İÇİNDEKİLER I. KISIM: TEMEL KAVRAMLAR. Doç. Dr. Metin ORBAY, Yrd. Doç. Dr. Feda ÖNER Amasya Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Sayfa

Transkript

1 Editörler: Metin Orbay Feda Öner GENEL FİZİK ve Teknolojinin Bilimsel İlkeleri ISBN: X Kitaptaki her bir bölümün tüm sorumluluğu yazarına aittir. 2007, Pegem A Yayıncılık Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem A Yayıncılık Tic. Ltd. Şti.'ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında Yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: Haziran Baskı: Eylül 2007 Yayın Yönetmeni: Gürsel Avcı Kapak Tasarımı: zulfin.eua Baskı: Öncü Basımevi Ankara Tel: (0312) Pegem A Yayıncılık Eğitim Danışmanlık Hizmetleri Tic. Ltd. Şti. Adakale Sokak 4/1 Yenişehir ANKARA Tel: (312) Belgeç: (312) Dağıtım Tel: (312) İnternet: E-posta: pegema@pegema.com.tr ii

2 ÖNSÖZ Fen Bilimleri içerisinde özel bir öneme sahip olan Fizik; az sayıda temel kavram, varsayım ve denklemlerle içerisinde yaşadığımız evrende olup biten olayların büyük bir kısmını çözümlemeyi hedeflemektedir. Aynı zamanda, astronomi, kimya, mühendislik, jeoleji,... v.b. gibi diğer bilim dallarının temelini oluşturmaktadır. Bu nedenle, fizik dersleri fizik bölümlerinin yanı sıra Üniversitelerin lisans ve önlisans programlarında değişik isimler altında yer almaktadır. Programlarda yer alan bu derslerin öğrenci ve öğretim elemanı açısından verimli hale getirilmesi için programların özellikleri dikkate alınarak hazırlanmış ders kitaplarına ihtiyaç vardır. Bu kitap, Eğitim Fakültelerinin Sınıf Öğretmenliği, Fen Bilgisi Öğretmenliği ve Matematik Öğretmenliği bölümlerinde okutulan "Genel Fizik", Meslek Yüksek Okullarının Teknik Programlarında okutulan "Teknolojinin Bilimsel İlkeleri" dersi ile Ziraat Fakülteleri başta olmak üzere birçok fakültede okutulan "Genel Fizik" dersini alan öğrencilere yönelik olarak hazırlanmıştır. "Genel Fizik" ve "Teknolojinin Bilimsel İlkeleri" dersinin kur tanımlarına bağlı kalınarak hazırlanan bu kitapta, orta öğretimden yüksek öğretime geçiş yapan öğrencilerin fizik ve özellikle matematik konularındaki hazır bulunuşluk seviyeleri göz önüne alınarak konuların anlatımı yapılmıştır. Bölüm yazarları fakülte ve yüksekokullarda bizzat bu dersleri yürüttükleri için ders sürecinde karşılaşılan ve karşılaşılması muhtemel problemleri yakından bilmektedirler. Dolayısıyla, her bir bölüm içerisinde konuların daha anlaşılır olması için çok sayıda çözümlü örneğe yer verilmiştir. Öğrencilerin fiziğe karşı geçmişten gelen olumsuz önyargılarının aşılmasına yönelik olarak fizik konuları günlük hayatla ilişkilendirilmeye çalışılmıştır. Bölüm sonlarında konularla ilgili çok sayıda örnek soru verilmiş olup, problemlerin çözümü sürecinde güçlük çeken öğrencilerimiz doğrudan elektronik posta adresleri verilen yazarlardan yardım alabilirler. Bu kitabın dersi veren tüm öğretim elemanlarına iyi bir kaynak olması ve öğrencilerimizin temel fizik kural ve kavramlarını öğrenmelerine katkı sağlaması en içten temennimizdir. Başarı dileklerimizle... Amasya-2007 iii

3 İÇİNDEKİLER I. KISIM: TEMEL KAVRAMLAR Doç. Dr. Metin ORBAY, Yrd. Doç. Dr. Feda ÖNER Amasya Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Sayfa BÖLÜM 1: Ölçme ve Birim Sistemleri Giriş Ölçme ve Ölçme Yöntemleri Ölçmede Hata Ölçme Sonuçlar n n Değerlendirilmesi ve Hata Hesaplar Birim Sistemleri Anlaml Rakamlar Boyut Analizi Sorular BÖLÜM 2: Vektörler Giriş Koordinat Sistemleri Vektörler Vektörlerin Baz Özellikleri Vektörlerde Toplama ve Ç karma Vektörlerde Çarpma a. Skaler Çarp m b. Vektörel Çarp m Sorular

4 vi II. KISIM : MEKANİK Öğr. Gör. Salih DEĞİRMENCİ Amasya Üniversitesi, Eğitim Fakültesi BÖLÜM 3: Hareket Giriş Hareket, Yerdeğiştirme, H z ve İvme Düzgün DoğrusalHareket Düzgün Değişen Doğrusal Hareket Tek Boyutta Hareket İki Boyutta (Düzlemsel) Hareket Bağ lhareket Sorular BÖLÜM 4: Kuvvet ve Denge 4.1. Kütle ve Kuvvet Bileşke Kuvvetin Bulunmas Kütle Çekimi Kütle ve Ağ rl k Merkezi Newton un Haraket Kanunlar Sürtünme Kuvveti MerkezcilKuvvet Moment, Denge ve Denge Şartlar Sorular BÖLÜM 5: İş ve Enerji Giriş Sabit Bir Kuvvetin Yapt ğ İş Kinetik ve Potansiyel Enerji İş-Enerji Teoremi ve Mekanik Enerjisinin Korunumu Dönme Kinetik Enerjisi Basit Makinalar Sorular

5 vii BÖLÜM 6: Momentum ve Momentumun Korunumu Giriş Çizgisel Momentum İmpuls - Momentum Prensibi Çarp şmalar Tek Boyutta (Merkezi) Çarp şma İki Boyutta (Merkezi Olmayan) Çarp şma Aç sal Momentum ve Aç sal Momentumun Korunumu Sorular BÖLÜM 7: Bas nç ve S v lar 7.1. Özkütle Bas nç S v lar n Kald rma Kuvveti Ak şkanlar Mekaniği Sorular III. KISIM : ELEKTRİK Öğr. Gör. Yüksel ÇEKBAŞ, Yrd. Doç. Dr. Feda ÖNER, Doç. Dr. Metin ORBAY Pamukkale Üniversitesi, Eğitim Fakültesi; Amasya Üniversitesi, Eğitim Fakültesi BÖLÜM 8: Elektrostatik Giriş Elektrik Yükü ve Özellikleri Elektriklenme Çeşitleri Elektroskop Coulomb Kanunu Elektrik Alan Elektrik Alan Çizgileri Yüklü Parçac klar n Düzgün Elektrik Alan İçindeki Hareketi Elektriksel Potansiyel ve Potansiyel Fark Elektriksel Potansiyel Enerji

6 viii Bir Noktan n Elektrik Potansiyeli Yüklü İletken Bir Kürenin Potansiyeli S ğa ve Kondansatörler Kondansatörlerin Bağlanmas Kondansatörde Depolanan Enerji Elektrostatiğin Tipik Bir Uygulamas Sorular BÖLÜM 9: Elektrik Ak m Giriş Piller Elektrik Ak m Direnç ve Ohm Kanunu Elektriksel Enerji ve Güç Dirençlerin Bağlanmas Elektromotor Kuvvet Üreteçlerin Bağlanmas Basit Elektrik Devreleri Kirchhoff Kurallar Elektrik Şoku Sorular BÖLÜM 10: Manyetizma Giriş Manyetik Kutuplar ve M knat s Elde Etme Yollar Manyetik Alan ve Manyetik Alan Çizgileri Manyetik Ak Manyetik Kuvvet ve Manyetik Alan İçerisindeki Yüklü Parçac klar Ak m Taş yan İletkene Etkiyen Manyetik Kuvvet Faraday Kanunu Alternatif Ak m Transformatörler Sorular

7 ix IV. KISIM : OPTİK Öğr. Gör. Hakan Şevki AYVACI Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fatih Eğitim Fakültesi BÖLÜM 11: Iş k Giriş Iş k Iş k Dalgalar ve Iş nlar Iş k Kaynaklar Saydam, Yar Saydam ve Saydam Olmayan Maddeler Iş ğ n Yay lmas Gölge Güneş ve Ay Tutulmas Iş k H z Ayd nlanma Iş k Şiddeti Iş k Ak s Ayd nlanma Şiddeti Fotometreler Sorular BÖLÜM 12: Iş ğ n Yans mas ve K r lmas Giriş Iş ğ n Yans mas a. Yans ma Çeşitleri b. Yans ma Kanunlar Aynalar Düzlem Aynalar a. Düzlem Aynada Görüntü Özellikleri b. Düz Aynada Görüş Alan Paraboloid Ayna ve Küresel Ayna a. Küresel Aynalarda Özel Iş nlar b. Küresel Aynalarda Görüntü c. Küresel Aynalarda Özel Bağ nt lar Iş ğ n K r lmas K r lma Kurallar Ortamlar Aras nda Geçişler Fiber Optik Iş ğ n Paralel Yüzlü Saydam Ortamlardan Geçişi (Paralel Kayma)

8 x Farkl Saydam Ortamlardan Bak ş ve Görünür Uzakl k Serap Olay Iş k Prizmas Beyaz Iş ğ n Renklerine Ayr lmas Renkler Iş k Filtreleri Gökkuşağ n n Oluşumu Mercekler Merceğin Odak Uzakl ğ a. Merceklerde Özel Iş nlar b. Merceklerde Görüntü c. Merceklerde Özel Bağ nt lar Optik Cihazlar a. Göz: b. Fotoğraf Makinesi c. Basit Büyüteç d. Mikroskop e. Teleskop f. Dürbün g. Tepegöz h. Opak Projektör (Episkop) Sorular V. KISIM: DALGA HAREKETİ ve ISI-SICAKLIK Öğr. Gör. Mustafa ERDEMİR, Yrd. Doç. Dr. Mehmet KARA Kastamonu Üniversitesi, Eğitim Fakültesi; Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bolu Meslek Yüksek Okulu BÖLÜM 13: Dalga Hareketi Giriş Dalgalar ve Dalga Çeşitleri Dalgalar n Üst Üste Binmesi Dalgalar n Yans mas ve İletimi Tek Boyutta İlerleyen Periyodik Dalgalar Su Dalgalar Doğrusal ve Dairesel Dalgalar

9 xi Su Dalgalar n n Yans mas Su Dalgalar n n K r lmas Dalgalar n Girişimi İki Noktadan Ç kan Dalgan n Girişimi Ses Dalgalar Ses Dalgalar n n H z Periyodik Ses Dalgas Periyodik Ses Dalgalar n n Şiddeti Doppler Olay Sorular BÖLÜM 14: Is ve S cakl k Giriş Is S cakl k Öz s Is n n Maddeler Üzerindeki Etkileri S cakl k Ölçümü ve Termometreler Is Kaynaklar Is n n İletim Yollar Sorular VI. KISIM : MALZEME BİLGİSİ Öğr. Gör. Şenol TOPRAK Amasya Üniversitesi, Meslek Yüksek Okulu BÖLÜM 15: Malzeme Bilgisi Giriş Malzemelerin Yap s Malzemelerin Grupland r lmas Bozulma (Korozyon/Paslanma) Paslanmadan Korunma Yöntemleri Malzemelerin Mekanik Özellikleri Malzemelerin Elastikliği ve Hooke Yasas Birim Uzama veya Yüzde Uzama Malzemelerin Elastise ve Young Modülleri Sorular KAYNAKLAR

10 Ölçme ve Birim Sistemleri* 1. BÖLÜM Giriş Günlük yaşant m zda, benim boyum senin boyundan uzun, otomobiller otobüslere oranla daha h zl giderler, bugün hava düne göre daha soğuk, gibi pek çok ifade kullan r z. Bu ifadelere dikkat edecek olursak, boyumuzun uzunluğunun veya otomobillerin h z n n ne olduğu, benzer şekilde bugünkü hava s - cakl ğ n n kaç santigrat ( C) olduğu gibi sorular na cevap bulamay z. Çünkü burada verilen ifadeler, belirli bir anlam içermekteyse de genellikle mukayese türü ifadelerdir. Diğer taraftan, fizik ve mühendislik başta olmak üzere pek çok bilimsel alanda, bir büyüklüğü ölçebildiğimiz ve birtak m say lar ile ifade edebildiğimiz oranda o büyüklük hakk nda kesin baz yarg lara ve bilgiye sahip olabiliriz. Fiziksel büyüklükleri say sal olarak ifade etme gereksinimi L. Kelvin: Fiziksel büyüklükleri ölçebiliyor ve onlar bir tak m say lar ile ifade edebiliyorsan z, o büyüklükler hakk nda çok şeyler biliyorsunuzdur, aksi taktirde say lar ile ifade edemiyorsan z, o büyüklükler hakk nda zay f yada yetersiz bilgiye sahipsiniz demektir sözleriyle k saca özetlemektedir. Bu nedenle bu bölümde, ölçme ve birim sistemleri başta olmak üzere hata hesaplar ve boyut analizi konular üzerinde durulacakt r. Fiziksel büyüklükleri ölçebiliyor ve onlar bir tak m say lar ile ifade edebiliyorsan z, o büyüklükler hakk nda çok şeyler biliyorsunuzdur, aksi taktirde say lar ile ifade edemiyorsan z, o büyüklükler hakk nda zay f yada yetersiz bilgiye sahipsiniz demektir * Doç. Dr. Metin ORBAY, Amasya Üniversitesi, Eğitim Fakültesi (morbay@omu.edu.tr)

11 Vektörler* 2. BÖLÜM Giriş Fizikte; s cakl k, zaman ve yoğunluk gibi büyüklüklerin yön ve doğrultu bağ ml l ğ yoktur. Dolay s yla, bu tür büyüklükleri sadece bir say ve bir birim ile ifade edebiliriz. Örneğin, Alüminyumun yoğunluğu d=2,7 gr/cm 3, demir bilyenin kütlesi m=8,2 gr ve bugün hava s cakl ğ 27 C ifadelerinde olduğu gibi. Skaler büyüklük ad verilen bu tür büyüklüklerin birimleri ve say sal değerleri verildiği taktirde, o büyüklükler hakk nda yeterli bilgiye sahip olabiliriz. Diğer taraftan, fizikte yön ve doğrultu bağ ml l ğ olan ve vektörel büyüklükler olarak adland r lan birçok büyüklükte mevcuttur. H z, ivme, kuvvet, elektrik alan, bunlardan sadece birkaç d r. Bu tür büyüklükler, fiziğin mekanik ve elektrik başta olmak üzere pek çok konusunda karş m za ç kmaktad r. Bu nedenle, bu bölüm içerisinde vektörlerin genel özellikleri, vektörlerde toplama, ç karma ve çarpma işlemleri üzerinde durulacakt r Koordinat Sistemleri Uzayda herhangi bir cismin veya bir olay n anlat labilmesi için, o cismin veya olay n koordinat sistemi ad n verdiğimiz bir sisteme göre anlat lmas gereklidir. Bu sadece bilimsel olarak bir olay anlat rken değil, günlük yaşant m zda da s kl kla başvurdu- fizikte yön ve doğrultu bağ ml l ğ olan ve vektörel büyüklükler olarak adland r lan birçok büyüklükte mevcuttur. Uzayda herhangi bir cismin veya bir olay n anlat - labilmesi için, o cismin veya olay n koordinat sistemi ad n verdiğimiz bir sisteme göre anlat lmas gereklidir. * Yrd. Doç. Dr. Feda ÖNER, Amasya Üniversitesi, Eğitim Fakültesi (oner3@yahoo.com)

12 Hareket* 3. BÖLÜM Giriş Fiziğin cisimlerin hareketleri ile ilgilenen bölümüne mekanik denir. Mekanik, kinematik ve dinamik olmak üzere ikiye ayr l r. Kinematik; hareketi doğuran sebepler göz önüne al nmaks - z n olaylar n incelenmesidir. Dinamik ise hareket nedenlerini içerir, cisim ve cismin içinde bulunduğu ortama ilişkin bilgileri kullanarak cismin hareketini tan mlamam z sağlar. Bir arac n, başlang çtaki h z n, konumunu ve hareket türünü biliyorsak, arac n herhangi bir t an ndaki h z n ve konumunu mekanik bilgilerini kullanarak rahatl kla bulabilirz. Günlük yaşant - m zda hareketli cisimler için yol, yerdeğiştirme, h z, sürat, ivme, kuvvet,... vs. gibi kavramlar s kl kla kullan r z. Bu bölümde öncelikle kavram yan lg lar ndan kurtulmak için, bu kavramlar ayr nt l bir şekilde tan mland ktan sonra hareketle ilgili konular üzerinde durulacakt r Hareket, Yerdeğiştirme, H z ve İvme Bir cismin sabit bir noktaya göre yerdeğiştirmesine hareket denir. Cismin üzerinde hareket ettiği yol cismin yörüngesi olarak tan mlan r. Cismin yörüngesine bakarak hareketini, doğrusal hareket, eğrisel hareket, dairesel hareket, v.s. gibi isimlendirebileceğimiz gibi, boyut say s na bakarak da tek boyutta hareket, iki boyutta (düzlemsel) hareket olarak da isimlendirebiliriz. Bir cismin sabit bir noktaya göre yerdeğiştirmesine hareket denir. * Öğr.Gör. Salih DEĞİRMENCİ, Amasya Üniversitesi, Eğitim Fakültesi (salih_degirmenci@yahoo.com)

13 Kuvvet ve Denge* 4. BÖLÜM 4.1. Kütle ve Kuvvet Cismin değişmeyen madde miktar na kütle denir. m sembolü ile gösterilir. SI birim sisteminde birimi kilogramd r ve kg sembolü ile gösterilir ve skaler bir niceliktir. Madde hangi durumda olursa olsun bir kütlesi vard r. Cismin kütlesi, hacmine (V) ve özkütlesine (d) bağl d r. Cismin kütlesi, m = d.v (4.1) eşitliği ile bulunur. Kütle eşit kollu terazi ile ölçülür. Bir cismin kütlesi Dünyada ne kadar ise Ayda veya herhangi bir ortamda da ayn d r. Kuvvet, duran cismi harekete geçiren, hareket halindeki cisimleri durduran, cisimler üzerinde şekil değişikliği yapabilen etkiye denir. F sembolü ile gösterilir. SI birim sisteminde birimi Newton dur ve N sembolü ile gösterilir. Vektörel bir niceliktir. Kuvvet, dinamometre ile ölçülür. Bir cisme etki eden birden fazla kuvvet varsa, cisim üzerinde ayn etkiyi yapabilen kuvvete bileşke kuvvet, bu kuvvete eşit büyüklükte ayn doğru üzerinde z t yönlü kuvvete ise dengeleyici kuvvet denir. Cismin değişmeyen madde miktar na kütle denir. Kuvvet, duran cismi harekete geçiren, hareket halindeki cisimleri durduran, cisimler üzerinde şekil değişikliği yapabilen etkiye denir Bileşke Kuvvetin Bulunmas a. Ayn Yönlü Kuvvetlerin Bileşkesi Bir cismin ayn noktas na ayn yönlü iki kuvvet uyguland - ğ nda bileşke kuvvet, * Öğr.Gör. Salih DEĞİRMENCİ, Amasya Üniversitesi, Eğitim Fakültesi (salih_degirmenci@yahoo.com)

14 Is ve S cakl k* 14. BÖLÜM Giriş Yaşad ğ m z dünyay tan mak ve meydana gelen doğa olaylar n anlamak için çoğu zaman günlük deneyimlerimize başvururuz. Bu nedenle, tan ma ve anlama sürecinde çoğu zaman bilimsel gerçeklerden uzak baz yanl ş bilgiler ediniriz. Edindiğimiz yanl ş bu bilgilere dayal olarak, belleklerimizde nesnelere ve olaylara ait yanl ş kavramlar oluşur. Hatta bu kavramlar birçoğumuzun öğrencilik hayat boyunca devam eder. Küçük yaşlarda belleklerde yer edinen kavram yan lg lar, bilimsel düşünme ve problem çözme konular nda hatal yarg lara varmam za neden olur. Eğer yan lg lar ortadan kald r lmazsa kişiler sürekli olarak bilimsel hatalara düşeceklerdir. Is ve s cakl k, kar şt r lan ve sürekli olarak ayn ym ş gibi ifade edilen kavramlardand r. Küçük yaşlarda belleklerde yer edinen kavram yan lg lar, bilimsel düşünme ve problem çözme konular nda hatal yarg lara varmam za neden olur. Bu bölümde, s ve s cakl k kavramlar n ne olduğunu, aralar nda nas l bir farkl l k bulunduğunu ve neden s kl kla birbirleriyle kar şt r ld ğ konular üzerinde durulacakt r. Is kaynaklar n n neler olduğunu, iletim şekillerini, madde ve çevre üzerindeki etkilerini inceleyeceğiz. Ayr ca s t lan bir maddede meydana gelebilecek hal değişimlerinin neler olabileceğini tart şacağ z. S cakl k ölçümünde kullan lan termometrelerin hangi prensiplere dayal olarak çal şt ğ n inceleyeceğiz. * Yrd. Doç. Dr. Mehmet KARA, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bolu Meslek Yüksek Okulu(mkara60@hotmail.com)

15 Malzeme Bilgisi* 15. BÖLÜM Giriş Genel olarak, Bir amac gerçekleştirmek için kullan lan her madde malzeme olarak tan mlan r. Çevremize bakt ğ m zda makinelerde, iletişim araçlar nda, bilgisayarlarda, inşaat sektöründe, otomobil sanayinde ve bunlar n d ş ndaki pek çok alanda malzemeler araçlar n yap m nda önemli rol oynamaktad r. Malzemelerin yap s n n ve teknik özelliklerinin bilinmesi durumunda, kullan lacak alanda doğru malzemenin seçilmiş olmas yla maksimum verim sağlanm ş olur. Asl nda, kullan lan malzemelerin zaman içerisinde gelişme göstermesi, teknolojik aç dan ilerlemenin bir ölçüsüdür. Yanl ş malzeme seçimi veya malzeme bilgisinin yetersizliği, çoğu zaman ülke ekonomilerinde büyük zararlara sebep olmaktad r. Doğada bulanan elementler say ca s n rl olup genellikle bileşikler halinde bulunmaktad rlar. Malzemeler ise kullan m amac na yönelik olarak, doğada bulunan bu elementlerden elde edilmektedirler. Yeni malzeme türleri, metal grubuna ait olan elementleri başka metallerle veya metal olmayanlarla birleştirerek yani alaş m yaparak elde edilir. Bir amac gerçekleştirmek için kullan lan her madde malzeme olarak tan mlan r. Yanl ş malzeme seçimi veya malzeme bilgisinin yetersizliği, çoğu zaman ülke ekonomilerinde büyük zararlara sebep olmaktad r. Bu bölümde, malzeme çeşitleri ve yap lar hakk nda genel bilgiler verilecektir. Malzemelerden maksimum verimin al nabilmesi için nelerin yap lmas gerektiği tart ş lacakt r. Ayr ca, d ş * Öğr. Gör. Şenol TOPRAK, Amasya Üniversitesi, Amasya Meslek Yüksek Okulu, AMASYA (stoprak@omu.edu.tr)

16 KAYNAKLAR [1] A. Gürbüz, Teknolojinin Bilimsel İlkeleri, At lgan Kitap K rtasiye Bas m Yay m, Çank r [2] A. Özmen, N.İ. Tanr kulu, B. Özdemir, İ. Aydemir, F. Kaya, İ. Gürel, R. Dunay, Fizik III, Milli Eğitim Bakanl ğ Yay nlar, Ankara [3] A. Öztaş, Fizik 2, Uğur Yay nlar, İstanbul [4] A. Türk, (Erişim Tarihi: ) [5] A.Beiser, Çağdaş Fiziğin Kavramlar, Mac Graw-Hill-Akademi Yay nevi (Türkçe Çevirisi: G.Önengüt), İstanbul [6] D. Halliday, D. Nesnick, Physics-2, Tokyo University Press,1998. [7] F. Bueche, Introduction to Physics for Scientists and Engineer, Mc Graw Hill, [8] F. W. Sears, M. W. Zemansky, H. D. Young, University Physics, Addison-Wesley Publishing Company, [9] F.J. Bueche, D. A. Jerde, Fizik İlkeleri I-II, Palme Yay nc l k, (Türkçe Çeviri Editörü: K. Çolakoğlu), Ankara [10] F.J. Keller, W.E. Getteys, M.J. Skove, Fizik I-II, Literatür Yay nlar, (Türkçe Çevirisi: R. Ö. Akyüz, E. Gülmez, B. Karaoğlu, S. Nergiz, G. Tepehan), İstanbul-1996.