Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 61, Aralık 2017, s

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 61, Aralık 2017, s Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date Okt. Dr.Cavit POLAT Kahramanmaraş Sütcü İmam Üniversitesi, Güzel Sanatlar Bölümü cavitpolat@ksu.edu.tr KAHRAMANMARAŞ KEKLİKOLUK KÖYÜ MEZAR TAŞLARININ ŞEKİL VE SÜSLEME BAKIMINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ 1 Öz Yazılı kültür birikiminin önemli kollarından biride mezar taşlarıdır. Mezar taşları cansız bedenlerin bir tür evi niteliğindedir. Bu evler ölen kişinin yaşamında sosyo küaltürel ve ekonomik etkilerin parçalarının mezar şekilleriyle, kitabelerle, süslemelerle uygulandığı alanlardandır. Kahramanmaraş, Keklikoluk Köyü yöresinde kültürel birikimin önemli merkezlerinden biridir. Kahramanmaraş ve çevresinde bulunan mezarlıklardan yola çıkılarak, Keklikoluk Köyünde bulunan mezarlıkta saha çalışması yapılmıştır. Köy mezarlığında bulunan mezar taşlarının şekil ve süsleme bakımından tespiti ve değerlendirilmesiyle öne çıkan geometrik ve bitkisel formdaki süslemeler ayrıntılarıyla incelenmiştir. Süsleme bakımından zengin bir görselliğe ve birikime sahip, açık hava müzesi niteliğindeki Kahramanmaraş Keklikoluk Köyü mezar taşları, geçmişte bölgede yaşayan insanların yaşam, inanç ve ölüm geleneklerinin izlerini yansıtmaktadır. Çok sayıda mezar taşı günümüze ulaşamasa da var olanların gelecek toplumlara aktarılması bakımından bu çalışma bir başlangıç özelliği gösterecektir. Anahtar kelimeler: Keklikoluk, Kahramanmaraş, Mezar taşları, Motif, Süsleme. 1 Bu makale Geleneksel Türk Mezar Taşlari I.Ulusal Sempozyumu (24-26 Mart 2017) Kuşadasi/ Aydin 2017 de sunulmuştur.

2 KAHRAMANMARAŞ KEKLIKOLUK DISTRICT GOVERNMENT GRAVES EVALUATION OF FIGURES AND DECORATIONS Abstract One of the most important branches of the tombstones are inscribed in cultural heritage. Tombstones nature is a kind of lifeless body home. These houses are deceased person's life, socio-cultural and economic impact of the way parts of the tomb, with the inscription, one of the areas where applied ornament.kahramanmaras, Keklikoluk village is one of the most important centers of cultural heritage in the region. Starting from the cemetery and surroundings, Keklikoluk fieldwork was conducted at the cemetery in the village. Featured geometric form, along with the tombstones in the cemetery of the village and identify ways and evaluated in terms of decoration and ornamentation has examined in detail the herbal form. Rich visual and savings in terms of decorating, open-air museum of nature in the village of Kahramanmaras Keklikoluk tombstones, people living in the past of the life, death, faith and reflect the traces of tradition. Numerous terms of passing the tombstone there today could not match those of the future society, this study will show an initial specifications. I. GİRİŞ Keywords: Keklikoluk, Kahramanmaraş, Tombstones, Motif, Ornamentation. Mezar taşını; gömülen kişiye ait kimlik bilgilerinin kazınmış olarak üzerinde bulunduran ve mezarın başucuna dikilen taş, hece taşı şeklinde tanımlamak mümkündür (Türkçe Sözlük, 2005:167). Bununla birlikte, geniş anlamda mezar taşları yapıldıkları yerin ve dönemin inançlarını gelenek göreneklerini, sanatsal aktivitelerini, sosyal ve iktisadi yaşantılarının ortaya konduğu alanlardır (Karamagralı 1993:1). Ahiret inancında çıkılan yolculuğun ilk aşaması ölüm ve kabirdir. İnanç bağlamında mezarlar; öldükten sonra tekrar dirilme sürecinin bir durağı sayılmaktadır. Öbür dünyaya göç ediş sırasında bir geçiş alanı olarak kabul edilen bazı mezarlar ölüye yardımcı olma mantığıyla çeşitli motiflere kişinin şanına, şöhretine, inanç özelliklerine ve yaşadığı önemli olaylara göre süslenmiştir. Anadolu da bulunan mezar taşlarıyla ilgili olarak yapılan çalışmalara katkıda bulunması amacıyla Kahramanmaraş Keklikoluk mezarlığında bulunan mezar taşları üzerine inceleme yapılmıştır. Keklikoluk Köyü Mezar taşlarının Kahramanmaraş genelinde bulunan diğer mezar taşlarından şekil ve süsleme bakımından farklılıklar barındırması açısından önemlidir. Ayrıca literatür çalışmasında Kahramanmaraş Keklikoluk Köyü mezar taşlarıyla ilgili kapsamlı bir çalışmaya rastlanılmamıştır. Keklikoluk Köyü mezar taşları çalışmasına yön vermesi bakımından, üzerinde inceleme yapılan mezarlar ölçüleriyle birlikte görsellerle kayıt altına alınmış ve mezar üzerindeki süsleme kompozisyonları ayrıntılı olarak incelenmiştir. Ele alınan mezar taşları üzerinde bulunan süslemeler kronolojik bir sıra takip edilmeden şekil özelliklerine göre sınıflandırılmıştır. Elde edilen verilerin farklılıkları, benzerlikleri ve ortak özellikleri ele alınarak karşılaştırılma yapılmıştır. Süsleme özeliği bulunan tüm mezar taşları belirli bir tarih aralığı gözetmeksizin incelenmiştir KEKLİKOLUK KÖYÜ MEZAR TAŞLARI

3 2.1. Keklikoluk Köyünün Tarihçesi Akdeniz Bölgesinde yer alan Keklikoluk Köyü Kahramanmaraş a bağlı Göksun ilçesinin bir yerleşim alanıdır (Fotoğraf 1). İlçeye uzaklığı 22 km. Kahramanmaraş merkezine 112 km. dir. Güney tarafında Bozhüyük Köyü, kuzey tarafında Doğankonak Köyü, doğu tarafında Binboğa dağları, batısında ise Göksun-Kayseri kara yolu bulunmaktadır. Rakımı 1450 m. dir. Keklikoluk Köyünün ismi, geçmişte keklik kuşlarının köyün içindeki pınarlara su içmek için gelmelerinden köyün bu ismi aldığına inanılmaktadır (K.K. Talin:1965). Refet Yinaç ve Mesut Elibüyük tarafından hazırlanan 1563 tarihli Maraş Tahrir Defterinde Kekliokoluk Köyüyle ilgili bir tarihe rastlanmamakla birlikte, Sait Özdemir tarafından hazırlanan Göksun Tarihi isimli kitapta köy Keklikoluğu adıyla anılmaktadır. Köyle ilgili nüfus kayıtlarında 1915 tarihinde 76 hane ve 365 nüfus bulunmaktadır (Özdemir, 2010:125). Keklikoluk Köyü; Sivas ın İmranlı ve Zara; Erzincan nın Refahiye ilçesinden gelen Alevi inançlı Koçgiri Aşiretine mensup fertler tarafından yılları arasında kurulmuştur (Özaktürk, 2016:103). Koçgiri aşireti Tunceli, Erzincan, Sivas hattında yaşamış ve hala yaşamakta olan bir aşiretin adıdır. Keklikoluk Köyü ile birlikte yoğunlukla Sivas ta yerleşen 42 Kürt hanesi 1872 yılında Sarız a göç etmiştir. Sarız, Osmanlı Devletinden önce Maraş ve çevresinde hüküm sürmüş olan Dulkadiroğulları Beyliğine bağlanmıştır (Altı, 2015: 38). Bu bölgenin geçmişte de bir yerleşim alanı olduğu Mersin, Islahiye civarında yaşayan yörüklerin geçiş için bu bölgeyi kullandıkları bilinmektedir (K.K.Aygan:1960). Yine bu bölgenin Roma dönemi yol güzergâhlarından olduğu köyün içinde bulunan mil/sınır taşından anlaşılmaktadır (Fotoğraf 2). 525 Fotoğraf 1. : Keklikoluk Köyü Fotoğraf 2. : Mil Taşı 2.2. Keklikoluk Köyü Mezarlığı Keklikoluk Köyü Mezarlığı (Fotoğraf 3) kuzeyden güneye doğru uzanan eğimli bir arazi üzerine kurulmuştur. Mezarlığın batı tarafında Karşıburun Mevkii ve köy yerleşim alanı, kuzey tarafında Meşekli, doğuda Binboğa dağları ve güneyde boş arazi bulunmaktadır. Mezarlıkta bulunan mezar sayısı tam olarak bilinmemektedir. Çevredeki yerleşim alanlarında bulunan mezar taşlarına olan benzerlikler Keklikoluk Köyünde yaşayanlarla inanç birlikteliğinin göstergesidir. Çevre köyler içinde bulunan Göynük, Sırmalı, Alıçlıbucak mezarlıkları (Fotoğraf 4-5) bu göstergenin kanıtı mahiyetindedir. Yerleşim alanının Kayseri ye yakın olması nedeniyle mezar taşları bu bölgeden getirilmiştir.

4 Mezarlıkta bulunan mezarların çok büyük kısmında mezar taşının kime ait olduğu yazılmamıştır. Tarihsiz olan mezarlarda sadece baş ve ayak şahideleri bulunmaktadır. Köyün hemen bitişiğinde bulunan mezarlıkta her yıl 14 Mayıs -15 Haziran arasında köyde mezar kaldırma töreni yapılmaktadır. Bu tören ritüel bir özellikte olup, kişilerin ölen yakınlarını anmak ve mezarların bakımını yapmak için organize edilmektedir. Genel görünüm itibariyle fazla tahrip olmamış mezar taşlarından bazılarında kaymalar ve çökmeler, bir kısım mezar taşlarında ise kırılmalar görülmüştür. Bu mezarlarda bay yada bayana ait olduğuna dair bir belirti ve isim kullanılmamıştır. Fotoğraf 3.: Keklikoluk Köyü Mezarlığı 526 Fotoğraf 4-5. : Cephesinde Eşya Motifi Bulunan Mezar Taşları 3. ŞEKİL ÖZELLİKLERİ BAKIMINDAN KEKLİKOLUK KÖYÜ MEZAR TAŞLARI Keklikoluk Köyü mezarlığında şekil bakımından Şahideli, dörtgen blok şeklinde mezar taşları, dikdörtgen prizmatik sandukalı mezar taşları olarak üç çeşit mezar taşı şekli tespit edilmiştir Şahideli Mezarlar Üzerinde çalışma yapılan ondokuz adet mezar taşının XX. yüzyılın ilk çeyreğine ait olduğu tespit edilmiştir. Keklikoluk Köyü şahideli mezarların üç farklı tipte olduğu görülmüştür. Bunlar; insan başını andıran mezar taşları (Fotoğraf 6), tepe kısmı üçgen başlı olan mezar taşları (Fotoğraf 7) ve halk arasında bellik taşı olarak bilinen işlenmemiş mezar taşlarıdır (Fotoğraf 8). Araştırmada üzerinde çalışma yapılan mezar taşlarına örneklik teşkil etmesi bakımından ele alınan üç adet mezar taşından 7 nolu fotoğrafta görülen mezar taşının tepe kısmı üçgen şeklinde

5 olup, 180 x 60 cm. ölçülerinde ve isimsiz olarak bulunmaktadır. 6 Nolu fotoğrafta görülen 120 x 80 cm. ölçülerine sahip insan başlı mezar taşı omuz kısmına kadar toprak altındadır. İşlenmemiş doğal olarak bulunan 8 nolu fotoğrafta görülen mezar, baş ve ayaktaşı uzunlukları bakımından 240x80 cm lik bir ölçüye sahiptir. Fotoğraf 6.7 : İnsan Başlı ve Üçgen Tepeli Mezar Taşları 527 Fotoğraf 8. : Şekilsiz Mezar Taşı 3.2. Dikdörtgen Blok Mezar Taşları Keklikoluk da onbir adet dörtgen blok şeklinde mezar taşına rastlanmıştır. Sandukalı mezarların tamamı tek parçadır (Fotoğraf 9). Bu formdaki mezar taşlarının bazılarında orta kısım üçte bir oranda düzgün bir kesme yapılarak oyulmuştur. Diğer mezar taşlarındaki kuşların su içmesi için yapılan bölümler, bu mezar taşlarında yoktur. Örnek olarak ele alınan 130x50 cm ölçülerindeki mezar taşı zeminden başlayarak merdiven basamağı şeklinde kaidelerin üzerine konulmuştur (Fotoğraf 9).

6 Fotoğraf 9. : Dikdörtgen Blok Mezar Taşı Şekil 1.: 9 Nolu Fotoğraf Ayrıntı Çizim 3.3. Dikdörtgen Prizmatik Sandukalı Mezar Taşları Keklikoluk Köyü mezarlığında bulunan sanduka tipli altı adet mezar taşı bulunmaktadır. Dikdörtgen prizma formundaki sandukalı mezar taşlarının orta kısım düzgün bir kesme yapılarak oyulmuştur (Fotoğraf 10). Baş ve ayak ucunda kalan alanlarda ise kuşların su içmesi için küçük kare çukurlar yapılmıştır. Bununla birlikte alışılmışın dışında dörtgen blok şeklindeki mezar taşlarındaki üçte bir oranında orta kısmı boşaltılmış mezar taşı yerine bir adet blok taş bulunmaktadır (Fotoğraf 11). Sandukalar zemin bağlantısından hariç düzgün kesme taşlardan oluşmaktadır. 528 Fotoğraf : Dörtgen Pirizmatik Sandukalı Mezar Taşları, 4. SÜSLEME ÖZELLİKLERİ BAKIMINDAN KEKLİKOLUK KÖYÜ MEZAR TAŞ- LARI 4.1. Geometrik Süslemeli Mezar Taşları Keklikoluk mezar taşlarında bulunan süslemelerde yıldız, güneş, çarkıfelek, en çok kullanılan geometrik motiflerdir. Bu motiflerin temel oluşumunda inancın etkisi büyüktür. Mezar taşlarında kullanılan bu motifler kültürel kimliğin yansımalarını oluşturmuştur. Bazı mezar taşlarında görülen güneş motifi, Orta Asya da yoğun olarak kullanılmıştır. Buna bağlı olarak bu motifin gelişim süreci Orta Asya dan Tunceli ye kadar uzanmaktadır. Bu

7 bölgede yaşayan bazı alevi inancındaki kişilere göre Hz. Ali güneş şeklinde münceldir, güneş Alinin ta kendisidir. Bu nedenle bazı Tunceliler güneş doğarken onun ilk ışıklarına yönelerek ya hızır niyazı ile secde ederler (Sevgenden, 1950:334). Şaman kültüründe güneş ve ayın farklı bir yeri vardır. Orta Asya kavimlerinde güneşe ve aya yemin edildiği bilinmektedir (İnan, 1986:29). Güneş motifinin şir-i hurşid olarak Hz. Ali yi temsil ettiğine inanılır (Karamağralı,1970:94). Yöre insanına göre güneş Allah ın bir nurudur. Şamanist inanca göre güneş ve ay ile kötü ruhlar mücadele eder. Güneş ve ay tutulmasının sebebi budur. Kötü ruhların eline geçtiği düşünülen ay ve güneşin kurtulması için davul çalınır (İnan,1986: 82). İncelemeye konu olan üzerinde herhangi bir isim bulunmayan 12 nolu fotoğrafta görülen güneş motifli mezar taşı; 130 x145 cm. ölçülerindedir. Mezar gövdesinin yan yüzeyinde dikdörtgen formlu çerçeve içerisine güneşi temsil eden dairesel bir şua (şemse) motifi bezenmiştir (Fotoğraf 12). 529 Fotoğraf 12. : Güneş Motifli Mezar Taşı, Şekil 2.:12 Nolu Fotoğraf Ayrıntı Çizim Ayyıldız motifi genelde İslam ın bir simgesi olmakla birlikte Osmanlı ve Türkiye Cumhuriyeti nin bayrağında da kullanılmıştır. Üzerinde çalışma yapılan isimsiz,120 x 90 cm. ölçülerindeki prizmatik sandukalı mezar taşında Ayyıldız motifi kullanılmıştır (Fotoğraf 13). İlgili mezarın ayaktaşı bölümünde süsleme yoktur. Mezar taşının yan yüzey kısmına üç adet mihrap motifi bulunmaktadır. Mihrap motifinin içine farklı süsleme elemanları yerleştirilmiştir. Orta kısımdaki mihrap boşluğunda yönü toprağa bakan Ayyıldız motifi bulunmaktadır. Yıldız motifi hilal motifinin gövdesine yaslanmış şekilde yapılmış, Mezar taşının gövde yüzeyi üç eşit mihraba bölünerek ay yıldızın sağında ve solunda dalları içe kıvrılmış bitki motifi yer almaktadır (Fotoğraf 13).

8 Fotoğraf 13. Ayyıldız Motifli Mezar Taşı Şekil 3.: 13 Nolu Fotoğraf Ayrıntı Çizim 120 x 70 cm. ölçülerinde dikdörtgen bloktan oluşan isimsiz mezar taşı, diğerlerinden farklı bir üslup göstererek, süsleme mezar taşının yan kısımlarına değil, üst yüzeyine yapılmıştır (Fotoğraf 14). Anadolu kültüründe kilim misafir ağırlanması ile sembolize edildiği bilinmektedir. Mezar süslemesinin bu düşünceden yola çıkılarak yapıldığına inanılmaktadır. 530 Fotoğraf 14.:Kilim Motifli Mezar Taşı, Şekil 4. : 14 Nolu Fotoğraf Ayrıntı Çizim 120 cm x 45 ölçülerine sahip mezar taşı dikdörtgen blok şeklindedir (Fotoğraf 15). Mezar taşının geniş yüzeyinde mihrap ve kare formu bulunmaktadır. Yüzeyin orta kısmında bulunan çerçeve içerisine yerleştirilmiş dört eşit parçaya bölünmüş dikine kare şekli bulunmaktadır. Motifinin sağında ve solunda içi boş mihrap motifleri yer almaktadır. Keklikoluk Köyü mezarlığında bulunan mezar taşları içinde diğerlerinden farklı olarak kuşların su içmesi amacıyla yapıldığını düşünülen, 15 cm. derinliğinde kareler oluşturulmuştur.

9 Fotoğraf.:15 Kare Formlu Mezar Taşı Şekil 5. : 15 Nolu Fotoğraf Ayrıntı Çizim 16 nolu fotoğrafta görülen, baş ve ayaktaşı tarafı boş olan mezar taşının gövde sağ yüzeyi iki parça halinde bölümlendirilmiştir. Gövde yüzeyinin bir tarafı boş diğer tarafında ise çarkı felek motifi ve deforme olmuş rozet bulunmaktadır. Çarkıfelek motifi çok kollu, beşgen şeklinde bordürlerle çerçeve içine alınmıştır (Fotoğraf 16). 531 Fotoğraf 16.: Çarkıfelek Motifli Mezar Taşı Yüzeyinde bıyık motifi olan mezar taşının gövde yan yüzeyinde düz bordürlerle çerçevelendirilerek bir alan oluşturulmuştur (Fotoğraf17). Alan sırasıyla kişinin erkek olduğuna dair bir nişan olarak kullanılan bıyık şekli yerleştirilmiştir. Şeklin sağına içi boş mihrap, soluna ise boş rozet işlenmiştir. Boş rozetin basit şekilde tasarlanan dünya olduğu değerlendirmesiyle birlikte mihrabın inançsal olarak bu dünya ile öbür dünya arasındaki kapı olduğu düşünülmektedir. Bu değerlendirmeden yola çıkılarak, bu dünyadaki hayatın sonlanmasıyla yeni bir dünyaya açılan kapı şeklinde bir kompozisyon uyarlaması yapılmıştır.

10 4.2. Bitkisel Süslemeli Mezarlar Taşları Fotoğraf 17. : Bıyık Motifli Mezar Taşı Ağaç motifi eski şaman ayinlerinde merdiven özelliğini taşımaktadır. Gökyüzüne ulaşmada bir amaç ve araç, tanrıya ulaşmada bir merdivendir (Karamağralı, 1970:97). Yine günümüzde de Orta Asya kültüründeki Yakut kadınlarının çocuk isteme ve çocuk edinme için bir ağacın dibinde dua etmesi, çocuk dilemesi tanrıyla birlikte ağaç ruhuna da yalvarması anlamına gelir (İnan,1986: 207). Ağaç türleri içerisinde hurma ağacı motifi daha çok yüzyıllarda çok görülen bir motiftir. Kompozisyonlarda hurma ağacının yaprakları daldan sonra üst üste V şeklinde yukarı doğru sıralanmıştır. Üzerinde hurma meyveli dalları ise yön olarak aşağı doğru sıralanması yapılmıştır (Çal, 2015:321). Cennet meyvesi olarak inanılan hurma ölen kişinin cennet isteğinin belirtisi şeklinde değerlendirilmektedir. Keklikoluk mezarlığında bulunan hurma ağacı süslemesinin kullanıldığı mezar taşının geniş yüzeyi bordürle çevrilmiştir. Bordürün ortasında güneş motifi yerleştirilerek, güneşi saran dallar sağa ve sola doğru yükselmektedir (Fotoğraf 18). Dalların alt kısmında yine sağlı ve sollu olarak hurma meyvesi bulunmaktadır. Mezar taşının güneye bakan yüzü sade bırakılmışken, kuzeye bakan yüzünde yer alan çok kollu çarkıfelek motifi işlenmiştir. 532 Fotoğraf 18. : Hurma Ağacı Motifli Mezar Taşı Türk toplumunda kabir ağacı olarak mezarlıklara dikildiği bilinen ve yeşil kalan selvi ağacı dik duruşu ile dürüstlüğü ve ölümsüzlüğü simgelemektedir. Hurma ağacı İslam inancına göre cennet ağacı olarak bilinmektedir. Hurma ağaçlarının meyveleri bolluğu ve bere-

11 keti ifade ederken, dalları ise ölümsüzlüğü temsil etmektedir. Selvi ve hurma ağacı, hayat ağacı olarak da bilinmektedir (Tali, 2012:117) yılı olarak tarihlendirilen sandukalı mezarın baş kısmına yan yana dizilmiş üç adet ağaç motifi işlenmiştir (Fotoğraf 19). Selvi motifi olarak işlenen ağaç motifinin, kökten itibaren yaprakların aşağıdan yukarıya doğru gövdeye bitişik sıralandığı görülmektedir. Ortada bulunan ağaç motifinin yaprakları dolu iken sağ ve solda bulunan ağacın yapraklarının içi boştur. 533 Fotoğraf 19. : Ağaç Motifli Mezar Taşı Şekil 6.: 19 Nolu Fotoğraf Ayrıntı Çizim Keklikoluk Köyü mezarlığında bulunan diğer bir isimsiz bitkisel süslemeli mezar taşının gövde kısmının yan cephesi bordür içerisine alınarak, iki bölüme ayrılmıştır. Mezarın gövde kısmında kabartma şeklinde kaideli, içine yıldız şekli oturtulmuş, geniş karınlı bir vazodan yukarı doğru yükselen S kıvrımında dallar bulunmaktadır. Diğer tarafta bulunan kompozisyonda ise bordürün sağ ve sol alt köşesinde oluşturulan çemberden dalları yukarı doğru yükselmektedir. Bu kompozisyon soy kütüğünü ifade etmeye yöneliktir (Fotoğraf 20). Fotoğraf 20. : Ağac Motifli Mezar Taşı Üzerinde çalışma yapılan diğer bir mezar taşı 21 Nolu fotoğrafta görülmektedir. Mezar taşının yüzeyindeki bitkisel kompozisyonda bordür içerisinde oluşturulan alanın sağ ve sol alt köşesinde yere doğru eğilmiş ağaç dalları bulunmaktadır (Fotoğraf 21-22). Ağaç dalları çember şeklin-

12 de içe kıvrılmıştır. Bunla birlikte orta kısımda yukarı doğru yükselen bir ağaçtan ziyade çiçek motifini andıran bitkisel çalışma bulunmaktadır. Fotoğraf Ağaç Motifli Mezar Taşları 23 nolu Fotoğrafta görülen mezar taşının gövde kısmının yüzeyinde kompozisyonu çevreleyen düz bordür kendi içinde üç bölüme ayrılmıştır. Birinci bölümde kökten başlayarak üç kol halinde yükselen ağaç şekli tasarlanmıştır. Ağacın yukarıya doğru uzanan dalları içe kıvrılmış yapraklardan oluşturulmuştur. Orta bölümde ise dalların bitiş noktalarında çiçeklerin olduğu motif bulunmaktadır. Son bölümde ise gövdesi şişman, emzik kısmı kısa ve dar bir testi görülmektedir (Fotoğraf 23). 534 Fotoğraf 23. : Ağaç Motifli Mezar Taşı 5. YÜZEYİNDE GÜNDELİK EŞYA MOTİFİ BULUNAN MEZAR TAŞLARI İnançsal etkilerin bir sonucu olarak Keklikoluk Köyü mezarlığında, buluna mezar taşlarının çoğun da gündelik yaşamda kullanılan araç ve gereçler işlenmiştir. Mezar taşlarında çoğunlukla ibrik, leğen, bardak, cezve, fincan, silah gibi eşya motifleri yer almaktadır. Mezar taşlarında bulunan Kahve takımı kişinin yaşamında cömertliği ve misafirliğe olan düşkünlüğünü ifade den bir anlatım tarzını ifade etmektedir (Danık, 1993:57). Keklikoluk mezarlığında bir çok mezar taşına işlenmiş kahve cezvesi ve kahve fincanı motifi vardır. Kahve kültürüyle birlikte ibrik ve testi motifinin olduğu mezar taşları da bulunmaktadır. 25 nolu Fotoğrafta görülen mezarın ayaktaşı bölümünde bir testi bulunmaktadır (Fotoğraf 25).

13 Testinin gövdesinde dar olarak yapılmış bir emzik bulunmaktadır. Testi motifinin hemen yanında ise leğen işlenmiştir. Yaşamın en temel öğesi olarak görülen suyun etkisi üzerinden yola çıkılarak su ile beraber kullanılan eşyalarla bir kompozisyon oluşturulmuştur. 24 Nolu fotoğrafta görülen mezar taşının gövde yan yüzeyi basit bir bordürle dikdörtgen şeklinde çizilmiş, dikdörtgen üç eşit parçaya bölünmüştür (Fotoğraf 24). Orta kısımda büyük bir sini (tepsi) ve içinde tabaklar bulunmaktadır. Tepsinin solunda tava şekli ve hemen üzerinde altı kollu bir yıldız motifi, sağ tarafta kahve cezvesi ve kaşık motifleri yer almaktadır. İnançsal etkide ölen kişinin cömert, misafirperver ve ikram sahibi birisi olduğunu vurgulamaya yönelik bir anlayışla mezar yüzeyine bu eşyaların çizim yapılmıştır. Fotoğraf 24. : Gündelik Kullanılan Eşya Motifli Mezar Taşı 535 Fotoğraf 25. : Eşya Motifli Mezar Taşı Şekil 7.: 25 Nolu Fotoğraf Ayrıntı Çizim Silah olarak kullanılan ok ve yay Orta Asya'dan başlayarak Türk yurtlarında ve İslam toplumlarında sanatsal bir unsur olarak, mezar taşlarında, kullanılan özelliklerden biri olmuştur (Kanbarova, 2015: 69). Mezar taşlarında bulunan silah ögesinin geçmişle alakalı olarak günümüz mezarların dada yer bulmaktadır. Bununla birlikte Türkiye de 16 ve 17. yüzyılda İstanbul daki özellikle hanedan mezarlarında bıçak şekli bulunmaktadır. Kars, Tunceli-Erzincan- Kayseri bölgesi köy mezarlarında çokça görülen kılıç şeklinin yerini 18. yüzyıldan itibaren tüfek ve tabanca almıştır (Çal, 2015:319).

14 26 Nolu fotoğrafta görülen mezar taşının gövde yüzeyinde tüfek, barutluk, ve fişeklik işlenmiştir (Fotoğraf 26). Tüfek motifi gövdenin orta kısmında, üst tarafta ise fişeklik ve barutluk sıralanmıştır. Mezarın ayaktaşı alanının sol üst köşesinde bir çift ayakkabı motifi bulunmaktadır. Mezar taşı üzerinde bulunan objelerden yola çıkılarak silah motifiyle ölen kişinin güç, kuvvet ve iktidar sahibi olduğunu belirtmek için kullanıldığı değerlendirilmiştir. Sol üst köşede bulunan ayakkabı motifi ise bir göç ve yolculuk imgesi olarak kullanılmaktadır. Fotoğraf 26. : Silah Motifli Mezar Taşı 27 Nolu fotoğrafta görülen mezarın ayaktaşı bölümü zencirek motifiyle çerçevelenmiştir, Mezar gövdesinin dar alanında ayak izi şeklinde bir motif bulunmaktadır (Fotoğraf 29). Ayakkabı motifinin bu dünyadan öbür dünyaya yolculuk ve iz bırakma amacı ile kullanıldığı değerlendirilmiştir. 536 Fotoğraf 27. : Ayakkabı Motifli Mezar Taşı Şekil 8.: 27 Nolu Fotoğraf Ayrıntı Çizim

15 SONUÇ Mezar taşları, Anadolu daki yerleşim yerlerinin geçmişi hakkındaki kültürel belge niteliği taşıyan en önemli unsurlardan biridir. Geçmiş ve yaşanılan dönem arasında aktarıcı niteliğine sahip yapıtılardır. Üzerlerine işlenmiş motiflerle sanatsal ve kültürel aktarım açısından önemli bir yeri olan Keklikoluk Köyü mezarlığında var olan mezarların şekilsel ve görsel anlamda değerlendirmeleri yapılmıştır. Mezar taşlarının üzerinde bir tarihlendirme olmadığı halde edinilen bilgiler neticesinde mezar taşlarının 1900 yılı sonrasına ait olduğu tespit edilmiştir. Üzerinde çalışma yapılan mezar taşı sayısı 19 adettir. Baş taşı ve ayaktaşı bulunan mezar sayısı 4 adet olup, 12 adet ise sandukalı mezarlardır. Süsleme bakımından geometrik, bitkisel ve gündelik kullanım eşyalarının olduğu mezar taşları içerisinde 5 adet gövdesinde gündelik eşyaların olduğu mezar taşı, 6 adet bitkisel süslemenin bulunduğu mezar taşı, 5 adet geometrik süslemeli mezar tespit edilmiştir. Keklikoluk köyü Mezarlığı nda incelenen mezar taşı örneklerinde süslemelerde herhangi bir cinsiyet ayrımına gidilmediği görülmüştür. Süsleme bakımından mezar taşlarının tarihlendirilmesinin yapıldığında XIX. yy. barok üslubunun etkileri görülmektedir. Sanatsal anlamda açık hava müzesi niteliğindeki Keklikoluk Köyü mezar taşlarının bulunduğu alanın koruma altına alınarak, ilgili kamu kurum ve kuruluşlarınca gerekli hassasiyetin gösterilmesi gerekmektedir. Bu çalışma ile Kahramanmaraş Göksun Keklikoluk Köyü sınırları içerisinde bulunan mezar taşlarının tespiti, kayıt altına alınması ve yorumlanması, gelecek nesillere aktarılması amaçlanmıştır. 537 KAYNAKLAR Aslanapa, Oktay, (1993), Anadolu Selçukluları Mimar Sanatı Başlangıcından Bugüne Türk Sanatı, Ankara. Altı Aziz, (2015), Sarız da İskân Ve Nüfus( ) Soyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı:38. Çal Halit, (2015), Türklerde Mezar Mezar Taşları, TC. Aile Ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Yayını, Ankara. Danık Ertuğrul, (1993), Mezar Taşları, Türk Kültürünü Araştırma Enst. Yayınları, Ankara. Günay Necla,(2007) Kahramanmaraş ta Ermeniler, IQ Yayınları, İstanbul. İnan Abdulkadir, (1986),Tarihte ve Bugün Şamanizm Ankara. Karamağralı Beyhan, (1970), Sivas ve Tokattaki Figürlü Mezar Taşlarının Mahiyeti Hakkında Selçuklu Araştırmaları Dergisi II Ankara. Karamagralı Beyhan, (1993), Ahlat Mezar Taşları Elila Yayınları Ankara. Kanbarova Gulnara, (2015), Ahlat ın Tarihi ve Mimari Değeri Olan Mezar Taşlarının Süs Desenleri The Journal of Academic Social Science Yıl: 3, Sayı: 10. Özdemir Said, (2010), Sarıkaya Alı, Göksun Tarihi Said Göksun Beldyesi İstnbul. Özaktürk Selami, (2016), Göksun Bölgesi Alevi İnanç ve Kültürü Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enst. Tarih Anabilim Dalı Yüksek Lisan Tezi. Kahramanmaraş.

16 Tali Şerife, (2012), Kayseri Tavlusun Köyü Mezarlığında Bezemeli Mezar Taşları Sanat Dergisi 20. Türkçe Sözlük, (2005), Türk Dil Kurumu Yayınları, Anakara. Sevgenden N. (1950), Anadoluda Koyun ve At Motifi Mezar Taşları Tarih Dünyası C1 Sayı 8 İstanbul. Yinaç Refet ve Elibüyük Mesut, (1988), Maraş Tahrir Defteri Ankara Üniversitesi yay. Ankara. Kaynak Kişiler: Kaynak Kişi, Tolun İskender :1965 Kaynak Kişi, Halil Aygan :