislerin ihtiyacı karşılanmalıdır. f.) 1996 yılında enerji üretimine başlayan Adıgüzel HES su rezervi yetersizliği ile ay üretim yapmakta ve su seviyesi kritik düzeyin altına indiğinde devreden çıkarılmaktadır. Devreden çıktığı dönemler ay gibi önemli bir süredir; bu dönemde santral daki trafo harasına enterkonnekte sistemden 154kv enerji tatbik edilerek mevcut 154/31.5kv TM'den yararlanma olacaktır. g.) Adıgüzel barajının hemen batısındaki Cindere barajı inşatına ivedilikle başlanmalıdır. h.) Şebeke kayıplarının önlenmesi konusunda TEDAş'ca yapılmakta olan çalışmalar hızlandırılmalı küçük ve orta ölçekli sanayi kuruluşlarında kayıpları azaltıcı tesisat projelerinin yapılarak uygun ve güvenli malzemelerle tesisinin sağlanması için ilgili kuruluşlarca vatandaş bilinçlendirilmen ve yönlendirilmelidir. 57

7 ı.) Genellikle sıvı yakıt kullanan ildeki mevcut veya inşatı devam eden santralların sayısı ve gücünün ETKB'ne denetim altına alınmalı enterkonnekte şebekeye enerji verme veya alma durumlarında sorun yaratmayacak şekilde sözleşmeleri düzenlenmelidir. i.) OG şebekelerinde TEAş ve TEDAş tarafından reaktif güç kompanzasyonu yapılmakla birlikte asıl amaç olan tüketim noktasında bu işlerin yapılması için dağıtım trafolarında özellikle küçük sanayi bölgeleri, işyeri, çarşı gibi yerleşimler ve çok katlı konut bölgeleri için AG baralarında yapılması sağlanmalıdır. j.) Üretim ve yönetim standartlarında olduğu gibi enerji tasarrufu ve işletme kalitesini de yükseltilmesini hedefliyen ISO 9000 serisi yönündeki çalışmalar ve uygulamalar hızlandırılmalıdır. k.) Önemli bir enerji tüketim merkezi durumunda olan ilde güç trafoları salt tesisleri ve iletim hatlarında meydana gelecek arızalara ivedilikle müdahele edilebilmesi için merkezi Denizli'de olacak TEAş'ca bir işletme Müdürlüğü kurulmalıdır. 1.) Özellikle büyük ve orta ölçekli sanayi işletmelerinin muhtemel tarafo salt cihazı vb. cihazlardan meydana gelecek arızaların onarımı ve bakımı için il merkezinde donanımlı bir tamir bakım ve gerekirse imalatı için tesis kurulmalıdır. m.) Enerji nakil hatlarının elektromanyetik etkilerinin insan sağlığı üzerindeki olumsuzluğu ile temas nedeniyle oluşacak elektrik kazalaırnın olmaması için hat güzergahlarının imar planlarının dikkatle incelenmesi ve bu koridorların yeşil alan olarak bırakılmasına özen gösterilmelidir. Bu konuda belediyeler duyarlı olmalıdır. Bu önerilerin yanısıra Çevre Kanunu Hükümlerinin insan ve çevre haklarının kullanılması durumunda 1994 ve 1997 yıllarında enerji darboğazı olarak içine düşülen durum hepimizin malumudur. Termik santralların hükümetçe "Kamu Yararı" açısından geçici olarak devreye alınma kararı verilmiş olmasıda elbette ve hiç çözüm değildir. Ve önemli olan da kapatma kararı verilen santrallar Denizli ilini doğrudan besleyen santrallardır. İl bu olayın sıkıntısını yaşayan üç ilden birisi olmuştur. Bu sorunun yaşanmaması için her insan doğa va hukuka saygılı kişi veya kuruluş gibi önereceğimiz husus başta Yatağan, Yeniköy, ve Kemerköy santralleri olmak üzere tüm ülkede doğal yapıyı ve insan sağlığını tehdit eden Santrallerin kirletme etkisini frizasyon ünitelerinin vazgeçme erteleme gibi durumları akla dahi getirmeden yapılması gerekmektedir. SONUÇ Denizli ili ve çevresindeki sosyal ekonomik ve kültürel gelişmenin sağlıklı bir şekilde sürdürülebilmesi için bu sürecin en temel girdilerinden olan enerjinin düzenli, sağlıklı ve yeterli olması gerekmektedir. Bunun yolu da yörenin başat enerji kaynağı olan Muğla ilindeki üç termik santralın çevre kirlenmesi yönündeki etkilerinin minumum düzeye indirgenmesi başta olmak üzere ilde enerji yatırımını üstlenen TEAş.TEDAş gibi kuruluşların sürekli olarak gözlem altında tutması yatırımları takip etmesi finas darboğazlarına duyarlı olması ile belediyeler ildeki ekonomik ve sosyal gelişmeleri yönlendiren denetleyen diğer kamu yöneticileri ile Sivil Toplum örgütlerinin düzenli ve duyarlı çalışmalarından geçecektir. 58

8 YILLARA GÖRE SATIN ALINAN ENERJİ yıllar kwh , GRAFİK İ s ÖO VS' 6fX) İ l s İli! 400, ıs IV ,

9 BİR TEKSTİL FİRMASINDA KALİTE-MALİYET SİSTEMİ VE ÜRETİM SİSTEMİNE ETKİLERİ '*"" Araş. Gör. Osman KULAK ~> r PAÜ Müh. Fak. Endüstri Müh. Bl. Anabilim Dalı Araştırma Görevlisi Yrd. Doç. Dr. Tibet CEBESOY PAÜ Müh. Fak. Endüstri Müh. Bl. Yöneylem Anabilim Dalı Öğretim Üyesi ÖZET Günümüzdeki işletmelerin uluslararası pazarlarda, güçlü bir şekilde varlıklarını sürdürebilmeleri için, fiyat ve kalite kavramlarına önem vermeleri kaçınılmaz olmuştur. Bu bağlamda, yüksek düzeydeki ürün kalitesine en ekonomik şekilde ulaşmak, rekabet açısından son derece önemli bir avantaj teşkil edecektir. Özellikle bu durumu hedef olarak belirleyen firmaların, fiyat ile birlikte kalite konusunda da yarışabilmeleri, kuracakları kalite güvence sistemlerine bağlıdır. Kalite güvence sistemi ile birlikte; kalite ile ilgili gerek yönetimin ve gerekse üretimin performansının belirlenmesinde oldukça etkili olan kalite- maliyet programlan oluşturulmalıdır. Aynı zamanda kalite-maliyet sistemi verimlilik arttırma aracı olarak kullanıldığında, gelişmekte olan endüstriler için de son derece önem arz etmektedir. Bu bildiride, Denizli de kurulu havlu-bomoz üretimi yapan orta ölçekli bir tekstil firmasına yönelik etkili bir kalite maliyet programının kurulma aşamaları ve bu aşamalarda karşılaşılan problemler açıklanmıştır. Çalışmada elde edilen veriler dikkatle incelenmiş ve sonucunda hem üretimin hem de üretim kalitesinin geliştirilebileceği görülmüştür. 1 l.giriş Dünyadaki değişimlerle birlikte tüketicinin kalite bilincinin ve bu konudaki duyarlılıklarının artması, kalite ve maliyet kavramlarının ne kadar önemli olduğunu ortaya koymuştur. Bu kriterleri göz önüne alıp uluslararası pazarlarda rekabet etmek isteyen işletmeler, kalite maliyet programlarını kurarak kaliteyi ekonomik bir şekilde elde etmek zorundadırlar. Kalite maliyeti, ihtiyaçlara cevap veremeyen tamir ürünleri, üretim, tanımlama ve sakındırma maliyetlerinin bileşiminin kategorileri olarak tanımlanır. Genel kabul görmüş kalite maliyet kategorileri; önleme maliyetleri, değerlendirme maliyetleri, ve başarısızlık maliyetleri olarak sınıflandırılırlar.(furan,1974) Bunlardan önleme maliyetleri önceden sınırları belirlenmiş olan kalite standartlarından sapmaların önüne geçmek amacı ile sürdürülen çalışmalardır. Bu anlamda önleme giderlerinin kapsamına proses kontrolü, kalite planlaması ve personel eğitimi gibi konular girer. Değerlendirme maliyetleri ise kalite karakteristiklerinin teknik spesifikasyonlara uygunluğunun ölçümü ve değerlendirilmesi maliyetleridir. Bunun kapsamına, tüm muayene ve denetim fonksiyonlanndaki dolaylı ve direkt işçilik maliyetleri girer. Son olarak başarısızlık maliyetleri ürün kalite sürecinin herhangi bir aşamasında kalite hedeflerinden ve kalite standartlarından sapmaların yol açtığı maliyetler olup, iç ve dış başarısızlık maliyetleri olarak sınıflandırılırlar. Yç başarısızlık maliyetleri, işletme içinde oluşan tüm kayıpları kapsar. Üretim sırasında oluşan ıskartadan, yeniden düzeltme ile ilgili ek işçilik maliyetlerine kadar olan tüm maliyetler bu kısımda ele alınır. Dış başarısızlık maliyetleri ise, kalite sapmalarının ürün işletme dışına çıktıktan sonra işletmeye yüklediği maliyetlerdir. Bu bildiride, Denizli de kurulu havlu-bomoz üretimi yapan orta ölçekli bir tekstil firmasıda bir kalite 60

10 maliyet programının kurulma aşamaları ve bu aşamalarda karşılaşılan problemler incelenmiştir. Çalışmada elde edilen veriler dikkatle incelenmiş ve sonucunda hem üretimin hem de üretim kalitesinin geliştirilebileceği görülmüştür 2. KAIİTE MALİYET SİSTEMİ VE ÖNEMİ Geleneksel üretim sistemlerinde, muhasebe sistemlerinin kalite maliyetlerini tanımak için tasarlanmamasından dolayı bir çok maliyet unsurunun tespiti bu nedenle mümkün olamamıştır. Madendeki altın özelliğindeki bu maliyetlerin ortaya çıkarılması, bunların analizi ve analiz sonuçlarına göre maliyetlerin önlenmesine yönelik raporun hazırlanmasını sağlayan bir sistemin gerekliliği günümüz şartlarında kaçınılmaz olmuştur. Yşte bu amaçla dizayn edilen sisteme kalite maliyet sistemi adı verilir.(kalder,1990) Kalite-Maliyet sistemi, bir işletmedeki kalite ile ilgili performans düşüklüğünü ortadan kaldırmak için, insan, makine, malzeme, zaman gibi üretim faktörlerinin tanımlanması ile ilgili prosedürlerin bir kombinasyonudur. Bir kalite-maliyet sisteminin temel amacı, maliyet azaltma fırsatları sağlayacak kalite iyileştirme çabalarını kolaylaştırmaktır. Bu yöndeki stratejisi oldukça basit olup aşağıdaki şekilde açıklanabilir: - Doğrudan başarısızlık maliyetlerine yönelmek ve onları sıfıra indirmeye çalışmak, - İyileştirme sağlanacak "doğru" önleme faaliyetlerine yatırım yapmak, - Sonuçlardaki başarıya göre değerlendirme maliyetlerini azaltmak, - Daha fazla iyileştirme için önleme çabalarını sürekli değerlendirmek ve yönlendirmek. Kalite maliyet sisteminin ayrıntılarını geliştirmede bilinmesi gereken iki önemli kriter vardır. Bunlar, kalite maliyetlerini iyi bir şekilde belirlemek ve sistemin etkin kullanımı için önemsiz ayrıntıları kullanmamaktır. Kalite maliyetleri, şirket için maliyet yönünden iyileştirme yapılabilecek alanları yansıttığından ölçülmeleri zorunludur. Kalite maliyetlerinin ölçülmesi ile iyileştirilmesi ürün kalite performansının iyileştirilmesi ile eş anlamlıdır. Kalite maliyetleri küçük parçalardan oluşan bir takım değil, kapsamlı bir sistemdir. Bir müşterinin problemini, muayene ve test gibi yalnızca dahili operasyonlar ile gidermek tehlikelidir. Servis faaliyetleri için bu daha fazla operatör anlamına gelir. Müşterinin problemi acil olarak çözüldüğünde daha fazla maliyet doğar ve kar düşer. Geniş kapsamlı bir kalite maliyet sistemi ile, problemin ilgili olduğu tüm maliyetler analiz edilir ve temel sebeplerinin önlenmesi yolu seçilir. Bir kalite-maliyet sistemi, bir işletmenin yönetilmesinde mükemmel bir araç olmak için gerekli potansiyele sahiptir ve şirketin birçok alanında yönetim performansının sağlığını belirleyici olabilir. Bu alanlardaki faaliyetler hata maliyetlerini ölçmede kullanılır. Bu nedenle bir kalite-maliyet sistemi, herhangi bir kalite iyileştirme faaliyetleri bütünün bir parçasıdır. Ayrıntılı kalite maliyetleri, iyileştirme için bir potansiyel olmasının yanında, iyileştirme çabalarının ölçümünde de yönetim için temel bir araçtır.(batson,1988) Kalite maliyetleri, kalite uygunluğunun bir belirleyicisi olması yanında, yapılması gerekli problem giderici çalışmaların önceliklerinin tayininde kullanılan önemli bir araçtır. Bazı şirketler iyileştirmenin daha pahalı olduğuna inandıkları için erişebilecekleri mükemmel seviyenin altında yaşamlarını sürdürürler. Belki de kalite-maliyet sisteminin en önemli katkısı bu gibi durumlarda iyileştirme faaliyetlerinin ne kadar işe yaradığını göstermesidir. Kalite maliyet sisteminin önemli bir özelliği başarısızlık maliyetlerini azaltmasıdır. Başarısızlık maliyetleri Pareto analizi ile tasnif edilir. Eğer şirketin mevcut kalite ölçüm sistemi ile kalite maliyetlerinin bağlı olabileceği kusur ve problemler ayrıntılı olarak veya tamamıyla belirlenemezse problem ve kusurların üzerine gidilemez. Bir kalite-maliyet sistemi programının en büyük faydası burada ortaya çıkar ve maliyet arttırıcı özellikte olduğu halde gizli kalmış problemlerin belirlenmesini ve çözümlenmesini sağlar. 61

11 Kalite maliyet sisteminin bir diğer önemli özelliği de veri değerlendirme programı analizini sağlamasıdır. Bilindiği gibi değerlendirme programı, kusurlu ürün maliyetlerinde bir artışın olup olmadığını, ve işletmenin performans seviyesinin iyileştirilmesi için herhangi bir harcamanın yapılıp yapılmayacağını belirlediğinden böyle bir programın oluşturulması ancak bir kalite-maliyet sisteminin oluşturulması ile mümkündür. Ylaveten, bir değerlendirme programının kullanıldığı firmalarda gerekli önleme faaliyetlerinin yerini değerlendirme faaliyetlerinin alamayacağı da açık olarak bilinmektedir. 3. KALİTE MALİYET PROGRAMLARININ OLUŞTURULMASI Kalite-maliyet programı, kalite maliyetleri için prosedür geliştirme, maliyet verilerinin analizi, derlenmesi ve rapor edilmesi ve geliştirme fırsatlarının sağlanması amacıyla bu bilgilerin kullanılmasını içeren bir programdır. Bir kalite-maliyet programının işletmeye yararlı olabilmesi için ilk adım, fiili maliyet unsurlarının belirlenmesidir. Bunun için finansal veriler incelenir ve analiz edilir. Büyük hesapların içinde kalmış önemli kalite maliyetlerini bulmak için dikkatli olunmalıdır (normal işlem maliyetleri hesaplarında saklanmış önemli düzeltme maliyetleri gibi). Kalite maliyetleri belirlendikten sonra iyileştirme fırsatları görülebilir. Ylk kalite maliyet hesaplarının satışların %10'u ile %25'i arasında bulunması sürpriz olmamalıdır. Bu aşamada bir takım kıyaslamalar yapılıp kalite maliyetleri şu düzeyde olur demek yanlış olur. Sıkı bir kalite yönetimine sahip bazı şirketlerde toplam kalite maliyeti, satışların yaklaşık %2 ile %4'ünü teşkil eder. Her şirket, kendisi için ilk kalite maliyet tahminlerinin kabul edilebilir seviyede olup olmadığını saptamalıdır. Bilgi ve deneyimle bu sonuçlar değerlendirilmelidir. Bu ilk adımın amacı mevcut gerçekleri ortaya çıkarmaktır.(asqc, 1989) Daha sonraki adım, şirket içinde kalite-maliyet sistemini geliştirmek için bir bölüm olduğunu varsayarak, kalite-maliyet programını kabul eden ve destekleyen üst düzey bir yöneticinin şirketin faaliyet gösterdiği alanda gerçekten yeni fikirlere açık olup olmadığıdır. Kalite-maliyet programları organizasyonun alt kademesinden veya orta kademesinden yukarı doğru gerçekleşemez Bunun için üst yönetimin desteği ve yardımı gerekir. Kalite maliyetleri ile ilgili en doğru yaklaşım yüksek hata maliyetli alanları aramaktır. Sonra bir gelişim fırsatı olarak görülen alan seçilir. Bu alan seçiminde son karar yönetimindir. Bu noktada kalite-maliyet programını geliştirmek için bir plan yapılmalıdır. Plan şunları içermelidir : Yönetimin Desteği: Kalite maliyet programı çalışmalarına başlamadan önce, işletme yönetimi programın sağlayacağı faydalara inandırılmalıdır. Program, yalnız bilinen kalite-maliyet düzeylerini ve hata maliyetlerini göstermez, aynı zamanda mevcut geliştirme fırsatlarını da gösterir. Kalite ile ilgili çalışmalara destek vermek istemeyen yönetim yoktur, fakat niçin ve nasıl yapılması gerektiği konusunda bilgilendirilmesi gereken yönetim vardır. Eğitim: Bilgi ile yönetilen bir sistemin başarısı, elde edilen doğru verilerle sağlanır. Doğruluğu şüpheli veriler sitemi yanlış taraflara sevk edeceği için toplanan verilerin güvenilirliği son derece önemlidir. Bir üretim sisteminde, üretimle ilgili verilerin çalışanlardan elde edileceği düşünülürse, çalışanların eğitim düzeylerinin bilgi sistemlerinde ne kadar önemli olduğu bir daha ortaya çıkar. Kalite-maliyet sistemi de üretimi ve yönetimi verilerle yönlendiren bir sistemdir. Bu nedenle, programın başlaması ile birlikte her bölümün anahtar elemanları, bir kalite-maliyet sisteminin içeriği ve yürütülmesi ile ilgili ayrıntılı plan konusunda eğitilmelidirler. Bu eğitim programı, kalite-maliyet programının amacı, kalite-maliyet programının içeriği, düzeltici faaliyetlerin maliyet iyileştirmedeki önemi ve çalışanların programa nasıl katkı sağlayacağı ile ilgili konuları içermelidir. Kalite Maliyet Prosedürü: Kalite maliyet prosedürü, kalite maliyet bileşenlerini tanımlar. Kullanılacak olanların fiili maliyet verilerinden ne zaman ve nasıl tahmin edileceğini veya toplanacağını belirler. Prosedürün hazırlanışında çok küçük kalite maliyetlerinin hepsi için ayrı birer sınıf oluşturulmasında ısrar edilmemelidir, şekil l'de kalite ilgili maliyet bileşenlerinin maliyet kategorilerine atanmasına yardımcı olması için genel bir akış şeması verilmiştir. 62

12 Bu maliyet bir faaliyetteki uygun olmayan bir durumun önlenmesi ile mi ilgili? EVET ÖNLEME HAYIR Bu maliyet, ürünlerin veya hizmetlerin kahte standartlarına ve performans gereksimlerine uygunluğunun belirlenmesi ile mi ilgili? EVET DEĞERLENDİRME HAYIR Bu maliyet uygun olmayan bir ürün veya hizmetle mi ilgili? Ürün veya hizmet verilmeden önce mi bulunmuştur? İÇ BAŞARISIZLIK HAYIR HAYIR BU MALİYET KALİTE MALİYETİ DEĞİLDİR DIŞ BAŞARISIZLIK Şekil - 7 Kalite Bileşenlerinin Kalite Maliyet Kategorilerine Atanması (Kalder, 1996) Kalite Maliyet Verilerinin Analizi:Kalite maliyet verilerinin analizinde elde edilen veriler kalite maliyet kalemlerine göre sınıflara ayrılır. Sınıflara göre toplanan bu verilerin toplam kalite maliyetleri içindeki oranları belirlenir. Yönetimle yapılan bir değerlendirme sonucunda kalite maliyetlerinin optimizasyonu çalışmaları kararları bu aşamada verilir. Kalite Maliyet Oranları: Kalite maliyet oranlan, işletmenin kalite maliyetlerini yıllara göre kıyaslaması açısından önemli faktörlerdir. Bilindiği gibi, üretim sistemine etki eden bir çok faktör vardır. Bu etkilerle meydana gelebilecek değişim hata paylarını en aza indirmek için kalite maliyet oranları oluşturulur. Bu oranlar, yönetim tarafından firmanın bulunduğu sektöre göre seçilen kriterlere kalite maliyetlerinin oranlanması ile elde edilirler. Kriter seçiminde, seçilmesi düşünülen kriterin, içinde bulunulan sektör için avantaj ve dezavantajları iyi bir şekilde incelenmelidir. (Kulak,1997) 4. UYGULAMA Bu bildiride açıklanan kalite maliyet sisteminin Denizli'de havlu-bornoz üretimi yapan orta ölçekli bir işletmede uygulaması yapılmıştır. Seçilen işletmede, kalite maliyet progarmının kolaylıkla uygulamaya konulabileceği şartlar titizlikle gözönünde bulundurulmuştur. Organizasyonel yapının mevcudiyeti, bilgi akış sistemlerinin varlığı ve işlerliği, kalite güvence çalışmalarına başlanmış olması ve sağlıklı bir muhasebe sisteminin yaşatılması, üzerinde hassasiyetle durduğumuz gerekliliklerdi. Çalışmalara Haziran 1996 tarihinde başlamış olup, Haziran 1997'ye kadar olan 12 aylık bir dönemde 63

13 bitirilmiştir. Bu çalışmada her üç ay bir dönem olarak kabul edilmiştir. Çalışma yapılan fabrika Denizli de kurulu olan ve kapasitesi itibariyle Denizli'nin belli başlı önde gelen firmalarından birisi olup 200 çalışanı, 12 dokuma tezgahlı, çözgü-haşıl,dokuma ve konfeksiyon departmanları olan bir işletmedir. Çalışmalara başlamadan önce, programın başlatılmasına ilk ve en önemli desteğin yönetimle sağlanacağı düşünüldüğünden, karşılaşılan problemler ve bu problemlerin sağlayacağı katkılar açık olarak yönetime izah edilmiştir. Böylelikle endişeler ortadan kaldırılmış ve yönetimin tam desteği sağlanmıştır. Eğitim problemi ve yetişmiş eleman ihtiyacı sadece çalışmalarımızı yürüttüğümüz işletmenin problemi olmayıp bölge sanayisisnin karşılaştığı en önemli bir problemdir. Zira Denizli tekstil endüstrisi işletme bazında fazla bir geçmişe sahip olmadığından bölgede profesyonel işletme kültürünün varlığından söz etmek mümkün değildir. Çalışanların genel eğitim düzeylerinin çok düşük olması söz konusu eğitim çalışmalarını oldukça zorlaştırmıştyr. Ylaveten, ıüksek eğitim düzeyli kişilerin şahsi çıkarları çalışmayı engelleyen bir diğer önemli problem idi. Bahsedilen bu problemlerin giderilmesinde çalışmanın önemini ve sağlayacağı katkıları belirten bir dizi eğitim seminerleri verilmiştir. Kalite ile ilgili ihtiyaçların giderilmesi için gerekli kalite maliyet prosedürleri oluşturulmuştur. Kalite maliyet prosedürleri ışığında oluşturulan bilgi formları oluşturulan bir bilgi akış sistemi ile departmanlar arasynda rahatlıkla ulaştırılmıştır. Kalite maliyet verilerinin doğru bir şekilde toplanması için gerekli olan kalite maliyet bilgi akış sistemi çalışmanın başlaması ile birlikte kuruldu. Çalışmaların başlaması ile birlikte, kalite maliyet prosedürlerine göre oluşturulmuş bilgi formlar ilgili departmanlar tarafından güvenilirliği yüksek olacak düzeyde kullanılarak sağlıklı veriler oluşturulmuştur. Elde edilen veriler kalite maliyet özet raporunda toparlanmış ve bu veriler üçer aylık dönemler halinde değerlendirmeye alınmıştır. Daha sonra bu veriler sınıflandırılarak Toplam kalite maliyetlerine göre oranları hesap edilerek Tablo l'de verilmiştir. Tablo - 1 Kalite Maliyet Türlerinin Toplam Kalite Maliyetlerine Oranlan (%) MALİYETLER ÖNLEME ÖLÇME ve DEĞERLENDİR. İÇ BAŞARISIZLIK DIŞ BAŞARISIZLIK DON. I DON. II DON. III DON. IV Tablo l'deki değerler dikkate alınarak maliyetlerin dönemlere göre, önleme, değerlendirme, iç ve dış başarısızlık maliyetleri olarak yüzde oranları şekil 2'de grafikte gösterilmiştir. DIŞ BAŞARISIZLIK İÇ BAŞARISIZLIK DEĞERLENDİRME ÖNLEME Şekil -2 Kalite Maliyet Oranlarl ( % ) 64

14 Zaman dilimleri itibariyle maliyet türlerinin durumlarının ifade edildiği grafik, yönetimin olayı daha iyi analiz etmesi için oluşturulmuştur, şekil-2 den görüldüğü gibi çalışmanın yapılmış olduğu dört dönem boyunca, en yüksek maliyet kalemi iç başarısızlık maliyetleridir. İç başarısızlık maliyetlerinin azaltılması yapılacak önleme çalışmalarına bağlıdır. Bu durumda, önleme yapılacak alanların belirlenmesi gibi önemli bir problemle karşılaşılmaktadır. Çalışmanın başlatılması ile birlikte pareto analizi çalışmalarına başlanılmıştır. Pareto analizi çalışmalarında elde edilen verilerle birlikte karşılaşılan problemin çözümleri ortaya çıkmıştır. Pareto analizi çalışmaları ile, üretim hatalarının artmasına neden olan ana hatalar departmanlara göre şu şekilde belirlenmiştir. Dokuma departmanı hatalı üretim sebepleri - Haşıl Hatalary - Mekanik Hatalar - İplik Hatalar - İnsan Hataları Boya departmanı hatalı üretim sebepleri - Abraj Hatası - Boya Akması - Kenar Yırtılması - Çapak Hatası - En Ayar Hatası Konfeksiyon departmanı hatalı üretim sebepleri - Kesim Hataları - Traş Hataları - Dikim Hataları Departmanlara göre belirlenmiş hata türlerinin ortadan kaldırılması için önleme çalışmalarına başlanmalıdır. Belirtilen hatalara ait nelerin yapılması gerektiği ile ilgili kararlar yönetim ile beraber değerlendirilecektir. Önemle belirmek gerekirse, önleme çalışmalarının yapılmadığı yerde, kalite maliyetlerini ölçmenin hiç bir faydası olmayacaktır. Tekstil sektörü dinamik bir sektör olup, üretim döngüsü kısa ve üretimi biten mamullerin hemen satılabildiği bir sektördür. Bu nedenle, net satışlara göre kalite maliyet oranlarının oluşturulması işletme kalite oranlarının oluşturulması açısından avantaj teşkil edecektir. Yönetimle alınan kararlar doğrultusunda net satışlara göre kalite maliyet oranları tespit edilmiştir. Kalite maliyet verileri ile ilgili veriler ve satışlarla ilgili veriler kullanılarak dönemlere ait kalite maliyetlerinin net satışlara oranlan Tablo -2'de verilmiştir. Tablo - 2 Kalite Maliyetlerinin Net Satışlara Oranları ( % ) MALİYET TÜRLERİ ÖNLEME ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME İÇ BAŞARISIZLIK DIŞ BAŞARISIZLIK TOPLAM DON. I DON. II DON. III DON. IV Tablo -2'de görüldüğü gibi I. ve IV. dönem kalite maliyetlerinde nisbi bir düşüş gözlenmektedir. Bu düşmenin temel sebebi bu dönemdeki net satışların diğer dönemlere nazaran fazla olmasıdır. Eğer burada olduğu gibi dönemlerin kıyaslaması yapılırsa büyük bir hata yapılmış olur. Bu oranlar, ancak gelecek yıllarla karşılaştırılırlarsa faydalı sonuçlar alınabilir. Sonuçların daha iyi görülebilmesi için için Tab- 65

15 lo -2 deki veriler şekil -3'de grafiğe dökülmüştür. TOPLAM OŞ BAŞARİSEllK İÇ BAŞARSZLK DEĞERLOORME ÖNLEME Şekil -3 Kalite Maliyetlerinin Net Satışlara Oranları 5. SONUÇLAR Günümüzdeki işletmelerin uluslaraarası pazarlarda güçlü bir şekilde varlıklarını sürdürebilmeleri için fiyat ve kalite kavramlarına gereken önemi vermeleri artık kaçınılmaz olmuştur. Özellikle büyük düşünen firmalar kalite güvence sistemine ilaveten kalite maliyet programları da kurmaya yönelmişlerdir. Kalite maliyet sisteminin açık bir şekilde anlaşılabilmesi ve kullanılabilmesi işletme içerisindeki kronik sorunlar için önemli bir fırsat oluşturabilir. Bu bildiri ile toplam kalite maliyetleri ölçülmüş ve bunların azaltılması için hem önleme hem de değerlendirme yatırımlarının mutlak suretle yapılması gerekliliği ortaya çıkmıştır. TEşEKKÜR Bu projeye maddi manevi her türlü desteği sağlayan tüm DEREKÖYLÜ TEKSTİL L.T.D yetkililerine özellikle Erkan DEREKÖYLÜOĞLU ve Mehmet BAŞIBÖYÜK beyefendilere teşekkür ederiz. KAYNAKLAR 1. ASQC. "Quality Costs: Ideas and Applications", Quality Costs Committee,Editor,Andrew Grimm, BATSON, R.G." Discovered: Quality's Missing Link\Quality Progress / October JURAN, J.M. "Quality Control Handbook ". Macgraw Hill Third Edition, KALDER. "Kalite Ekonomisi Eğitim Semineri", Tayfun Özencijstanbul, KULAK.O. "Endüstriyel işletmelerde Kalite Maliyetleri ve Tekstil Sektöründe Uygulaması", İTÜ, İstanbul DEREKÖYLÜ TEKSTİL L.T.D yetkilileri ile kişisel görüşme,

16 YÜKSEKÖĞRETİMİN BAZI TEMEL İLKELERİ ÜNİVERSİTENİN AR-GE GÖREVİ, ÜNİVERSİTE- SANAYİİ İŞBİRLİĞİ ve DENİZLİ GERÇEĞİ P r o f Dr Hüsnü Yusuf GÖKALP Pamukkale Üni. Mühendislik Fakültesi 1. Yüksek Öğretime Ait Bazı Temel İlkeler Türkiye Cumhuriyeti 1982 Anayasası Türk Yükseköğretimine "çağdaş eğitim-öğretim esaslarına dayanan bir düzen içinde milletin ve ülkenin itiyaçlarına uygun insan gücünü yetiştirmek, bilimsel araştırma, yayın ve danışmanlık yapmak, ülkeye ve insanlığa hizmet etmek" gibi benzeri görevleri yüklemiştir. T.C. Devleti de, çıkardığı kanunlarla üniversite ve bunlara bağlı kurumlarını tüm ülke sathına yayarak, üniversitelere yüklenen görevlerin yerine getirilmesine çalışmaktadır. Anayasa'da belirtilen amaç ve görevleri yerine getirme doğrultusunda, tarihinde 2547 Sayılı Yükseköğretim Kanunu yayımlanmıştır. Kanunun temel amacı; yükseköğretimle ilgili amaç ve ilkeleri belirlemek, yükseköğretim kurumlarının işleyiş, görev, yetki ve sorumlulukları ile eğitim-öğretim, araştırma-geliştirme (AR-GE), yayım, öğretim elemanları, öğrenciler ve diğer personel ile ilgili esasları bir bütünlük içinde düzenlemektir. Böylece, tüm çağdaş ülkelerde olduğu gibi ülkemizde de üniversitelerin asli görevleri kanunda belirtilmiştir. Kanunda da anlamını bulduğu üzere, üniversitenin; "insan malzemesinin belli disiplinler bazında en iyiye ulaştırıldığı bir öğretim kurumu olması yanında, hem de ülkenin ulusal AR-GE ve yayım ağının da odak noktasını" oluşturması gerekmektedir. Üniversitenin, eğitim-öğretim görevlerinin yanında, en asli görevlerinin başında; "çağın bilimsel ve teknolojik gelişiminin içerisinde bulunmak ve aktif görev üstlenmek, ülkenin bilime egemen ülkeler arasına girmesine hizmet etmek, bilimsel ve teknolojik araştırma sonuçlarını ekonomik ve toplumsal bir faydaya hızla dönüştürme becerisini topluma kazandırmak, ülkenin dünya pazarlarında rekabet üstünlüğüne sahip olmasını sağlamak" gelmektedir. Kısacası; üniversitenin, bilim ve teknolojinin; gerek ulusal ve uluslararası düzeyde ve gerekse de mal ve hizmet üretiminde bulunan kuruluşlar için "rekabet üstünlüğünün tek anahtarı" haline gelmesinde üstüne düşen görevi yapma zorunluluğu vardır. Bu hususlar, ancak, üniversitelerin de önderliğinde, AR-GE'nin ulusal düzeyde ve bilinçli olarak uygulanması ile mümkün olabilecektir. Türkiye'nin bilim ve teknoloji yeteneğinin yükseltilmesi ve bilim ve teknolojiye egemen bir ülke haline gelmesi için, tek stratejik seçenek olan "Türk Bilim ve Teknoloji Politikasının" oluşturulması ve uygulanmasında en önemli görev yine üniversitelere düşmektedir. Türkiye Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulunun (BTYK) 3 şubat 1993 tarihindeki ikinci toplantısında karar altına alınan "Türk Bilim ve Teknoloji Politikası: " doğrultusunda oluşturulan "Bilim ve Teknoloji Atılım Projesi" temel hatlarıyla yürürlükteki Beş Yıllık Kalkınma Planı ve ona bağlı olarak çıkarılan Yıllık Programlara girmiştir. Üniversitenin bu doğrultuda görevini yapması gerekmektedir. Bu anlayışla çalışmayan veya çalışamayan üniversiteler, üniversitenin asli görevlerini yapamaz ve sıradan bir okul olmaktan ileri gidemezler. 67

17 Gümrük duvarlarının ve geleneksel korumacılığın giderek kalktığı dünyamızda, ülkelerin ve ulusal firmaların rekabet edebilmesi için, asıl belirleyici olan unsur; yeni ürün ve üretim yöntemleri, yönetim teknikleri ve teknolojileri geliştirmeye yönelik, bütünsel bir yeteneğin kazanılmış olması gerekmektedir. Ülkelerin ve firmaların, kısaca, "inovasyon yeteneği" (yenilik/yenilenme yeteneği ve becerisi) olarak anılan ulusal ve firmalar bazında inovasyon yeteneğinin oluşturulmasında da üniversiteler en önemli görevleri üstlenmek mecburiyetindedirler. Firmaların inovasyon yeteneği kazanmaları, ancak, kendilerinin somut bir ürün ve/veya üretim yöntemi, yeni bir sistem geliştirmeleri veya mevcutlarını iyileştirmeleri için bilinçli bir AR-GE'ye başlamaları ve süreklilik kazanmaları ile mümkündür. Bu ise, ancak, mensup oldukları ülkenin topyekün olarak ulusal inovasyonun değerini algılaması, sistemi kurmaları ve firmaların bu- «lunduğu yöredeki üniversite ve araştırma kurumlarının bu sistemin bir parçası olması halinde mümkün / olabilir. Aksinin veya bir firmanın tek başına ulusal veya uluslararası düzeyde başarılı olması katiyen olası değildir. 2. Denizli Ekonomisi ve Üniversite İlişkisi a. Türkiye'de Yddtzı Parlayan Kentlerden "Denizli" Globalleşen (küreselleşen) ve rekabetin giderek bilimsel ve teknolojik baza oturduğu günümüzde, ülkelerde bir kısım kentlerin sanayileşme ve uluslararası ticari faaliyetler bakımından, diğerlerine göre çok. daha öne fırladıkları, potansiyel taşıdıkları gerçeği, ülkemizde de her geçen gün daha da açıkça görül- / mektedir. Küreselleşme sadece ülkeleri değil, ülkelerin bölge ve şehirlerini de bir "ayıklama" işlemine ta- ', bi tutmaktadır. Bu sürece ayak uyduran bölge ve kentler öne fırlarken, uyum sağlayamayanlar ıssızlaşmaktadır. "Yıldız gibi parlayan kentlere" nüfus ve sermaye akmakta, sanayileşme ve kentleşme hızla devam ederken, diğerlerinden hem sermaye ve hem de işgücü göç etmektedir. Türkiye'de 1980'lerde başlayan ve 1990'larda hızla süren bir "bölgesel yeniden yapılanma" süreci yaşanmaktadır. İstanbul, İzmir, Ankara, Bursa, Adana gibi büyük kentler, geçmişin avantajının etkisiyle de yatırımlarda hala ilk sıraları almaktadır. Bu geleneksel büyük merkezlerin dışında, son yıllarda yıldızı parlayan kentler ise Gaziantep, Denizli, Kayseri, Kahramanmaraş, Tekirdağ, Çorum gibi illerdir. Özellikle Denizli, Kahramanmaraş, Gaziantep, Kayseri AB ile Gümrük Birliği sürecinde Türkiye'de şans tanınan "tekstilde uzman iller" olmaları nedeniyle, son yılllarda sanayileşmede ve ticarette önemli merkezler ha- i line gelmişlerdir. / Denizli'de, sanayinin ve ulusal ve uluslararası ticaretin başını tekstil çekmektedir. Bugün için ilde mevcut çalışır durumdaki dokuma tezgah sayısının 25,000-30,000, dokunan iplik miktarının 800 ton/gün olduğu hesaplanmaktadır. Yalnızca, Denizli Organize Sanayii Bölgesi'nde mevcut olan 70 tekstil işletmesinde 8000 dolayında işçi çalışmaktadır. Yakında, faaliyete geçecek olan Çardak'daki Özdemir Sabancı Organize Sanayii Bölgesi'ndeki civarında tekstil işletmesinde bin dolayında işçi daha çalışabilecektir. Organize Sanayinin dışındaki bölgelerde mevcut tekstil işletmesinde çalışan kişi sayısının 15,000'den fazla olduğu tahmin edilmektedir. Böylece, Denizli'deki toplam tekstil işletme sayısı 550, çalışan işçi sayısı ise 35,000 dolayına pek yakında ulaşacaktır. Denizli bugün yalnız tekstilde değil, çeşitli sanayii dallarında da hızlı bir ilerleme kaydetmektedir. Bunların başında; ilde uzun yıllardır geçmişi olan haddanecilik, deri işleme ve ayakkabıcılık, madeni ev eşya sanayii, elektroliz bakır sanayii ve kablo üretimi, çeşitli makine sanayii, mermer, çimento, hazır beton ve pre-fabrik inşaat malzemeleri sanayii, oto cam, cam ve plastik sanayii, gıda sanayii kuruluşlarından un, meşrubat, makarna, meyve konsantresi, sofralık zeytin-turşu, şarapçılık, özellikle leblebi üretimi başta olmak üzere, çeşitli çerez işleme-ambalajlama ve ihracatı, baharat işleme ve ihracatı, mandıra düzeyindeki süt işletmeleri ve yem sanayii gelmektedir. Bugün için, Denizli'de 50'den fazla işçi çalıştıran işletme sayısı 150 civarındadır. Bunların yanında, il merkezi ve ilçelere dağılmış işletme ve atölye bazında çalışan pek çok sayıda işyeri mevcuttur Yılında Türkiye'deki en büyük 500 sanayii kuruluşunun 14'ü, 1995'de ise ll'i Denizli'de bulunmaktadır. ' 68 /

18 Denizli, özellikle, ihracata yönelik üretim yapmakta, uluslararası pazarlarda rekabet etmek istemektedir. Ticaret Odasının 1997 verilerine göre, Denizli'den 142 değişik madde grubunun 80 farklı ülkeye ihracatı yapılmaktadır. Denizli, her geçen gün hızla artan yeni işletme ve firma sayısıyla, 1 milyar dolara yaklaşan ihracatı ve devlete verdiği vergide sahip olduğu dördüncülük sırasıyla, Türkiye'nin en canlı ve dinamik ekonomik alt bölgelerinden birini oluşturmaktadır. Denizli bulunduğu coğrafi konumu nedeniyle de geçmişten günümüze, her zaman önemli bir tarım, ticaret, sanayii ve turizm merkezi olmuştur. 21. Yüzyıla adım atarken hızla sanayileşen ve turizm yatırımları artan Denizli, nüfus yoğunluğu ile de metropol bir şehir haline gelmiştir. İl nüfusunun 2010 yılında 1 milyona ulaşacağı öngörülmektedir yılları arası en fazla göç alan illerden birisi olmuştur. Denizli'li, hızla sanayileşmesi ve nüfus artışı ile, yeni kurulacak organize sanayii bölgelerini Acıpayam, Serinhisar, Denizler ve Çardak gibi ilçelere akıllıca yönlendirmektedir. b. Denizli'de Alternatif Yatırını Alanları ve Sanayiiler Neler Olabilir Denizli, bugünkü sanayii ve ticaret hacmi ile Türk ekonomisinin dışa açılan önemli kapılarından birisi olarak ön sıralarda gelmektedir. Ancak, Denizli, tekstile alternatif olarak, diğer sanayii ve yatırım kollarını daha fazla geliştirmek ve yatırım yapmak mecburiyetindedir. Bu bağlamda, Denizli; başta tekstilin moda ve konfeksiyona ve marka yaratmaya yönelik yatırımlar yanında, tekstil makinaları üretimi, gıda sanayii, gıda makinaları ve ambalaj sanayii, değişik kullanım amaçlı cam sanayii, deri işleme, deri konfeksiyon ve ayakkabı imalatı, elektrikli ve elektronik alet ve ekipmanlar, oyuncak, bisiklet ve motorsiklet, özellikle madeni ve diğer ev eşyası, otomobil yedek parça üretimi, değişik makine sanayii, mermer, kozmetik ve kimya sanayii gibi alternatif sanayii sektörleri, yerli ve yabancı turiste ve halka hitap edecek modern süpermarket ve departmanlı mağazalar çerçevesinde gerçekleştirilecek yeni girişimler için çok uygun bir potansiyele sahiptir. Bu konularda, doğrudan yatırımlar yapmak yanında, bölgesel ve yerel tecrübelerden yararlanılarak "merger" denilen mevcut işletmeler ile birleşme, onları satınalma ve/veya "joint venture" şeklinde müşterek yatırım ortaklıkları gibi yatırım stratejileri de önerilebilir. Denizli bugünkü konumuna, kendi "girişimciliği, başarı güdüsü, kendini kanıtlama ve gelenekselliği modernleştirme arzusu, çalışkanlığı" ile gelmiştir. Ancak, bugünden sonra, daha ileri gidebilmesi, küreselleşen ve bir taraftan da bu küreselleşme içinde bloklaşan, bilim ve teknolojiye egemen ülke ve firmalar ile rekabet edebilmesi için, sahip olduğu bu özellikler yanında, diğer gereksinimlere de muhtaçtır. Bu gereksinimlerin başında, bütün ülkede olduğu gibi Denizli'de de "çağın bilim ve teknolojisini yakalamak" gelmektedir. Bilim ve teknolojiye egemen olunamadığı takdirde, başta sanayii olmak üzere, tüm ekonomik etkinliklerde mutlak bir üstünlük elde etmek imkansızdır. Kısacası, teknoloji; ulusal ve uluslararası düzeyde mal ve hizmet üretiminde bulunan kuruluşlar için "rekabet üstünlüğünün tek anahtarı" haline gelmiştir. Türkiye ve içerisinde Denizli "teknolojideki çağ değişimini yakalamak zorundadır". Türkiye ve Denizli; bilimsel ve teknolojik araştırma sonuçlarını, ekonomik ve toplumsal faydaya hızla dönüştürme becerisine sahip olmalıdır ki, dünya pazarlarında rekabet üstünlüğüne sahip olsun. İşte burada, Denizli'de kurulu bulunan Pamukkale Universitesi'ne çok önemli görevler düşmektedir. Yapılacak ve yapılan AR-GE'nin ulusal ve Denizli düzeyinde bilinçli olarak uygulanması ile başarı mümkün olabilecektir. c. Denizli Ekonomisi ve Araştırma-Geliştirme (AR-GE) Denizli gibi hızla sanayileşen, girişimci ve uluslararası pazarda rekabet etmek isteyen bir il için yukarıda açıklanan hususların önemi çok daha artmaktadır. Bu konuda, üniversitemize, sanayicilerimize ve tüm Denizlililere önemli görevler düşmektedir. Başarı, ancak, konunun; ekonomik, siyası ve toplumsal boyutlarıyla, sistemli bir bütünlük, süreklilik ve kararlılık içinde ele alınması ve gerekli AR-GE'nin yapılması ile mümkün olacaktır. Üniversite eğitim-öğretim hizmetinin yanında "fen ve sosyal konulardaki AR-GE faaliyetleri ağının da odağında olma mecburiyetindedir". Özellikle, vurgulamak gerekir ki, "araştırma" sözcüğü, yalnız- 69

19 ca fen, sağlık ve mühendislik bilimleri ile sınırlandırılmamıştır. Sosyal bilimler bağlamında da kullanıldığının altını çizmek gerekmektedir. Önemle belirtilmelidir ki, üniversite toplumsal araştırmalar ağının da odağında olmalıdır. d. Denizli'de Üniversitenin Diğer Temel Görevleri ve İlkeleri Ekonomideki gelişim süreci ile Türkiye'nin "parlayan yıldızlarından" biri olan Denizli'nin toplumsal yapısı da dikkate alındığında, üniversitenin üzerine düşen çok önemli görevleri vardır. Bunların zaman geçirilmeden hayatiyete geçirilmesi zorunluluk arzetmektedir. Üniversitenin bu görevlerini yerine getirebilmesi ise, ancak,"üniversitenin bir bölge üniversitesi" olması ve bizzat kendi inovasyonunu yakalaması ile mümkün olabilir. Pamukkale Üniversitesi yaptırdığı eğitim-öğretim ve oluşturacağı laboratuvar, atölye, uygulama ve deneme tesisleri, kütüphane, bilgisayar laboratuvar ve bilgiye ulaşım ağları, sağlık merkez ve birimleri, AR-GE laboratuvar ve merkezleri ile "bölge üniversitesi olma zorunluluğundadır". Çünkü, sahip oduğu girişimci ruhu, sosyal ve ekonomik yapısı ile Denizli ve yöresine, ancak, böylesi bir bilimsel ve teknolojik yapılanma ile hizmet vermek mümkündür. Yalnızca, belirli sayıdaki öğrencinin çeşitli bölümlerinde öğretim gördüğü bir üniversite yapılanması, dünyaya açılan Denizli sanayicisini ve toplumunu tatmin edemeyecektir. Üniversitenin, bölge üniversitesi olarak, tüm ülkeye, özellikle, çevresindeki illere ve girişimciye bilgi, teknoloji ve diğer hizmetleri sunma zorunluluğu vardır. Çünkü, Denizli, dünyadaki küreselleşme ve bloklaşma sürecinin bir sonucu olarak, kendi becerisi ile, bugün "ekonomik olarak atılım yapan" bir yapıyı oluşturmuştur. Denizli'nin ülke genelinde ekonomide yakaladığı bu süreci devam ettirip, dünyada rekabet edebilmesi, ancak, "bilim ve teknolojiye egemen" olması ve sürekli AR-GE'nin içinde bulunması ile mümkündür. Bu ise, üniversitenin, firma ve kuruluşlara çağdaş bilim ve teknolojiyi aktarması, üretmesi ve toplumsal faydaya dönüştürmesindeki üstlendiği rol ve organizasyon ile direkt ilgilidir. Atılım yaparak öne fırlamış bir kentte, üniversitenin belirtilen hizmetleri yapabilmesi ise, ancak, kendisinin de bu ölçütlerde gelişmesi, bölgede lider olması, Türkiye ve dünyadaki bu tip üniversiteler ile yarışır duruma gelmesi ile mümkün olabilecektir. Tüm bu görevlere ilaveten, Denizli'de üniversite ile ilgili olarak aşağıda sıralanan hususların da yerine getirilmesi gerekmektedir. Sanayileşme ve toplumsal kalkınmayı başarma arayışındaki bu yörede, üniversitenin "kalkınma iktisadı ve teknoekonomi" gibi disiplinlere ve ilgili alanlardaki AR-GE'ye olağanüstü önem vermesi gerekmektedir. "Bilim-teknoloji-sanayii yeteneğini yükseltme"; Denizli için stratejik bir hedef olmalı ve üniversite burada kendisine yaşamsal bir görev düştüğünü unutmamalıdır. Üniversitenin, bu rolü yerine getirebileceği bir mükemmelliğe, "üniversite mensupları-devlet-yöre halkı" üçgeninde ulaşılma zorunluluğu vardır. Ancak, üniversite burada bilim geleneğine bağlı kalarak etik sorunları sürekli tartışma gündeminde tutup, kendi öz denetim sistemini kurmasını unutmamalıdır. Türkiye'de ve dünyada, bugün, bütün üniversitelerin aynı zaman dilimi içinde mükemmelliğe ulaşamayacağı bir gerçektir. Ancak, Denizli gibi, ülke ekonomisi açısından çok önemli bir kentte bulunan "üniversitenin, bir an önce mükemmelleşmesi" ülkenin ve yörenin önemli ölçüde yararınadır. Bu nedenle; devletin, yöre halkının ve üniversite çalışanlarının, ulusal ve bölgesel ekonomik ve toplumsal kalkınma açısından, üniversiteyi hızla mükemmelleştirme sorumluluğunu taşıdıklarını unutmamaları gerekmektedir. Mükemmelliğe ulaşma, bir "beyingücü ve parasal kaynak" sorunudur. Denizli bu stratejiyi iyi belirlemeli, yöreye beyingücü çekilebilmeli ve AR-GE'ye kaynak ayrılmalıdır. Kendi imkanları ile belli bir mükemmelliğe erişemeyen üniversiteler, devlet tarafından yeterli desteği göremeyecek ve gelişmiş olan üniversiteler ile arası gitgide açılacaktır. Denizli toplumu, doğal olarak buna rıza göstermemelidir... Özellikle, Pamukkale Üniversitesi gibi yeni kurulmuş üniversitelere, yerel yönetim ve yöre halkının sahip çıkmasının mekanizmaları kurulup, çalıştırılmalıdır. 70

20 Mükemmelleşen üniversiteler ekseninde oluşturulacak teknoparklar veya mükemmelleşen üniversiteler coğrafyasında yaratılacak teknopolisler (teknoloji şehirleri); yarının enformasyon toplumuna hazırlanmada, temel yapı taşları olacaktır. Denizli, şu andaki özelliği ve mükemmelleşecek üniversitesi ile, böylesi bir teknopolis yapısına layıktır ve öyle kabul edilmelidir. Denizli'deki üniversite bilim, teknoloji ve AR-GE'de spesifik konularda, belli işlevleri ön plana alan, belirgin bazı dallarda rekabet oluşturan bir düzeye ulaştırılmalıdır. Belirli dallarda ön sıraya hızla yerleşmek, üniversiteyi topyekün olarak, ileriye çekme imkanını da kendiliğinden doğuracaktır. Bunun örnekleri, dünyada ve ülkemizdeki çeşitli üniversitelerde görülmektedir. Denizli ve yöresi, kendi üniversitesinden mezun olanları yörede tutabilme, onların bilgi ve becerisinden yararlanabilme mekanizmasını oluşturmalıdır. Aynı şekilde, üniversitenin mezunları da kendi üniversitesinin mükemmelleşmesi için örgütsel mekanizma oluşturmalıdırlar. Bu hususlar, erişilen kalitenin korunması açısından da önem taşımaktadır. Üniversiteler kar amacı gütmeyen kuruluşlar olarak yapılandırılmalıdır. Ancak, AR-GE ve döner sermaye gelirleri üniversitenin mükemmelleşmesi için yeni yatırımlara yönlendirilmelidir. Yükseköğretime devlet bütçesinden ayrılan kaynakların, Batı Ülkeleri'ndeki düzeye yaklaştırılmasının bir aracı da, öğrencilerin üniversite giderlerinin karşılanmasındaki ödedikleri katkı payının artırılması ile mümkündür. Ancak, alınacak katkı payının fırsat eşitliğini zedelememesi için, adil ve şeffaf bir burs-destek sisteminin oluşturulması gerekmektedir. Denizli gibi sosyal yönden aktif ve müteşebbis ruhlu bir il, kendi üniversitesinin mükemmelleşmesi, öğrencilerin daha iyi yetişmesi ve mezunlarının bu yörede kalabilmesi için böylesi bir "burs-destek sistemini" de geliştirebilmelidir. Üniversite geleneğinin oluşturulması hususunda başta akademisyenler olmak üzere, toplumun tüm fertleri gerekli hassasiyeti göstermelidir. Üniversitelere politik müdahalelerin yapılması üniversite geleneğini mükemmele doğru geliştirecek yerde, tamamen bozulmasına neden olabilmektedir. Üniversite ile ilgili reformlar akılcı ve toplumsal talepler doğrultusunda, küreselleşme gerçeği çerçevesinde olmalıdır. Akademik özgürlükler; üniversitenin en saygın ve belirleyici vasfı olmalıdır. Mesleğin icrası ve kurumsal işleyiş tamamen akademik özgürlük saygınlığı uhdesinde olmalıdır. Üniversite elemanları ulusal ve uluslararası rekabete katılabildikleri ve toplum ile özgürce iletişime girebildikleri ölçülerde üniversite mükemmelleşir, kendi öz denetimini oluşturur ve belirgin kaliteye erişebilir. Denizli, toplum yapısı olarak, üniversite mensuplarının bu yöndeki gelişimine uygun değerlere sahiptir. Ancak, bu yöndeki diyalogların sihhatli oluşturulmasında da, üniversite mensuplarına ve idarecilerine büyük görev düşmektedir. 3- Üniversite Sanayii İşbirliğiÜlkemizdeki Durumu, Geleceğe Yönlendirilmesi a. Üniversite-Sanayİi İşbirliği Kavramı Bütün ülkeler, teknolojik ve ekonomik gelişmelerini hızlandırmak için ellerindeki mevcut kaynakları en rasyonel kullanmanın ve kıt olan kaynaklardan azami faydayı elde edebilmenin yollarını daima aramak mecburiyetindedirler. Bu kıt kaynaklar içinde en pahalı olanları ise, yetişmiş insan gücü ve bilgi birikimidir. Bunları rasyonel kullanabilen ülkeler, arzuladıkları teknolojik seviyeye ve sosyo ekonomik refaha ulaşabilmekte, kullanamayanlar ise her konuda, bunları başaran ülkelere bağımlı kalmaktadırlar. Üniversitelerimizin eğitim ve öğretim hizmetleri vermesinin yanında, diğer asli görevlerinden birisi de AR-GE yapmaktır. Araştırmlaların temel amaçlarından birisi; bilgi üreterek mevcut bilgilere yenilerini katmaktır. AR-GE yapmak eğitim görevinin yerine getirilmesi için de şarttır. Araştırmaların bir diğer amacı da; sanayinin problemlerine pratik çözümler getirmektir. Dolayısiyle, üniversiteler hem bilgi üretmeye ve hemde sorun çözmeye dönük araştırmaların yapıldığı kurumlardır. Buna göre üniversiteler, araştırma hizmeti verme potansiyeline haiz kurumlardır. Sanayii ise, ülkedeki bilimsel ve teknolojik potansiyeli harekete geçirerek önceden yapılmış araştırma sonuçlarını üretime dönüştüren kesimdir. 71