KİTLE İLETİŞİM HUKUKU

Transkript

1 1 KİTLE İLETİŞİM HUKUKU Basın Radyo - Televizyon Sinema - Video İnternet Prof. Dr. Kayıhan İÇEL Yenilenmiş 10. BASI İstanbul

2 2 Yayın No : 2970 Hukuk Dizisi : Bası - Ekim İSTANBUL ISBN Copyright Bu kitabın bu basısının Türkiye deki yayın hakları BETA Basım Yayım Dağıtım A.Ş. ye aittir. Her hakkı saklıdır. Hiçbir bölümü ve paragrafı kısmen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz. Normal ölçüyü aşan iktibaslar yapılamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : Beta Basım A.Ş. Baskı - Cilt : Pasifik Ofset Cihangir Mah. Güvercin Cad. No: 3 Baha İş Merkezi A Blok Avcılar / İSTANBUL Tel: (0212) (Sertifika No ) Kapak Tasarım : Gökhan Ayrancı Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. (Sertifika No: 16136) Narlıbahçe Sok. Damga Binası No: 11 Cağaloğlu - İSTANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212)

3 3 ÖNSÖZ KİTLE İLETİŞİM HUKUKU nun 9. Basısından bu yana geçen bir yıl içinde mevzuatımızda yeniden bazı köklü sayılabilecek değişiklikler olmuştur. Bu değişikliklerden biri, Yargı Hizmetlerinin Etkinleştirilmesi Amacıyla Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması ve Basın Yoluyla İşlenen Suçlara İlişkin Dava ve Cezaların Ertelenmesi Hakkında Kanun ( ; RG ) ile, diğer değişiklik ise, İnsan Hakları ve İfade Özgürlüğü Bağlamında Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ( ; RG ) ile yapılmıştır. Tüm bu mevzuat değişiklikleri kitabımızın ilgili kısımlarında incelenmiştir. Son olarak, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanan tarih ve 6495 sayılı Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun un 47. maddesi ile 5651 sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun un 8. maddesine eklenen 14. fıkra ile, internet te işlendiği tespit edilen şans oyunları ile ilgili suçlarda, şans oyunlarında yetkili idarî veya özel kuruluşlara tanınan bu tür yayınlara erişimi engellenme kararı verme özel yetkisi kitabımızın internet bölümünde ele alınmıştır. 10. Basıda, Yargıtay ın kitle İletişim Hukukuna ilişkin yeni kararları da incelenip, özellikle basında sorumluluk kısmına eklenmiştir. Karşılaştırmalı Güncel Ceza Hukuku Serisi isimli yayınımızın onüçüncü kitâbı olan İNTERNET HUKUKU Ocak 2013 de yayınlanmıştır. Bu kitâpta, konuyla ilgili önemli makalelerin yanı sıra Avrupa Birliği, Avrupa Konseyi ve Avrupa Parlamentosu nun internet/bilgisayar suçları ile ilgili belgeleri ve kararları bulunmaktadır. Bu yayınımız da, Kitle İletişim Hukuku nun 10. Basısını gecikmeden yayınlamamıza etkili olmuştur. Yeni basının tüm ilgililere yararlı olmasını dilerim. Ekim 2013, İstanbul-Caddebostan Prof. Dr. Kayıhan İÇEL

4 4

5 5 DOKUZUNCU BASININ ÖNSÖZÜ KİTLE HABERLEŞME HUKUKU nun ilk kez yayınlandığı 1977 yılından bu yana 35 yıl geçti. Bu uzun dönem içinde Türkiye de biri ihtilâl olan siyasal, sosyal ve hukuk sistemimizi derinden etkileyen olaylar zinciri kendini gösterdi. Başta Anayasa olmak üzere hukukun normatif kaynakları tamamen değiştirildi ve değiştirilmeye devam edildi. Tüm bu derinden değişiklikler diğer alanlarda olduğu gibi, hatta daha da kapsamlı ve yoğun bir şekilde kitle iletişimi alanında da olağan dışı ortamlar yarattı. Türkiye nin bir dönem ihtilâl normları ile yönetilmesi, sonra yeni Anayasa ile birlikte kitle iletişim araçlarını ve kitle iletişim özgürlüğünü yakından ilgilendiren anayasal hükümlerin sil baştan yeniden oluşturulması, zamanla radyo-televizyonda tekelcilikten çoğulculuğa geçilirken hukuk dışı sancılı bir sürecin yaşanması, daha sonra bu konuda Anayasa da önemli değişikliklerin yapılması, böylece Devlet kuruluşu olan TRT nin eski etkinliğini kaybetmesi ve özel radyo-televizyonların etki güçlerinin artması kitle iletişim sistemimizi derinden etkilemiştir. Tek partili iktidar dönemi ile birlikte hukukun her alanında ve bu bağlamda kitle iletişim hukukunun normatif kaynaklarında da köklü değişikliklere gidilmiştir. Örneğin, yeni Basın Kanunu, Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanun, Sinema Filmlerinin Değerlendirilmesi ve Sınıflandırılması ile Desteklenmesi Hakkında Kanun, İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele edilmesi Hakkında Kanun, Elektronik Haberleşme Kanunu kitle iletişim mevzuatımızdaki en önemli değişikliklerdendir. Son yıllarda, Ceza Hukuku başta olmak üzere, diğer hukuk dallarının normatif kaynaklarında köklü değişikliklerin yapılması da kitle iletişim hukukunu önemli derecede etkilemiştir. Türkiye de son 35 yıl içinde gerçekleşen çok önemli olaylar ve hukuk sistemimizi derinden etkileyen zincirleme kodifikasyon hareketleri hukuk alanında stabil bilimsel çalışmaları zorlaştırmıştır. Zira, stabil bilimsel hukuk çalışmalarının devamlı normatif değişiklik beklentisi içinde yapılmasının zorluğu açıktır. Kitle iletişim hukukunu konu alan bu kitabımızın bugüne kadarki yeni bası sayısının daha çok olmamasının esas nedeni budur. Yeni adı ile KİTLE İLETİŞİM HUKUKU olarak yayınladığımız kitâbımızın 9. Basısında yeni mevzuat değişiklikleri, bu meyanda tarihinde kabul edilen ve tarihinde yürürlüğe giren (RG ) 6112 sayılı Radyo ve

6 6 Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında Kanun incelenerek uygun bölümlere eklenmiştir. Diğer bölümlerinde de gerekli değişiklikler, eklemeler ve çıkarmalar yapılarak KİTLE İLETİŞİM HUKUKU güncelleştirilmiştir. Dokuzuncu basının tüm ilgililere yararlı olmasını dilerim. Nisan 2012, İstanbul-Caddebostan

7 7 SEKİZİNCİ BASININ ÖNSÖZÜ KİTLE HABERLEŞME HUKUKU nun yedinci basısının yayınlandığı 2007 yılından bu yana kitle haberleşmesini düzenleyen mevzuatımızda önemli bazı değişiklikler oldu. Yürürlükteki yasalar ve yönetmeliklerdeki değişikliklerden başka, özellikle İnternet Rejimi ni doğrudan ilgilendiren iki yeni yasa yayınlandı. Bu yasalardan biri tarihli Resmi Gazete de yayınlanan 5651 sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun, diğeri ise tarihli Resmi Gazete de yayınlanan 5809 sayılı Elektronik Haberleşme Kanunu dur. Her iki yasa da kitle haberleşme hukukumuz, özellikle de internet hukukumuz alanındaki önemli pozitif kaynaklar arasında yerlerini almışlardır. Bu iki önemli yasa nedeniyle sekizinci basıda ilgili bahisler tamamen yeniden kaleme alınarak, açıklamalar, yorumlar ve eleştirilerle kitabımıza yeni bir ivme kazandırılmaya çalışılmıştır. Bilindiği üzere, son yıllarda Türkiye de bir kodifikasyon seli yaşanmaktadır. Öyle ki, yasalar sürekli değiştirilmekte ve bu değişiklikler bazen doğrudan doğruya ilgili yasa üzerinde yapıldığı gibi, akla gelmesi zor farklı yasa maddeleri arasına sıkıştırılarak da yapılmakta ve bir de uyum yasaları adı altında toplu yasa değişiklikleri şeklinde gerçekleştirilmektedir. Mevzuatımızdaki bu değişiklik seli içinde hataya düşmemek için teorisyenlerin ve uygulamacıların adeta daimi teyakkuz halinde kalmaları zorunluluk düzeyine ulaşmıştır. Mevzuatımızın son yıllardaki bu değişken durumu nedeniyle, kitabımızın bu basısında mevzuat değişikliklerinin yoğun ve özenli bir şekilde taranması için olağanüstü çaba gösterilmiştir. Bilgisayarın ve dolayısıyla internetin bu tür çalışmalarda sağladığı büyük kolaylık olmasa söz konusu kodifikasyon seli ile mücadele etmenin zorluğunu itiraf etmemiz gerekir. Umudumuz ve beklentimiz, Türkiye mizin de her an değişiklik beklenmeyen istikrarlı bir mevzuata kavuşmasıdır. Zira, ancak bu yolla pozitif hukuk kaynaklarından gerekli yarar sağlanabileceği gibi, biz bilim adamları da, böyle güvenilir bir mevzuat ortamında, sürekli mevzuat tarayıcılığını bir yana bırakıp bilimselliğe odaklanarak topluma daha yararlı olabileceğimiz inancındayız. Mevzuattaki yeniliklerin kitaba işlenebilmesi için ilgili kanun değişikliklerinin tespitinde gösterdiği değerli yardımları için Araştırma Görevlisi Sayın Fulya Eroğlu na ve bu basının dizgisini titizlikle gerçekleştiren sayın Hediye Gümen ile

8 8 sayın Seyhan Satar ın nezdinde Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. nin tüm personeline teşekkür ederiz. Bu basıda da Yargıtayı mızın yeni içtihatlarından örnekler ilgili bahislere yerleştirilmiştir. Kitabımızın 7. Basısının mevcudu kalmadığı için, yenileyerek sunduğumuz 8. Basısının başta Hukuk ve İletişim Fakülteleri öğrencileri ve medya mensupları olmak üzere, tüm ilgililere yararlı olmasını diliyoruz. İstanbul, Ekim 2009

9 9 BİRİNCİ BASININ ÖNSÖZÜ Bu kitâp kitle haberleşme araçlarından Basın, Radyo-Televizyon ve Sinema Filmlerine ilişkin hukuk rejimini sistematik biçimde inceleyerek Kitle Haberleşme Hukuku dalında karşılaşılan problemlere çözümler getirmek amacı ile kaleme alınmıştır. Bugüne dek Türk Hukuk Literatürüne kitle haberleşme araçlarını topluca içeren bir kitâbın girmemesi, bizi böyle bir çalışmaya iten başlıca etken olmuştur. Burada belirtmek gerekir ki, kitle haberleşme araçları ile işlenen suçlardan sorumluluk konusu daima bu hukuk dalının en önemli konularından biri sayılmıştır. Bunun nedeni, Kitle Haberleşme Hukukunun temel öğesi olan Haberleşme Özgürlüğü nü sınırlayan hükümlerden en önemlilerinin Ceza Hukukunun kapsamına girmesidir. Bu gerçeği gözleyen kanun koyucuları, bir yandan ceza yaptırımı ile haberleşme özgürlüğünün gelişi güzel sınırlandırılmasını önleyecek hükümlerinin sorumlu bulamama olasılığını ortadan kaldıracak nitelikte olmasına özen göstermişlerdir. Gerek Basın Kanunlarındaki, gerekse Radyo-Televizyon Kanunlarındaki ceza sorumluluğuna ve ceza yargılamasına ilişkin özel hükümlerin asıl amaçları budur. Bu alanda değinilmesi zorunluluğu bulunan diğer bir gerçek de, kitle haberleşme araçları ile işlenen suçlara ilişin sorumluluk rejimi incelenirken öncelikle Kitle Haberleşme Hukukuna özgü tüm kavramların ve kurumların bütün özellikleri ile ortaya konulmasının gerekliliğidir. Çünkü, bizce, örneğin Basın Hukuku içinde yeralan hemen her kavram ve kurumun Basın Ceza Hukuku -Pressestrafrecht ile yakından veya uzaktan ilgisi vardır. Sözgelimi, haberleşme özgürlüğü incelenmeden sorumluluk rejimi konusunda ortaya çıkacak problemlere sağlıklı çözümlemeler getirilemeyeceği gibi, basılmış eser ve yayın kavramları tüm özellikleri ile ortaya konulmadan ya da Yazı İşleri Müdürlüğü nün hukukî esası araştırılmadan Basın Ceza Hukukunun ayrıntılarına inilmesi olanaksızdır. Bunun yanısıra, matbaacılık faaliyetinde, dönemsel yayın faaliyeti ile ilgili işlemlerde, cevap ve düzeltme hakkı konusunda ve bunlar gibi daha birçok konuda ceza yaptırımının uygulanmasını gerektiren durumlarla karşılaşılır. Bütün bu konularla ilgili özellikleri belirlemeden ceza sorumluluğuna ilişkin ilkeleri saptamak kanımızca bizi tutarlı sonuçlardan uzaklaştırır. Açıklamalarımızdan anlaşılmıştır ki, Kitle Haberleşme Hukuku, ceza hukukçusunun uzmanlığına gereksinme gösteren bir hukuk dalıdır. İşte bu nedenle, biz de bizden önceki kıdemli cezacıların izinden yürüyerek Kitle Haberleşme Hukuku adlı bu kitâbımızı meydana getirdik. Burada, Türk Kitle Haberleşme Hukuku dalında değerli eserleri ve özellikle Basın ve Hukuk kitâbı ile bize öncülük eden ve bu hukuk dalının ceza hukukçusunun uzmanlığına girdiğini yıllarca önce kanıtlayan muhterem hocam Ord. Prof. Sulhi Dönmezer e alenen teşekkür etmeyi yerine getirilmesi gereken bir borç sayıyorum.

10 10 Kitâbımız beş bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, kitle haberleşmesine ve kitle haberleşme hukukuna ilişkin genel bilgiler bulunmaktadır. Bu bölüm haberleşme süreci içinde kitle haberleşmesinin yerini ve önemini saptadıktan sonra, kitle haberleşme hukukunun özelliğini ve niteliğini ortaya koymaktadır. İkinci bölümde ise, Haberleşme Özgürlüğü kitle haberleşme hukukunun temel kavramı olarak ele alınmış ve incelenmiştir. Kitâbın diğer üç bölümünden birincisi Basın Rejimi ni, ikincisi Radyo- Televizyon Rejimi ni ve üçüncüsü de Sinema Filmleri Rejimi ni kapsamaktadır. Örneğin, Basında Sorumluluk Rejimi, Basın Rejimi bölümünde bağımsız bir paragraf hâlinde incelenirken, Radyo-Televizyon Yayınlarında Sorumluluk Radyo-Televizyon Rejimi bölümünde inceleme konusu yapılmıştır. Bunun gibi, Cevap ve Düzeltme Hakkı konusu da her iki bölümde ayrı ayrı ele alınmıştır. Kitâptaki bütün konular hem teorik hem de uygulama açısından incelenmiştir. Teorik incelemelerde karşılaştırmalı hukukun verilerinden en geniş biçimde yararlanılmaya çalışılmış ve özellikle Kitle Haberleşme Hukuku alanında çok gelişmiş bir görünüm içinde bulunan Alman Hukukuna bu konuda önemli yer verilmiştir. Bu arada karşılaştırmalı hukukun teorik esasları Yüksek Mahkemelerin kararları ile bütünleştirilmiştir. Türk Kitle Haberleşme Hukuku nun esasları incelenirken de aynı yöntem uygulanmıştır. Yani, konular teorik temellere oturtulurken, uygulamanın tutumunu yansıtan Yargıtayın ilginç kararlarından örnekler verilmiştir. Dileğimiz, kitâbımızın başta meslekdaşlarımız ve öğrencilerimiz olmak üzere tüm ilgililere yararlı olmasıdır. Kızıltoprak, Kasım 1977

11 11 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ...3 İÇİNDEKİLER...11 KISALTMALAR...29 B İ R İ N C İ B Ö L Ü M KİTLE İLETİŞİMİNE VE KİTLE İLETİŞİM HUKUKUNA İLİŞKİN GENEL BİLGİLER 1. KİTLE İLETİŞİMİNE İLİŞKİN GENEL BİLGİLER...33 A. GENEL OLARAK İLETİŞİM (HABERLEŞME)...33 I. Kavram ve tanım...33 II. İletişim türleri ve etkinlik dereceleri İletişim türleri...35 a) Genel olarak...35 b) Yüksek teknoloji devriminin ortaya çıkardığı yeni iletişim türleri İletişim türlerinin etkinlik dereceleri...38 B. KİTLE İLETİŞİMİ...40 I. Kavram ve tanım...40 II. Kitle iletişim araçları Genel olarak Kitle iletişim araçlarının önemi...44 a) Kamuoyu nun oluşması ve düzenlenmesi yönünden önemi...44 b) Devletlerarası ilişkiler yönünden önemi...46 c) Halkın eğlence ve gereksinimini karşılama yönünden önemi KİTLE İLETİŞİM HUKUKUNA İLİŞKİN GENEL BİLGİLER...49 A. KAVRAM VE TANIM...49 B. KİTLE İLETİŞİM HUKUKUNUN ÖZELLİĞİ VE NİTELİĞİ...49

12 12 İ K İ N C İ B Ö L Ü M İLETİŞİM ÖZGÜRLÜĞÜ 1. GENEL BİLGİLER...55 A. KAVRAM VE TANIM...55 B. ÇEŞİTLİ SİYASAL REJİMLERDE İLETİŞİM ÖZGÜRLÜĞÜ...56 I. Eski mutlakiyetçi rejimler...56 II. Liberal rejimler...57 III. Eski komünist rejimler...58 IV. Faşist ve nasyonal sosyalist rejimler...59 V. Çağdaş demokratik rejimler Ortak özellikleri İngiltere Amerika Birleşik Devletleri...62 C. ULUSLARARASI BELGELERDE VE ANAYASALARDA İLETİŞİM ÖZGÜRLÜĞÜ...63 I. Uluslararası belgelerde iletişim özgürlüğü...63 II. Anayasalarda iletişim özgürlüğü TÜRKİYE DE İLETİŞİM ÖZGÜRLÜĞÜ...70 A. TARİHSEL GELİŞİM...70 I yılına kadarki dönem...70 II yılları arasındaki dönem Basın Radyo Sinema...74 III yılları arasındaki dönem Basın Radyo Sinema...76 IV yılları arasındaki dönem...77 B. ANAYASAMIZA GÖRE İLETİŞİM ÖZGÜRLÜĞÜ...81 I. Genel olarak...81 II. İletişim özgürlüğünün sosyal hak niteliği...89 III. İletişim özgürlüğünün temel öğeleri Genel olarak Haber, düşünce ve kanıları serbestçe öğrenebilmek ve toplayabilmek hakkı...90 a) Özellikleri...90

13 13 b) Bilgi alma hakkından farkı Düşünce ve kanıları serbestçe açıklayabilmek hakkı Haber, düşünce ve kanıları serbestçe yayabilmek hakkı...93 IV. İletişim özgürlüğünden yararlanacak kişiler...94 V. İnsan haklarına ilişkin bazı yeni çalışmalarda ve yasalaştırma hareketlerinde iletişim özgürlüğü...95 C. İLETİŞİM ÖZGÜRLÜĞÜNÜN DÜZENLENMESİ VE SINIRLANDIRILMASI...99 I. Genel olarak...99 II. Mevzuatımızın iletişim özgürlüğünü sınırlayan (veya düzenleyen) hükümlerinden örnekler Genel olarak Basın Kanunu a) Basın Kanununun öngördüğü basın özgürlüğünü sınırlandırma koşulları b) Yayın yasakları c) Basılmış eserlerin dağıtımının önlenmesi ve toplatılması aa) 1961 Anayasası bb) 1982 Anayasası aaa) 5680 sayılı eski Basın Kanunu Dönemi bbb) Yeni Basın Kanunu d) Basın araçlarının müsaderesi e) Dönemsel yayınların kapatılması Türk Ceza Kanunu Ceza Muhakemesi Kanunu Terörle Mücadele Kanunu Spor Müsabakalarında Şiddet ve Düzensizliğin Önlenmesine Dair Kanun Türkiye Radyo Televizyon Kanunu - Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanun ÜÇÜNCÜ B Ö L Ü M BASIN REJİMİ 1. GENEL BİLGİLER A. BASININ TARİHÇESİ VE ULAŞTIĞI DURUM B. BASININ KAPSAMI VE ÖNEMİ I. Basının kapsamı...126

14 14 II. Basının önemi Basının kamusal görevleri a) Genel olarak b) Haber verme görevi c) Denetim ve eleştiri görevi d) Kamuoyunu açıklama ve oluşturma görevi aa) Genel olarak bb) Basının kamuoyunu açıklama görevi cc) Basının kamuoyunu oluşturma görevi e) Basının diğer kamusal görevleri Devlet ve toplum içinde basının yeri Basının dördüncü erk niteliği C. BASIN REJİMİNE İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR I. Basılmış eser kavramı Kavram ve tanım Basılmış eserin koşulları a) Objektif koşullar aa) Basılmış eserin düşünsel içeriği bb) Basılmış eserin maddi varlığı cc) Basılmış eserin çoğaltılması b) Sübjektif koşul Basılmış eserin türleri II. Yayın kavramı Kavram ve tanım Yayın şekilleri a) Yayının esas şekli: Dağıtılma b) Yayının diğer şekilleri aa) Genel olarak bb) Gösterilme cc) Asılma D. MATBAACILIK FAALİYETİ I. Matbaacılık faaliyeti ve basın özgürlüğü II. Matbaacılık faaliyeti için koşullar III. Matbaacılık faaliyetinde yükümlülükler Impressum yükümlülüğü a) Kavram ve karşılaştırmalı hukuk b) Türk hukukunda impressum yükümlülüğü...154

15 15 2- Tevdi yükümlülüğü a) Kavram ve karşılaştırmalı hukuk b) Türk hukukunda tevdi yükümlülüğüne ilişkin örnekler aa) Matbaalar Kanunu ve Basın Kanunu gereğince tevdi yükümlülüğü bb) Basma Yazı ve Resimleri Derleme Kanunu gereğince tevdi yükümlülüğü cc) Basın - İlân Kurumu Teşkiline Dair Kanun gereğince tevdi yükümlülüğü DÖNEMSEL YAYINLAR A. KAVRAM VE KARŞILAŞTIRMALI HUKUK B. TÜRKİYE DE DÖNEMSEL YAYINLAR I. Tanım II. Dönemsel yayınların koşulları Genel olarak Süreklilik koşulu Bağımsızlık koşulu III. Dönemsel yayın türleri Gazeteler Dergiler Haber ajansları yayınları IV. Dönemsel yayınlara ilişkin özel hükümler Genel olarak Dönemsel yayın faaliyeti a) Genel olarak b) Özel mülkiyete konu olan dönemsel yayınlar aa) Dönemsel yayın sahibi aaa) Aranan koşullar bbb) Yükümlülükleri aaaa) Genel olarak bbbb) Beyannâme vermek yükümlülüğü cccc) Eski yasada bulunan defter tutma yükümlülüğü ccc) Hakları aaaa) İzin almadan dönemsel yayında bulunmak hakkı bbbb) Dönemsel yayının adı üzerindeki hakkı...180

16 16 cccc) Yayınlanan yazı ve resimler üzerindeki hakkı bb) Sorumlu yazı işleri müdürü aaa) Kavram bbb) Kurumun hukukî esası aaaa) Genel olarak bbbb) Şeklî teori cccc) Gerçekçi teoriler ) Faaliyet teorisi ) Görev teorisi dddd) Karma teoriler eeee) Görüşümüz ccc) Aranan koşullar ddd) Fonksiyonu cc) Muhabirler c) Devlet dairelerinin dönemsel yayınları d) Yabancı dönemsel yayınlar aa) Sınırlamalar bb) Yabancı basın mensuplarına sağlanan kolaylıklar Cevap ve düzeltme hakkı a) Kavram ve karşılaştırmalı hukuk b) Cevap ve düzeltme hakkının doğması için koşullar c) Cevap ve düzeltme hakkının süjeleri aa) Aktif süjeler bb) Pasif süjeler aaa) Cevaba konu olan yayının niteliği bbb) Sorumlu yazı işleri müdürünün cevap hakkına ilişkin yükümlülükleri d) Cevap ve düzeltme hakkının kullanılması için koşullar aa) Cevap ve düzeltme metnine ilişkin koşullar bb) Cevap ve düzeltme hakkının kullanılması usulü cc) Düzeltme ve cevabın yayınlanması V. Dönemsel yayın kuruluşlarında çalışan fikir işçilerine ilişkin özel hükümler Genel olarak Fikir işçisi kavramı Basın - İş sözleşmesi a) Yapılması b) Sona ermesi...231

17 17 aa) Sözleşmenin fikir işçisi tarafından feshi bb) Sözleşmenin işveren tarafından feshi cc) Sözleşme ilişkisinin diğer nedenlerle sona ermesi Fikir işçisine tanınan haklar a) Ücret b) Ücretli tatiller c) Yıllık ücretli izin d) Mazeret izni e) Askerlikte ve gebelikte ücret f) Mahkumiyet halinde ücret g) Başka işte çalışma h) Diğer haklar VI. Dönemsel yayınlarda ilân ve reklam rejimi Genel olarak Resmi ilânlar a) Tanım b) Resmî ilânların yayınlanması ve dağıtılması Özel ilân ve reklâmlar a) Tanım b) Yayın serbestliği c) Sınırlamalar İlân ve reklâm rejimine uymamanın sonucu Basın - İlân Kurumu a) Görevleri b) Örgütü aa) Genel Kurul bb) Yönetim Kurulu cc) Denetçiler dd) Genel müdürlük C. DÖNEMSEL YAYINLARDA ÖZDENETİM SİSTEMİ I. Genel olarak II. Yabancı kuruluşlardan bir örnek: Alman Basın Konseyi Kuruluşu Görev ve yetkileri Çalışma yöntemi III. Türkiye de basının öz denetim sistemi Basın Şeref Divânı deneyi a) Kuruluşu...252

18 18 b) Görev ve yetkileri c) Çalışma yöntemi d) Başarısızlığının nedenleri Basın Konseyi a) Kuruluş çalışmaları b) Basın Konseyinin amacı ve niteliği c) Örgütü d) Basın meslek ilkeleri e) Konseyin yayına ilişkin şikâyetleri karara bağlama görevi BASINDA SORUMLULUK REJİMİ A. BASINDA CEZA SORUMLULUĞU I. Genel bilgiler Basın Ceza Hukuku kavramı Basın suçları a) Basın suçu kavramı ve türleri b) Basın suçunun öğeleri aa) Basılmış eserin düşünsel içeriği bb) Basılmış eserin yayınlanması cc) Düşünsel içerik ile kanunî tip arasındaki ilişki Basında ceza sorumluluğu sistemleri a) Genel kurallara göre sorumluluk sistemi b) Özel sorumluluk sistemleri aa) Kanunî sorumluluk sistemi bb) Basamaklı sorumluluk sistemi cc) Taksirden doğan sorumluluk sistemi c) Karma sorumluluk sistemleri aa) Genel sorumluluk - kanuni sorumluluk karması sistem bb) Genel sorumluluk - taksir sorumluluğu karması sistem II. Türk Basın Hukukunda ceza sorumluluğu Tarihsel gelişim Basın düzenine ilişkin suçlarda sorumluluk Özel sorumluluk rejimi a) Dönemsel yayınlarda ceza sorumluluğu b) Dönemsel olmayan yayınlarda ceza sorumluluğu Yargılama rejimi...287

19 19 a) Genel olarak b) Yargılama rejimine ilişkin özel hükümler aa) Görevli mahkemeler bb) Yetkili mahkemeler cc) Basın davalarında gecikmeleri önleyecek hükümler aaa) Dava açma süreleri bbb) Soruşturmada süre ccc) Kovuşturmada ve Yargıtay incelemesinde süre ddd) Tebligat dd) Hürriyeti bağlayıcı cezaya çevirme yasağı c) Gazetecilerin tanıklıktan çekinme hakkı aa) Kavram bb) Karşılaştırmalı hukuk aaa) Genel olarak bbb) Alman hukukunda gazetecilerin tanıklıktan çekinme hakkı aaaa) Yasal kaynaklar bbbb) Tanıklıktan çekinme hakkının hukukî niteliği cccc) Tanıklıktan çekinme hakkının uygulanma alanı ve süresi dddd) Tanıklıktan çekinme hakkından yararlanan kişiler eeee) Tanıklıklıktan çekinme hakkının içeriği ffff) Tanıklıktan çekinme hakkını tamamlayan yasaklar cc) Türk hukukundaki durum ve önerilerimiz B. BASINDA HUKUK SORUMLULUĞU I. Genel olarak II. Basın yoluyla kişilik hakkına karşı yapılan saldırılardan hukuksal sorumluluk Kişilik hakkı kavramı ve korunması Kişilik hakkının basın yoluyla saldırılara karşı korunmasına ilişkin özellikler...315

20 20 D Ö R D Ü N C Ü B Ö L Ü M RADYO - TELEVİZYON REJİMİ 1. GENEL BİLGİLER A. RADYO VE TELEVİZYONUN TARİHÇESİ B. RADYO VE TELEVİZYON YAYINLARININ YÖNETİMİNDE REJİMLER I. Kökten tekelci rejimler ve çoğulculuğa yönelik değişimler Genel olarak Siyasal iktidara bağımlı radyo-televizyon Bir kamu kuruluşu veya karma kuruluşça yönetilen radyo - televizyon örnekleri ve bunlarda çoğulculuğa yönelik değişimler a) Fransa b) İtalya Özel teşebbüse tanınan tekel II. Kökten birden çok radyo - televizyon kuruluşunun bulunduğu rejimler Genel olarak Birden çok kamu kuruluşunca yönetilen radyo-televizyon ve özel radyo - televizyona geçiş örneği: Federal Almanya Birden çok özel kuruluş tarafından yönetilen radyo - televizyonun en eski ve tipik örneği: ABD Kamu kuruluşları ve özel kuruluşlarca yönetilen radyo - televizyonun en eski ve tipik örneği: Japonya III. Yayın rejimlerinin yeni gelişim ve değişimler yönünden değerlendirilmesi C. RADYO - TELEVİZYON YAYINLARINDA ULUSLARARASI ÖRGÜTLENMELER VE AVRUPA TOPLULUĞUNUN GİRİŞİMLERİ TÜRKİYE DE RADYO - TELEVİZYON REJİMİ A. RADYO - TELEVİZYON TEKELİ DÖNEMİ (TARİHÇE) I Anayasası döneminde radyo - televizyon tekeli II Anayasasında radyo - televizyon tekeli Yasal durum ve gelişmeler a) Yasal durum b) Anayasa Mahkemesinin iptal kararı Yasal duruma ve gelişmelere ilişkin görüşümüz...362

21 21 III. Radyo - Televizyon tekeli döneminde Türkiye Radyo - Televizyon Kurumu yılları arasında TRT a) Hukukî statüsü aa) 1971 yılına kadar bb) 1971 yılından sonra b) Görevleri c) Yönetimi aa) Organları aaa) Genel olarak bbb) Yönetim kurulu aaaa) Kuruluşu bbbb) Görevleri ccc) Genel müdür ve yardımcıları ddd) Koordinasyon kurulu eee) TRT seçim kurulu f f f ) Genel danışma kurulu ggg) Siyasî yayınlar hakem kurulu bb) Personeli cc) Kurumla ilgili mali hükümler dd) Kurumun idari, mali ve teknik yönlerden denetlenmesi d) Yayınların düzeni aa) Kurumun uyması gereken yayın esasları - Programları düzenleme serbestliği bb) Programları düzenleme serbestliğine konulan sınırlamalar aaa) Hükümet bildiri ve konuşmaları bbb) Hükümetin bildiri ve konuşmalarına verilecek cevaplar ccc) Türkiye Büyük Millet Meclisi ile ilgili yayınlar ddd) Dış politika ile ilgili yayınlar eee) Yayın yasakları fff) Siyasal partilerin seçim konuşmaları ggg) Cevap ve düzeltme hakkı yılları arasında radyo - televizyon ve TRT a) Genel olarak...377

22 22 b) Radyo - Televizyon yayınlarında temel ilkeler ve yayın esasları c) Radyo ve Televizyon Yüksek Kurulu aa) Kuruluşu bb) Görevleri d) Türkiye Radyo - Televizyon Kurumu aa) Hukukî statüsü bb) Görevleri cc) Yönetimi aaa) Organları aaaa) Genel olarak bbbb) Yönetim Kurulu ) Kuruluşu ) Görevleri cccc) Genel Müdürlük dddd) Koordinasyon Kurulu eeee) Danışma Kurulları bbb) Personeli ccc) Kurumun idarî, malî ve teknik yönlerden denetlenmesi dd) Yayınların düzeni aaa) Programları düzenleme serbestliği bbb) Programları düzenleme serbestliğine konulan sınırlamalar aaaa) Hükümet bildiri ve konuşmaları bbbb) Hükümet uygulamalarını tanıtıcı konuşmalar cccc) Hükümet ve siyasî parti açıklamalarının ve faaliyetlerinin yayınlanması dddd) Türkiye Büyük Millet Meclisi ile ilgili yayınlar eeee) Siyasal partilerin seçim konuşmaları f f f f ) Devletin dış ilişkileri ile ilgili yayınlar gggg) Öğretim ve eğitim yayınları hhhh) Yayın yasakları i i i i ) Cevap ve düzeltme hakkı ) Genel olarak ) Cevap ve düzeltme hakkının doğması için koşullar...392

23 23 3 ) Cevap ve düzeltme hakkını kullanacak olanlar ) Cevap ve düzeltme hakkının kullanılması usulü ccc) Yayınlar üzerindeki haklar ee) TRT nin yayınlarında işlenen suçlar ve haksız fiillerden sorumluluk aaa) Canlı yayınlar aaaa) Ön hazırlık olmadan yapılan canlı yayınlar bbbb) Ön hazırlıktan sonra yapılan canlı yayınlar bbb) Diğer yayınlar ccc) Kurum personelinin sorumlu olmadığı yayınlar aaaa) Zorunlu yayınlar bbbb) Başka radyo ve televizyon kuruluşlarından naklen yapılan yayınlar ddd) Yargılama Hukukuna ilişkin özel hükümler B. TEKELİN KALKMASINDAN SONRA RADYO - TELEVİZYON I. Devlet tekelinin kaldırılması - Radyo ve televizyonda çoğulculuk II. Yeni radyo - televizyon rejimin temel özellikleri Genel olarak İzin ve lisans rejimi Yayınların denetlenmesi III. Radyo - televizyon kuruluşları Kamu kuruluşları ve TRT a) Genel olarak b) Yeni radyo - televizyon rejiminde TRT Özel Kuruluşlar a) Kuruluş aşamasında koşullar b) Hisse, şirket devri ve birleşme c) Logo ve çağrı işareti d) İzleyici temsilciliği e) Haber birimlerinde çalışanlar f) Sorumlu Müdür bulundurma zorunluluğu IV. Radyo ve Televizyon Üst Kurulu...408

24 24 1- Kuruluşu Görev ve yetkileri Kararları, yönetimi ve mali kaynakları V. Yayınların Düzeni Programları düzenleme serbestliği ve yayın hizmeti ilkeleri Programları düzenleme serbestliğine konulan sınırlamalar a) Olağanüstü dönemlerde yayın yasakları b) Cumhurbaşkanının veya Hükümetin bildirileri c) Seçimlerde siyasi partilerin yayınları d) TBMM ile ilgili yayınlar e) Eğitim ve öğretim yayınları f) Yeniden iletim yasağı g) Reklamlarla ilgili sınırlamalar h) Cevap ve düzeltme hakkı aa) Genel olarak bb) Cevap ve düzeltme hakkının doğması için koşullar cc) Cevap ve düzeltme hakkını kullanacak olanlar dd) Cevap ve düzeltme hakkının kullanılması usulü VI. Radyo ve Televizyon yayınlarında işlenen suçlar ve haksız fiillerden sorumluluk B E Ş İ N C İ B Ö L Ü M SİNEMA - VİDEO REJİMİ 1. GENEL BİLGİLER A. SİNEMANIN TARİHÇESİ B. FİLMLERİN DENETLENMESİNDE SİSTEMLER I. Genel olarak II. Sansür sistemi Sınırsız sansür sistemi Sınırlı sansür sistemi III. Öz denetim sistemi Genel olarak Sistemin işleyişine bir örnek : Federal Almanya a) Öz denetim komisyonları b) Komisyonların yetkisi...428

25 25 2. TÜRKİYE DE SİNEMA - VİDEO REJİMİ A. TARİHSEL GELİŞİM I. Genel olarak II yılları arasında film sansürü Kontrol komisyonları a) Kuruluşu b) Görev ve yetkileri aa) Yabancı ülkelerden getirilen filmler bb) Türkiye de filme çekilecek senaryolar cc) Türkiye de çekilen filmler dd) Sansür ölçüleri c) Kontrol Komisyonlarının kararlarına itiraz İçişleri Bakanlığının yasaklama yetkisi III. Sansür sisteminin değiştirilmesi girişimleri ve yılları arasında film sansürü IV tüzüğüne göre sansür sistemi Denetleme kurulları a) Kuruluşu b) Görevleri ve çalışma yöntemi Filmlerin ve film senaryolarının denetimine ilişkin işlemler a) Yurt dışından getirilen filmler b) Yurt içinde çekilen filmler ve film senaryoları Film denetleme kurulu kararlarına itiraz Sansür ölçüleri Özel nitelikleri olan filmlere ilişkin hükümler a) Küçükler için zararlı filmler b) Eğitici ya da özel nitelikli filmler c) Öğretici ve teknik filmler d) Yıpranmış ve eskimiş filmler e) Reklam filmleri, güncel ve belgesel filmler İzinden sonra yasaklama B. POLİS VAZİFE VE SELAHİYET KANUNU NA DAYANAN ESKİ SANSÜR SİSTEMİNİN ANAYASA KARŞISINDAKİ DURUMUNUN DEĞERLENDİRİLMESİ I Anayasası dönemi Anayasa Mahkemesinin görüşü Doktrindeki görüşler...444

26 26 3- Konuya ilişkin görüşümüz II Anayasası ve film sansürü C. YENİ SİNEMA - VİDEO REJİMİ I. Yeni rejimin özellikleri II. Üretim ve ithalat - Kayıt ve tescil III. Eserlerin dağıtımı ve gösterimi IV. Eser sahiplerinin telif hakkı V. İşletme belgesiz ve bandrolsüz veya suç içerikli eserlerde idarenin yetkisi VI. Sinema ve müzik sanatının maddi açıdan desteklemesi VII. Sinema filmlerinin denetlenmesi sistemi sayılı Kanuna göre denetleme (önceki durum) a) Denetimin amacı b) Denetleme kurulu ve alt komisyonlar aa) Denetleme kurulu aaa) Kuruluşu bbb) Görevleri ve çalışma yöntemi bb) Alt komisyonlar aaa) Kuruluşu bbb) Görevleri ve çalışma yöntemi c) Denetime ilişkin işlemler d) Özel nitelikteki eserlere ilişkin hükümler e) Denetimden geçen eserlerin ceza hukuku karşısındaki durumu sayılı Kanun a göre sinema filmlerinin denetlenmesi a) Denetlemede özellik ve amaç b) Denetlemeyi yapacak kurullar c) Düzeltme işlemi A L T I N C I B Ö L Ü M İNTERNET REJİMİ 1. GENEL BİLGİLER A. İNTERNET KAVRAMI VE TARİHÇESİ B. İŞLEVİ C. İNTERNET ALTYAPISI VE YÖNETİMİ D. İNTERNET KULLANIMININ ORTAYA ÇIKARDIĞI HUKUKİ SORUNLAR VE ÇÖZÜM YOLLARI I. Genel olarak...465

27 27 II. İnternet te işlenen suçlarla ilgili ceza sorumluluğu ABD deki gelişmeler Federal Almanya daki gelişmeler Uluslararası alandaki gelişmeler ve Avrupa Konseyi Siber Suç Sözleşmesi TÜRKİYE DE İNTERNET A. İNTERNET İN TÜRKİYE DE GELİŞİMİ - İNTERNET HİZMETİNİ YÖNLENDİREN KURULUŞLAR B. ELEKTRONİK HABERLEŞME VE BU BAĞLAMDA İNTERNET HİZMETİ ALANINDA YENİ SİSTEMİN ANA HATLARI I. Yeni sistemin amacı ve kapsamı II. Elektronik haberleşmede Devletin yetkisi, sorumluluğu ve bu konuda uyulması gereken ilkeler III. Elektronik haberleşme sektöründe yetkili merciler ve görevleri Ulaştırma Bakanlığı a) Planlama, strateji koordinasyon yetkisi b) İnternet Geliştirme Kurulu Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK) a) Genel olarak b) Telekomünikasyon İletişim Başkanlığı C. TÜRKİYE DE İNTERNET ORTAMINDA İŞLENEN HUKUKA AYKIRI EYLEMLERDEN SORUMLULUĞUN GENEL ESASLARI I. Suçlardan sorumluluk Uygulamada ilk örneklerden biri Suçun işlendiği yer Ceza sorumluluğu a) Genel olarak b) 5651 sayılı kanun çerçevesinde sorumluluk sistemi aa) Kanunun amacı, kapsamı, içeriği ve niteliği bb) İçerik, yer, erişim sağlayıcılar ile toplu kullanım sağlayıcıların ceza sorumluluğu açısından durumları II. Kabahatlerden sorumluluk Bilgilendirme yükümlülüğüne uymama Erişim sağlayıcıları ile ilgili kabahatler Toplu kullanım sağlayıcıları ile ilgili kabahatler...485

28 28 III. İnternet yayınlarına erişimin engellenmesi - İçeriğin yayından çıkarılması ve cevap hakkı Erişimin engellenmesi İçeriğin yayından çıkarılması ve cevap hakkı IV. İnternet ortamında kişilik hakkına karşı yapılan saldırılardan hukuksal sorumluluk V. Elektronik imza ve sorumluluk YARARLANILAN KAYNAKLAR KAVRAMLARA GÖRE ARAMA CETVELİ...501

29 29 Ad. Der. ABD Age Age.web AÜHFD. BGE. BGH. Bkz. : Adalet Dergisi : Ankara Barosu Dergisi : Adı geçen eser : Adı geçen web sayfası K I S A L T M A L A R : Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi : Entscheidungen des schweizerischen Bundesgerichts (İsviçre Federal Mahkemesi Kararları) : Entscheidungen des Bundesgerichtshofes in Strafsachen (Alman Federal Mahkemesinin Ceza Hukuku ile ilgili kararları) : Bakınız BTK : Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (eski adı ile Telekomünikasyon Kurumu) CD. : Ceza Dairesi CGK. : Ceza Genel Kurulu CİGM. : Ceza İşleri Genel Müdürlüğü CMUK : 1412 Sayılı Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu CMK : 5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu Diss. : Dissertation (Doktora Tezi) E : Esas-Numarası EHK : Elektronik Haberleşme Kanunu HD. : Hukuk Dairesi HGK. : Hukuk Genel Kurulu İBD. : İstanbul Barosu Dergisi İHFM. : İstanbul Hukuk Fakültesi Mecmuası İKİD. : İlmî Kazaî İçtihatlar Dergisi İSMK : İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun K. : Karar numarası m. : Madde MHAD. : Mukayeseli Hukuk Araştırmaları Dergisi

30 30 NJW. No. RG. RGSt. RKD. RTÜK : Neue Juristische Wochenschrift : Numara s. : Sayfa sy. SBFD. TCK. TİK. TMK ve son. YKD. : Resmî Gazete : Entscheidungen des Reichsgerichts in Strafsachen (Alman İmparatorluk Yüksek Mahkemesinin Ceza Hukuku ilgili kararları) : Resmî Kararlar Dergisi : Radyo ve Televizyon Üst Kurulu : Sayı : Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi : Türk Ceza Kanunu : Türk İçtihatlar Külliyatı : Terörle Mücadele Kanunu : ve Sonrakiler : Yargıtay Kararları Dergisi