TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD

Transkript

1 TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD TS EN Nisan 2005 ICS CAZİBELİ DRENAJ SİSTEMLERİ BİNA İÇİ BÖLÜM 4: ATIK SU TERFİ TESİSLERİ TASARIM VE HESAPLAMA Graity drainage systems inside buildings Part 4: Wastewater lifting plants Layout and calculation TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA

2 Bugünkü teknik e uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya çıkacak gelişme e değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınları izlemelerini e standardın uygulanmasında karşılaştıkları aksaklıkları Enstitümüze iletmelerini rica ederiz. Bu standardı oluşturan Hazırlık Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde görüşlerini bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu e özel sektör kuruluşları ile kişilerin değerli katkılarını şükranla anarız. Kalite Sistem Belgesi İmalât e hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşların sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite Standardlarına uygun olarak kurmaları durumunda TSE tarafından erilen belgedir. Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası) TSE Markası, üzerine eya ambalâjına konulduğu malların eya hizmetin ilgili Türk Standardına uygun olduğunu e mamulle eya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü nün garantisi altında olduğunu ifade eder. TSEK Kalite Uygunluk Markası (TSEK Markası) TSEK Markası, üzerine eya ambalâjına konulduğu malların eya hizmetin henüz Türk Standardı olmadığından ilgili milletlerarası eya diğer ülkelerin standardlarına eya Enstitü tarafından kabul edilen teknik özelliklere uygun olduğunu e mamulle eya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü nün garantisi altında olduğunu ifade eder. DİKKAT! TS işareti e yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir garanti söz konusu değildir. Standardlar e standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir. TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

3 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan 2005 Ön söz Bu standard, CEN tarafından kabul edilen EN (2000) standardı esas alınarak, TSE İnşaat Hazırlık Grubu nca hazırlanmış e TSE Teknik Kurulu nun 05 Nisan 2005 tarihli toplantısında Türk Standardı olarak kabul edilerek yayımına karar erilmiştir. TS EN Cazibeli drenaj sistemleri Bina içi genel başlığı altında aşağıdaki bölümlerden oluşmaktadır: Bölüm 1: Genel kurallar e performans kuralları Bölüm 2: Sıhhî tesisat boru sistemi Tasarım e hesaplama Bölüm 3: Çatı drenajı Tasarım e hesaplama Bölüm 4: Atık su terfi tesisleri Tasarım e hesaplama Bölüm 5: Montaj e deneyler, işletme, bakım e kullanma talimatları Bu standardın kabulü ile TS 2469, TS 826 e TS 827 iptal edilmiştir.

4 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan 2005 İçindekiler 1 Kapsam Atıf yapılan standard e/eya dokümanlar Tarifler, semboller, birimler e kısa gösteriliş Tarifler Semboller Geri tepmeye karşı koruma Montaj Genel kurallar Boru sistemi Haalandırma Ana tahliye boruları Elektrik bağlantıları Atık su terfi tesisinin seçilmesi Q P debisinin tayini H P yükünün tayini Faydalı hacim V nin tayini İşletmeye alma Muayene e bakım Muayene Bakım Bakım sözleşmesi Ek A (Bilgi için)...14 Kaynaklar...16

5 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan 2005 Cazibeli drenaj sistemleri Bina içi Bölüm 4: Atık su terfi tesisleri Tasarım e hesaplama 1 Kapsam Bu standard, tahliye boru sistemleri e ana tahliye borusuna bağlantıları ile birlikte dışkı ihtia eden atık su, dışkı ihtia etmeyen atık su e yağmur suyu için binalar e yerleşim yerleri içinde bulunan atık su terfi tesislerine ait tasarım, işletme e bakım kurallarını kapsar. Bu standard, sınırlı uygulamalar için dışkı ihtia eden atık su terfi tesislerini de kapsar. 2 Atıf yapılan standard e/eya dokümanlar Bu standardda, tarih belirtilerek eya belirtilmeksizin diğer standard e/eya dokümanlara atıf yapılmaktadır. Bu atıflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş e aşağıda liste halinde erilmiştir. Tarih belirtilen atıflarda daha sonra yapılan tadil eya reizyonlar, atıf yapan bu standardda da tadil eya reizyon yapılması şartıyla uygulanır. Atıf yapılan standard e/eya dokümanın tarihinin belirtilmemesi halinde en son baskısı kullanılır. EN, ISO, IEC Adı b. No (İngilizce) EN 1085 Wastewater treatment Vocabulary pren Wastewater lifting plants for (EN ) buildings and sites Principles of construction and testing Part 1: Lifting plants for wastewater pren (EN ) pren (EN ) pren (EN ) EN EN EN EN containing faecal matter Wastewater lifting plants for buildings and sites Principles of construction and testing Part 2: Lifting plants for faecalfree wastewater Wastewater lifting plants for buildings and sites Principles of construction and testing Part 3: Lifting plants for wastewater containing faecal matter for limited applications Wastewater lifting plants for buildings and sites Principles of construction and testing Part 4: Nonreturn ales for faecalfree wastewater and wastewater containing faecal matter Graitiy drainage systems inside buildings Part 1: Genaral and performance requirements Graitiy drainage systems inside buildings Part 2: Sanitary pipework Layout and calculation Graitiy drainage systems inside buildings Part 3: Roof drainage Layout and calculation Graitiy drainage systems inside buildings Part 5: Installation and testing, instructions for operation, maintenance and use TS No 1) TS EN 1085 TS EN TS EN TS EN TS EN TS EN TS EN TS EN TS EN Adı (Türkçe) Atık su arıtımı Terimler e tarifler Atık su terfi tesisleri Binalar e yerleşim yerleri için İnşa e deney prensipleri Bölüm 1: Dışkı ihtia eden atık sular için terfi tesisleri Atık su terfi tesisleri Binalar e yerleşim yerleri için İnşa e deney prensipleri Bölüm 2: Dışkı ihtia etmeyen atık sular için terfi tesisleri Atık su terfi tesisleri Binalar e yerleşim yerleri için İnşa e deney prensipleri Bölüm 3: Sınırlı uygulamalar için dışkı ihtia eden atık su terfi tesisleri Atık su terfi tesisleri Binalar e yerleşim yerleri için İnşa e deney prensipleri Bölüm 4: Dışkı ihtia eden e etmeyen atık sular için tek yönlü analar Cazibeli drenaj sistemleri Bina içi Bölüm 1: Genel kurallar e performans kuralları Cazibeli drenaj sistemleri Bina içi Bölüm 2: Sıhhî tesisat boru sistemi Tasarım e hesaplama Cazibeli drenaj sistemleri Bina içi Bölüm 3: Çatı drenajı Tasarım e hesaplama Cazibeli drenaj sistemleri Bina içi Bölüm 5: Montaj e deneyler, işletme, bakım e kullanma talimatları 1) TSE Notu: Atıf yapılan standardların TS numarası Türkçe adı, 3. e 4. kolonda erilmiştir. 1

6 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan Tarifler, semboller, birimler e kısa gösteriliş Bu standardın amacı bakımından, EN 1085 de erilenlerle birlikte aşağıdaki tarifler e semboller uygulanır. 3.1 Tarifler Atık su terfi tesisi Dışkı ihtia eden eya etmeyen atık suların toplanması e kabarma seiyesi üstünde bir yüksekliğe otomatik olarak terfi edilmesini sağlayan tesisat Geri tepme Bir ana tahliye borusu eya kanalizasyondaki atık suyun, kendisine bağlı boru sistemi içindeki akış yönünün zıttı yönde geri akması Kabarma seiyesi Drenaj sistemi içinde atık suyun yükselebileceği en büyük seiye Geri tepme önleyici ters sifon Atık su terfi tesisinden çıkan basınçlı boru sisteminin, kabarma seiyesi üstünde kalan bölümü (Şekil 1 e Şekil 2) Hizmet debisi, V P Atık su terfi tesisinin pompalama tesisatı tarafından, hizmet noktasındaki toplam yüke karşı tahliye edilen debi (Şekil 6) Tahliye yükü, H P Statik yük farkı e tahliye boru sistemi içinde meydana gelen toplam kayıpların toplamını aşmak için, atık su terfi tesisinin pompalama tesisatı tarafından üretilen hizmet noktasındaki basınç (Şekil 6) Dışkı ihtia eden atık su için toplama tankı Atık su terfi tesisinin, gelen atık suyun terfi öncesi içinde biriktirildiği basınçsız bölümü Faydalı hacim Toplama tankı içinde, açma e kapatma seiyeleri arasında kalan terfi edilebilir hacim. 3.2 Semboller Çizelge 1 Semboller 2 Sembol Birimi Tarifi d i mm İç çap DN mm Anma çapı g 2 Yerçekimi imesi (= 9,81 2 ) H geo m Statik yük H P m Pompalama tesisatının hizmet noktasındaki tahliye yükü H tot m Toplam yük H V m Yük kaybı H V,A m Vanalar e boru bağlantı parçalarındaki kayıp Boru uzunluğunun fonksiyonu olarak yük kaybı, boyutsuz H V,R m Tahliye boru sistemi içinde meydana gelen sürtünme kaybı L m Boru hattı uzunluğu P V bar (N/m 2 ) Basınç kaybı Q i (V) L/s Atık su giriş debisi Q (V A ) L/s Debinin genel gösterimi Q P (V P ) L/s Pompalama tertibatının hizmet debisi Q R (V R ) L/s Yağmur suyu tahliye debisi T s En düşük çalıştırma süresi V L Faydalı hacim Akış hızı ζ Direnç faktörü

7 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan Geri tepmeye karşı koruma Bir şehir ana tahliye borusu eya kanalizasyon sistemi, genel olarak kabul görmüş hesaplama metotlarına uygun olarak tasarımlandığında e özenle korunduğunda bile, ekonomik nedenlerle, şiddetli bir fırtına esnasında ortaya çıkabilen olağan dışı büyük miktarlardaki suları tahliye edebilecek şekilde boyutlandırılamaz. Bu şartlar etkisinde, ana tahliye bağlantı boruları e bina drenaj sisteminde meydana gelen aşırı yüklenme hesaba katılmalıdır. Benzer bir duruma, plânlanmayan giriş debileri, tıkanmalar, en kesitteki aşırı yüklenmeler eya daralmalar neden olabilir. Yukarıda erilenlere ek olarak, pompa istasyonunun arıza yapması, kanalizasyonun aşırı yüklenmesine neden olabilir. Bu nedenlerle, kabarma seiyesi altında kalan sıhhî tesisatlar, geri tepmeye karşı yeterli derecede korunmalıdır. Farklı hiçbir bilgi bulunmuyorsa, genellikle düz alanlarda ana tahliye borusunun kanalizasyona bağlandığı noktadaki karayolu 2) seiyesi, kabarma seiyesi olarak kabul edilebilir. Geri tepmeye karşı koruma, geri tepme önleyici ters sifon monte edilmiş bir atık su terfi tesisi (Şekil 1 e Şekil 2) ile sağlanabilir. Sadece bir geri tepme önleyici ters sifon, geri tepmeye karşı yüksek derecede güenlik sağlayacaktır. Alternatif olarak; Kanalizasyona bir düşü olması, Odaların ikinci derecede önemli olması (içinde önemli maddelerin bulunmadığı e taşkın durumunda yerleşim sahiplerinin sağlığının etkilenmeyeceği durum), Kullanıcı sayısının az olması e kabarma seiyesi üstünde bir WC bulunması, Taşkın esnasında sıhhî tesisatların kullanımına ihtiyaç olmaması, şartlarıyla, taşkın önleme anası kullanılabilir (Şekil 3). Şekil 1 Ana tahliye borusu eya kanalizasyonun sıhhî tesisatlardan daha yüksekte olduğu durumda geri tepmeye karşı korumanın gösterimi Şekil 2 Ana tahliye borusu eya kanalizasyona bir düşünün olduğu durumda atık su terfi tesisi ile geri tepmeye karşı korumanın gösterimi 2) Karayolu kelimesi, yolu, patikaları, yol kenarı banketlerini b. kapsar. 3

8 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan 2005 Şekil 3 Kanalizasyona doğal bir düşünün olduğu durumda, ikinci derecede önemli bir odanın geri tepmeye karşı taşkın önleme anası ile korunmasının gösterimi 5 Montaj 5.1 Genel kurallar Atık su terfi tesisleri, dönme hareketleri engellenecek şekilde monte edilmelidir. Su kaldırma etkisine maruz kalabilecek atık su terfi tesisleri, zemine sabitlenmelidir. Atık su terfi tesislerinin içinde bulunduğu odalar, bakıma ihtiyaç gösterebilecek bütün çalışan bölümler e bileşenler çeresinde e üstünde en az 600 mm lik çalışma boşluğunu sağlayacak yeterli boyutlarda olmalıdır. Odalar, yeterli derecede aydınlatmalı e iyi haalandırmalı olmalıdır. EN e uygun bir dışkılı atık su terfi tesisinin kullanıldığı yerde, bir atık su toplama çukuru bulunmalıdır. Atık su terfi tesisine bağlanan bütün boru sistemleri, ses emici türden olmalıdır. Dışkı ihtia eden atık su için toplama tankları, binanın taşıyıcı sistemine monte edilmemelidir. Dışkılı atık su terfi tesisinin bina içinde kullanıldığı durumda, bu tesisin kendini taşıyabilen bir toplama tankı olmalıdır. Atık su giriş akışını kesme imkânının olmadığı hallerde, pren e uygun olarak yedek pompalama tesisatı tesislere monte edilmelidir. Kabarma seiyesi altında kalan alanların yüzey suyu drenajı, e atık suyundan ayrı tutulmalı e bina dışına monte edilen bir atık su terfi tesisi kullanılmak suretiyle pompalanarak uzaklaştırılmalıdır. 5.2 Boru sistemi Kabarma seiyesi altında kalan e bir atık su terfi tesisine akıtma yapan sıhhî tesisat boru sistemi, EN ya uygun olarak tasarımlanmalı e monte edilmelidir. Bütün boru sistemleri, cazibeli akıtma yapacak şekilde monte edilmeli e akış yönünde çapta sınırlama eya daraltma yapılmamalıdır. Tahliye boru sisteminin en küçük çapı, Çizelge 2 ye uygun olmalıdır. 4

9 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan 2005 Çizelge 2 Tahliye boru sisteminin en küçük çapı Atık su terfi tesisinin tipi pren e uygun, suyla yumuşatılmamış katı dışkı ihtia eden atık su terfi tesisi pren e uygun, suyla yumuşatılmış katı dışkı ihtia eden atık su terfi tesisi pren ye uygun, dışkı ihtia etmeyen atık su terfi tesisi pren e uygun sınırlı uygulamalar için suyla yumuşatılmamış katı dışkı ihtia eden atık su terfi tesisi pren e uygun, sınırlı uygulamalar için suyla yumuşatılmış katı dışkı ihtia eden atık su terfi tesisi Tahliye boru sisteminin en küçük çapı DN 80 DN 32 DN 32 DN 25 DN 20 Terfi tesisine bağlanan bütün boru sistemleri, gerilme etkisi altında kalmayacak şekilde monte edilmeli e yeterli derecede mesnetlenmelidir. Atık su terfi tesisinin girişine e aynı zamanda tahliye tarafına tek yönlü anadan sonra birer ayırma anası monte edilmelidir. Çapı DN 80 den daha küçük olan tahliye boru sistemli pren eya pren e uygun atık su terfi tesislerinde, herhangi tek yönlü anada bir geri yıkama tertibatı bulunması eya tahliye boru sistemini toplama tankına boşaltmak için farklı bazı araçlar bulunması şartıyla ayırma anaları kullanılmayabilir. Atık su terfi tesisinden çıkan tahliye boru sistemi, kabarma seiyesi üstünde bir geri tepme önleyici ters sifon biçimi erilecek şekilde monte edilmelidir (Şekil 1 e Şekil 2). Tahliye boru sistemine başka hiçbir bağlantı yapılmamalıdır. Atık su terfi tesisinden çıkan tahliye boru sistemi, kesinlikle bir bacaya değil, daima haalandırmalı bir ana tahliye borusuna bağlanmalıdır (Şekil 4 e Şekil 5). Tahliye boru sistemleri, ana tahliye borusuna aynen cazibeli bağlantıda olduğu gibi bağlanmalıdır. Ana tahliye borusuna temizlik için kapaklı giriş ağızları yapılmalıdır. Tahliye boru sistemi, terfi tesisinin en büyük işletme basıncının katındaki basınca dayanabilecek yeterlilikte olmalıdır. Tahliye boru sistemine antuzlar monte edilmemelidir. 5

10 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan Haalandırma boruları 6 Ana tahliye borusu 2 Tahliye bacası 7 Kabarma seiyesi 3 Dışkılı atık su terfi tesisinden çıkan tahliye boru sistemi 8 Tek yönlü analı dışkılı atık su terfi tesisi 4 Dışkılı atık su terfi tesisi için haalandırma borusu 9 Temizlik için kapaklı giriş ağzı 5 Ana tahliye borusu 10 Geri tepme önleyici ters sifon Şekil 4 Dışkılı atık su terfi tesisinin ana tahliye borusuna bağlantısının gösterimi 6

11 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan Baca girişi 5 Ana tahliye borusu 2 Tali haalandırma boruları 6 Kabarma seiyesi 3 Tali haalandırma boruları 7 Tek yönlü analı dışkısız atık su terfi tesisi 4 Geri tepme önleyici ters sifon monte 8 Temizlik için kapaklı girişi ağzı edilmiş tahliye boru sistemi Şekil 5 Dışkısız atık su için terfi tesisinin ana tahliye borusuna bağlantısının gösterimi 5.3 Haalandırma pren e uygun dışkılı atık su terfi tesislerinin haalandırma boruları, çatı seiyesinin yukarısına kadar çıkmalıdır. Haalandırma boruları, bir haalandırma bacasına eya baca girişine bağlanabilir. Haalandırma boruları, yağ ayırıcısına ait haalandırma boru sisteminin giriş ağzına bağlanmamalıdır. 5.4 Ana tahliye boruları Ana tahliye boruları, EN , EN e aşağıdaki kurallara göre boyutlandırılmalıdır: a) Yüzey suyu ana tahliye borularının kapasitesi Q R, pompalanan tahliye debisi toplamı Q P ile EN e uygun olarak hesaplanan yüzey suyu debisinin toplamından büyük olmalıdır. b) Birden çok terfi tesisinin tek bir ana tahliye borusu içine tahliye yapması halinde, ana tahliye borusunun kapasitesi en az, pompalanan en büyük debinin tamamı ile diğerlerinin toplamının (Q P ) 0,4 katının toplamı kadar olmalıdır. 5.5 Elektrik bağlantıları Elektrik bağlantıları, uygun niteliklere sahip bir elektrikçi tarafından, ülkenin elektrik tesisatı için uygulanan elektrik düzenlemelerine uygun olarak yapılmalıdır. Kontrol panoları e alârm birimleri gibi su yalıtımsız bütün elektrik bağlantı elemanları, kabarma seiyesi üstünde kalan kuru, iyi haalandırmalı alanlara monte edilmelidir. Bir uyarı cihazı monte edilen yerlerde, bu cihaz, bir arıza meydana gelince, atık su terfi tesisinin hizmet erdiği her binayı aynı anda uyaracak şekilde monte edilmelidir. 7

12 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan Atık su terfi tesisinin seçilmesi Atık su terfi tesisini seçmek için, toplam giriş debisi Q i nin e toplam yük H tot un hesaplanması gerekir. Hizmet debisi Q P e hizmet yükü H P olan bir atık su terfi tesisinde, Q P Q i den daha büyük, H P ise H tot a mümkün olduğunca yakın seçilmelidir. 6.1 Q P debisinin tayini Toplam giriş debisi Q i, EN eya EN den uygun olanına göre hesaplanmalıdır. EN de belirtilen debi tayin işlemine ilâeten, tahliye boru sistemi içindeki akış hızı den az olmamalı e 2,3 yi aşmamalıdır. Atık su terfi tesisi seçilirken, enerji sarfiyatının en az olmasına dikkat edilmelidir. Genellikle, Q P Q,i ye eşit eya daha büyük olmalıdır. Bununla birlikte, EN e uygun sınırlı uygulamalar için dışkılı atık su terfi tesislerinde, imalâtçının redüksiyonunun uzatılmasını belirtmesi halinde, Q P, Q i den küçük olabilir. 6.2 H P yükünün tayini Tahliye yükü H P, toplam yük H tot a eşit eya bundan büyük olmalıdır. Toplam yük H tot, aşağıdaki eşitlikler kullanılarak hesaplanmalıdır: H = H + H (1) tot geo V H = H + H (2) V V,A V,R Burada; H tot Toplam yük (m), H geo Statik yük (m), H V Yük kayıpları (toplam yükün dinamik kısmı) (m), H V,A Vanalar e boru bağlantı parçalarındaki kayıplar (m), H V,R Tahliye boru sistemi içindeki meydana gelen sürtünme kayıpları (m) dır. Yük e debi arasındaki ilişki e bunları oluşturan kısımlar, Şekil 6 da gösterilmiştir. 1 Sistem eğrisi 1) Debinin genel gösterimi V A 2 Pompa eğrisi 2) Tahliye yükü H 3 Hizmet noktası Şekil 6 Yük e debi arasındaki ilişki 8

13 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan H P yükünü hesaplama yöntemi Tahliye yükü H P yi hesaplama yöntemi, Şekil 7 de gösterilmiştir. Kabarma seiyesi e statik yük belirlenir, + Çizelge 3 e Çizelge 4 e uygun olarak analar e boru bağlantı parçalarındaki kayıplar belirlenir, + (4) nolu eşitliğe uygun olarak tahliye boru sistemi içindeki boru hattı kayıpları belirlenir, = Toplam yük, H geo H V,A H V,R H tot ( H P ) Şekil 7 Toplam yük H tot e tahliye yükü H P için hesaplama yöntemi Statik yük, H geo Statik yük, atık su terfi tesisindeki en düşük su seiyesi ile tahliye boru sisteminin en üst noktası arasındaki düşey mesafe olarak hesaplanır. Basite indirgemek için, terfi tesisinin yerleştirildiği odanın zemininden geri tepme önleyici ters sifonun en alçak kısmına kadar olan düşey mesafenin ölçülmesine izin erilebilir (Şekil 8). Şekil 8 Statik yük Vanalar e boru bağlantı parçalarındaki kayıplar, H V,A Geri tepme önleyici ters sifona kadar gelen tahliye boru sistemindeki münferit her ana e boru bağlantı parçasındaki yük kaybı, aşağıdaki şekilde ayrı ayrı hesaplanmalı e toplanmalıdır: H 2 i = ζi (3) 2 g V, A i Burada; H V, A Vanalar e boru bağlantı parçalarındaki kayıplar (m), ζ Direnç faktörü, boyutsuz, g Yerçekimi imesi ( 2 ), Vana eya boru bağlantı parçasındaki hız () dır. Vanalar e boru bağlantı parçalarına ait direnç faktörleri, ζ, Çizelge 3 de erilmiştir. 9

14 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan 2005 Çizelge 3 Vanalar e boru bağlantı parçaları için direnç faktörleri Direnç tipi ζ Kesme anası *) 0,5 Tek yönlü ana *) 2,2 90 o lik dirsek 0,5 45 o lik dirsek 0,3 Serbest tahliye Akış birleşimi durumunda 45 o lik geçiş sağlayan T parçası 0,3 Akış birleşimi durumunda 90 o lik geçiş sağlayan T parçası 0,5 Akış birleşimi durumunda 45 o lik yan bağlantı sağlayan T parçası 0,6 Akış birleşimi durumunda 90 o lik yan bağlantı sağlayan T parçası Zıt yön durumunda 90 o lik T parçası Çapta artış 0,3 *) İmalâtçı tarafından şart koşulan özellikler tercih edilmelidir. Vanalar e boru bağlantı parçaları nedeniyle meydana gelen yük kayıplarının tayini, Çizelge 4 de erilmiştir. Alternatif olarak, imalâtçı tarafından temin edilen bilgiler kullanılabilir. Çizelge 4 Vanalar e boru bağlantı parçalarındaki yük kaybı H V, A e akış hızı Direnç faktörü ζ 0,4 0,6 2,5 3,0 3,5 4,0 Yük kaybı, H V, A m 0,010 0,015 0,02 0,025 0,029 0,034 0,039 0,044 0,049 0,061 0,074 0,086 0,098 0,013 0,019 0,026 0,032 0,038 0,045 0,051 0,058 0,064 0,080 0,096 0,112 0,128 0,016 0,024 0,032 0,041 0,049 0,057 0,065 0,073 0,081 0,101 0,122 0,142 0,162 0,02 0,030 0,040 0,050 0,060 0,070 0,080 0,090 0,100 0,125 0,150 0,175 0,200 0,024 0,036 0,048 0,061 0,073 0,085 0,097 0,109 0,121 0,151 0,182 0,212 0,242 0,029 0,043 0,058 0,072 0,086 0,101 0,115 0,130 0,144 0,180 0,216 0,252 0,288 0,034 0,051 0,068 0,085 0,101 0,118 0,135 0,152 0,169 0,211 0,254 0,296 0,338 0,039 0,059 0,078 0,098 0,118 0,137 0,157 0,176 0,196 0,245 0,294 0,343 0,392 0,045 0,068 0,090 0,113 0,135 0,158 0,180 0,203 0,225 0,281 0,338 0,394 0,450 0,051 0,077 0,102 0,128 0,154 0,179 0,205 0,230 0,256 0,320 0,384 0,448 0,512 0,058 0,087 0,116 0,145 0,173 0,202 0,231 0,260 0,289 0,361 0,434 0,506 0,578 0,065 0,097 0,130 0,162 0,194 0,227 0,259 0,292 0,324 0,405 0,486 0,567 0,648 0,072 0,108 0,144 0,181 0,217 0,253 0,289 0,325 0,361 0,451 0,542 0, ,080 0,120 0,160 0,200 0,240 0,280 0,320 0,360 0,400 0,500 0, ,1 0,088 0,132 0,176 0,221 0,265 0,309 0,353 0,397 0,441 0,551 0, ,2 0,097 0,145 0,194 0,242 0,290 0,339 0,387 0,436 0,484 0, ,3 0,106 0,159 0,212 0,265 0,317 0,370 0,423 0,476 0,529 0, ,4 0,115 0,173 0,230 0,288 0,346 0,403 0,461 0,518 0, ,5 0,125 0,188 0,250 0,313 0,375 0,438 0,500 0,563 0, Tahliye boru sistemi içindeki sürtünme kayıpları, H V,R Sürtünme kayıpları H V,R, tahliye boru sistemi içinde geri tepmeyi önleyici ters sifona kadar gelen bütün düz borular için Şekil 9 a, Ek A ya uygun şekilde eya imalâtçı tarafından erilen bilgiler kullanılarak aşağıdaki şekilde tayin edilir: H = (4) 10 V, R HV,J LJ J Burada; H V,R Tahliye boru sistemi içinde meydana gelen sürtünme kayıpları (m), H V.J Boru uzunluğunun fonksiyonu olarak yük kaybı, boyutsuz, L J Düz boruların uzunluğu (m) dur.

15 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan 2005 Alternatif olarak, H V.J, ColebrookWhite 3) eşitliği kullanılarak hesaplanabilir. Yük kaybı H V.J değerleri, 10 o C sıcaklıktaki saf suya eya kinematik iskozitesi bu suyunkine eşit olan sıılara e dolu boru hattına uygulanır. Örnek: Boru DN 80 Debi 20 m 3 /h Okunan değer: H V.J = 0,022 Uzunluğu L J = 10 m olan bir borudaki yük kaybı: H V,R = 0,022 x 10 m = 0,22 m. 6.3 Faydalı hacim V nin tayini Bu madde, EN e uygunluk gösteren sınırlı uygulamalar için dışkılı atık su terfi tesislerine uygulanmaz. Tasiye edilen faydalı hacim; V = T Q (5) P eşitliğine uygun olarak belirlenir. Burada; V Faydalı hacim (L), T Çizelge 5 den elde edilen en düşük çalıştırma süresi (s), Q P Pompa debisi (L/s) dir. Çizelge 5 Motor gücü ile en düşük çalıştırma süresi arasındaki ilişki Motor gücü kw En düşük çalıştırma süresi, T s 2.5 e kadar 2,2 2,5 7,5 arası 5,5 7,5 üstü 8,5 Not Bu faktörler, tecrübe ile elde edilmiştir. Terfi tesisinin imalâtçısı, en düşük çalıştırma süresi T için farklı değerler belirtebilir. Faydalı hacim, tek yönlü ana ile geri tepme önleyici ters sifon arasında kalan tahliye boru sistemi içindeki hacimden daha fazla olmalıdır. Birbirini takip eden her pompalama seferi esnasında, tahliye boru sistemi içindeki hacimlerin aktarılmasını sağlamak için en düşük faydalı hacim değeri 20 litre olmalıdır. 3) PrandtlColebrook eşitliği olarak da bilinir. 11

16 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan 2005 a) Q debisi, m 3 /h olarak b) Q debisi, L/s olarak c) Yük kaybı, boyutsuz Şekil 9 Boru iç çapı d, akış hızı, e debi Q 4) ile ilişkili olarak boyutsuz yük kaybı 4) Ek A, bu diyagramın sayısal gösterimini içermektedir. 12

17 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan İşletmeye alma Tesis, uygun niteliklere sahip kişi tarafından işletmeye alınmalıdır. Atık su terfi tesisinin tedarikçisi, bu kimsenin temininden sorumludur. İşletmeye alma için, birbirini takip eden en az iki açma kapama süresince su ile deney yapılması gerekir. Deney esnasında, kuru çalıştırmadan kaçınılmalıdır. Aşağıdaki maddeler, deneyden önce, deney esnasında e deneyden sonra kontrol edilmelidir: a) IEC ye eya mahallî düzenlemelere uygun olarak elektriksel güenlik. b) Motor dönüş yönü. c) Vanalar (işletme, açma, kapama). d) İmalâtçı tarafından önceden ayarlanmadığı durumda, toplama tankındaki kontrol seiyelerinin kontrol edilerek ayarlanması. e) Tesisin, anaların e boruların su sızdırmazlığı. f) Beyan gerilimi e frekansı. g) Tek yönlü ananın fonksiyon deneyi. h) Uyarı cihazı; uygulanabildiği durumda, ikinci bir anahtar deresi ile birlikte. i) Tahliye boru sistem mesneti. j) Motor koruma anahtarı [münferit sigortaların kaldırılması ile (iki fazlı çalıştırma)]. k) Yağ seiyesi (yağ haznesi arsa). l) Kontrol lâmbaları, ölçerler e sayaçlar. m) Varsa, el tulumbasının işletilmesi. İşletmeye alma, motor aşırı yük anahtarının ayarlanması e saatlik işletme sayaçlarından elde edilen okuma değerleri gibi önemli bilgileri içerecek şekilde yazılı olarak kaydedilmelidir. 8 Muayene e bakım 8.1 Muayene Atık su terfi tesisleri, en az iki açma kapama çeriminin gözlenmesi e çalışmanın kontrol edilmesi ile ayda bir kez muayene edilmelidir. 8.2 Bakım Terfi tesislerinin bakımı, uygun niteliklere sahip kişi tarafından düzenli olarak yapılmalıdır. Bakım kontrolleri arasında geçen süre; Ticarî bina e eklentileri içinde bulunan tesisler için 1/4 yıldan, Birden çok konuta hizmet eren tesisler için 1/2 yıldan, Tek konutlar içinde bulunan tesisler için 1 yıldan, fazla olmamalıdır. Bakım, aşağıdaki hususları içermelidir: a) Bütün bağlantı noktalarının sızıntı açısından gözle muayene ile kontrol edilmesi. b) Vanaların çalıştırılması, çalıştırma e kapama kolaylığının kontrol edilmesi. Gerekli olması halinde, tekrar yerine oturtma e gres yağı ile yağlama yapılması. c) Tek yönlü anaların açılması e kapatılması; oturma yüzeyinin e kürenin/kanatın kontrol edilmesi; fonksiyonel kontrol. d) Pompalama biriminin e bu birime doğrudan bağlanan boru sisteminin temizlenmesi; rotorların e mil yataklarının kontrol edilmesi. e) Yağ seiyesinin kontrol edilmesi, gerektiği yerde yağın eksiğinin tamamlanması eya değiştirilmesi (yağ haznesi arsa). f) Tankın iç temizliğinin yapılması (gerekli ise eya özel koşullarda). g) Tesisin elektrikli bölümünün gözle muayene edilmesi. h) Toplama tankının durumunun gözle muayene ile kontrol edilmesi. i) Her iki yılda bir tesisin su ile doldurulup boşaltılarak temizlenmesi. Bakım yapıldıktan sonra, tesis, Madde 7 ye uygun olarak tekrar işletmeye alınmalıdır. Bütün bakım işlerine, gerçekleştirilen herhangi bir işin ayrıntılarına e kullanılabilir bilgilere ilişkin bir seyir defteri tutulmalıdır. Düzeltilemeyecek arızaların tespit edilmesi halinde, bu arızlar, atık su terfi tesisinin işletmecisine yazılı olarak bildirilmeli e bu arızaların giderilmesi konusunda bilgi istenmelidir. 8.3 Bakım sözleşmesi Terfi tesisi sahiplerine, düzenli bakım e onarım işinin üstlenilmesine ilişkin bir bakım sözleşmesi çıkarması tasiye edilir. 13

18 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan 2005 Ek A (Bilgi için) Çizelge A.1 İşletme pürüzlülüğü k = 0,25 mm olan düz boru hattı sistemlerinde boyutsuz yük kaybı nin, boru anma çapı DN, akış hızı e debi Q ile ilişkili olarak tayini. DN 20 d i = 20,0 mm DN 25 d i = 25,0 mm DN 32 d i = 3 mm DN 40 d i = 40,0 mm DN 50 d i = 50,0 mm DN 60 d i = 60,0 mm m 3 /h 2,2 2,4 2,6 2,8 3,0 3,2 3,4 3,6 3,8 4,0 4,2 4,4 4,6 4,8 5,0 5,2 5,4 5,6 5,8 6,0 6,2 6,4 6,6 6,8 7,0 7,2 7,4 7,6 7,8 8,0 8,2 8,4 8,6 8,8 9,0 9,2 9,4 9,6 9,8 10,0 10,2 10,4 10,6 1 0,087 0,124 0,167 0,216 0,272 0,334 0,403 0,478 0,559 2,1 2,3 0,039 0,052 0,067 0,085 0,104 0,125 0,148 0,173 0,200 0,228 0,259 0,292 0,327 0,363 0,402 2,2 2,3 0,029 0,035 0,041 0,048 0,055 0,063 0,071 0,080 0,090 0,100 0,110 0,121 0,132 0,144 0,157 0,170 0,184 0,198 0,212 0,228 0,243 0,259 0,276 0,293 0,311 2,1 2,1 2,2 2,3 2,3 0,020 0,022 0,025 0,028 0,031 0,034 0,038 0,041 0,045 0,049 0,053 0,057 0,062 0,066 0,071 0,076 0,081 0,086 0,091 0,097 0,102 0,108 0,114 0,120 0,126 0,133 0,139 0,146 0,153 0,160 0,167 0,175 0,182 0,190 0,198 0,206 0,214 0,222 0,231 2,1 2,1 2,2 2,2 2,3 2,3 2,3 0,014 0,015 0,017 0,018 0,019 0,021 0,022 0,024 0,025 0,027 0,029 0,030 0,032 0,034 0,036 0,038 0,040 0,042 0,044 0,046 0,048 0,050 0,052 0,054 0,057 0,059 0,062 0,064 0,067 0,069 0,072 0,074 0,012 0,013 0,013 0,014 0,015 0,015 0,016 0,017 0,018 0,019 0,019 0,02 0,021 0,022 0,023 0,024 0,025 0,026 0,027 0,028 0,029 14

19 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan Çizelge A.1 (Deamı) DN 60 d i = 60,0 mm DN 70 d i = 70,0 mm DN 80 d i = 80,0 mm DN 90 d i = 90,0 mm DN 100 d i = 100,0 mm DN 125 d i = 125,0 mm m 3 /h ,5 13,0 0,033 0,033 0,035 0,038 0,041 0,014 0,015 0,016 0,017 0,019 0,090 13,5 14,0 14,5 15,0 15,5 0,045 0,048 0,051 0,055 0,058 0,020 0,022 0,023 0,025 0,026 0,01 0,011 0,012 0,012 0,013 16,0 16,5 17,0 17,5 18,0 0,062 0,066 0,070 0,074 0,078 0,028 0,03 0,031 0,033 0,035 0,014 0,015 0,016 0,017 0,018 0,008 0,009 0,009 0,01 20,0 2 24,0 26,0 28,0 0,096 0,116 2,2 0,043 0,052 0,062 0,072 0,083 0,022 0,026 0,031 0,036 0,042 0,012 0,014 0,017 0,02 0,023 0,007 0,008 0,01 0,011 0,013 30,0 3 34,0 36,0 38,0 0,095 2,2 0,048 0,054 0,061 0,068 0,076 2,1 0,026 0,029 0,033 0,037 0,041 0,015 0,017 0,019 0,021 0,024 0,005 0,006 0,007 0,008 40,0 4 44,0 46,0 48,0 0,084 2,2 0,045 0,050 0,055 0,060 0,065 2,1 0,026 0,029 0,032 0,034 0,037 0,008 0,009 0,01 0,011 0,012 50,0 5 54,0 56,0 58,0 0,070 0,076 2,2 2,3 0,041 0,044 0,047 0,051 0,054 2,1 0,013 0,014 0,015 0,016 0,017 60,0 6 64,0 66,0 68,0 0,058 0,062 0,066 2,1 2,2 2,3 0,018 0,019 0,021 0,022 0,023 70,0 7 74,0 76,0 78,0 0,025 0,026 0,027 0,029 0,030 80,0 8 84,0 86,0 88,0 0,032 0,034 0,035 0,037 0,039

20 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan 2005 Kaynaklar EN 7526: 1995 Drain and sewer systems outside buildings Part 6: Pumping installations 16