ALANYA DA YERLEŞME ADLARININ ÖZELLİKLERİ

Transkript

1 ALANYA DA YERLEŞME ADLARININ ÖZELLİKLERİ Yrd. Doç. Dr. Süha KOCAKUŞAK ABSTRACT Alanya is located in the M editerranean geographical region within the boundries of the province of Antalya and east of the bay which gulf the same name. The rich historical heritage and geographical features of the region as well as cultural and folkloric characteristics have affected toponymy favorably. In this study, the interactions of human and nature in Alanya and their environment are explored and the outcome is based on the fundamentals of physicaal and human geography. It is possible to observe place-names around Alanya and Tauros mountains and it can be said that this area is a labaratuary for toponymy. GİRİŞ Alanya Akdeniz Coğrafi Bölgemizde, A ntalya ili sınırları içinde ve aynı adı taşıyan Körfezin doğusunda yer almaktadır. Güneyi denize açık bir yanm ada ve bunun hemen gerisindeki kıyı ovası üzerinde gelişmiş olan kentin, kuzeyinde kıyı ovasından itibaren birdenbire yükselen Toroslar bulunur. Bir yarımada ve özellikle kıyı ovası üzerinde gelişmiş olan A k deniz kıyılarımızdaki önemli yerleşm elerim izden olan Alanya: tarihi, coğrafyası, sosyal ve kültürel özellikleriyle incelenmeye değer bir yapı gösterir. Alanya hakkında şimdiye kadar yapılan bilimsel araştırmalar, buradaki kültürel yapının özelliklerini uzun zamandır koruduğunu ortaya koymuştur. Günümüz Alanya'sında gerek dil yapısının, gerek folklorik özelliklerinin, gerekse kültürel özelliklerin uzun yıllar boyunca değişm eyerek bugüne kadar ulaşabilm esinde kanım ızca coğrafi faktörlerin de önemli bir takım rolü olmuştur.

2 172 Alanya'da Yerleşm e A dlarının Ö zellikleri Fiziki koşulların elverişli olması nedeniyle uzun yıllardır iskân alanı olarak tercih edilen Alanya'da en eski iskânın tarihi M.Ö. ki dönem lere kadar inmektedir. Tarihin çeşitli dönem lerinde de önem li bir merkez olan kentin sırasıyla K ilikyalılar, Lidyalılar, Rom alılar, Bizanslılar, Selçuklular, Karamanoğulları ve Osmanlı împaratorluğu'nun hakimiyeti altında kaldığı bilinmektedir. Alanya'nın iskân tarihindeki bu renklilik, onun halen A kdeniz'in önemli yerleşmelerinden biri olm asını sağlamıştır. Çalışm am ızın ilerleyen bölüm lerinde görüleceği gibi, A lanya'daki yerleşm e adlarını incelerken bazı gruplam alar yapmış bulunmaktayız. Bunlar içerisinde göreceğimiz gibi coğrafya ile ilişkili yerleşme adları önemli bir yer tutmaktadır. Bunun yanında tarihi olgulardan, aile adlarından, soy özelliklerinden, yöresel tem ennilerden esinlenerek verilmiş pek çok yerleşme adı da bulunmaktadır. Bunları ayrı ayrı gruplar halinde belirlemiş bulunuyoruz. Ancak toponimi ile ilgili çalışmalara yorum getirmek pek çok bilim dalı ile mümkün olmaktadır. Bu nedenle konumuz gereği sadece coğrafya ile ilişkili olan yerleşm e adlarına yorum getirmiş bulunuyoruz. A L A N YA K E N TİN İN E SK İ İSİM LE R İ Güçlü bir yerleşm e evrimi geçirmiş olan Alanya; M.Ö. ki dönemlerden günüm üze kadar farklı isim ler almıştır. Bunlardan özellikle en eski olanlarında coğrafi özellikleri de görmek mümkündür. Nitekim tarihi kaynaklarda kente verilen ilk isim ler Latince, Yunanca kökenli olarak karşım ıza çıkmaktadır. Tablo: 1. Alanya'nın Eski İsimlerinin Tahlili1. LATINCE İNGİLİZCE TÜRKÇE Coracesyunum......Gökkarga Kalonoros......Güzeldağ...Hükmedilmemiş dae. Vahşi dağ 1 L atince K aynak: A L atin D ictio n ary, C h a rlto n T. L ew is A nd C h arles S hort, O x ford. A t the C larendon Press, 1962, page: 271 and 1280.

3 Alanya'da Yerleşm e A dlarının Ö zellikleri 173 Günümüz Alanya'sının tespit edilen ilk ismi Coracesyunum'dur. Bu ismin Tablo: l'de Türkçe'deki anlamının "Gökkarga" olduğunu görürüz (Tablo: 1). Nitekim bu ismi İbrahim Hakkı Konyalı'da aynı şekilde zikretm iştir2. Bizim burada coğrafi yönden dikkatimizi çeken husus; kente daha o dönemlerde, içinde coğrafya ile ilgili bir kavram olan "Gök" kelimesinin de bulunduğu "Gökkarga" adının verilmesidir. Fotoğraf: l'de Alanya'nın batıdan çekilmiş bir hava fotoğrafı, Şekil: l'de ise uçan bir kuş görülm ektedir. Kanımızca bunların her ikisi arasında bir benzerlik bulunm aktadır. N itekim kıyı çizgisine dikkat ettiğimizde; yarım adanın bütünüyle kuşun baş kısmına, yarım adanın ucundaki kayalık burnun kuşun DIMM? V IE N N A A U S T R IA Fotoğraf: 1 2 İbrahim H akkı K onyalı, A lanya, sayfa: 30.

4 174 Alanya'da Y erleşm e Adlarının Ö zellikleri gagasına, uçan bir kuşun kanatlarının açılımının da yarımadanın iki tarafında uzanan kıyı çizgisine karşılık geldiği görülür. Bu düşüncemizde, karşımıza şu konu bir soru işareti olarak çıkmıştır. Bu da, o dönem in insanının nasıl bizim hava fotoğrafında gördüğümüz şekli görmüş olduğudur. Ancak Alanya çevresinin morfografyasına dikkat ettiğimizde, kıyı ovasım takiben oldukça keskin bir profille dağlık-tepelik alanın (Torosların) yükseldiği görülür ve yükseklik kısa mesafelerde 2000 m. nin üzerlerine ulaşmaktadır. İşte o dönem in insanı Coracesyunum ismini, bu dağlık ünitedeki yüksek zirvelerden kenti görerek vermiş olm alıdır. Bu görünümü sadece kentin batısındaki yüksek noktalardan elde etmenin mümkün

5 Alanya'da Yerleşm e A dlarının Ö zellikleri 175 olduğu düşünürse; eski dönemlerde Coracesyunum'un Torosların bu kesim inden A nadolu'nun iç kesim leri ile bağlantılı olduğu kanaatine varılabilir. Ne ilginçtir ki, Alanya'ya M.Ö. ki dönemlerde verilen diğer bir isim yine coğrafya ile ilişkilidir. Kentin bu diğer adı yine Latince kökenli olan Kalonoros'dur (Tablo: 1). Bu kelimenin günümüzdeki anlamı "Hükmedilememiş Güzellikteki Dağ" veya "Vahşi Dağ"dır. N itekim Konyalı'da Alanya kitabında benzeri bir ifadeyi kullanm ıştır3. Burada yine dikkatimizi çeken husus kentin bu adının da içinde "Dağ" kelimesinin olması, yani coğrafya ile ilişkili olmasıdır. Kanımızca burada dağ olarak işaret edilen yer; denizden itibaren hızla yükselerek 212 m. ye ulaşan yarımadadır. Savunma gereksiniminin, stratejik konumun önemli olduğu dönemlerde bu dağ sarp yamaçları ile kolay kolay istila edilemeyecek bir konuma sahiptir ve kente bunun için Kalonoros (Hükmedilememiş dağ, Vahşi dağ) adı verilmiştir. Günümüze doğru gelindiğine kente verilen ve günümüzdekine en yakın anlamı taşıyan diğer isim "Alâiye"dir. 12. yy.lın hemen başlarında Kalonoros'u harap bir şekilde alan Selçuklu Sultanı Alaüddin Keykubad onu kalesi, hanları, ham amları, medreseleri, cam i leri, yol ve sokakları ile yeniden im ar etmiştir. Keykubad özene bezene yeniden imar ettiği bu yerleşmeye öylesine büyük bir önem vererek, kendi adına izafeten Alâiye adını vermiştir. Böylelikle Selçuklulardan Osmanlılar'a ve hatta Cumhuriyet'in ilk yıllarına kadar "Alâiye" adı korunmuştur. Cumhuriyet Döneminde ise; Atatürk'ün 1933 yılında Gülcemal gemisi ile çıktığı bir Akdeniz gezisi sırasında, Alâiye'den gemiye çekilen bir telgrafta Alâiye ismi, mors alfabesinde yanlışlıkla A lanya olarak çıkar. Atatürk telgrafa bakıp "Alâiye'yi bana Alanya mı yaptıracaksınız? Aslında bu isim de çok güzel, bundan sonra A lanya olsun" der4. D aha sonrada 18 Şubat 1935 tarihinde Alanya'yı ziyaret eder. ALANYA K E N TİN D E M A H A LLE A D L A R I Alanya'daki yerleşm e adlan içinde m ahallelere verilen adların da çalışm am ızda ay n bir önem i bulunm aktadır. Bu itibarla 3 a.g.e. sayfa: H aşim Y etk in, D ü n d en B u g ü n e A lan y a, sayfa: 40.

6 176 Alanya'da Y erleşm e A dlarının Ö zellikleri sadece günümüzdeki mahalle adlarına değil Cumhuriyet öncesi dönem deki mahalle adlarına da değinm e gereksinim i duym aktayız. Kanuni Devrine ait 1530 Tarihli İlyazıcı Defterlerindeki kayıtlara göre Alâiye'de 3 mahalle bulunmaktadır, bunlar: Kale mahallesi, Sath-ı Mail, Taşpazarı M ahallesi'dir5. Bunlardan Kale mahallesi; günümüz Alanya Kalesinin sınırları içinde kalıp, yaklaşık olarak Hisariçi m ahallesinin şimdiki konum una karşılık gelmektedir. İkinci mahalle olan Sath-Mail; yarımadanın doğuya bakan yamaçlarındaki eğimli yüzeye, yani Tersane ve Kızılkulenin arkasında uzanan yam açlara karşılık gelm ektedir6. Ü çüncü mahalle olan Taşpazarı mahallesi ise; yaklaşık olarak şimdiki çarşı mahallesinin sınırlarının güneyde kalan kesim ine karşılık gelm ektedir. Taşpazarı mahallesinin adına uygun olarak, Osmanlı D önem inde de kentin çarşı-pazar yeri olm a görevini yüklendiği m uhakkaktır. Günümüzün Alanya'sında ise 13 mahalle bulunmaktadır. Bu mahallelerin gerek gelişim leri ve gerekse adları, bir yandan kentin geçirmiş olduğu zengin tarihi geçm işe ve dinam i ğe, diğer yandan fiziki coğrafya koşullarına, bir diğer yandan da kentleşme ve turizm gibi birbiriyle iç içe olgulara bağlıdır. Aşağıdaki Tablo'da A lanya'da M ahalle Adları görülmektedir. Tablo: 2. Alanya'da Mahalle Adları. 1. Bektaş Mahallesi 2. Çarşı Mahallesi 3. Güllerpınarı Mahallesi 4. Hacet Mahallesi 5. Hasbahçe Mahallesi 6. Hisariçi Mahallesi 11. Şekerhane Mahallesi 7. Kadıpaşa Mahallesi 12. Tepe Mahallesi 8. Küçük Hasbahçe Mahallesi 13. Tophane Mahallesi 9. Saray Mahallesi 10. Sugözü Mahallesi Görüldüğü gibi mahallelerin adlarının bir kısmında coğrafi özellikleri görmek mümkündür. Örneğin Tepe mahallesi konum iti 5 İbrahim H akkı K onyalı, A lanya, sayfa: S ath-ı M ail: G ü n ü m ü z T ü rk ç e s in d e eğim li y ü zey an lam ın a g elm ek ted ir. B akın ız, M u stafa N ih at Ö zö n, O sm a n lıc a T ü rk ç e S ö zlü k, sayfa: ve 899.

7 Alanya'da Yerleşm e Adlarının Ö zellikleri 177 barıyla Alanya kıyı ovası gerisindeki tepelik alanda kurulmuş bir mahalledir. Güllerpınarı ve Sugözü mahallerininin adlarında ise su ile ilgili ortak özellikleri görmek mümkündür. Bu mahallelerin her ikisi de gerek yeraltı suyunun ve gerekse kaynakların görüldüğü yerlerde kurulmaları dikkat çekicidir. Diğer bir mahalle Bektaş mahallesinin adının başlangıçta tarihi-sosyal olgulardan kaynaklandığı düşünülürse de, bu m ahallenin adında yine coğrafi kavramların etkisinin hakim olduğunu söyleyebiliriz. Gerek bu mahallenin Cum huriyet sonrasında kurulmuş olması ve gerekse "Bek" sözcüğünün Türkçede sağlam anlamında kullanılmış olması ona coğrafi bir özellik kazandırmaktadır7. Nitekim Bektaş mahallesinin, dağınık malzemelerden oluşan kıyı ovasının gerisindeki oldukça sağlam (Bek) yapı gösteren Permo-Karbon kristalin kalkerler üzerinde kurulmuş olması bu düşüncemizi doğrulamaktadır. Hasbahçe ve Küçük Hasbahçe mahallelerinin adlarında yine ortak özelliklerin bulunduğunu söyleyebiliriz. Buralar kentteki yoğun yapılaşmadan önce kıyı ovası üzerindeki verimli tarım alanları üzerinde kurulmuş mahallelerdir. Kadıpaşa, Saray, Hisarçi, Tophane, Şekerhane, Hacet mahallelerinin oluşturduğu grubun adlarının ise, bunların geçmiş dönemlerde üstlendikleri tarihi, sosyal olgularla ilgili oldukları kanaatindeyiz. Çarşı mahallesinin karşıtı ise görüldüğü gibi Osmanlı Döneminde de vardır ve bu mahalle halen kentin çarşı fonksiyonunu yerine getirmektedir. A L A N YA K IR SA L K E SİM İN D E K İ YERLEŞM E A D L A R I N IN Ö ZELLİK LERİ Alanya'nın kırsal kesimindeki yerleşme adları incelenirken hem köyler, hem de bu köylerin mahalleleri ele alınmıştır. Kayıtlara göre Alanya'nın M erkez ve Demirtaş bucağına bağlı 71 köy bulunm aktadır8. Bu köylerin toplam olarak 180 adet mahallesi bulunmaktadır. Buna göre Alanya'nın kırsal kesiminde mahalleler ve köylerin birlikte oluşturduğu yerleşme sayısı ise 251 dir. Şüphesiz ki Alanya'nın kırsal kesim deki yerleşm e adları verilirken tarihi olguların, fiziki ve beşeri özelliklerin, sosyal, kültürel, folklorik yapının etkilerini bir arada görmek mümkündür. Aşağıdaki tabloda A lanya kırsal kesim indeki köylerin ve bunların m ahallelerinin adları görülmektedir. 7 B a k ın ız, O k y an u s A n sik lo p e d ik S ö zlü k, C ilt: 1, sayfa: İç İşleri B akanlığı İller İdaresi G enel M üdürlüğünün en son kayıtlarından alınm ıştır.

8 178 Alanya'da Y erleşm e A dlarının Ö zellikleri Tablo: 3. Alanya Kırsal Kesimindeki Köyler ve Mahallelerin Adlan. Akçatı Araplar Bıçakçı Çıbıklı Günören Kansızlar Kökkerimler Pınardibi M AHALLESİ 2 YERLEŞM ENtN ADI Bük Değirmenönü Bucak YERLEŞMENtN ADI Akdam Pınarönü Suderesi Musakahyalar Alacami Cikçilli Cikçilli Karasaz Asmaca Çatak Kubatlar Çakallar Hacımehmetler Numanlar Üçeller YERLEŞMENtN ADI Avsallar Hacılar Bademağacı Avcılar Gaffarlar Solaklar YERLEŞMENtN ADI Çamyolu Keşte 1 Beşçınar Bük Dimçayı Karapınar Çıplaklı YERLEŞMENİN ADİ Basırlı Değirmendere - MAHALLESİ Bucakoluk

9 Alanya'da Y erleşm e Adlarının Ö zellikleri 179 YERLEŞM ENİN ADI Dereköy Karaboynuzlar M AHALLESİ 1 M AHALLESİ 3 M AHALLESİ 4 M AHALLESİ 6 MAHALLESİ 7 ' MAHALLESİ 8 MAHALLESİ Beceler Belen Çataloluk Çukuryurt Günören Karaağaçtı Kavaklısu Kayabaşı Kırbaçpınar Kızılçukur Pınarbaşı Eyüpler Habibler Karakoca] ı Kargıcak YERLEŞM ENİN ADI M AHALLESİ 3 Elikesik Akan Karagedik Kulular Saçkesen MAHALLESİ 6 MAHALLESİ 7 MAHALLESİ 8 Asar Dalkılıçlı Deliah metli Emirler Güzderesi Karagedik Kelleciler Sinnebeleni MAHALLESİ 6 YERLEŞMENİN ADİ Gözüküçiiklii Beyreli Çendirli Sinnebeleni Gümüşkavak Karabeladan Havutcu Kavuncular Kökoluk Müdürler Ustaah metli Yavaş Hacımehmetli Bağderesi BöcülüsU Kadirkoyağı Kayabaşı Kızılcaşehir Ağzıkara Yukarı mahalle Konaklı Talatiye Kölüşlü Mutluca Kuzyaka M AHALLESİ 1 Sulucak

10 180 Alanya'da Yerleşm e Adlarının Ö zellikleri Mahmutlar Mahmutseydi Payallar Eskiköy Düzkaya Gökçen Kuru çay Üçırmak Pancarlı Saburlar Mahmutseydi Süleymanlar Obaalacami Ambarlar Çamaşan İnlice Kurtlar Yerlibelen MAHALLESİ 6 MAHALLESİ 7 Obaköy Aşağıoba Babaoğlu Çarşambalar Gülevşen Hacıbaba Kadılar Y ukanoba ESKİİ ADI Taşbaşı Toslak Okurcalar Çınar lncaahmetler Köleler Öteköy Dimöteköy MAHALLESİ 6 MAHALLESİ 7 MAHALLESİ 8 MAHALLESİ Çaltı eşiği Dutluk Emişbeleni Kabaklı Karadağ Kayabaşı Ketenlik Kızılca Maldamı Topalbükü Uçanca Paşaköy Tosmur Kuzyaka

11 Alanya'da Y erleşm e A dlarının Ö zellikleri 181 Türkler Kürtler YERLEŞM ENtN ADI Yaylalı i MAHALLESt 3 Pancarh Bilaller Yanıklar MAHALLESİ I M AHALLESİ 2 Akgün Çolaklı Dolubeleni M AHALLESt 4 Yukanköy MAHALLESt 4 Türktaş Eğriçınar Kovallar Pınarbaşı Sazak Taşbaşı Uğurlu Kıvrasıl Çakallar Karagez Yeniköy MAHALLESt 1 Asmalıseki M AHALLESt 2 Dedeoynatan MAHALLESt 3 Hacıkerimle MAHALLESt 4 Kayabaşı M AHALLESİ 5 Uşakpınar YERLEŞMENtN ADI Yeşilköy MAHALLESt - Ulugüney Alara Esence Köyiçi Belen Bahçedere Beyreli i Uzunöz Medde re Çölemenli Kızılkese M AHALLESt 1 Kızıldam Al efendi : Üzümlü Bahçeli MAHALLESt 3 Akçakaya Kemerlibelen Mazilik : Yalcı : Başköy MAHALLESt - MAHALLESİ

12 182 Alanya'da Y erleşm e Adlarının Ö zellikleri : Beldibibi : lshaklı lsaklı İnasar Köklüce Çamlıca Kıllı M AHALLESİ 1 Bademli Belenkıllı Belenli Beslengi Çınarpınar MAHALLESİ 6 Dereköy MAHALLESİ 7 Eğrikaya MAHALLESİ 8 Dödek MAHALLESİ 9 Hacılar 0 Incirlipınar M AHALLESİ 11 Kandamış 2 Kuşakstzlı 3 Kuzladan 4 Lortlar 5 Mucuslar : İspatlı İsbatlı Karapınar Keşe fi i Keşaflı Fettahlar Subaşılar Tülübaşlar YERLEŞMENİN ADİ Fakırcalı Kocaoğlanlı Çırpat Hoburlar tsmahanlı Kaslıoğlu Kuzladan Hocalar Bahçeler Dikmen Tepealanı MAHALLESİ : - İmamlı YERLEŞMENİN ADİ MAHALLESİ 6 Delikdeğirmen Sapadere Apardı Bağlıca Boğaz değirmen Cinali Hatipli Nebiler Seki Asar Karagedik

13 Alanya da Yerleşm e Adlarının Ö zellikleri 183 M AHALLESİ 1 M AHALLESİ 4 MAHALLESİ 6 MAHALLESİ 7 Şehler Şıhlar Arpaçlı Atöldüğü Delikdeğirmen lmamlı İmrahor Karakese Kaşlıoğlu Tınlar M AHALLESİ 2 Uğrak Yuları Çanakçı Eskiköy Işıklı Yaylakonak Döngele Düzalan Döngele Maarif Yeşilöz Domalan Sahurlar Soğukpınar

14 184 Alanya'da Yerleşm e Adlarının Ö zellikleri Yukarıdaki yerleşm e (köy ve mahalle) adlarını inceleyerek onları bütün (Toplam) olarak ele almış bulunuyoruz. Bu nedenle aşağıda vereceğimiz gerek yerleşme adları ve gerekse rakamlardaki oranlar hem köy hem de mahallelerin tamamına aittir. Alanya kırsal kesim indeki yerleşm e adlarını özelliklerine göre bazı gruplara ayırarak incelem ekteyiz9 Buna göre: 1. ADLARINI TARİHİ O LG U LARD AN VE AİLE SO Y ÖZEL LİKLERİNDEN ALAN YERLEŞMELER: Alacami, Kansızlar, Kökkerimler, M usakahyalar, Kubatlar, Avsallar, Hacılar, Avcılar, G affarlar, Solaklar, Basırlı, Bıçakçı, Cikçilli, Hacımehmetler, Üçeller, Çıplaklı, Beceler, Elikesik, Kulular, Saçkesen, Beyreli, Çendirli,, Havutçu, Müdürler, Ustaahmetli, Yavaş, Hacımehmetli, Karaboynuzlar, Eyüpler, Habibler, Karakocalı, Asar, Dalkılıçlı, Deliahmetli, Emirler, Kelleciler, Yukarı mahalle, Konaklı, Kölüşlü, Mutluca, Mahmutlar, Eskiköy, M ahmutseydi, Obaalacami, Obaköy, Aşağıoba, Babaoğlu, Çarşambalar, Gülevşen, Hacıbaba, Kadılar, Yukarıoba, Okurcalar, İnceahmetler, Köleler, Öteköy, Paşaköy, Payallar, Saburlar, Süleymanlar, Ambarlar, Toslak, Maldamı, Tosmur, Türkler, Bilaller, Yanıklar, Kovallar, Sazak, Uğurlu, Köyiçi, Yalçı, Ç o laklı, Yukarıköy, Yeniköy, Dedeoynatan, Hacıkerimler, Beyreli, Çölemenli, Aliefendi, Başköy, İnasar, Köklüce, Beslengi, Dödek, Hacılar, Kandamış, Kuşaksızlı, Lortlar, Mucuşlar, Çırpat, Hoburlar, İsmahanlı, Kaşlıoğlu, Hocalar, İmamlı, İshaklı, İspatlı, Keşefli, Fettahlar, Tülübaşlar, Kocaoğlanlı, Delikdeğirmen, Apardı, Cinali, H a tipli, Nebiler, Asar, Şehler, Arpaçlı, Delikdeğirmen, İmamlı, İmrahor, Kaşlıoğlu, Tırılar, Uğrak, Eskiköy, Döngele, Maarif, Saburlar, Ağzıkara. 2. ADLARINI TOPOGRAFYA-M ORFOGRAFYA-BAKI İLE İL GİLİ ÖZELLİKLERDEN ALAN YERLEŞMELER: Günören, Çatak, Bucak, Bucakoluk, Belen, Çataloluk, Çukuryurt, Günören, Kızılçukur, Karagedik, Sinnebeleni, Kökoluk, Kadirkoyağı, Karagedik, Sinnebeleni, Kızılcaşehir, Kuzyaka, Gökçen, Kuzyaka, İnlice, Yerlibelen, Çaltıeşiği, Emişbeleni, Karadağ, Kızılca, Uçanca, Karagez, U lugüney, Esence, Kızıldam, Yaylalı, Dolubeleni, Asm alıseki, Belen, Kızılkese, Kemerlibelen, Beldibi, Belenkıllı, Belenli, Kuzladan, Dikmen, Tepealanı, Boğazdeğirmen, Seki, Karagedik, Karakese, Çanakçı, Işıklı, Kuzladan, Yaylakonak, Düzalan. 3. ADLARINI SU İLE İLGİLİ ÖZELLİKLERDEN ALAN YER LEŞMELER: Pınardibi, Değirm enönü, Pınarönü, Suderesi, Dimça- 9 B azı y erleşm e a d la n m ü k e rre r o la ra k k u llan ılm ıştır. B u ay n ı adın d eğ işik y erlere verilm esi ile ilgilidir.

15 Alanya'da Y erleşm e Adlarının Ö zellikleri 185 yı, Karapınar, Değirmendere, Dereköy, Kavaklısu, Kırbaçpınar, Pınarbaşı, Akan, Gözüküçüklü, Bağderesi, Böcülüsu, Güzderesi, Sulucak, Kuruçay, Üçırmak, Pınarbaşı, Uzunöz, Uşakpınar, Bahçedere, Çınarpınar, Dereköy, İncirlipınar, Karapınar, Subaşılar, Sapadere, Yeşilöz, Soğukpınar. 4. ADLARINI BİTKİ İLE İLGİLİ ÖZELLİKLERDEN ALAN YERLEŞMELER: Çıbıklı, Asmaca, Bademağacı, Bük, Karasaz, Numanlar, Çamyolu, Beşçınar, Bük, Karaağaçtı, Güm üşkavak, Kavuncular, Kargıcak, Çınar, Pancarlı, Çamaşan, Dutluk, Kabaklı, Ketenlik, Topalbükü, Pancarlı, Eğriçınar, Üzümlü, Bahçeli, M azilik, Çamlıca, Bademli, Fakırçalı, Bahçeler, Bağlıca. 5. ADLARINI TAŞ İLE İLGİLİ ÖZELLİKLERDEN ALAN YER LEŞMELER: Kayabaşı, Düzkaya, Kayabaşı, Taşbaşı, Kayabaşı, Türktaş, Taşbaşı, Kayabaşı, Akçakaya, Eğrikaya. 6. ADLARINI HAYVANLARLA İLGİLİ ÖZELLİKLERDEN ALAN YERLEŞMELER: Çakallar, Kurtlar, Çakallar, Atöldüğü. 7. ADLARINI TEMENNİLERE DAYANAN ÖZELLİKLERDEN ALAN YERLEŞMELER: Akçatı, Akdam, Akgün. Aşağıdaki Tabloda ve Alanya kırsal kesim indeki yerleşm e adlarının özelliklerine göre oluşturduğu gruplar görülm ektedir. Tablo: 4. Alanya Kırsal Kesimindeki Yerleşme Adlarının Oluşturduğu Grupların Sayı ve Oranları. GRUBU BU GRUPDAKİ YERADI SAYISI ORANI 1. Adlarını Tarihi Olgulardan ve Aile, Soy Özelliklerinden Alan Yerleşmeler 2. Adlarını Topografya-Morfografya-Bakı Özelliklerinden Alan Yerleşmeler 3. Adlarını Su ile İlgili Özelliklerden Alan Yerleşmeler 4. Adlarını Bitki ile İlgili Özelliklerden Alan Yerleşmeler 5. Adlarını Taş ile İlgili Özelliklerden Alan Yerleşmeler 6. Adlarını Hayvanlarla İlgili Özelliklerden Alan Yerleşmeler 7. Adlarını Temennilere Dayanan Özelliklerden Alan Yerleşmeler 121 % % % % % % % 1.20

16 186 Alanya da Y erleşm e A dlarının Ö zellikleri Görüldüğü gibi Alanya'nın kırsal kesiminde yerleşme adlarının bir kısmı tarihi olgulardan ve aile, soy adlarından gelmektedir (% 48.20) Bunun dışında kalanlar ise % 51.8'lik bir oran kapsam aktadır. Ancak dikkatimizi çeken husus, bu oran içinde bütünüyle coğrafi terimlere dayanan yerleşme adlan oldukça fazla olmasıdır. Örneğin bunlardan topografya-morfografya-bakı ile ilgili olanların sayısı 61, su ile ilgili olanların sayısı 31, bitki ile ilgili olanların sayısı yine 31 dir. Bu durum, Alanya ve çevresinde yaşayan insanların doğa ile ne kadar fazla iç içe yaşadığının göstergesidir. Yörede yerleşm e isimleri verilirken bir yandan tarihi olgular ve soy özellikleri korunurken diğer yandan da coğrafi öğeler tercih edilmiştir. Dikkatimizi çeken bir husus da coğrafya ile ilgili yerleşme isimleri verilirken bunların uzun süre varlığını koruyabilecek isim ler olm a sına dikkat edilmiştir. Örneğin topografya-m orfografya-bakı ile ilgili adların fazlalığı bunların (yerşekillerinin) yüzyıllardır silinm e yerek kendisini koruyabilme özelliği göstermesidir. Böylelikle isim de kaybolmayarak yüzyıllardır kendisini koruyabilmektedir. Yöre insanı yine coğrafya ile ilişkili ad verirken su ve bitki ile ilgili olanları fazla kullanmıştır. Bunda da yine verdiği adı uzun süre yaşatma arzusu vardır. Çünkü su yerleşik bir isimdir, kolay kolay kaybolmaz. Dere ya da bir pınar kurusa bile onun izi kalır ve verilen ad uzun süre yaşar. Bitki isimleri içinde ise özellikle çınarla ilgili olanlar fazla kullanılmıştır. Çünkü çınar uzun ömürlü, asırlık bir ağaçtır ve kendisi ile ilgili verilen isim de uzun süre yaşar. SONUÇ Toponimi ile ilgili çalışmalar pek çok bilim dalını ve onların yan kollarını ilgilendirmektedir. Ülkemiz gibi güçlü bir tarihi, sosyal kültürel geçmişe ve renkli bir coğrafyaya sahip olan yerlerde bu tür çalışmalarının önemi daha fazladır. Çünkü yer adları ve yerleşme adları günümüzün insanının beşeri özelliklerini, günümüzün coğrafi koşullarını geçmişten yararlanarak açıklamaktadır. G ünümüzde doğal çevre giderek değişmekte, tahrip olm aktadır. Bu nedenle her geçen gün doğal çevre ile ilgili çalışm alar artmaktadır. Doğal çevrenin değişmesinde, doğa ile insan arasındaki etkileşimin büyük önemi vardır. Birbiri ile iç içe yaşayan doğal çevre ile insan ilişkilerini çözmenin pek çok tarihi, sosyal kültürel, coğrafi olgulara da ışık tutacağı muhakkaktır. Böylelikle toponimi çalışmalarının önemi giderek artmaktadır. Yukarıda görüldüğü gibi Alanya ve çevresindeki yerleşme adlarının önemli bir kısmı tarihi

17 Alanya'da Yerleşm e A dlarının Ö zellikleri 187 olgulardan ve aile, soy özelliklerinden esinlenerek verilmiştir. Bu durumu açığa kavuşturmak tarihi değere sahip pek çok olaya ışık tutmaktadır. Örneğin aile ve soy isim lerine yönelik pek çok yerleşme adı olması bize geçmişteki nüfusun dinamiği hakkında bilgi vermektedir. Yörede coğrafya ile ilişkili yerleşme adlarının fazla olması insanın doğal çevre ile olan güçlü bağlılığının bir ürünüdür. BİBLİYOGRAFYA Biumenthal, M Batı Toroslarda Alanya A rd Ülkesinde Jeolojik Araştırmalar. M T.A.E. Yay. Seri D, No. 5, Ankara. Evliya Çelebi Seyahatnamesi. Anadolu, Suriye, H icaz ( ). IX. Cilt, Devlet Basım evi, İstanbul Hacıhamdioğlu, T Alanya Folkloru. Yıl: 3, S: 3, Bayrak Yayımcılık, İstanbul. Konyalı, I.H Alanya (Alâiyye). Ayaydın Basımevi, İstanbul. Lewis, C.T. and Short, C A Latin Dictionary. At The Clarendon Press, Oxford. Lloyd, S.-Rice, S Alanya (A laiyya). Türk Tarih Kurumu Yayınlan IV. Seri-No. 6, Ankara. O zön, M.N Küçük Osmanlıca Türkçe Sözlük. İnkilap ve Aka Kitabevleri, İstanbul. Sür, A Alanya'nın İklimi. Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yay. No: 270, Ankara. Yetkin, H. Dünden Bugüne Alanya , Okyanus Ansiklopedik Sözlük. Cilt: 1, Pars Yayınlan, 1972, İstanbul , (1980), Alanya İmar Planı Analitik Etüdleri. İller Bankası, Şehircilik-Mimarlık Bürosu, Ankara. İç İşleri Bakanlığı İller İdaresi Gn. Md. Kayıtlan.