TÜRKİYE KÖMÜR İŞLETMELERİ KURUMU 2011 YILI RAPORU

Transkript

1 TÜRKİYE KÖMÜR İŞLETMELERİ KURUMU 2011 YILI RAPORU

2 Bu rapor; tarih ve 6085 Sayılı Kanun ile tarih ve 233 sayılı KHK uyarınca düzenlenmiştir.

3 1- Başkan Mustafa Aktaş TKİ Genel Müdürlüğü Genel Müdür Devam ediyor - Başkan Selahaddin Anaç TKİ Genel Müdürlüğü Genel Müdür Üye Ömer Sezgin TKİ Genel Müdürlüğü Genel Müdür Yardımcısı Devam ediyor 3- Üye Mustafa Aktaş TKİ Genel Müdürlüğü Genel Müdür Yardımcısı Üye 4- Üye Mehmet Tombul ETKB ETKB Daire Başkanı " " " " " " " Devam ediyor 5- Üye Yusuf Ziya Coşar ETKB MTA Genel Müdür Yardımcısı " " " " " " Devam ediyor 6- Üye Arslan BAŞ Hazine Müsteşarlığı Hazine Müsteşarlığı İç Denetim Başkanı Devam ediyor Unvanı : Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu Merkezi : Ankara İlgili Bakanlık : Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Esas sermayesi : TL Ödenmiş sermayesi : TL Ödenmemiş sermaye : TL Karar organı (Yönetim kurulu) Yönetim kurulu Adı ve soyadı Temsil ettiği bakanlık veya kuruluş Kuruluştaki görevi veya mesleği Görevli bulunduğu süre Başlama tarihi Ayrılma tarihi

4 RAPORDA YER ALAN KISALTMALAR BLİ: Bursa Linyitleri İşletmesi CIF: Mal bedeli + Sigorta + Navlun dahil teslim ÇLİ: Çan Linyitleri İşletmesi DMO: Devlet Malzeme Ofisi DPT: Devlet Planlama Teşkilatı DSİ: Devlet Su İşleri EİE: Elektrik İşleri Etüt İdaresi ELİ: Ege Linyitleri İşletmesi Müessesesi ETİ MADEN: Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü ETKB: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı EÜAŞ: Elektrik Üretim Anonim Şirketi GAP: Güneydoğu Anadolu Projesi GELİ: Güney Ege Linyitleri İşletmesi Müessesesi GLİ: Garp Linyitleri İşletmesi Müessesesi GSMH: Gayri Safi Milli Hasıla GÜBRETAŞ: Gübre Fabrikaları TAŞ HÜ: Hacettepe Üniversitesi ILİ: Ilgın Linyitleri İşletmesi İTÜ: İstanbul Teknik Üniversitesi İZTEK: İzmir Teknoloji Sanayi ve Ticaret AŞ KAMAG: Kamu Kurumları Araştırma ve Geliştirme Projelerini Destekleme Programı KHK: Kamu Hükmünde Kararname KİAŞ: Kömür İşletmeleri Anonim Şirketi KİK: Kamu İhale Kurumu / Kanunu KİT: Kamu İktisadi Teşebbüsü MİGEM: Maden İşleri Genel Müdürlüğü MTA: Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü ODTÜ: Orta Doğu Teknik Üniversitesi ÖİB: Özelleştirme İdaresi Başkanlığı ÖTV: Özel Tüketim Vergisi

5 PTT: Türkiye Posta Telgraf Teşkilatı Genel Müdürlüğü SLİ: Seyitömer Linyitleri İşletmesi Müessesesi SYDV: Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı TAEK: Türkiye Atom Enerjisi Kurumu TKİ: Türkiye Kömür İşletmeleri TÜGEM: Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü TOKİ: Toplu Konut İdaresi Başkanlığı TPAO: Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı TTK: Türkiye Taşkömürü Kurumu TÜBİTAK MAM: Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu Araştırma Merkezi TÜBİTAK TÜSSİDE: Türkiye Sanayi Sevk ve İdare Enstitüsü TMO: Toprak Mahsulleri Ofisi YKK: Yönetim Kurulu Kararı YLİ: Yeniköy Linyitleri İşletmesi Müdürlüğü YPK: Yüksek Planlama Kurulu Marmara

6 SÖZLÜKÇE Açık işletme: Üzerindeki örtü tabakasını kaldırarak, yer kabuğunda bulunan maden yatağından üretim yapmak amacıyla uygulanan maden işletme yöntemi.-açık ocak Ağır kamyon: Ekskavatör-kamyon örtü kazı yönteminde kullanılan nakil aracı. Ağır kamyon kasası:ağır iş koşullarında kullanıldığından dayanıklı ve özel biçimli olarak üretilir. Malzemenin yapışmaması için bir çok türlerinde tabanı yivli olup, kenarlarında bırakılan özel kanallardan sıcak egsos gazları geçirilir. Ağır mayi: Suya çok ince öğütülmüş manyetit, barit ve ferrosillisyum gibi yoğunluğu fazla maddeler katılarak elde edilen sıvı. Cevher veya kömürün zenginleştirilmesi amacı ile yüzdürülecek cisme göre birim ağırlık dengesi yapılarak kullanılır. Akışkan yataklı yakma yöntemi: Düşük kaliteli kömürleri, yüksek verimle yakabilen ve yanma sırasında sisteme verilen kalker tozu ile kömür içindeki kükürdü tutarak hava kirliliğini önleyebilen yeni bir kömür yakma yöntemi. Amenajman: Üretim için hazırlık çalışmalarının tümü, yeraltında madene ulaşmak için yapılan yolların tamamı, açık işletmede örtü kazı faaliyetleri, dekapaj ve üretim yollarının hazırlanması. Ana galeri: Yeraltında ocak üretim birimlerini ihraç kuyusuna veya ocak çıkışına bağlayan ana ulaşım ve havalandırma yolu. Anfo: % 94 oranında teknik amunyum nitrat ile % 6 oranında mazot karışımından elde edilen ve deliklerin patlatılmasında kullanılan patlayıcı madde. Ara ürün: Kömürün zenginleştirilmesi sırasında elde edilmesi öngörülen kalitede olmayıp ana ürünle atık malzeme arasında kalan orta kalitede ürün. Lavvarda elde edilen ara ürüne mikst denir. AR-GE: Araştırma-Geliştirme Arıtma: Lavvarda çıkan su gibi atık suların çevreyi kirletmemesi için alınan önlem. Bu amaçla atık sular toprak döküm sahalarında mevcut büyük çukurlara pompalanarak küçük göller oluşturulmak suretiyle katı maddelerin çökertilmesine terkedilir. Atılan sudan duruma göre tekrar zenginleştirilme işinde yararlanılır. Asfaltit: Suda erimeyen ancak karbondisülfit, benzol, kloroform vb de az çok eriyen, zor ergiyen, katı, koyu renkli doğada bulunan hidrokarbon. Asfaltitin petrolden türüyerek oluştuğu fikri kabul edilmektedir. Yer kabuğundaki çatlak ve faylar boyunca yükselen petrolün uçucu birleşenlerini kaybederek asfaltite dönüşmesiyle asfaltit yatakları oluşabilmektedir. Ülkemizdeki en önemli yatak Şırnak bölgesindedir. Şırnak Asfaltit yataklarının zengin kısımları örtü kayacı içinde filonlar şeklindedir. Ateşleme: Sert araziyi gevşetmek amacıyla delinmiş ve patlayıcı madde ile doldurulmuş deliklerin patlatılması işlemi. Ayak: Maden içerisinde iki galeri arasında cephe halinde üretim yapılan yer.

7 Basamak: Açık işletmelerde örtü kazı ve üretim işinin verimli ve güvenli yapılabilmesi için oluşturulan kademeler arası düzlük. Birincil enerji kaynakları: Taş kömürü, linyit, asfaltit, bitümlüşist, petrol, doğalgaz, hidrolik enerji, nükleer enerji, odun, hayvan ve bitki artıkları. Bitümlüşist: Bitki artıklarıyla karışık katı hidro karbonlar ihtiva eden şist. Buldozer: Kazma, küreme, itme, boşaltma ve yayma işlerinde, özellikle yol yapımında ve açık işletme madenciliğinde kullanılan iş makinası. Dekapaj: Fıransızca terim. Örtü kazı. Açık işletmelerde kömür tabakasının veya cevherin üzerini açmak için yapılan kazı, yükleme, taşıma, boşaltma, kesme, düzeltme, araziyi gevşetme ve yol yapım işlemlerinin genel tanımı. Üst örtü dekapajı ve ara kesme dekapajı olarak ikiye ayrılır. Dekapaj giderleri tükenme payı: 1 ton kömüre isabet eden dekapaj miktarı ve maliyeti ile ilgili muhasebe değerlendirme yöntemi. Dekapaj oranı: 1 ton cevher veya kömür üretebilmek için yerinde metre küp olarak yapılması gereken örtü kazı miktarı. Draglıne:(Draglayn) Çekme kepçeli kazıcı. Kamyon nakliyatına gerek göstermediğinden, örtü kazı işinde ekskavatör kamyon yöntemine göre % 40 daha ekonomiktir. Belli kalınlık ve genişlikteki dilim üzerinde örtü kazı malzemesini kazarak, daha önce kömürü alınmış olan bir önceki dilimin içine döker. Sis hariç her türlü iklim koşullarında çalışabilir. Ekonomik cevher: Günün teknik ve ekonomik koşullarında kârlı olarak değerlendirile bilecek cevherler. Ekskavatör: Kazıcı döner kepçeli, klasik kepçeli ve zincirli kazıcıların genel tanımı. Eski imalat: Madene üretilmiş veya çalışılmış pano. Filon: Kaya çatlakları arasında bulunan cevher damarı. Genel randıman: Satılabilir üretim miktarını, üretimle ilgili tüm yevmiye adedine oranı. ( Ton/yevmiye ) veya ( Kg/yevmiye ) olarak ifade edilir. Gurup: Bir ana ortaklık ve onun tüm müessese ve bağlı ortaklıklarıdır. Heyelan: Arazinin veya bir yığının, şev dayanımının bozularak akması durumu. İçeri randımanı: Yer altı ocak randımanı. Yer altında yapılan üretim miktarının, yer altında üretim ve nakliyat işinde yapılan yevmiye adedine bölünmesiyle elde edilen ( ton/yevmiye) veya (Kg /yevmiye ) değeri. Bu randımana ( İçeri_A_Randımanı ) da denir. İhzarat: Hazırlık. İkincil enerji kaynakları: Elektrik, kok, hava gazı vb. İşletme hakkı: Bulunan maden devletindir. İşletme hakkı Kamu ve tüzel kuruluşlara ve şahıslara verilir. İşletme hakkı, işletme ruhsatı (İR veya işletme imtiyazı İİ şeklinde olur.)

8 İşletme kaybı: Uygulanan işletme yöntemi gereği ve alınamayan rezerv miktarını simgeler. % olarak ifade edilir ve üretilen miktarın yerinde mevcut rezerv miktarına tonaj olarak oranını gösterir. İşletme yöntemi: Doğal konumda bulunan madenin en az kayıpla, en ekonomik şekilde çıkarılması ve değerlendirilmesi için uygulanan çalışma yöntemi. Kazı randımanı: Yapılan üretim miktarının, bu üretimin yapılmasında kullanılan işçi yevmiye adedine bölünmesiyle elde edilen ( Kg/yevmiye) veya (ton/yevmiye) oranı. Konsolide finansal tablolar: Bir grubun finansal tablolarının tek bir işletme gibi sunulduğu finansal tablolardır. Krible kömür: Tuvönan kömürün ızgara ve elekten geçirildikten ve triyaj bandında taşlı kısımlara el ile ayıklandıktan sonra elde edilen parça kömür. Lave kömür: ocakta üretilen kömür tuvenanının lavvarda zenginleştirilmesi yıkanması sonucu satılabilir olarak elde edilen yıkanmış kömür. Lavvarda zenginleştirilmesi sonucu elde edilen satılabilir ara ürüne mikst, ayrılan ve atılan artığa da lavvar şisti denir. Muhtemel rezerv: iki boyutuyla belirlenmiş olan ve devamlılığı konusunda görünür rezerve nazaran daha büyük risk taşıyan maden kitlesi. Pankobirlik: Pancar Ekicileri Kooperatifleri Birliği Randıman: yapılan işleri bir biriyle mukayese edebilmek veya bir tesis ve makinanın verimliliğini saptamak için kullanılan ölçme kavramı. Randıman yapılan işe göre çeşitli şekilde ifade edilir. Yer altı işletmesinde, kazımacı ve bacacı randımanları tuvönan üretime, içeri randımanı ve umumi randıman hem tuvönen hemde satıla bilir üretime, genel işletme randımanı ise yalnız satılabilir üretime göre hesaplanır. Açık işletmede ise, tuvönan üretime göre elde edilen randımana A-Randımanı, satılabilir üretime göre elde edilen randımana B-Randımanı denir. Bu randımanların birimi (Kg/yevmiye) veya (ton/yevmiye) dir. Rantabilite: İşletme faaliyeti sonu elde edilen kârın kullanılan kapitale oranı. Redevans: Bir berat, lisans hakkı veya ticari marka sahibinin bunu devrettiği firmalardan aldığı maddi karşılık. Satılabilir kömür:tuvönan kömürden, değerlendirilemeyen taş, şist gibi kısımlar ayrıldıktan sonra geri kalan iyileştirilmiş kömür. Tuvönan: ham maden, doğal yerinden üretilen ve zenginleştirmek için hiçbir işleme tabi tutulmamış olan cevher veya kömür. Yevmiye adedi: Bir yerde çalışan işçilerin belirli bir dönemde yaptıkları yevmiye sayısı.

9 İ Ç İ N D E K İ L E R Sayfa I. TOPLU BAKIŞ. I A- Kömürün Dünya ekonomisindeki yeri... I B- Kuruluşun Tarihçesi, Türkiye ekonomisindeki yeri ve gelişimi... IV C- Öneriler... X II. İDARİ BÜNYE... 1 A- Mevzuat... 1 B- Teşkilat... 6 C- Personel durumu III. MALİ BÜNYE.. 28 A- Mali Durum B- Mali Sonuçlar IV. İŞLETME ÇALIŞMALARI. 43 A- İşletme bütçesinin genel durumu B- Finansman C- Giderler D- Tedarik İşleri E- Üretim ve maliyetler F- Pazarlama G- Sigorta işleri H- İşletme Sonuçları I- Bağlı ortaklık ve iştirakler J- Kalkınma Planı ve Yıllık Programlar V. BİLANÇO Aktif Pasif VI. GELİR TABLOSU VII. EKLER

10 I. TOPLU BAKIŞ A- Kömürün dünya ekonomisindeki yeri: Enerji, tüketimi durmadan artan ve gelecekte de artmaya devam edecek olan en önemli ihtiyaçlarımızdan birisidir. Enerji kaynakları, tükenebilir ve yenilenebilir olmak üzere iki ana grupta toplanmaktadır. Taşkömürü, linyit, bitümlü şist (kömür grubu) ile petrol, asfaltit, doğal gaz (petrol grubu) gibi fosil kaynaklar ve nükleer enerji 1 inci grup tükenebilir enerji kaynaklarını oluştururken, hidrolik, güneş, jeotermal, biomas, rüzgar ve dalga enerjisi 2 nci grup yenilenebilir enerji kaynaklarını oluşturur. Kömür, termik santrallerde elektrik üretilmek üzere enerji sektörü nde, sanayi sektöründe ve ısınma amaçlı olarak teshinde, koklaşabilir nitelikli taşkömüründen elde edilen kok kömürleri ise demir-çelik sanayi (metalürji) sektöründe kullanılır. Taşkömürünün kok fırınlarında yakılmasıyla elde edilen maddeler ise boya, patlayıcı madde, asfalt, tecrit malzemesi, benzol, neft ve naftalin, gübre, kauçuk, tekstil, naylon, deterjan ve plastik imalatının hammaddelerini oluştururlar. Kömür, dünya ekonomisindeki yerini 18 inci yüzyıl ortalarında özellikle İngiltere de sanayi devriminin başlaması ile almış, buhar gücünün ulaşım ve sanayide kullanılmaya başlanılması ile bu gücü elde etmede başlıca tüketim maddesi olmuş, buna paralel olarak dünya nüfusunun artması ile artan elektrik enerjisi ihtiyacının karşılanması ve ısınmadaki rolü ile önemini giderek artırmıştır. Sanayi devriminin gerçekleşmesinde ana faktör olan ve önemini günümüzde de koruyan kömürü yeterince değerlendiren ülkeler bugünün gelişmiş ülkeleri konumundadır. Nitekim, Almanya da bulunan zengin kömür yatakları bu ülkenin sanayileşmesinde önemli rol oynamıştır. Güney Afrika %93, Polonya %92, Avustralya %77, Çin %79, Kazakistan %70 ve Hindistan %69 elektrik üretimlerini kömüre dayalı santrallerden üretmekte olup, bu oran İsrail de %63, Çek Cumhuriyetin de %60, Yunanistan da %52, ABD de %49 ve Almanya da %46 iken Türkiye de %28 dir. International Energy Agency (IEA) verilerine göre dünyada kömür kullanımı % 62 lik oranla en fazla enerji santrallerinde gerçekleşmektedir. Özellikle elektrik üretiminde kullanılan kömürün Dünya elektrik enerjisinin üretiminin % 42 sini sağladığı belirtilmektedir. 20 nci yüzyıl başlarına kadar enerji üretiminde kömür başlıca hammadde iken, 20 nci yüzyıl başlarından itibaren petrol tüketiminin hızla artması sonucu, 1960 lı yıllardan itibaren dünya enerji tüketiminin büyük bölümü petrole dayalı hale gelmiştir. Ancak, 1973 ve 1979 yıllarında yaşanan dünya petrol krizleri nedeniyle petrol rezervleri açısından kısıtlı imkanlara sahip ülkeler petrole olan bağımlılıklarını azaltmak amacıyla bir seri önlemler almış, bu çerçevede bir yandan rezerv açısından yeterli ve yaygın olan kömürün üretimini artırırken, diğer yandan yeni enerji kaynaklarının araştırılıp geliştirilmesine büyük önem vermişlerdir. Son yıllarda nükleer enerji ve doğal gaz ın dünya enerji tüketimindeki payları önemli oranda artarken, akarsuları bol olan ülkelerde hidrolik enerjinin payı kayda değer artışlar göstermiştir. Düşük kalorili kömürlerin yanmasıyla oluşan CO 2 nin sera etkisi ve CO nun hava kirliliği yaratması nedeniyle özellikle gelişmiş ülkelerde, güneş, rüzgar ve dalga enerjisi gibi alternatif enerji kaynaklarının kullanımı yaygınlaşmıştır. I

11 Kömür madeni Dünya ölçeğinde kullanımı en fazla artan birincil enerji kaynağı olma özelliğini bu yıl da korumuştur. Mevcut tüketim seviyesi baz alındığında Dünya kömür rezervlerinin bu talebi 120 yıl daha karşılaması, buna karşılık yeni bir rezerv bulunmadığı taktirde yaklaşık doğal gaz rezervlerinin 60, petrol rezervlerinin ise 45 yıl içinde tükenmesi beklenmektedir. Enerji kaynaklarının kalan ömürleri dikkate alındığında, kömürün, özellikle 2030 yılından sonra çok daha büyük önem kazanacağı anlaşılmaktadır. Dünya birincil enerji tüketiminin türler bazında dağılımına bakıldığında; %6 ile nükleer, %6 ile hidro-elektrik, %24 ile doğal gaz, %27 ile kömür ve %37 ile petrol yer almaktadır. Dünya fosil yakıt rezervinin, petrol eşdeğeri olarak %74 ünü kömür, %13 ünü petrol ve %13 ünü doğal gaz oluşturmaktadır. Dünya görünür kömür rezervi 826 milyar ton olup, bunun %50 si taşkömürü, %50 si linyittir. 415 milyar ton olan dünya linyit rezervinin %41 i Avrupa ve Avrasya kıtasında, %34 ü Amerika kıtasında ve %25 i ise Asya-Pasifik kıtasında bulunmaktadır. Dünya kömür rezervinin %29 u 238,3 milyar ton ABD de, %19 u 157 milyar ton Rusya Federasyonun da, %14 ü 114,5 milyar ton Çin de, %9 u 76,2 milyar ton Avusturalya da, %7 si 58,6 milyar ton Hindistan da, %4 ü 33,9 milyar ton Ukrayna da, %3.7 si 31,3 milyar ton Kazakistan da ve %3.6 sı 30,4 milyar ton Güney Afrika da bulunmaktadır. Bunların dışındaki ülkelerde ise toplam 85,8 milyar ton kömür rezervi bulunmaktadır. Türkiye ise toplam 13,3 milyar ton kömür rezerviyle dünya kömür rezervinin % 1,6 ine sahip durumdadır. Dünya linyit rezervinde de ABD %31, Rusya Federasyonu %26, Çin %13 ve Avusturalya %10 ile Dünya linyit rezervine sahip en büyük ülkeler konumundadır. Dünyada ortalama yıllık 7 milyar ton (4.2 milyar ton eşdeğer petrol TEB) düzeyinde kömür, 965 milyon ton ( 580 milyon ton eşdeğer petrol TEB ) düzeyinde de linyit üretilmektedir. Dünya kömür üretiminin neredeyse yarısını 3,2 milyar ton ile %48.3 ünü Çin gerçekleştirmekte olup, bunu 984 milyon ton %14.8 ile ABD, 424 milyon ton %6.3 ile Avusturalya, 570 milyon ton %5,8 ile Hindistan, 317 milyon ton %4 ile Rusya Federasyonu izlemektedir. Dünya kömür tüketiminde ise yüzde 45 ile ilk sırayı alan Çin i, yüzde 14 ile ABD, yüzde 9 ile Hindistan, yüzde 3 lük paylarla da Güney Afrika, Rusya ve yüzde 2 ile Japonya takip etmektedir. Dünya kömür üretiminin yaklaşık %65 ni elektrik üretimi amacıyla kullanılırken, kalan kısım ısınma, demir-çelik ve çimento sektörlerinde tüketilmektedir. Toplam 909,2 milyon ton olan dünya linyit tüketiminde ilk sırayı 169,9 milyon ton ile Almanya alırken, 70,5 milyon ton ile Türkiye ikinci sırada yer almaktadır. Linyit büyük oranda elektrik üretiminde kullanılırken, bazı ülkelerde endüstride ve ev ısınmasında da kullanılmaktadır. Çek Cumhuriyeti, Yunanistan, Almanya, Avustralya, Macaristan ve Polonya gibi ülkelerde ise elektriğin önemli bir kısmı linyit kömüründen üretilmektedir. II

12 Avrupa Birliği, temiz kömür teknolojilerinin geliştirilmesindeki öncü konumuna rağmen kömür üretiminin yapıldığı sahaların yapısal ve jeolojik zorluklarından dolayı üretim maliyetlerinde dezavantajlı bir konumdadır. Almanya ve İngiltere de çok kapsamlı maliyet azaltma programları uygulanarak maliyet azaltılmış ve verimlilikler artırılmışsa da, uygulanan bu programlar üretim miktarlarında önemli düşüşlere neden olmuştur. Benzer gelişmeler Fransa ve İspanya da da yaşanmış olup, AB ülkeleri içerisinde en yüksek verimlilik rakamlarına İngiltere de ulaşılmıştır. ABD, Kanada ve Güney Afrika ile karşılaştırıldığında AB ülkelerindeki kömür üretim verimliliği düşük kalmaktadır. AKÇT (ECSC) -Avrupa Kömür Çelik Topluluğu Anlaşmasının 23 Haziran 2002 de sona ermesinden sonra Avrupa Konseyi bir çerçeve oluşturmak üzere 1407 sayılı Kömür Endüstrisine Devlet Yardımı tüzüğünü kabul etmiştir. Anılan Tüzükle oluşturulan çerçevede, AB nin yerli enerji arz güvenliğini sağlamaya yönelik olarak kömürün en alt düzeyde korunması, küçülme sürecinden kaynaklanan yeniden yapılanma ihtiyacının giderilmesi ile oluşacak sosyal ve bölgesel sorunların hafifletilmesi temel alınmaktadır. AB bünyesindeki pek çok üye ülke elektrik üretiminde kömür kullanımına karşıt bir tutum izlemişler ve Danimarka, Finlandiya, İtalya, Hollanda, Norveç ve İsveç gibi ülkeler karbon ve enerji vergisi gibi vergi uygulamaları ile kömüre dayalı elektrik santrallerinin fiyat avantajlarını büyük ölçüde ortadan kaldırmışlardır. AB ile üyelik sürecindeki aday ülkelerde önemli miktarda kömür rezervi bulunmasına rağmen bu rezervlerin üretimi büyük ölçüde sektöre sağlanacak sübvansiyonlara bağlıdır. Belçika bu nedenle yerli taşkömürü üretimini tamamı ile durdurmuştur. Fransa bir çok kömür ocağını kapatmıştır. AB ülkeleri içerisinde Avusturya, Fransa, Yunanistan, Almanya ve İspanya da linyit üretimi yapılmakta Almanya bu ülkeler içinde en büyük kömür üreticisi olma konumunu sürdürmektedir. Linyit, Almanya nın önemli bir enerji kaynağı olup, üretiminin tümü açık ocaklardan elde edilmekte ve termik santrallerde tüketilmektedir. AB kömür talebi, demir çelik sektörünün yeniden yapılandırılması, teshin ve elektrik üretiminde kömürün gaz karşısında önemli pazar kayıpları nedeni ile azalan bir yönelim içerisindedir. Gelecekte beklenen en olası senaryoda, yeni üye olan ve giriş sürecindeki ülkelerin kömür sektörlerinde gerçekleşecek yeniden yapılandırma çalışmaları ile kömür üretiminde talebi karşılayamayacak kadar önemli düşüşlerin olacağı ve bunun da ithal kömüre olan bağımlılığı artıracağı tahmin edilmektedir. Bir Avrupa birlikteliği olan EUR-ACOM, Avrupa kıtası üzerindeki kömür madenciliği yapan kuruluşları ve toplulukları bir araya getirmektedir. Bu toplulukta AB nin 7 üye ülkesi; Belçika, Fransa, Almanya, İtalya, Portekiz, İspanya ve İngiltere, 2004 te üye olan 3 ülke; Çek Cumhuriyeti, Polonya ve Romanya ile 2 eski Sovyet bloğu ülkesi; Rusya ve Ukrayna bulunmaktadır. Bu topluluğun ana hedefleri arasında ısınma ve enerji üretimi sektörlerine yakıt arzında kömürün payının tartışıldığı platformlarda kömürden yana taraf olarak kömürün payının arttırılmasını sağlamak, güvenilir, ekonomik ve sürdürülebilir enerji arzı sağlamak ve enerji politikalarında kömürün yükleneceği dengeleyici rolün önemini vurgulamak, Avrupa nın ithal enerji bağımlılığını azaltmak ve kömürün kullanımı esnasında çevre üzerinde yaratacağı olumsuz etkilerin azaltılmasını teminen temiz kömür teknolojilerinin yaygınlaştırılmasını ve geliştirilmesini teşvik etmek bulunmaktadır yılı itibarıyla Türkiye taşkömürü rezervi 1,3 milyar ton ve linyit rezervi 12,5 milyar tondur. Ancak, bu rezervler kategorisi itibarıyla jeolojik rezerv olup III

13 tamamı Zonguldak havzasında bulunan taşkömürü rezervinin, tektonizma nedeniyle tamamının kazanılması mümkün olmamaktadır. Diğer yandan, 1200 metre derinlikteki kömürlerin üretiminin hem teknik hem de ekonomik yönden bu gün için üretilebilirliği oldukça zordur. Bu nedenle, görünür rezerv baz alındığında ve işletme zayiatları hesaba katıldığında işletilebilir taşkömürü rezervinin 500 milyon ton civarında olduğu söylenebilir. Türkiye linyit rezervi ise 12,5 milyar ton olup bu miktar dünya rezervinin sadece %3 ü mertebesindedir. Diğer yandan, Türkiye linyit rezervinin %43 ünü oluşturan kısmı Elbistan havzasında olup bu kömürler kcal/kg gibi oldukça düşük kalorifik değere sahip olmaları nedeniyle teshinde ve sanayide kullanılmamakta, sadece termik santrallere yönelik üretilmektedir. B- Kuruluşun tarihçesi, Türkiye ekonomisindeki yeri ve gelişimi: tarih ve 6974 sayılı Kanununla kurulan Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu, çalışmalarına Garp Linyitleri İşletmesi Müessesesi, Ereğli Kömürleri İşletmesi Müessesesi ile Kömür Satış ve Tevzi Müessesesi ile başlamış bu statüsüyle faaliyetlerini yurt çapında yayılarak 1983 yılına kadar sürdürmüştür tarih ve 60 sayılı İktisadi Devlet Teşekkülleri ve Kamu İktisadi Teşebbüsleri ve Kamu İktisadi Kuruluşları Hakkında KHK ile Kurum ikiye ayrılmış, Linyit İşletmeleri Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumunda kalmış, Taşkömürü İşletmeciliği yapmak üzere Türkiye Taşkömürü Kurumu kurulmuştur tarih ve 2929 sayılı İktisadi Devlet Teşekkülleri ve Kamu İktisadi Kuruluşları Hakkında Kanun ile de bu statü muhafaza edilmiştir tarih ve 233 sayılı KHK ile Kamu İktisadi Teşebbüsleri yeniden düzenlenmiş, 233 sayılı KHK uyarınca hazırlanan Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu Ana Statüsü de tarihli sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır tarih ve 6974 sayılı Kanunla Kurulan Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu, faaliyetlerine 233 sayılı KHK gereğince İktisadi Devlet Teşekkülü olarak devam etmektedir yılı sonu itibarıyla işletme hakkı TKİ ye ait sahalarda 19 milyon ton bitümlü şist, 72 milyon ton asfaltit ve 2,6 milyar ton linyit kömürü rezervi mevcut olup, bu rezervin 24,4 milyon tonu çıkarılmaya hazır, rezerv kategorisindedir. Türkiye nin kalkınması, hızlı nüfus artışı, sanayileşme ve sosyal gelişiminin doğal sonucu olarak enerji talebi hızla artmakta olup, bu talebi karşılamada ana hedef, gereksinimimiz olan enerjinin zamanında, ucuz ve kaliteli olarak sağlanmasıdır. Bu çerçevede, iç talebin mümkün olabildiği ölçüde yerli kaynakların değerlendirilmesi ile karşılanmasının yanı sıra, arz güvenliğinin sağlanması için, ithal etmek zorunda kaldığımız enerjide ülke ve kaynak çeşitlendirilmesi esasları doğrultusunda politika oluşturulması önem arz etmektedir. Kurumun son beş yıllık işletme faaliyetlerine ilişkin veriler ilişikteki tabloda gösterilmiştir. IV

14 Artış Toplu bilgiler Son iki veya yıl azalış Ölçü farkı % Konsolide Sermaye Bin TL Ödenmiş sermaye Bin TL Öz kaynaklar Bin TL Yabancı kaynaklar Bin TL Finansman giderleri Bin TL (17.069) (66) Maddi duran varlıklar (edinme değeri) Bin TL ,5 Mad.dur.varlıklar birikmiş amortismanı Bin TL Yatırımlar için yapılan nakdi ödeme Bin TL (2.502) (4) Yatırımların gerçekleşme oranı (nakdi) % (22) (34) İştiraklere ödenen sermaye Bin TL Tüm alım tutarı: Bin TL Malzeme alımları Bin TL Hizmet alımları Bin TL Ticari kömür alımları Bin TL Linyit üretim miktarı (satılabilir) Bin ton Üretim maliyeti (satılabilir kömür) Bin ton Satış miktarı: Bin ton Mamul kömür Bin ton Ticari kömür Bin ton Net satış tutarı Bin TL Stoklar : - İlk madde ve malzeme Bin TL ,5 -Mamuller Bin TL ,4 -Ticari mallar Bin TL (5.768) (38) -Diğer stoklar Bin TL Memur ( ortalama ) Kişi ,4 Sözleşmeli ( ortalama ) Kişi (32) (1,6) İşçi ( ortalama ) Kişi (321) (5,1) Personel için yapılan tüm giderler Bin TL (6,3) Cari yıla ilişkin : -Memurlar için yapılan giderler Bin TL Memur başına aylık ortalama gider TL ,5 -Sözleşmeliler için yapılan giderler Bin TL ,7 -Sözleşmeli başına aylık ortalama gider TL ,6 -İşçiler için yapılan giderler Bin TL İşçi başına aylık ortalama gider TL (87) Dönem karına ilişkin vergi ve diğer yasal yükümlülükler Bin TL Tahakkuk eden vergiler Bin TL GSYİH' ya katkı (üretici fiyatlarıyla) Bin TL GSYİH' ya katkı (alıcı fiyatlarıyla) Bin TL GSMH' ya katkı (alıcı fiyatlarıyla) Bin TL Faaliyet kârlılığı (öz kaynaklar yönünden) % 17 51,5 53,9 31, ,3 45,1 Mali kârlılık (öz kaynaklar yönünden) % 4 31,2 52,6 32,7 39,6 6,9 21 Ekonomik kârlılık % 8 18,2 25,4 18,4 22,1 3,7 20 Faaliyet kârı veya zararı Bin TL Dönem kârı veya zararı Bin TL Bilanço kârı veya zararı Bin TL (84.573) TKİ Genel Müdürlüğü Faaliyet kârı veya zararı Bin TL (1.331) (581) ,3 Dönem kârı veya zararı Bin TL Bilanço kârı veya zararı Bin TL V

15 Devlet adına linyit işletmeciliği tarihinde Etibank a bağlı olarak kurulan, Garp Linyitleri İşletmesi Müessesesi ile başlamış, Müessese 1957 yılında kadar Etibank bünyesinde faaliyet göstermiştir tarihli 9621 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan tarih ve 6974 sayılı Kanunla, Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu kurulmuş, linyit işletmeciliği yapan Garp Linyitleri İşletmesi Müessesesi, taşkömürü işletmeciliği yapan Ereğli Kömürleri İşletmesi Müessesesi ile Kömür Satış ve Tevzi Müessesesi, Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumunun (TKİ) müesseselerini oluşturmuştur. Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu bu yapısıyla faaliyetlerini yurt sathına yayarak 1983 yılına kadar sürdürmüştür tarihli sayılı Resmi Gazete de yayımlanan tarih ve 60 sayılı İktisadi Devlet Teşekkülleri ve Kamu İktisadi Kuruluşları Hakkında KHK ile yapılan düzenleme sonucunda; Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu linyit işletmeciliği yapmak üzere yapılandırılırken, taşkömürü işletmeciliği yapmak üzere Türkiye Taşkömürü Kurumu kurulmuştur. TKİ nin bu statüsü 2929 sayılı Kanun ve bu Kanunu yürürlükten kaldıran 233 sayılı KHK ile de korunmuştur sayılı Devletçe İşletilecek Madenler Hakkında Kanun tarihinde kabul edilmiş ve günlü Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir tarihinde yayımlanan üç ayrı kararname ile de hangi bölgelerdeki yatakların devlet eliyle işletileceği saptanmıştır. Yine Kanunun Bakanlar Kuruluna verdiği yetkiye dayanılarak 4 Kararname çıkarılmıştır. Bu Kararnamelerden tarih 7/16826 sayılı Kararname ile 11 bölgedeki kömür ve asfaltit sahalarının Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu eliyle işletilmesi kararlaştırılmıştır. Öte yandan tarihli Resmi Gazete de yayımlanan Bor Tuzları, Trona ve Asfaltit Madenleri ile Nükleer Enerji Hammaddelerinin İşletilmesini, Linyit ve Demir Sahalarının Bazılarının İadesini Düzenleyen Kanun un 3 üncü maddesinde ise: Bor tuzları ve asfaltit sahaları ile bu Kanuna ekli listede yer alan linyit ve demir sahalarının ilgili kamu kuruluşuna devir işlemleri 2172 sayılı Devletçe İşletilecek Madenler Hakkında Kanunun devirle ilgili hükümleri çerçevesinde, bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren altı ay içinde tamamlanır hükmü uyarınca Muğla Yatağan, Milas, Manisa - Soma, Ankara - Beypazarı- Nallıhan, Bursa - Orhaneli - Keles, Sivas - Kangal, Bingöl - Karlıova, Konya - Ilgın, Bolu - Göynük, Çanakkale - Çan, Çorum - Osmancık daki toplam 62 saha TKİ Kurumuna devrolunmuştur. Ancak 12 Temmuz 2012 tarihli Resmi Gazete de yayımlanan Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun un 16 ncı maddesi ile 3213 sayılı Maden Kanununa Geçici 20 nci madde eklenmiş olup, bu madde ile: 2840 sayılı Kanuna ekli listedeki linyit ruhsatları ile daha sonra bu sahalarla birleştirilmek suretiyle 2840 sayılı Kanun kapsamına dahil olan linyit sahaları, VI

16 tarihli ve 4046 sayılı Özelleştirme Uygulamaları Hakkında Kanuna göre Özelleştirme İdaresi Başkanlığı tarafından özelleştirilir. hükmü getirilmiştir. TKİ Kurumu üretim faaliyetlerini, - Seyitömer Linyitleri İşletmesi Müessesesi ile bağlı işletmesi Bursa Linyitleri İşletmesi Müdürlüğü, - Garp Linyitleri İşletmesi Müessesesi ile bağlı işletmesi Ilgın Linyitleri İşletmesi Müdürlüğü, - Ege Linyitleri İşletmesi Müessesesi ile bağlı işletmesi Çan Linyitleri İşletmesi Müdürlüğü, - Güney Ege Linyitleri İşletmesi Müessesesi ile bağlı işletmesi Yeniköy Linyitleri İşletmesi Müdürlüğü, ile yürütmektedir. Ancak Yönetim Kurulunun gün ve 25/325 sayılı kararı ile Seyitömer Linyitleri İşletmesi Müessesesinin EÜAŞ a bağlanacak olması ve bağlı işletmesi Bursa Linyitleri İşletmesi Müdürlüğünün, Garp Linyitleri İşletmesi Müessesesine yakınlığı ve işletmenin yeterli kömürü üretememesi nedeniyle Orhaneli Termek Santralının kömür ihtiyacının kesintisiz ve süresinde karşılanabilmesi gerekçesiyle, merkezi Tavşanlı da bulunan Garp Linyitleri İşletmesi Müessesesine bağlanmıştır. Faaliyet dönemine ilişkin işletme bütçesinde i işçi olmak üzere toplam personel ile çalışılacağı öngörülmesine rağmen, ortalama sı işçi olmak üzere toplam personel ile çalışılmıştır yılında ortalama işçi sayısı iken, faaliyet döneminde 321 kişi azalışla kişiye gerilemiştir. İşçi sayısının her yıl azalması özellikle, nitelikli işçi istihdamını gerektiren sanat kollarında kendini hissettirmekte olup zaman zaman ana çalışma konusunu oluşturan, dekapaj ve üretim faaliyetlerinin aksamasına neden olmaktadır. Faaliyet dönemi sonu itibarıyla 4 müessesede çalışmakta olan toplam işçinin, 2245 i emeklilik sürelerini doldurmuş durumdadırlar Yılına Ait Genel Yatırım ve Finansman Programında, 2010 yılında ayrılan eleman sayısının en fazla %10 u kadar personelin açıktan veya naklen atanmasına izin verilmekle birlikte, bu oran kapsamında alınan işçi sayısı yeterli olmamaktadır. Mekanik atölyeler ile çoğu özel donanımlı ya da özel imal ettirilmiş, iş makinaları ve kamyonların bakım onarım revizyonlarının yapıldığı atölyelerdeki tecrübeli işçilerin ve dekapaj ile kömür üretim panolarındaki kullanılan ağır iş kamyon ve makinaları operatörlerinin ayrılması, nitelikli iş gücü açığını artırmakta, ayrıca bu tür sanatlarda çalışan işçilerin tecrübe kazanması belirli bir süreyi de gerektirdiğinden ve gerek Finansman Kararnamesindeki kısıtlamalar gerekse İş Kanununun ana faaliyet konusuna giren işlerin taşeronlara ihale edilemeyeceğine ilişkin hükmü kapsamında, hizmet alımı suretiyle de işçi eksiği giderilemediğinden bu olgu üretimde önemli darboğazların oluşmasına neden olmaktadır. VII

17 Faaliyet döneminde Kurumca, 36,3 milyon ton tuvönan kömür, 28,6 milyon ton satılabilir kömür üretim programına karşılık, program%100 oranında gerçekleştirilerek 36,2 milyon ton tuvönan kömür, 29 milyon ton satılabilir nitelikte kömür üretilmiştir. TKİ nin toplam tuvönan kömür üretiminin %82 si açık ocaklardan üretilmektedir. Bu nedenle kömür rezervi üzerindeki toprak örtüsünün kaldırılması büyük maliyet unsuru olduğu gibi yılda ortalama 270 milyon m³ toprağın kaldırılması gerekmektedir yılında 263 milyon m³ dekapaj programına karşılık 210 milyon ton toprak örtüsü kaldırılmış ve dekapaj yüklenicilerine 345 milyon TL ödemede bulunulmuştur. Ayrıca müesseselerce yapılan dekapaj nedeniyle de 393 milyon TL tutarında gider oluşmuştur. Kurumun işletmelerinde programlanan dekapaj gerçekleştirilememekte olup, özellikle Bursa Linyitleri İşletmesi Müdürlüğü uhdesindeki açık ocaklarda oluşan heyelanlar dekapaj ve üretim açısından önemli darboğaz oluşturmaktadır. Ayrıca yeterli dekapajın yapılamaması nedeniyle işletmeye hazır cevher rezervleri de çok yetersiz düzeydedir. TKİ de makine parkını oluşturan ağır iş makinelerinin büyük bir kısmı oldukça yaşlı ve ekonomik ve fiziki ömürlerinin sonuna gelmiş durumdadır. Her ne kadar bakım-onarım çalışmaları titizlikle yapılarak bu makineler mümkün olabildiğince faal durumda tutulmaya çalışılmakta ise de, anılan makinelerin yedek parça, yağ ve yakıt tüketimleri yönünden değerlendirilmesi yapıldığında belirgin bir biçimde ekonomik parametrelerin dışına çıkıldığı görülmektedir. Ortalama yaşları 20 civarında olan bu makinelerin yedek parçalarının temininde güçlük çekilmekte, temini mümkün olmayan yedek parçalar daha yüksek maliyetle ve özel imalat siparişleri ile elde edilebilmektedir. Fiziki yapıları itibariyle oldukça yıpranmış durumda olan bu makinelerin performansları ve çalışma saatleri programın oldukça gerisinde kalmakta ve iş verimleri de olması gerekenden çok daha düşük gerçekleşmektedir. Kurumun 8 milyon tonu mümkün, 248 milyon tonu muhtemel, 2,3 milyar tonu görünür, 24 milyon tonu hazır olmak üzere faaliyet dönemi sonu itibarıyla toplam 2,6 milyar ton kömür rezervi bulunmaktadır. Kurumun rezerv açısından en önemli darboğazı açık ve yer altı üretim yöntemleriyle yapılmakta olan üretimlerin yıllarca açık işletme ağırlıklı yapılması nedeniyle, yer altı işletmeciliğine oransal olarak daha fazla kömürün kalmış olmasıdır. Kurumun müessese ve işletmelerinde farklı verimlilik değerleri elde edilmekle birlikte işçi sayısı giderek azaldığından ve üretimin büyük bir bölümü yüklenicilere yaptırıldığından, müessese işçisinin yaptığı üretime göre hesaplanan verimlilik rakamları pek anlam ifade etmemektedir. Faaliyet döneminde 733 milyon TL si üçüncü kişilerden alınan kömür, 257 milyon TL si malzeme olmak üzere 990 milyon TL tutarında malzeme ve ticari kömür alımı, ayrıca 339 milyon TL tutarında da hizmet alımı yapılmıştır. VIII

18 Önceki dönem 491 milyon TL olan kömür alımlarının %49 oranında artarak 733 milyon TL ye ulaşmasına bağlı olarak, malzeme ve ticari mal alımları toplamı da %38 oranında artarak 719 milyon TL den 990 milyon TL ye yükselmiştir. 733 milyon TL tutarındaki kömür alımlarının; 428 milyon TL si ELİ Müessesesince redevans sözleşmeleri kapsamında rüçhan hakkı kullanımı ve alım taahhütleri çerçevesinde redevansçı firmalardan satın alınan tüvönan kömürden elde edilen satılabilir kömür bedelinden, 304 milyon TL si 233 sayılı KHK nın 35 inci maddesi kapsamında çıkarılan Bakanlar Kurulu kararları gereği bedelsiz olarak fakir ailelere dağıtılmak üzere satın alınmış torbalanmış kömür ve 1,6 milyon TL si de diğer kömür alımları bedelinden oluşmuştur. Bakanlar Kurulu kararları gereği bedelsiz olarak fakir ailelere dağıtılmak üzere satın alınan kömürlerin, ortalama birim satın alma fiyatları ile Hazine Müsteşarlığı bütçesinden karşılanmak üzere fatura edilen fiyatları, aynı kapsamda TKİ nin kendi mamullerinden yapılan dağıtım ve teslimlerin maliyetine göre oldukça yüksek seviyelerde oluşmaktadır. Bir önceki faaliyet döneminde 29,8 milyon ton kömür satılarak 2,2 milyar TL tutarında net satış hasılatı sağlanmışken, 2011 yılında 35,3 milyon ton kömür satılarak 2,9 milyar TL tutarında net satış hasılatı sağlanmıştır. TKİ nin bir diğer önemli görevi de Bakanlar Kurulu Kararı Uyarınca fakir ailelere kömür dağıtım işidir. Faaliyet döneminde 2,2 milyon ton kömür, Sosyal Yardımlaşma Vakıflarına gönderilerek, bedeli 654,3 milyon TL Hazine hesabına borç kaydolunmuştur. Kurumca faaliyet döneminde, konsolide olarak bir önceki yıldan: - %35 oranında 750 milyon TL fazlasıyla 2,9 milyar TL tutarında net satış hasılatı, - %81 oranında 267 milyon TL fazlasıyla 596 milyon TL faaliyet kârı, - %129 oranında 174 milyon TL fazlasıyla dönem kârı, sağlanmıştır. Dönem kârının artmasındaki etmenlerden birisi ede Bakanlar Kurulunca, Kuruma fakir ailelere kömür dağıtım görevinin verilmesi olmasına rağmen, kömür bedelleri Hazineden tahsil olunamamaktadır. Zira 431,8 milyon TL si 2010 yılında sevk edilen kömürlere 654,3 milyon TL si 2011 yılında sevk edilen kömürlere ilişkin toplam 1.086,1 milyon TL tutarındaki alacaktan 2011 yılında yalnızca 225 milyon TL si tahsil olunabilmiştir yılında sevk edilen kömürün 154,3 milyon TL tutarındaki bedeli ile birlikte alacak toplamı Temmuz-2012 ayı itibarıyla 1.014,2 milyon TL dir. Ayrıca 233 sayılı KHK nin 36 ncı maddesi uyarınca Kurumun, 139,1 milyon TL si 2011 yılı dönem kârının, 198,8 milyon TL si ise geçmiş yıllardaki dönem kârlarının dağıtımları sonucu oluşan, Hazineye devrolunacak kâr payı, toplam 337,9 milyon TL dir. IX

19 Öte yandan Kurumun 200 milyon TL tutarında ödenmemiş sermayesi bulunmaktadır. Genel Müdürlük ve 4 müessesenin mali bilanço kârları üzerinden toplam 128 milyon TL tutarında Kurumlar vergisi tahakkuk etmiştir. Kurumun üretim yaptığı sahalarda açık ocak yöntemiyle üretilecek rezervler giderek azaldığından, kapalı ocak yöntemiyle üretim yapılacak rezervler için gerekli projelendirme ve projeksiyonun gecikilmeden yapılması, ocakların ilerleme yönündeki arkeolojik kalıntılar ve zeytinlik alanlarla ilgili sorunun çözüme kavuşturulması ve üretimin arttırılarak sürdürülmesi ile Kurumun kârlılığı devam edecektir. C- Öneriler: Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu nun 2011 yılı çalışmaları üzerinde Sayıştay tarafından yapılan incelemeler sonucunda tespit edilen öneriler aşağıdadır. 1- Kurumun müesseseleri ve işletmelerinde; dekapaj, kömür kazı yükleme işleri ile yıkama ve ayıklama ünitelerinin çalıştırılması işlerinin büyük bölümünü üstlenen yükleniciler ile yer altı ocaklarından hizmet alımı suretiyle kömür ürettirilmesi işlerini yürüten ve ruhsatı TKİ ye ait sahalarda redevans sözleşmeleri ile üretim yapan yüklenicilerin, faaliyetlerini sözleşmelerdeki hükümlere göre yürütüp yürütmedikleri ve hak edişlerini gerçek duruma göre düzenleyip düzenlemedikleri açısından kontrolü, Kurum zararının oluşmaması için büyük önem taşıdığından; Kontrol Müdürlüklerinin tecrübeli elemanlarla güçlendirilmesi, ayrıca ustalık gerektiren sanatlardaki işçi açığının giderilmesi için ilgili merciler nezdinde girişimde bulunulması(sayfa:21, 22), 2- Geçmiş yıllar dönem kârları ile cari yıl dönem kârının 233 sayılı KHK nın 36 ncı maddesi uyarınca dağıtımı sonucu Hazineye 337,9 milyon TL tutarında temettü borcu oluşan Kurumun, Hazineden, Bakanlar Kurulunun, fakir ailelere kömür yardımı yapılmasına ilişkin kararı uyarınca, CIF satış esasına göre, valiliklere gönderilen kömür nedeniyle oluşan ve faaliyet dönemi sonu itibarıyla 879,4 milyon TL, Temmuz ayı itibarıyla 1 milyar TL olan alacağının, temettü borcunun ödenmemiş sermayesine mahsubu, arta kalanının ise ödenmesi için Hazine Müsteşarlığı nezdinde girişimde bulunulması (Sayfa: 41,42 ), 3- İşe devamın ve işte çalışma etkinliğinin yükseltilerek, verimliliğin arttırılması için ödenen primin, bürolarda memurlar eliyle yürütülmesi gereken genel idare hizmetlerinde çalışan yevmiyeli personele de ödenmesi yanında, prim tahakkukunda esas alınan Prim Yönetmeliğindeki formülasyonun, esas üretim gider yerleri ve üretimle doğrudan ilgili gider yerlerinde çalışmayı özendirmemesi ve zaman zaman esas üretim gider yerlerinde çalışan işçilerin primlerinin yardımcı hizmetlerde çalışan işçilerin primlerinin altında kalmasına neden olmasından dolayı, tüm Müessese ilgililerinin katılımı ile oluşturulacak komisyonca, Prim Yönetmeliğindeki aksayan hususların belirlenmesi ve gerekli düzenlemeler yapılarak uygulamaya konulması (Sayfa: 51-53), 4- Redevans sözleşmelerine, rüçhan hakkı kullanımı veya alım taahhüdünde bulunulması ve yıkama, torbalama ve benzeri hizmet alımı yapılmasına ilişkin hüküm konulması Kamu İhale Kanunu na uygun düşmediğinden, TKİ Kurumu Redevans X

20 Uygulama Yönergesinde değişikliğe gidilerek, ilgili maddelerden rüçhan hakkı kullanımı veya kömür satın alma taahhüdünde bulunulması ve hizmet alımına ilişkin hükümlerin çıkarılması ve bundan sonra imzalanacak redevans sözleşmelerine kömür tedariki veya satın alınmasına ilişkin hükümler konulmaması (Sayfa: 66,67), 5- Fakir ailelere dağıtılmak üzere ilgili Bakanlar Kurulu Kararları kapsamında satın alınan kömürlerin, ruhsatı TKİ veya bağlı ortaklık ve iştiraklere ait sahalardan üretilmiş kömür olup olmadığı konusunda menşei araştırması yapılması ve bu sahalardan üretilmeyen, dolayısı ile Kamu İhale Kanunu nun 3/r istisna maddesi kapsamına girmeyen kömürlerin, uygun ihale usulleri ile ihale edilerek satın alınması (Sayfa: 73-75), tarih ve 2011/1809 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ve bu kararda değişiklik yapan tarih ve 2011/2320 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı kapsamında fakir ailelere teslim edilmek üzere kömür temin edilmesi ve dağıtımına ilişkin olarak; -TKİ Yönetim Kurulunun bu işe ilişkin tarih ve 19/265 sayılı çerçeve Kararında; Müessese ve İşletmelerin üretim kapasiteleri ve piyasa yükümlülükleri de dikkate alınarak, fakir aile kömürlerinin öncelikle Müessese ve İşletmelerce üretilen kömürden temin edilmesi, TKİ nin üretim kapasitesinin üzerinde kalan kömür ihtiyaçlarının Kamu İhale Kanununun 3 üncü maddesi (r) bendi kapsamında temin edilmesi gerektiği ve dört müessese müdürlüğü 2011/2012 kış döneminde bin ton kömür teslim edebileceklerini yazılı olarak bildirdiği halde, söz konusu dönem için müesseselerin teslim edeceği kömür miktarının 946 bin ton olarak belirlenmesi ve (3/r) kapsamında dışarıdan temin edilecek kömür miktarının aynı miktarda artırılması, bu şekilde 938 bin ton olarak öngörülen dört firmadan alımların dönem içerisindeki ek talepler ile birlikte bin tona yükseltilmesi, yılı sözleşmeleri kapsamında satın alınan 430,6 bin ton kömürün ortalama birim alış fiyatı 205,29 TL/ton + KDV olduğu halde, 2011 yılında söz konusu (3/r) maddesi kapsamında dört firmadan %21 oranında daha pahalı olmak üzere ortalama 248,28 TL/ton +KDV birim fiyattan kömür satın alınması, yılı sözleşmeleri kapsamında, yerinde teslim esasına göre satın alınan kömürün ortalama birim alış fiyatı 248,28 TL/ton un, TKİ nin kendi ürettiği ve satın aldığı tüvenan kömürden ürettirdiği kömürlerin (kömürün stok çıkış maliyeti + nakliye+genel müdürlük masraf hisseleri ve finansman giderleri dahil pazarlama satış ve genel yönetim giderlerinden verilen paylar olmak üzere) tüm maliyetler dahil yerinde teslim ortalama birim maliyeti 169,65 TL/ton dan %46 oranında daha pahalı olması, -233 sayılı KHK nın 35 inci maddesine göre, bir mal veya hizmetin fiyatının Bakanlar Kurulunca belirlenmesi veya bir konuda görev verilmesi halinde, belirlenen fiyat ile, o mal veya hizmetin maliyeti arasındaki negatif fark (zarar) ve %10 kar payının Hazine Müsteşarlığı Bütçesinden karşılanabileceği, mal ve hizmet veya görevin bedelsiz verilmesi halinde Hazine Müsteşarlığı Bütçesinden aktarılacak XI

21 tutarın mal ve hizmet veya görevin maliyetinin tamamı ve %10 mahrum kalınan kar ile sınırlı olduğu ve tarih /1809 sayılı Bakanlar Kurulu Kararının, tarih ve 2011/2320 sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile değiştirilen 5 inci maddesinde, teslim edilen kömüre ilişkin bedeller 233 sayılı KHK nın 35 inci maddesi çerçevesinde ödenir denildiği halde, TKİ nin yerinde teslim maliyetinden %46 daha yüksek bir fiyattan satın alınan ve üzerine TKİ komisyonu eklenmesi ile maliyetinin yaklaşık %50 üzerine çıkan bir bedelin Valiliklere (SYDV na) fatura edilmesi ve fatura tutarlarının Hazine den alacak kaydedilmesi, hususlarının Hazine Müsteşarlığı nca incelenmesi ve değerlendirilmesi (Sayfa: 71-80, ), 7- TKİ Kurumunun 4734 sayılı Kamu İhale Kanununun (3/r) maddesi Uyarınca Yapacağı Mal ve Hizmet Alımlarında Uygulanacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelikte yer alan, 4734 sayılı Kamu İhale Kanununun istisnalar başlıklı 3 üncü maddesi( r) bendinin kapsamını genişletici hükümlerin bu yönetmelikten çıkarılması ve (3/r) maddesi kapsamına girmesi mümkün olmayan nakliye işlerinin Kanun kapsamında ihale edilmesi (Sayfa: 82-84), 8- Dekapaj işlemlerinin ağırlıklı olarak müteahhitlere yaptırılması nedeniyle mevcut ölçümleme sistemi olan klasik alet okumasının yanlış sonuçlara sebebiyet verebileceği göz önünde bulundurularak, bu yöntem yerine kantar tartım esası ile ölçümleme yapılması ve uygulamanın bütün müesseselerde yaygınlaştırılması (Sayfa:95,96), 9- TKİ nin yakıt tedarikçisi durumunda olduğu enerji santrallarının önümüzdeki yıllarda kömür sıkıntısı yaşamaması, açık/kapalı işletme ömürlerinin eş zamanlı olarak sonlandırılmasına olanak sağlanması ve yıllardır açık işletmelerden daha fazla miktarlarda üretim yapılmış olması nedeniyle yeraltı işletmeciliğine daha çok ağırlık verilmesi suretiyle, oluşan orantısızlığın giderilmesini teminen üretim modellemesinin bu doğrultuda şekillendirilmesi, (Sayfa: 111,112), 10- TKİ ve EÜAŞ Genel Müdürlükleri arasında, her iki kurumun minimum maliyetle optimal işletmecilik yapabilmesine yönelik işbirliği ile; ülkenin yenilenemeyen linyit kaynakları en iyi şekilde değerlendirilirken, termik santrallara ön görülen kalori aralığında homojen kömür verilmesi ve alt - üst kalori değerlerinden oluşan aralığın genişletilmesi suretiyle ceza uygulamalarının asgariye indirilmesini teminen yapılacak protokol değişiklikleri ve alınacak tedbirlerin birlikte tespit edilmesi ve uygulamaya konulması (Sayfa: ), 11- Pazarlama faaliyetleri kapsamında, çevre duyarlılığı ve Avrupa Birliği müktesebatına uyum sağlamak ve ithal kömürle rekabet edilebilir duruma gelerek pazar payını arttırabilmek için; Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliğinde ve mahalli çevre kurulu kararlarında öngörülen değerlerin sağlanması gerektiğinden, bu hususu teminen kömürün kalitesinin yükseltilmesi ve zenginleştirilmesi yönündeki çabaların artırılması (Sayfa: ), 12- Müesseseler tarafından piyasaya satılan kömürlerin fiyatlarının, zarar oluşmasını önleyecek ve hedef karlılık oranının yakalanabilmesini sağlayacak XII

22 seviyede belirlenmesi için; piyasa koşullarının yakından izlenmesi ve piyasa koşullarının gerektirdiği fiyat değişikliklerinin zamanında gerçekleştirilmesini sağlamak üzere, müessese yönetim komitelerine Yönetim Kurulunca belirlenmiş fiyatlarda belli oranda artış veya indirim yapma yetkisi verilmesi hususunun değerlendirilmesi (Sayfa:141), 13- Raporun ilgili bölümlerinde yer alan ve rapor ekinde (Ek: 17) listesi verilen diğer öneri ve tavsiyelerin de yerine getirilmesi. Sonuç: Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu Genel Müdürlüğünün 2011 yılı bilançosu ve ,91 Türk Lirası dönem kârı ile kapanan gelir tablosu tasvibe sunulur. XIII

23 A Mevzuat: II. İDARİ BÜNYE 1- Kanunlar ve kuruluş statüsüne ilişkin mevzuat: Devlet adına linyit işletmeciliği tarihinde Etibank a bağlı olarak kurulan, Garp Linyitleri İşletmesi Müessesesi ile başlamış, Müessese 1957 yılında kadar Etibank bünyesinde faaliyet göstermiştir tarihli 9621 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan tarih ve 6974 sayılı Kanunla, Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu kurulmuş, linyit işletmeciliği yapan Garp Linyitleri İşletmesi Müessesesi, taşkömürü işletmeciliği yapan Ereğli Kömürleri İşletmesi Müessesesi ile Kömür Satış ve Tevzi Müessesesi, Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumunun (TKİ) müesseselerini oluşturmuştur. Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu bu yapısıyla faaliyetlerini yurt sathına yayarak 1983 yılına kadar sürdürmüştür tarihli sayılı Resmi Gazete de yayımlanan tarih ve 60 sayılı İktisadi Devlet Teşekkülleri ve Kamu İktisadi Kuruluşları Hakkında KHK ile yapılan düzenleme sonucunda; Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu linyit işletmeciliği yapmak üzere yapılandırılırken, taşkömürü işletmeciliği yapmak üzere Türkiye Taşkömürü Kurumu kurulmuştur. TKİ nin bu statüsü tarihli sayılı Resmi Gazetede yayımlanan; tarih ve 2929 sayılı İktisadi Devlet Teşekkülleri ve Kamu İktisadi Kuruluşları Hakkında Kanun ile de korunmuştur tarihli sayılı Resmi Gazete de yayımlanan tarih ve 233 sayılı Kamu İktisadi Teşebbüsleri Hakkında KHK ile kamu iktisadi teşebbüsleri tekrar düzenlenerek 2929 sayılı Kanun yürürlükten kaldırılmıştır. 233 sayılı KHK nin yürürlüğe girmesinden sonra iktisadi devlet teşekküllerinin ana statüleri hazırlanarak yürürlüğe konmuş, 233 sayılı KHK gereğince hazırlanan, Ekonomik İşler Yüksek Koordinasyon Kurulu (YPK) tarafından kabul edilen Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu Ana Statüsü de tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanmıştır. Denetim dönemi itibarıyla TKİ Kurumu na bağlı olarak; Seyitömer Linyitleri İşletmesi Müessesesi, Garp Linyitleri İşletmesi Müessesesi, Ege Linyitleri İşletmesi Müessesesi, Güney Ege Linyitleri İşletmesi Müessesesi olmak üzere 4 müessese müdürlüğü ve müessese müdürlüklerine bağlı, Bursa Linyitleri İşletmeleri, Çan Linyitleri İşletmesi, Yeniköy Linyitleri İşletmesi ve Ilgın Linyitleri İşletmesi olmak üzere 4 işletme müdürlüğü faaliyet göstermektedir. Ancak Yönetim Kurulunun gün ve 25 sayılı kararıyla Seyitömer Linyitleri İşletmesi Müessesesine bağlı bulunan Bursa Linyitleri İşletmesi Müdürlüğü, Garp Linyitleri İşletmesi Müessesesine bağlanmıştır. 233 sayılı KHK ve Ana Statü gereği müessese ve işletme müdürlüklerinde yapılan değişiklikler raporun B-Teşkilat alt bölümü ile müessese müdürlükleri denetim raporlarında açıklanmıştır. 1