Ebeveynler, çocuklarının genetik olarak programlanmıs, ancak deneyime-dayalı beyin gelisiminin nasıl olusacagını belirleyecek olan etkilesimleri

Transkript

1 Bağlanma

2 Ebeveynler, çocuklarının genetik olarak programlanmıs, ancak deneyime-dayalı beyin gelisiminin nasıl olusacagını belirleyecek olan etkilesimleri olusturan mimarlardır.

3 Bağlanma

4 Bağlanma Memeliler için var olabilmek, ebeveyn ile ilişkiye bağlıdır. Bağlanma sistemi, memelilerde limbik sistemle birlikte evrimleşmiştir. Ebeveyn yavrunun ihtiyaçlarına nasıl tepkiler verdi? Fizyolojik ihtiyaçları Korunma ihtiyaçları Sakinleştirilme ihtiyaçları Ebeveyn bu ihtiyaçları Giderdi mi? Sakinleştirdi mi? Korudu mu? En temel evrimsel düzeyde amaç: Yavrunun yaşayabilmesi En soyut zihinsel düzeyde amaç: Şemalarının oluşması Kendisini yönetebilecek düzeye gelmesi

5 Bağlanma Yavrunun bu «ihtiyaç giderme» deneyimlerinin neler olduğu ve ne kadar giderildiği, zihninde oluşacak bilgileri/şemaları belirler. Dünya, diğerleri, kendisi Gelişen yavrunun dünya görüşünü belirler. Güvenli/Güvensiz Güvenilir/Güvenilmez Değerli-Önemli-Anlamlı/Değersiz- Önemsiz-Anlamsız

6 Bağlanma davranışları Bebeklerde: Ebeveyn-çocuk Asimetrik Gelişimsel Hayatta kalabilmek Yetişkinlerde: Yetişkin-yetişkin Simetrik Seçime dayalı Değişken ihtiyaçlar Bağlanma

7 İnsan Etkileşimi ve Zihin Durumları Affect attunement (Karşılıklı duygulanımda uyumluluk)(anne- Bebek, Terapist- Danışan) Etkileşimdeki bu sözel olamayan uyumluluk hastaya, bir başkası tarafından derinden anlaşıldığını hissettirir. Feeling felt (Hissedildiğini hissetmek) Karşılıklı uyum içerisindeki bu iletişim zihinlerin birbirleriyle de bağlantı kurmasına izin verir. Ebeveyn ve yenidoğan arasındaki bu uyum, yeni doğanın kendini an a göre düzenlemesine ve gelecekte de düzenleme kapasitesini kullanmak üzere arttırmasına yardımcı olur.

8 Bağlanma John Bowlby Çocuk gelişimi çalışmaları Hayvanlarla çalışmalar Yetiştirme yurtları; hastane pediatri klinikleri Bağlanma, Ayrılma, Kayıp Temel görüşü: Bağlanma içsel çalışan modeller olarak zihne yerleşir. Zihinsel modeller güveni temsil edebilir Çocuk dünyayı keşfedebilir. Ayrışabilir. Olgunlaşabilir. Zihinsel modeller güvensizliği de temsil edebilir Çocuğun dünyayı keşfetmesi, oynaması, sosyal etkileşimleri zedelenebilir

9 Bağlanma İlk zihinsel modeller Örtük bellekteki ilk izlerdir Duyumsal bilgiler Yüz, koku, ses, dokunuş, ihtiyaç anında sığınılacağı sezgisi Zihinsel modellerin işlevleri Gelen yeni bilgileri çabucak işlemek, Olabilecekleri tahmin etmek, Modellerin gözlemlenmesiyle elde edilebilecek veriler Kişilerarası ilişkiler Duygu düzenlemelerimiz Otobiyografik belleğimiz Hayatımızın öyküsü

10 Bağlanma Düzenli bağlanmalar Güvenli Hiçbir şeyi garanti etmez. Güvensiz İllaki sorunlara yol açmayabilir. Ebeveynlerinin ortamında var olabilmek için geliştirdiği ama şimdi işe yaramayan uyum stratejileri Esnek olmayan/katı ya da kaotik davranışlar; duygu ve kendilik düzenlemesi sorunları» Kaygılı» Kaçınmalı Düzensiz bağlanmalar Bağlanma sisteminin temel amacıyla/mekanizmasıyla çatışmalıdır. Biyolojik mekanizmaya aykırıdır. Zihinsel işleyiş ve psikolojik bozukluklar için yüksek risk yaratır. Sağlık sorunlarını beraberinde getirir.

11 Bağlanmanın Değerlendirilmesi Mary Ainsworth ve John Bowlby (1950 ler) Yabancı Durum Deneyi Belirli bir ebeveyne yönelik bağlanma Tüm dünyada yüzlerce kez tekrar edilmiştir. 4 tür bağlanma: Güvenli Kaygılı Kaçınmalı Düzensiz (Mary Main)

12 Yabancı Durum Deneyi

13 Bağlanmanın Değerlendirilmesi Bağlanmadaki bu örüntüler Bu çocukların kişisel özellikleri değil Güvenli çocuk Kaygılı çocuk Kaçınmalı çocuk Düzensiz çocuk değil O ebeveyn ile olan ilişkilerinin özelliği «Mizaç»tan farklı bir şey Güvenli bağlanma «O» ebeveyn ile ilişkisi güvenli bir niteliğe sahip; diğer ebeveyn ile farklı olabilir. Kaygılı bağlanma «O» ebeveyn ile ilişkisi kaygılı bir niteliğe sahip Kaçınmalı bağlanma «O» ebeveyn ile ilişkisi kaçınmalı bir niteliğe sahip Düzensiz bağlanma «O» ebeveyn ile ilişkisi düzensiz bir niteliğe sahip

14 Bağlanma Mary Main En erken bağlanmalar 7 aylıktan itibaren fark edilebiliyor Neredeyse tüm yavrular bir şekilde «bağlanıyor» Bağlanmalar genellikle bir kaç kişiyle sınırlı Bağlanmalar bağlanma figürüyle olan etkileşimlere göre seçici Bebeğin ilk beyin fonksiyonlarında ve davranışlarında özel düzenlemelere yol açıyorlar.

15 Genel bulgular: Güvenli Bağlanma (%55 %65) (neuroception of safety) Annenin/bakım verenin ilk bir yıl içindeki davranışları Çocuğun gönderdiği «sinyallere» duyarlı «Contingent» iletişim Çocuğun (ihtiyacının)fark edildiğini hissettiği İhtiyacının giderilmeye çalışıldığını hissettiği Rahatlatıldığı Kendini güvende hissettiği bir iletişim tarzı Hatalı davranışların «tamir» edilmesi Çocuğun «Yabancı ortam deneyindeki» bakım verenle «birleşme»ye verdiği tepkiler Bakım verenin yakınlığını arama Dokunma Sakinleşme Tekrar yeni ortamı keşfetmeye/oyuna yönelme Çocuğun yıllar sonraki kişilik gelişimi Duygusal olarak dengeli, uyumlu, duygusal zekası yüksek Sosyal olarak sağlıklı, esnek ilişkiler Bilişsel olarak entelektüel potansiyellerine ulaşabilmiş

16 Güvensiz/Kaçıngan Bağlanma (%20) (neuroception of avoidance/neglect) Annenin/bakım verenin ilk bir yıl içindeki davranışları «Non-contingent» iletişim Çocuktan gelen ihtiyaç sinyallerini umursamıyor, önemsemiyor Bu sinyallere «açık» değil Bakım veren bebeğin gönderdiği «ihtiyaç» sinyallerini yakalayamıyor Fark etse bile anlamlandıramıyor Zamanında ve etkili bir şekilde tepki vermiyor Çocuğun «Yabancı ortam deneyindeki» bakım verenle «birleşmeye verdiği tepkiler Vermeye çalıştığı mesaj sanki «Gitse de gelse de benim için fazla bir anlamı yok; Nasıl olsa ihtiyaçlarımı onunla karşılayamayacağım» Çocuğun yıllar sonraki kişilik gelişimi Sosyal açıdan kontrolcü, fazla iletişim kurmuyor. Duygusal olarak katı

17 Güvensiz/Kaygılı Bağlanma (%10-15) (neuroception of danger) Annenin/bakım verenin ilk bir yıl içindeki davranışları Genellikle tutarsız, bazen de «müdahaleci» Çocuğun ihtiyaçlarını fark etmek, anlamlandırmak ve zamanında, yeterli tepkiler vermek yerine Kendi kaygılarına, korkularına, öfkelerine göre tepkiler veriyorlar Çocuğun «Yabancı ortam deneyindeki» bakım verenle «birleşme»ye verdiği tepkiler Bakım verene yapışıp kalma; oyuna dönememe, sakinleşememe «O» ebeveyn yanındayken kendi duygularını da yönetememe Kendi ihtiyaçlarının giderileceği ve sakinleşeceğinden emin değil; kafası karışık, çelişkiler içinde Çocuğun yıllar sonraki kişilik gelişimi Duygusal olarak kaygılı, sinirli, kendine güvensiz, duygularını yönetmez Sosyal olarak, kendini ifade edemez Bilişsel olarak entelektüel potansiyeline ulaşma konusunda sıkıntıları olabilir

18 Güvensiz/Düzensiz Bağlanma (neuroception of life threat) Annenin/bakım verenin ilk bir yıl içindeki davranışları Çocuğu korkutucu davranışlar Çocuğun hayatının ilk bir yıl içinde bu ebeveyn ile olmuş olan ve bebeğin örtük belleğinde kaydedilmiş yaşantılar İstismar (sözel, fiziksel, cinsel) Alkolik olup kontrolü kaybetmek Ebeveynin çok ağır depresyonu Çocuğun «Yabancı ortam deneyindeki» bakım verenle «birleşme»ye verdiği tepkiler Bakım verene doğru gitmek üzere bir hareket yapılır, ama vazgeçilir, ters yöne dönüp çeşitli «Tuhaf» davranışlar içine girebilir Yaklaşma + kaçınma davranışı birbiri ardından Ya da hiç ilgisiz davranışlar Kendini yere atar, ellerini ısırır, kendi etrafında döner Çocuğun yıllar sonraki kişilik gelişimi Duygusal alanda, duygu yönetimi sorunlar, sürekli uyarılmışlık Sosyal alanda, katı ve sorunlu Bilişsel alanda, mantık yürütme sorunları

19 Biyolojik Parodoks Beyindeki bir devre olaya tepki verir Tehdit altındayım, biri bana dehşet duygusu yaşatıyor Doğal tepkim, tehlike kaynağından uzaklaşmak olmalı Diğeri de bağlanma devresidir Tehlikeden kaçıp, bana bakım verene sığınmalıyım Onun beni sakinleştirmesine ve korumasına ihtiyacım var Biyolojik parodoksta dehşet kaynağı bakım verenin kendisidir Çocuk, çözülemeyecek bir durum içindedir Bir sistem tehdit kişisinden uzaklaş derken Diğer sistem, bağlanma figürüne sığın demektedir Çocuk temelde donup kalır Bu ebeveyne yönelik olarak çocuğun zihni dağınık tır

20 Bağlanmanın Değerlendirilmesi: AAI Main ve Goldwyn, 1980 Yetişkin Bağlanma Görüşmesi, AAI Belirli bir ebeveyne bağlanma değil, genel olarak bağlanmaya ilişkin bir zihinsel durum değerlendirilir. Bir yaşam öyküsü ortaya çıkar. Kişinin/yetişkinin bağlanma konusundaki zihinsel durumunu yansıtır. Yabancı Durum Deneyi ile yüksek korelasyonu vardır.

21 Bağlanmanın Değerlendirilmesi: AAI Yarı-yapılandırılmış, otobiyografik metin oluşur. Görüşme süresi dakika arasında sürer. Kişinin çocukluğuyla ilgili çeşitli sorular sorulur. En kritik yönü kişinin tarihçesini sunuş ve değerlendiriş biçimidir. Görüşmeci ve terapist arasındaki ilişki de değerlendirilir. Transkriptin genel bütünlüğü Ebeveyn idealizasyonu Hatırlamamakta ısrar Konuşmadaki duygusal ton Öfke, korku, belirsizlik, pasiflik, kaygı Geçiştirmeler

22 Bağlanmanın Değerlendirilmesi: AAI Yetişkin Bağlanma Görüşmesi nde de kişiyi, Yabancı Durum Deneyi ndeki gibi yabancı bir ortama sokuyorsunuz. Bilinçdışını şaşırtırsınız. Görüşmede bağlanma soruları sorulur. Çok erken dönem anılarına gidilir. Aynı anda 2 zihinsel işlem Görüşmeciye yanıt vermek Belleği araştırmak Bu durumda ifade edilenler etkilenebilir Kalitesi: Gerçeğe uygun mu, kanıtlara dayanıyor mu? Miktarı: Kısa ama yeterli mi? İlişkiler: Anlatma istediğini aktarabiliyor mu? Tarz: Açık ve derli toplu mu? Siegal a göre yetişkin bağlanma görüşmesinde kişinin anlattığı metin ve anlatış tarzı tutarlıysa bu nöral ağlardaki tutarlılık ve bütünleşmeye işaret etmektedir. Bağlanma deneyimlerini yansıtmaktadır.

23 Bağlanmanın Değerlendirilmesi: AAI Güvenli Bağlanma: Uyumlu, işbirlikçi bir söylem içindeler. Anlatılan deneyim olumsuz dahi olsa deneyimlerini anlaşılır, mantıklı ve tutarlı bir şekilde dinleyicilere anlatabilmişlerdir. Bilişleri ve duyguları iyi şekilde bütünleştiren bu gruba özerk (autonomous) denmiştir. Kaçıngan Bağlanma: Bağlanma ile ilişkili deneyimlerden kaçınmışlar, çocukluklarını daha az hatırladıkları ve çocukluklarındaki ilişkilerin etkilerini hafife aldıkları gözlenmiştir, anlatırken tutarsızlık, bilgi eksikliği olmuş ve kendi ebeveynlerini ya çok fazla idealize ettikleri ya da çok suçladıkları görülmüş. Bastırma ve inkar mekanizmasıyla kendi çocukluk anılarına karşı mücadele ettikleri düşünülmüştür. Anlatım kısa ve yetersiz.

24 Bağlanmanın Değerlendirilmesi: AAI Kaygılı Bağlanma: Aşırı endişeli ve enmeshed (sarıcı) olarak değerlendirilmiştir. Bu ebeveynlerin geçmiş ve şimdiki olaylar arasında bir sınır koyamayan, tutarsız bir anlatım tarzları olduğu görülmüştür. Endişeli, baskı altında göründükleri ve dinleyicinin söylediklerini akılda tutmakta zorlandıkları görülmüştür. Anlatım uzun ve açık değil. Dezorganize Bağlanma: Anlatım tarzlarının genel olarak diğer üç grubun karışımı olduğu ancak travma durumunda kafalarının karıştığı ve dağıldıkları görülmüştür. Anlatımlarının tutarlılığı ve organizasyonu ani duygusal girdiler ve travma veya kayıpla ilgili eksik anılar tarafından bozulmaktadır. Bilişsel ve duygusal bütünleştirmeyi en az yapan grup olduğu, travmaya bağlı nöral bütünleştirmede bozulma olduğu düşünülmüştür.

25 Bağlanma ve Psikopatoloji Hayvan çalışmaları (Resi, Llorente, Lovic, 2010) Anne yoksunluğu ve anksiyete benzeri davranışsal sorunlar Dokuz günlük yavru fareler 24 saat anneden ayrı tutuluyor HPA ekseninde uzun süreli bozulmalar Serotonerjik aktivitede bozulmalar Serotonin içeren ilaçlarla düzelebiliyor İlaçlar durdurulursa o davranışlar geri geliyor Sonuç: Erken dönem bağlanma deneyimleri beynin nasıl gelişeceğini belirliyor Bu deneyimler, nöronlarda kaydediliyor Belki de epigenetik mekanizmaları da etkiliyor

26 Sonuç İçinde büyüdüğünüz ailenin dünya görüşü, yaşam öyküleri, sizin beyninizin de aynı dünya görüşüne sahip olmanıza, aynı yaşam öyküsünü tekrarlamanıza yol açabilir. Siz daha sonra bir yetişkin olup bu aileden ayrıldıktan ve sizden çok farklı bir dünya görüşü içindeki ailede büyümüş biriyle evlendikten sonra, bakış açılarınızda çatışmalar olabilir.

27 Kendimizi bu yaşam öykülerinden ve dünya görüşlerinden özgürleştirmenin bir bölümü, kendi yaşam öykümüzü fark edip, değerlendirip, kendimize yeni bir yaşam öyküsü çizebilmekten geçer.