ÇATALAN BARAJ GÖLÜ NÜN MİKROBİYOLOJİK KİRLİLİK DÜZEYİ VE ANTİBİYOTİK DİRENÇLİLİK PROFİLİNİN BELİRLENMESİ *

Transkript

1 ÇATALAN BARAJ GÖLÜ NÜN MİKROBİYOLOJİK KİRLİLİK DÜZEYİ VE ANTİBİYOTİK DİRENÇLİLİK PROFİLİNİN BELİRLENMESİ * Determination Of Microbiological Contamination Level And Antibiotic Resistance Profile Of Çatalan Dam Lake Yasemin KAYA Biyoloji Anabilim Dalı Sadık DİNÇER Biyoloji Anabilim Dalı ÖZET Bu çalışmada, içme ve kullanma suyunun temininde kullanılan Çatalan Baraj Gölü nün mikrobiyolojik kirlilik düzeyinin ve izole edilen bakterilerin antibiyotik dirençlilik profillerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Çalışmamızda 779 Gram negatif bakteri suşu izole edilmiş ve bu izolatlar Vitek-II Compact Sistem ile tanımlanmıştır. En çok bulunan tür %21.82 (170) oranında Aeromonas sobria, ve en az bulunan tür %0.26 (2) ile Raoultella ornithinolytica olarak tespit edilmiştir. Tanımlanan izolatların 41 farklı antibiyotiğe karşı dirençlilikleri araştırılmıştır. İzole edilen bir Aeromonas sobria suşu 39 antibiyotiğe karşı, bir Hafnia alvei suşu tobramisin ve bir Aeromonas sobria suşu vankomisin olmak üzere sadece bir antibiyotiğe karşı dirençli bulunmuşlardır. En yüksek antibiyotik direnci %89 oranında flukonazole, en düşük antibiyotik direnci %3 oranında kloramfenikole karşı bulunmuştur. İzolatların çoklu antibiyotik direnci (ÇAD) indeksi ile arasında değişmektedir. ÇAD indeksi 0.2 nin üzerinde olan toplam bakteri sayısı 653 (%83,83) tür. ÇAD indekslerine göre 100 izolat seçilerek plazmid profilleri agaroz jel elektroforezi ile belirlenmiştir. Plazmid izolasyonu yapılan izolatların %37 sinde plazmid gözlenmiştir. 39 antibiyotiğe dirençli olan bir Aeromonas sobria suşunda ve 36 antibiyotiğe dirençli olan bir Aeromonas sobria suşunda 1 plazmid DNA sı tespit edilmiştir. Diğer 30 ve üzeri antibiyotiğe dirençli olan Aeromonas sobria suşlarında hiç plazmid gözlenmemiştir. Anahtar Kelimeler : Çatalan Baraj Gölü, Antibiyotik dirençliliği, ÇAD indeksi, Plazmid profile ABSTRACT In this study, determination of microbiological contamination level and antibiotic resistance bacterial strain isolated from Çatalan Dam Lake was aimed. Bacterial strains were isolated and these isolates were identified by Vitek-II Compact System. The most common species were Aeromonas sobria (21.82%) and the least species were Raoutella ornithinolytica (0.26%). Antibiotic resistance of isolates was investigated to 41 different antibiotics. A Aeromonas sobria strain was found resistant to 39 antibiotics. There was obtained the highest ratio of antibiotic resistance to fluconazole (89%), the lowest ratio of antibiotic resistance to chloramphenicol (3%). Multiple antibiotic resistance index ranged from to The number of total bacteria that had MAR index over 0.2 was 653 (83.83%). * Aynı başlıklı Yüksek Lisans tezinden üretilmiştir

2 Plasmid profiles selected 100 isolates of according to MAR index were determined by agarose gel electrophoresis. Plasmid DNA bands were observed 37% of isolates that done plasmid isolation. Single plasmid DNA band was determined a Aeromonas sobria strain that resistant to 39 antibiotics and the other Aeromonas sobria strain that resistant to 36 antibiotics. Plasmid DNA couldn t be detected in the other 30 or more antibiotics resistant strains. Key Words : Çatalan Dam Lake, Antibiotic resistance, MAR index, Plasmid profile Giriş Su kirleticileri insan ve hayvan kaynaklı olabilen bazı patojenik bakteriler, parazit ve virüsler olabilmektedir. (Aktürk, 2009). Fekal kirlilik dünya çapında bazı kıyı bölgelerini etkileyen ciddi çevresel bir problemdir. Fekal kirlilikle özdeşleşmiş patojenler insan hastalıklarının ana nedenidir. Su yollarına fekal girişin azaltılma çabalarına rağmen, problem devam etmektedir (Bernhard ve Field, 2000). Bakteriler ortam şartlarına kolay uyum sağlayabilen organizmalardır. Bunun nedeni, çok kısa jenerasyon süresine sahip olmaları (ideal şartlarda bu süre bazı türler için dakika kadar kısadır) ve onların farklı türler arasında genetik bilgiyi düzenli paylaştırma istekleridir. Antibiyotik yapıları çevredeki çoğu bakteriyi öldürebilir, fakat dirençli olanlar sonunda kendilerini yeniden düzenlerler ve dirençlilik genlerini döllerine ve sıklıkla, diğer bakteri türlerine aktarırlar (Doyle, 2001). Son yıllarda antibiyotiklere karşı giderek artan direnç sorunu tüm dünyayı tehdit eder hale gelmiştir (Akçam ve ark, 2004). Gerek toplum gerekse hastanede kazanılan enfeksiyon hastalıkları akılcı olmayan (gereksiz kullanım, yanlış antibiyotik seçimi, yanlış doz ve/veya yol) antimikrobik kullanılması sonucu tedavi edilememekte, sonuçta hasta kaybedilebilmektedir. Bunun yanında bir viral enfeksiyonda antibiyotik kullanımı gibi akılcı olmayan yaklaşımlar sonunda mikroorganizmalar antimikrobiklere direnç kazanmaktadırlar (Öztürk, 2008). Materyal ve Metot Materyal Kullanılan Antibiyotikler Cefazolin (CZ 30 μg/ml), Cephalexin (CL 30 μg/ml), Cefuroxime (CXM 30 μg/ml) Cefaclor (CEC 30 μg/ml) Cefoxitin (FOX 30 μg/ml) Cefotetan (CTT 30 μg/ml), Cefotaxime (CTX 30 μg/ml) Cefixime (CFM 5 μg/ml), Ceftazidime (CAZ 30 μg/ml), Ceftiofur (FUR 30 μg/ml), Ceftizoxime (ZOX 30 μg/ml) Ceftriaxone (CRO 30 μg/ml), Cephalothin (KF 30 μg/ml), Cefpirome (CPO 30 μg/ml), Imipenem (IPM 10 μg/ml), Ertapenem (ETP 10 μg/ml), Doripenem (DOR 10 μg/ml), Meropenem (MEM 10 μg/ml), Ampisilin (AM 10 μg/ml), Penicillin (P 10 μg/ml), Vancomycin (VA 30 μg/ml), Teicoplanin (TEC 30 μg/ml), Enrofloxacine (ENR 5 μg/ml), Ciprofloxacin (CIP 5 μg/ml), Nalidixic acid (NA 30 μg/ml), Levofloxacin (LEV 5 μg/ml), Streptomycin (S 10 μg/ml), Gentamicin (CN 10 μg/ml), Kanamycin (K 30 μg/ml), Tobramycin (TOB 10 μg/ml), Chloramphenicol (C 30 μg/ml), Tetracycline (TE 30 μg/ml), Minocycline (MI 30 μg/ml), Clindamycin (DA 2 μg/ml), Fusidic acid (FA 10 μg/ml), Erythromycin (E 15 μg/ml), Sulphamethoxazole/Trimethoprim (SXT 23.7/1.25 μg/ml), Mupirocin (MUP 5 μg/ml), Fluconazole (FLU 25 μg/ml), Nitrofurantoin (F 300 μg/ml), Framycet (FM 30 μg/ml) (Oxoid) antibiyotikleri kullaılmıştır

3 Plazmid İzolasyonu Çalışmamızda kullandığımız bakteri suşlarının plazmidlerinin izolasyonunda hazır plazmid izolasyon kiti kullanılmıştır (Thermo Scientific GeneJET Plasmid Miniprep Kit #K0502, Lot ). Metot Su Örneklerinin Alınması Çatalan Baraj Gölü nden su örnekleri steril şişelerle mevsimsel olarak çizelge 1 de koordinatları verilen 10 istasyon bölgesinin yüzeyinden ve 5 m derinlikten 25 Şubat 2012, 27 Mayıs 2012, 09 Eylül 2012 ve 09 Aralık 2012 tarihlerinde alınarak soğuk zincirle laboratuvara getirilmiştir. Alınan örneklerin sıcaklık, elektriksel iletkenlik, ph ve çözünmüş oksijen değerleri yerinde ölçülmüştür. Baraj gölünün mikrobiyolojik kirlilik düzeyinin belirlenmesi amacıyla alınan su numunelerinden toplam koliform bakteri sayısı, Streptococcus faecalis varlığı, Vibrio varlığı araştırılmıştır. Alınan su numunelerinden Gram-negatif bakteri türleri izole edilmiş ve bunların Vitek-II Compact Sistem ile tiplendirilmeleri yapılmıştır. Bu izolatların antibiyotik dirençlilik profillerinin belirlenmesi amacıyla antiyogram testi yapılmıştır ve çoklu antibiyotik direnci (ÇAD) indeksleri hesaplanmıştır. Elde edilen çoklu antibiyotik direnci indeksi sonuçlarına göre belirlenen 100 izolatın plazmid izolasyonları gerçekleştirilmiş ve agaroz jel elektroforezi yöntemiyle plazmid profilleri ortaya konulmuştur. Antibiyogram Testi Çatalan Baraj Gölü nden alınan su numunelerinden Gram-negatif bakteri suşları izole edilmiştir. Saf kültür olarak elde edilen bakteri suşlarının kullanılan antibiyotiklere olan duyarlılıkları Kirby-Bauer disk difüzyon yöntemiyle belirlenmiştir. Saf bakteri suşları Luria Broth sıvı besi yerine ekilerek saat 37 C de inkübasyona bırakılmıştır. Bakteri süspansiyonlarının son optik yoğunluğu 0.5 McFarland olacak şekilde ayarlanmıştır ve Müeller Hinton katı besi yerlerine 100 µl transfer edilip drigalski bageti ile yayma ekim yapılmıştır ve üzerine kullanılacak olan antibiyotik diskleri yerleştirilmiştir saat 37 C de inkübe edildikten sonra disklerin etrafında üreme görülmeyen zonlar ölçülerek ve üretici firmanın belirttiği zonlarla karşılaştırılarak bakterinin hassas veya dirençlidir şeklinde değerlendirilmesi yapılmıştır. Çizelge 1. Numune istasyonlarının koordinatları İSTASYONLARIN KOORDİNATLARI ENLEM (K) BOYLAM (D) MEVKİ 1. İstasyon Sayca Köyü 2. İstasyon Nehir girişi 3. İstasyon Leyli Deresi 4. İstasyon Malıhıdırlı 5. İstasyon Yavaşça-Eğiciuşağı 6. İstasyon İstasyon Ömerli 8. İstasyon Çatalan Köyü 9. İstasyon Şarıklı-Karayusuflu 10. İstasyon Kösefakılı

4 Araştırma Bulguları ve Tartışma Çatalan Baraj Gölü nde yüzeyden ölçülen yıllık ortalama sıcaklık değeri C olarak bulunmuştur. Ortalama ph değeri 8,18 olup, zamana ve istasyonlara göre önemli bir değişiklik gözlenmemiştir. Çözünmüş oksijen değerlerinin ortalaması mg/l olarak bulunmuştur. Ortalama elektriksel iletkenlik değeri µs/cm olarak bulunmuştur. Kıtaiçi Yüzeysel Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliğine (2012) ve Çatalan Baraj Gölü nden elde ettiğimiz yıllık ortalama değerlere göre, gölün su kalitesi sıcaklık, ph ve elektriksel iletkenlik bakımından I. sınıfa girmektedir, çözünmüş oksijen bakımından ise III. sınıfa girmektedir. Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliğine (2004) göre yüzme ve rekreasyon amaçlı kullanılan sularda toplam koliform bakteri sayısı en fazla 1.000/100 ml olmalıdır. Bütün arazi çalışmalarında alınan su numunelerini toplam koliform bakteri sayısı bakımından incelediğimizde, 27 Mayıs 2012 tarihinde 5. istasyonun yüzey bölgesi hariç bütün istasyonlarda bulunan değerlerin yönetmelikte belirtilen değerlere uyduğu belirlenmiştir. Koliform bakteriler su içinde kolayca saptanıp sayılabildikleri için içme sularının mikrobiyolojik kalitesinin belirlenmesinde indikatör olarak kabul edilmektedirler. Toplam koliform sayısı suyun mikrobiyolojik kalite seviyesi hakkında fikir vermektedir (Demirci ve ark, 2007). Örnekleme istasyonlarından farklı zamanlarda alınan numunelerde Streptococcus feacalis ve Vibrio spp. varlığına rastlanmamıştır. İzolatların VITEK-II Compact Sistem Bulguları Çalışmamızda identifikasyonu yapılan bakterilerden Citrobacter braakii, Enterobacter aerogenes, Enterobacter amnigenus, Ecsherichia coli, Hafnia alvei, Klebsiella pneumoniae ve Serratia fonticola koliform grubu bakterilerden olup, Enterobacteriaceae familyasına aittirler. Bu bakterilerin tespit edilmesi Çatalan Baraj Gölü ne fekal girişin olduğunun bir göstergesidir. Bu fekal girişin kaynakları baraj gölü civarında yaşayan evcil ve yabani hayvanlar, kuşlar, sular altında kalan fosseptik çukurlar olabilir. Çalışmamızda varlıklarını tespit etiğimiz bu bakterilerden Pantoea spp. bitki patojeni olup diğer tespit ettiğimiz bakteriler insanlar için fırsatçı patojendir. Çoğu üriner sistem enfeksiyonları, nozokomiyal enfeksiyonlar, diyare, üst solunum yolları enfeksiyonlarına neden olabildikleri gibi salgın hastalıklara da neden olabilirler. Çizelge 2. İzolatların identifikasyon sonuçlarının yüzde dağılım çizelgesi Bakteri Adı İzolat Sayısı Yüzdesi % Aeromonas sobria ,82 Shigella spp ,59 Serratia fonticola ,61 Aeromonas salmonicida 78 10,01 Pantoea spp ,01 Hafnia alvei 39 5,01 Escherichia coli 38 4,88 Achromobacter denitrificans 32 4,11 Enterobacter aerogenes 29 3,72 Rahnella aquatilis 21 2,7 Enterobacter amnigenus 21 2,7 Sphingomonas paucimobilis 13 1,67 Citrobacter braakii 10 1,28 Klebsiella pneumoniae 5 0,64 Raoultella ornithinolytica 2 0,26 TOPLAM

5 CZ CXM FOX CTX CAZ ZOX KF IPM DOR AM VA Ç.Ü. Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi Yıl:2016 Cilt:34-6 Antibiyogram Sonuçları Çalışmamızda kullandığımız penisilin, vankomisin, teikoplanin, klindamisin, fusidik asit, eritromisin, mupirosin ve flukonazol Gram-negatif bakterilerin doğal olarak direnç gösterdiği antibiyotiklerdir. 25 Şubat 2012, 27 Mayıs 2012, 09 Eylül 2012 ve 09 Aralık 2012 tarihli çalışma istasyonlarının yüzey ve dip bölgesinden alınan su numunelerinden izole edilen 779 bakterinin bu antibiyotiklere gösterdiği direnç oranları flukonazole %89, klindamisine %84, mupirosine %80, fusidik asite %74, penisiline %73, vankomisine %71, eritromisine %66 ve teikoplanine %56 olarak bulunmuştur. Bunların dışında sefazoline %74, seftiofura %69, amfisiline %65 oranında yüksek direnç gözlenmiştir. Enrofloksasin ve gentamisine %4 ve kloramfenikole %3 oranında düşük direnç gösterdiği bulunmuştur. Gholami (2012), Ağyatan Lagünü nün mikrobiyolojik kirlilik kalitesini ve izole ettiği bakterilerin antibiyotik dirençlilik frekansını belirlemek amacıyla yaptığı çalışmada, 147 izolatın 42 antibiyotiğe karşı dirençlilik profillerini tespit etmiştir. Çatalan Baraj Gölü nden izole ettiğimiz 779 bakteri izolatının dirençlilik profillerini belirlemek amacıyla ise 41 antibiyotik kullanılmıştır. Gholami (2012), tarafından yapılan çalışmada sulfamethoksazol (25 µg/ml) ve trimethoprim (5 µg/ml) antibiyotikleri kullanılmışken, yaptığımız çalışmada trimethoprim/sulfamethoksazol (1.25/23.75 µg/ml) antibiyotiği kullanılmıştır. Gholami (2012), sulfamethoksazole ve trimethoprime sırasıyla %20 ve %51 oranında dirençlilik tespit etmişken, bizim yaptığımız çalışmada trimethoprim/sulfamethoksazole karşı %14 oranında dirençlilik tespit edilmiştir. Bu sonuçları incelediğimizde sulfamethoksazol (25 µg/ml) ve trimethoprim (5 µg/ml) antibiyotikleri ayrı ayrı kullanıldığı zaman, trimethoprim/sulfamethoksazole (1.25/23.75 µg/ml) göre daha etkisiz olduğu sonucuna ulaşılabilir ,68 56,35 51,61 36,84 33,38 18,49 68,93 51,61 50,71 38,00 55,97 41,21 40,18 23,23 26,06 27,98 DİRENÇLİ 32,73 11,04 72,91 65,08 70,73 Şekil 1. İzolatların yüzde antibiyotik dirençlilik oranları

6 TEC CIP LEV CN TOB TE DA E MUP F Ç.Ü. Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi Yıl:2016 Cilt: ,00 80,00 70,00 60,00 50,00 40,00 30,00 20,00 10,00 0,00 55,84 Şekil 2. İzolatların yüzde antibiyotik dirençlilik oranları-2 Huddleston ve ark (2006), yaptıkları çalışmada toplam 282 Aeromonas saf kültürünü hem kırsal hem de kentsel göllerden izole etmişlerdir. Bütün aeeromonadların sefuroksim, kanamisin, nalidiksik asit, ofloksasin, tetrasiklin ve sulfamethoksazole karşı duyarlı olduğunu bulmuşlar ve düşük oranda trimethoprime dirençli olduklarını tespit etmişlerdir. Çalışmamızda bir izolatın 30 antibiyotiğe, iki izolatın 31 antibiyotiğe,bir izolatın 32 antibiyotiğe, iki izolatın 33 antibiyotiğe,bir izolatın 35 antibiyotiğe, iki izolatın 36 antibiyotiğe ve bir izolatın da 39 antibiyotiğe dirençli olduğu bulunmuştur. 39 antibiyotiğe dirençli olan bakteri türü Aeromonas sobria dır. Bu bakteri sadece minosiklin ve siprofloksasine karşı direnç göstermemiştir. İzolatlardan hiçbiri 40 ve 41 antibiyotiğe çoklu direnç göstermemiştir. Plazmid Profilleri 4,24 4,75 10,40 5,01 10,27 14,38 3,985,01 2,57 7,19 5,65 89,47 83,95 80,23 73,94 65,73 DİRENÇLİ 13,74 21,44 40,69 Şekil 3. İzolatların agaroz jel elektroforez sonuçları

7 Şekil 4. İzolatların agaroz jel elektroforez sonuçları-2 Şekil 5. İzolatların agaroz jel elektroforez sonuçları

8 Birinci sütun marker plazmid DNA sı olup, 7 plazmid DNA bandı bulunmaktadır. Agaroz jel görüntüleme sistemine marker DNA nın baz çifti (bç) kontrol olarak kullanılmış ve sistemde numunelerin DNA büyüklükleri yaklaşık olarak hesaplanmıştır. Marker DNA nın band büyüklükleri sırasıyla bç, bç, bç, bç, bç, bç ve 564 bç dir. Sonuçlar ve Öneriler İçme sularının sağlık açısından en önemli riski, bazı patojen mikroorganizmalarla kontaminasyonu sonucu önemli salgın hastalıklara neden olmasıdır (Demirci ve ark, 2007). Kullanılan suların kirli olması direkt veya endirekt olarak halk sağlığı için risk oluşturmaktadır. Kirli sularla sulanan sebze ve meyvelerin tüketimi, kontamine sularda avlanan balıkların tüketimi ya da bu sularda yüzme bir çok patojen bakteri kaynaklı enfeksiyon ya da toksikasyonlara neden olmaktadır (Erkan ve Vural, 2006). Dünya çapında sürekli olarak yapılan çalışmalarda antibiyotiğe dirençli bakterilerin ve antibiyotik dirençli genlerin arttığı bildirilmektedir (Potera, 2013). Antibiyotikler dünyada olduğu gibi ülkemizde de en sık ve en hatalı kullanılan ilaçlardır. Çok sayıda çalışmada, hastanelerde uygunsuz antibiyotik kullanma oranının %40-60 düzeyinde olduğu gösterilmiştir (Uluğ ve ark, 2012). Çalıştığımız izolatların en az bir antibiyotiğe dirençli olduğu tespit edilmiştir. Antibiyotiklerin aşırı ve uygunsuz kullanımı dirençli bakterilerin ortaya çıkmasına neden olur (Akinbowale ve ark, 2007). Çatalan Baraj Gölü nden alınan su örneklerinden izole edilen 779 bakterinin ÇAD indeksi ile arasında değişmektedir. Bu izolatlardan ÇAD indeksi 0.2 ve üzerinde olan toplam bakteri sayısı 653 (%83,83) dür. ÇAD indeksinin 0.2 nin üzerinde çıkması antibiyotiğin o bölgede sık kullanıldığını göstermektedir (Krumperman, 1985). Çatalan Baraj Gölü, endüstriyel faaliyetlerden ve şehirden uzak kırsal bir çevrede bulunmaktadır. Yoğun balıkçılığın yasak olduğu göl üzerinde çevrede yaşayan halk tarafından balıkçılık yapılmaktadır. Etrafında bulunan köylerde yaşayan insanların atık sularını göl suyuna boşaltmamalarına rağmen buradan izole edilen bakterilerde yüksek oranlarda antibiyotik dirençliliği bulunmuştur. Bunun nedeni, baraj gölü inşaatından önce bulunan köylerin fosseptik çukurlarının sular altında kalması, göl çevresinde otlatılan hayvanların ve kuşların dışkılarının suya karışması olabilir. Yabani kuşların göç ederek antibiyotiklere dirençli patojenleri coğrafik bölgelere bulaştırma yeteneğine sahip oldukları söylenebilir (Bonnedahl, 2011). Çatalan Baraj Gölü nün kontaminasyona maruz kalması, izole edilen bakteriler arasında 39 antibiyotiğe dirençli organizma izole edilmiş olması ve izole edilen organizmaların genelinin insanlar için fırsatçı patojen olması bu durumun halk sağlığı açısından ciddi problemler teşkil edebileceğini düşündürebilir. Mikroorganizmalarda antibiyotiklere karşı direncin gelişmesini durdurabilmek ve hatta azaltabilmek için gereksiz ve bilinçsiz antibiyotik kullanılmasının önlenmesi gerekmektedir. Sulak alanların mikrobiyal kirlilikten kurtarılması ve daha fazla kirlenmesini engellemek için göle giren fekal kökenli kirlilik kaynaklarının önlenmesi büyük öneme sahip olacaktır. Günümüzde gittikçe artan öneme sahip olan temiz içme su kaynaklarının korunması amacıyla ve nüfusu aşırı göç nedeniyle dramatik olarak artan ilimizin içme suyu kaynağının korunması için mevcut durumunun muhafaza edilmesi, göl

9 havzasına yeni tesis kurulmasına izin verilmemesi, göl üzerinde çiftlik balıkçılığına veya intensif balık yetiştiriciliğine izin verilmemesi gerekmektedir. Kaynaklar AKÇAM, F. Z., GÖNEN, İ., KAYA, O., ve YAYLI, G., Hastane İnfeksiyonu Etkeni Enterobakterilerde Beta-Laktam Antibiyotiklere Duyarlılık ve ESBL Sıklığının Araştırılması.Süleyman Demirel Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 11(1):6-9. AKINBOWALE, O. L., PENG, H. and BARTON, M. D., Diversity of Tetracycline Resistance Genes in Bacteria from Aquaculture Sources in Australia. Journal of Applied Microbiology. 103: AKTÜRK, S., Adana-Tufanbeyli Yol Hattındaki Çeşme Sularının Mikrobiyolojik Kalitesinin Belirlenmesi. Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Biyoloji Anabilim Dalı. Yüksek Lisans Tezi. Adana. Sf:83. ANONİM, Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği. Resmi Gazete, Sayı: 25687, 31 Aralık, ANONİM, Yüzeysel Su Kalitesi Kontrolü Yönetmeliği, Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Resmi Gazete, Sayı: 28483, 30 Kasım BERNHARD, A. E. and FIELD, K. G., Identification of Nonpoint Sources of Fecal Pollution in Coasta waters By Using Host-Specific 16S Ribosomal DNA Genetic markers From Fecal Anaerobes. Applied and Environmental Microbiology, p: Vol. 66, No. 4 BONNEDAHL, J., Antibiotic Resistance in Enterobacteriaceae Isolated from Wild Birds. Digital Comprehensive Summaries of Upsala Dissertations from the Faculty of Medicine 641. DEMİRCİ, A. Ş., GÜMÜŞ, T. and DEMİRCİ, M., Damacana Suların Mikrobiyolojik Kalitesi Üzerine Pompa Temizliğinin Etkisi. Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi. 4(3): DOYLE, M. E., Alternatives to Antibiotic Use for Growth Promotion in Animal Husbandry. Food Research Institute, University of Wisconsin, Pages:17. ERKAN, M. E., VURAL, A., Dicle Nehrinin Hijyenik Kalitesi Üzerine Bir Araştırma. Dicle Tıp Dergisi, 33(4): GHOLAMİ, H., Ağyatan Lagününün (Karataş) Mikrobiyal Kalitesinin Belirlenmesi, Antibiyotik Dirençlilik Frekansının Tespiti ve Plazmid İzolasyonu. Ç. Ü. Fen Bil. Enst. Biyoteknoloji ABD. Yüksek Lisans Tezi. 140s. HUDDLESTON, J. R., ZAK, J. Z. and JETER, R. M., (2006). Antimicrobial Susceptibilities of Aeromonas spp. Isolated from Environmental Sources. Applied and Environmental Microbiology. Vol.72, No.11, p KRUMPERMAN, P. H., Multiple Antibiotic Resistance Indexing of Escherichia coli to Identify High Risk Sources of Fecal Contamination of Foods. App Environ Microbiol 46: ÖZTÜRK, R., Akılcı Antibiyotik Kullanımı ve Ülkemizde Antimikrobik Maddelere Direnç Sorunu. I.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Sürekli Tıp Eğitimi Etkinlikleri Toplumdan Edinilmiş Enfeksiyonlara Pratik Yaklaşımlar Sempozyum Dizisi No:61, s:1-16. POTERA, C., Germ Warfare? Strategies for Reducing the Spread of Antibiotic Resistance. Environmental Health Perspectives. Vol.121, No.8. s

10 ULUĞ, M., KEMEÇ, Ö., ve CAN-ULUĞ, N., Antibiyotik Kontrol Ekibinin Akılcı Antibiyotik Kullanımına Etkisi: Maliyet Kullanım Analizi ve Cerrahi Profilakside Sağlanan Başarı. Klimik Dergisi. 25(1):