İnsanda Özel Refleksler. S2 E2B Pratik: LD05 Prof.Dr. Gönül Ö. Peker ve Ark. EÜTF, Fizyoloji AbD

Transkript

1 İnsanda Özel Refleksler S2 E2B Pratik: LD05 Prof.Dr. Gönül Ö. Peker ve Ark. EÜTF, Fizyoloji AbD

2 Öğrenme ve Beceri Hedefleri 1 İnsanda Kemik Veter / Derin Tendon / Germe Reflekslerinin en temel olanlarını, uyarı yeri, yanıt yeri ve refleks entegrasyon merkezleri bağlamında öğrenmeli, bu refleksleri alabilmeli ve aldığınız yanıtı yorumlayabilmelisiniz. Germeye yanıt olarak doğan ve temel düzenekleri benzer olan Yüzeyel Reflekslerin en temel olanlarını da tanımalı, alabilmeli, yanıtları yorumlayabilmeli ve ekstremitelerde ve çenede aldıklarınızdan farkını belirtebilmelisiniz. DTR refleksi için çok yalın bir refleks devresini, omurilik kesitindeki sinaptik ilşkileri de belirterek çizebilmelisiniz. Hiporefleksi ve hiperrefleksi kavramlarını anlayabilmeli, neye (hangi etmenlere) bağlı olduklarını ve neyin göstergesi olduklarını / nasıl yorumlanacaklarını bilebilmelisiniz.

3 Öğrenme ve Beceri Hedefleri 2 Beyin sapı reflekslerini, uyarı ve yanıt yeri / modalitesi / biçimini, entegrasyon merkezlerini bilmeli, bunları alabilmeli ve yorumlayabilmelisiniz. Gelişimin izlenmesi bağlamında önemi olan, polisinaptik ve çoğul merkezli, görece ilkel, postüral ve tonik reflekslerin en temel olanlarını bilebilmeli ve bazılarını öykünebilmelisiniz (rol yapabilmelisiniz). Bunların, niçin kendinizde alınamadığını açıklayabilmeli, ortaya çıktığı durumlarda ne anlama geldiklerini yorumlayabilmelisiniz. Denge tepkileri olarak ortaya çıkan polisinaptik ve çoğul merkezli yanıtları da deneyerek ve gözlemleyerek, uyarı ve yanıt yerlerini, yanıtların niteliklerini tanımlayabilmelisiniz. Sağlıklı kişinin bakısında, kolaylıkla alamadığınız refleksleri neden alamadığınızı, nasıl alabileceğinizi ve bu tutumunuzla neyi nasıl etkilemiş olabileceğinizi bilebilmelisiniz.

4 Reflekslerin Genel Nitelikleri 1 Tümleşik (entegre) sinirsel etkinliğin temel birimi refleks kavsidir (ark = devres = çember). Bu devre; bir duysal organ, bir aferent nöron, merkez entegrasyon istasyonununda veya sempatik gangliyonda (refleksin tümleştirildiği merkez) yer alan bir sinaps (monosinaptik) veya daha fazla sayıda sinaps (polisinaptik), bir eferent nöron ve bir eylem organından (icracı = efektör) oluşur.

5

6 Monosinaptik Refleksler Germe Refleksi Sinirleri ile ilişkisi (inervasyonu) normal bir iskelet kası gerilirse, kasılma yanıtı doğar. Buna germe refleksi denir; en iyi aydınlatılmış / anlaşılmış reflekstir. Uyaran: germe (kas boyunu uzatma); Yanıt: kasılma; Duysal organ: kas iğciği; Aferent sinir: hızlı duysal lifler; Santral iletici: glutamat; Eferent sinir: aynı (uyarının kaynağı olan) kasa giden motor nöron aksonu.

7

8 Kas İğciği (Kİ) Yapısı, Sinirsel Bağlantıları ve İşlevi 2 Memeli kas iğciğinde 2 tip intrafuzal lif vardır: 1) Çekirdek torba lifler (ÇTL), ortası genişlemiş bir yapıdaki çok sayıdaki çekirdekten oluşur ve iki adettir. - ÇTL 1 de miyozin ATPaz etkinliği düşük, - ÇTL 2 de yüksektir. 2) İkinci tip olan ve her iğcikte dört veya daha çok sayıda bulunan çekirdek zincir lifler (ÇZL) daha ince ve kısadır, torba içermez ve uçları ÇTLe tutunur.

9

10

11

12 Germe Refleksi Klinik Örnekler Patella (kuvadriseps femoris), aşil (gastroknemiyüs), biseps, triseps, maseter refleksleri germe refleksine örnektir. Gevşek ve rahat duran kişide, yüzeysel ve güçlü bir kasın insersiyo tendonuna refleks çekici ile vurulduğunda, bu kasın kontraksiyonu ortaya çıkar. Bunlar, klinikte derin tendon refleksi (DTR) veya kemik Veter refleksi olarak anılırlar ve nörolojik bakıda çok önemli yerleri vardır.

13 Polisinaptik Refleksler Polisinaptik refleks yolakları karmaşık biçimde dallanma gösterir. Her bir daldaki sinaps sayısı farklıdır. Sinaptik gecikme nedeniyle, daha az sayıda sinaps içeren dallardaki etkinlik, motor nörona daha hızlı ulaşır. Bu yolla tek bir uyaranın tetiklediği etki ve dolayısı ile yanıt da uzar, süreklilik gösterir. Bazan etkiler geriye, yani başlangıç noktasına döner; bu durumda, ileti ilerleyemez ve söner / yokolur. Böylesi yansıyan veya geri tepen devrelere beyin ve omurilikte rastlanır.

14 Diğer Polisinaptik Refleksler Karın cildi (abdominal) ve kremasterik (skrotum) refleksler de bir çeşit geri çekme refleksidir. Kemik yerine doğrudan deri ile bağlantılıdırlar. Bazılarının viseral (iç organsal) bileşenleri vardır. Düzenleyici (doğrultucu) işlevlerle ilgili pek çok çeşit ve sayıda polisinaptik refleks vardır.

15 Polisinaptik Reflekslere ilişkin Özgül Özellikler & Önemi 1 Refleks etkinlik, uyaran ve yanıt bağlamında stereotipik ve özgüldür. Belirli bir refleksi tetikleyen bir uyaran genellikle oldukça net ve kesindir. Buna, o refleksin uygun uyaranı denir. Köpekteki kaşınma refleksi buna çok belirgin bir örnektir. Köpeğin ayak derisinde yürüyen bir pire bir doğru üzerinde yinelenen uyaranlar üretir ve bu uyarı, kaşınma yanıtını tetikler. Oysa, pirenin zıplayarak rastgele noktalara konması uygun uyaran oluşturamaz ve kaşınma refleksini tetikleyemez. (Belki de pireler, soylarının tükenmemesini bu davranışlarına borçludur). İskelet kaslarındaki ekstrafüzal lifleri inerve eden motor nöronlar, bir çok refleks devrenin eferent bölümünü oluşturur. Omuriliğin yukarısından inen, karşı taraftan iletişim kuran, alttan yukarıya çıkan, aynı segmentten kaynaklanan (en az beş adet), diğer segmentlerden gelen farklı nitelikteki (eksitatör veya inhibitör) tüm etkiler bu motor nöronlara akar, adeta bir hunide toplanmış olur (konverjans yapar). Bu motor nöronlara son ortak yol denir.

16 Polisinaptik Reflekslere ilişkin Özgül Özellikler & Önemi 2 Eksitatör saçak etkilerin omurilikteki aşağı-yukarı hareketi veya doğrudan ya da dolaylı inhibisyonu da yayılma özelliği gösterir; bunlar geçici etkilerdir. Ancak, omurilikte, yansıyan çoğul dallı yolaklar ve modülasyonla uzatılmış nörotransmiter etkileri nedeniyle uzamış ve yayılarak genelleşmiş santral uyarılma veya inhibisyon durumu da gelişebilir. Santral uyarılma egemen olursa, etkiler yalnız somatik alanlara değil, otonomik alanlara da yayılır. Örneğin, kitle (mass) refleksinde, dört ekstremitedeki çok güçlü geri çekmelerin yanısıra, işeme, defekasyon, terleme ve kan basıncı oynamaları görülür. Refleksler stereotipik de olsalar deneyimden etkilenirler. Aynı şiddetteki yinelenen uyarana karşı yanıt aksayabilir (habitüasyon, desansitizasyon, kanıksama, alışma, duyarsızlaşma). Bu durumda, daha şiddetli, daha kısa veya uzun süreli bir uyaran uygulanırsa, yeniden duyarlılık (sansitizasyon) kazandırılabilir.

17 Derin ve Yüzeyel Germe Refleksleri Refleks Uyaran Uyarma Yeri Patella Germe Lig. patella Bacak Extansiyonu Aşil Germe Aşil Tendonu Ayak Dorsofleksiyonu Biseps Germe Biceps Tendonu Triseps Germe Triceps Tendonu Yanıt Reseptör Refleks Merkezi Ön kol fleksiyonu Ön kol ekstansiyonu Supinatör Germe Stiloradial El Supinasyonu Masseter Germe Yapışma yeri Çene kapanması Karın Kremasterik Derinin çizilmesi Derinin çizilmesi Karın derisi Uyluk üst, iç bölümü Karın kaslarında kasılma Testisin yukarı çekilmesi Kas iğciği Kas iğciği Kas iğciği Kas iğciği Kas iğciği Kas iğciği Meissner, Pacini cismi Meissner, Pacini cismi L2-L4 N.femoralis S1 N.Tibialis C5-C6 N.muskulokutaneus C6-C7 N.Radialis C5-C6 N.Radialis Trigeminal Th7-L1 N.interkostalis L1-L2 N.genitofemor alis

18 Bazı Temel Kranyal (Polisinaptik) Refleksler Refleks Uyaran Uyarma Yeri Yanıt Reseptör Refleks Merkezi Işık refleksi Işık Göz Miyozis Fotoreseptör A:2 KÇ E:3.KÇ (PS) Göz kırpma Korneaya dokunma Kornea Göz kırpma Meissner A:5. KÇ E:7. KÇ Öğürme Farinx uyarısı Farinks Öğürme Serbest sinir uçları Öksürme Aksırma Emme Yutma Trakea uyarısı Trakea Öksürme (güçlü ekspiryum) Serbest sinir uçları A:5.KÇ E:9-10 KÇ A:10. KÇ E:Frenik sinir